WYKŁADY

1. Schemat rewolucji naukowych wg T. Kuhna

Thomas Kuhn, lata ’60 sformułował koncepcję rewolucyjnych przekształceń w nauce, rewolucyjnych skoków paradygmatów – charakter relatywistyczny, czyli nie uwzględnia ponadczasowych reguł tworzenia wiedzy. Studiując historię nauki pokazał, że obraz rozwoju nauki, jaki znamy z podręczników głównych dyscyplin naukowych, koncentrując się na fizyce, że ten obraz rozwoju nauki jest radykalnie fałszywy. Nie ma w historii nauki czegoś takiego, jak systematyczne nakładanie warstw wiedzy. Nie ma linearnego przyrostu wiedzy. Natomiast w dziedzinie fizyki, wiele koncepcji naukowych było zarzucanych na rzecz nowych. Takie przejście od jednej koncepcji do drugiej nazwał rewolucją naukową. Centralnym pojęciem teorii Kuhna jest pojęcie paradygmatu. Paradygmat (gr. Paradigma – wzór, wzorzec) w znaczeniu kuhnowskim oznacza zespół poglądów na świat i sposobów jego badania. Dana społeczność naukowa przyjmuje paradygmat, czyli sposób spojrzenia na świat i badania rzeczywistości.

Fazy rozwoju nauki:

1. Prenauka: wielość poglądów na świat, uczeni mają tyle różnych stanowisk dotyczących rzeczywistości, ilu jest uczonych, nieustanna debata pomiędzy uczonymi

2. Nauka normalna: Uczeni zaczynają przyjmować wspólny sposób widzenia świata oraz wspólną metodologię, wytwarza się paradygmat i jest konsekwentnie stosowany

3. Niespójność obserwacji z założeniami paradygmatu, anomalia – zjawiska niedające się pogodzić z założeniami paradygmatycznymi, kryzys paradygmatu: uczeni kwestionują jego założenie i odchodzą do innych zespołów, upadek starego paradygmatu, uczeni w innych zespołach tworzą nowy paradygmat, następuje

4. Nowy paradygmat

2. Schemat klasyfikacji nauk (J. Such)

Nauki formalne zajmują się przeprowadzaniem różnego rodzaju rozumowań logicznych, wnioskowaniem z przyjętych z góry założeń, nazywanych aksjomatami, niezbyt poprawnie dogmatów. Z aksjomatów wyprowadzamy twierdzenia pochodne, wnioskowanie logiczne jest przedmiotem dociekań właśnie nauk formalnych. Są zasadniczo dwie dyscypliny zajmujące się tego rodzaju wnioskowaniem: logika (reguły poprawnego rozumowania) i matematyka (formułowanie różnego rodzaju twierdzeń do operacji logicznych, a potem dowodzenie szeregu twierdzeń, lub ich obalanie). Generalnie nauki formalne zajmują się operacjami logicznymi, a nie badaniem świata. Nauki empiryczne z kolei to takie nauki, których celem jest poznawanie, badanie otaczającej nas rzeczywistości. Dochodzimy do wniosku, że świat ludzi różni się od świata przyrody ożywionej lub nieożywionej, stąd podział na nauki przyrodnicze (te można podzielić na zajmujące się światem ożywionym i nieożywionym) i społeczne (nauki zajmujące się ludźmi, zbiorowościami ludzkimi, próbujące wykryć pewne prawidłowości, albo próbujące w ogóle opisać społeczności ludzkie, odwołując się do doświadczeń nauk przyrodniczych). Nauki społeczne: ekonomia, socjologia, politologia, stosunki międzynarodowe.

3. Co to jest teoria naukowa?

Teoria – gr. theorei – przyglądanie się, kontemplacja, namysł nad rzeczywistością; czasy nowożytne – opis poszczególnych praw rządzących wszechświatem

• powiązany ze sobą zespół twierdzeń

• całość logicznie spoistych uogólnień, wywnioskowanych na podstawie ustalonych faktów naukowych i powiązanych z dotychczasowym stanem nauki. Ma na celu wyjaśnienie przyczyny lub układu przyczyn, warunków, okoliczności powstawania i określonego przebiegu danego zjawiska. Jest podsumowaniem wyników szczegółowych pracy naukowej. Wieńczy badania naukowe.

• Kluczowe znaczenie dla rozróżnienia, czy dana teoria jest teorią naukową, czy nie, ma obecnie kryterium falsyfikowalności. Pojęcie to zostało wprowadzone przez Karla Poppera w dziele Logika odkrycia naukowego. W myśl tej zasady, teoria której nie da się jednoznacznie obalić, nie jest teorią naukową.

4. Na czym polega formalizm w definiowaniu teorii naukowej i jaką posiada wadę podstawową?

nie odnosi się do rzeczywistości – nie da się jej wcisnąć w ścisłe ramy nauk formalnych

5. Idealny model budowy teorii naukowej

model formalny: podst. teorii naukowej są aksjomaty, a teoria składa się z aksjomatów i teorematów

idealny=formalny, sprawdza się w matematyce

6. Jak bywa pojmowany termin „teoria” w naukach politycznych?

historia myśli politycznej

metodologia - błędne

podejście heurystyczne (reguły poznania naukowego w tym sensie, że teoria dostarcza nam paradygmatu w znaczeniu khunowskim - punkt, z którego patrzy się na zjawiska)

filozofia społeczna synonim szczególnego aspektu filozofii społecznej, związanej przede wszystkim z ontologiczną analizą wymiaru istnienia społeczeństwa, tzn. z poglądami na temat tego, jak istnieje społeczeństwo, jak ono jest. Jest to pewnego rodzaju studium filozoficzne na temat tego, jak społeczeństwo jest i jak funkcjonuje

schemat pojęciowy (każdy rodzaj konceptualizacji, a więc zbiór kategorii analitycznych dotyczących rzeczywistości)

opisowa charakterystyka zjawisk politycznych - jeśli nagromadzimy trochę sądów opisowych na temat tego, jak społeczeństwo istnieje, jak funkcjonuje polityka, to niektórzy nazywają to teorią (niedopuszczalny na podstawie wymogów formalnych)

7. Poziomy myślenia teoretycznego (T. Parsons, T. Shiels)

4 stopnie zaawansowania:

systemy klasyfikacyjne ad hoc – składające się z arbitralnych kategorii, skonstruowane po to, aby uporządkować dane empiryczne. Wedle definicji mają się one składać z systemów tworzonych w tym celu, aby dane empiryczne zostały uporządkowane, ale te systemy klasyfikujące składają się z kategorii tworzonych arbitralnie, tzn. nie z kategorii wynikających z badań empirycznych, tylko wynikających z chęci uporządkowania danych empirycznych. Sformułowanie ad hoc jakiegoś podziału, stworzenie sytemu klasyfikacyjnego ad hoc ma dobrą stronę, gdyż porządkuje dane, wadą jest jednak to, że upraszcza rzeczywistość (nieco fałszuje, zaciemnia dane).

taksonomie – systemy kategorii skonstruowanych odpowiednio do obserwacji empirycznej tak, aby można było wskazać związki zachodzące pomiędzy kategoriami (pokazuje, co będzie przedmiotem badań naukowych i inspiruje badania empiryczne). Taksonomie, ani systemy klasyfikacyjne ad hoc nie dostarczają wyjaśniania zjawisk. Przykład: sformułowanie koncepcji działania społecznego – zakłada się, że działanie społeczne ma pewne cechy, np. wiąże się z wydatkowaniem energii społecznej w działaniach grupowych nakierowanego na cel, 3 cechy działania społecznego, co oznacza, że mamy jakąś hipotetyczną kategorię wprowadzoną dla celów naszych badań, pokazaliśmy, jakie ma ona cechy, właściwości empiryczne i możemy je po kolei badać. Mamy tutaj do czynienia z obserwacjami empirycznymi, które wskazują na istotę danej kategorii, która została tutaj wprowadzona, przy czym tą kategorią podstawową jest to działanie społeczne.

struktury pojęciowe - kategorie deskryptywne, wbudowywane w szeroką strukturę formułowych explicite twierdzeń. Cechą charakterystyczną jest to, że dotyczą one związków miedzy właściwościami empirycznymi. Ten poziom myślenia teoretycznego zawiera w sobie związki miedzy właściwościami empirycznymi – dobrym przykładem jest model systemu politycznego z lat ’60 (system działa w otoczeniu społecznym, do systemu mamy pewnego rodzaju wejścia inputs (rządania wychodzące od społeczeństwa), a efektem działania systemu są decyzje, między decyzjami a żądaniami i poparciem występuje sprzężenie zwrotne. Właściwości empiryczne mogą być tutaj badane poprzez związki pomiędzy kategoriami – pokazanie zależności między inputs, systemem i decyzjami, a zatem badamy nie właściwości empiryczne danego pojęcia, struktury, tylko pokazujemy, jak można badać związki między pojęciami empirycznymi, np. między żądaniami a decyzjami.

tzw. systemy teoretyczne - definiowane jako połączenie taksonomii i struktur pojęciowych w taki sposób, aby uzyskać ścisły system dedukcyjny. Ten system dedukcyjny jest nieosiągalny w naukach społecznych, ponieważ nie możemy w nich wychodzić z twierdzeń aksjomatycznych. Próby takie pojawiały się, ale mają jedną podstawową wadę – jeżeli wyjdziemy od jakiegoś twierdzenia aksjomatycznego, to prędzej, czy później to twierdzenie da się obalić, np. wojny wybuchają dlatego, że ludzie są źli z natury. Systemy teoretyczne mają za zadanie, przynajmniej w założeniu, dokonywać tego wszystkiego w nauce, czego się od nauki oczekuje – dostarczania opisu, wyjaśnień, predykcji (dlatego mówimy, że nauka spełnia trzy funkcje – deskryptywną-opisującą, eksplanacyjną-wyjaśniającą, predyktywną-prognostyczną). Nie można tych funkcji mieć w naukach społecznych jednocześnie, tzn. nie możemy sformułować teorii, która zarówno dobrzy by opisywała, wyjaśniała i przewidywania.

8. Jakie funkcje spełniają pojęcia w teoriach naukowych?

• nierozerwalne z poznawaniem rzeczywistości

• tworzą język nauki, wspólny dla danej dyscypliny naukowej

• dostarczają perspektywy badawczej, ukazują, co powinno być przedmiotem badania

• umożliwiają klasyfikowanie doświadczenia i umożliwiają dokonywanie uogólnień

9. Jak zmieniało się pojmowanie teorii w SM (jako nauce)?

Myślenie teoretyczne na gruncie SM zaczęło się:

1. w klasycznej myśli polit. (Tukidydes); lub

2. od momentu, kiedy próbuje się budować samodzielną naukę o SM (I wś) – nurt empiryczny

   lata 40/50. – I refleksja o tym, czym powinna być TSM, pierwsze teorie były kontynuacją klasycznych teorii myśli polit. – M. White: „TSM to tradycja spekulacji o społeczności państw, rodzinie narodów lub wspólnocie międzyn.” – państwowocentryzm

   lata 60. – rewolucja behawioralna – zmiana myślenia o teorii

   odrzucono koncepcję sięgania do historii, czytania klasyków

   podstawą wiedzy może być tylko empiryczne badanie, historia je utrudnia

   teoria jako wypracowany system konstrukcji myślowych, którego celem jest kodyfikacja wiedzy, porządkowanie rzeczywistości

   lata 70. – wpływ filozofii nauki

   bardziej rygorystyczny sposób rozumienia teorii, wyraz usystematyzowanej wiedzy

   dedukcyjny model myślenia (nie zadziałał)

   koncepcja debaty interparadygmatycznej

   lata 80-90. – zmiana czynników naukowych i polit.

   alternatywne TSM, pochodzące z filozofii (feminizm, postmodernizm, poststrukturalizm)

   nowe spojrzenie na teorie – spojrzenie w przeszłość, odczytanie na nowo klasyków

   jeszcze bardziej rozproszone stanowiska

10. Na czym polegają różnice w konstruowaniu teorii pomiędzy teoriami polityki a TSM?

Większość badaczy uważa, że teoria polityki jest bardziej skłonna do budowy stabilnych teorii, ponieważ:

• środowisko międzyn. jest bardzo zmienne

• anarchizm środowiska międzyn. – reguły, które rządzą państwem są łatwiejsze do interpretacji, czytelniejsze, bo państwo ma strukturę zhierarchizowaną

• władza w SM jest trudna do zdefiniowania

W stosunkach międzynarodowych często posługujemy się pojęciami, które są zapożyczone z różnych dziedzin naukowych – jako, że jest młodsza, jest na to skazana. Problem pojawia się wtedy, gdy te pojęcia zaczynamy przenosić, ponieważ ich zastosowanie zgodnie z pierwotnym znaczeniem prowadzi do całkowitego rozmycia tych pojęć, albo ich nieadekwatnego stosowania, np. pojęcie władzy – w dziedzinie teorii politycznej zdolność do wydawania rozkazów i ich egzekwowania, podczas gdy w stosunkach międzynarodowych nie można takiej definicji zastosować. Przenosząc pojęcia jesteśmy skazani na ich przedefiniowanie – np. pojęcie aktora międzynarodowego, zapożyczone od aktora politycznego.

11. Jakie ogólne spory metodologiczne pojawiają się na gruncie TSM?

1. spór o istotę dyscypliny – czy SM są osobną dyscypliną akademicką?

   1. tak, są

   2. nie, są częścią politologii, powinny być określane mianem pola badawczego

2. co ma badać?

   1. stosunki polityczne

   2. stosunki społeczne

   3. stosunki gospodarcze

   4. problemy globalne

   5. wojna i pokój

   6. itd.

3. co jest przedmiotem badań?

   1. państwo

   2. państwa + aktorzy niepaństwowi

4. nazwa – wizja tego, czym nauka powinna się zajmować

   1. 2 nazwy: stosunki międzynarodowe i polityka światowa

   2. jak tylko msp, to polityka światowa, jak inne, to SM

5. poziom analizy:

   1. jednostka

   2. państwo

   3. system międzyn.

12. Z czego wynika i co oznacza argument o „opóźnieniu” SM wobec innych dziedzin wiedzy naukowej?

Stanowisko pozytywistyczne. Według J. Kukułki jest to spowodowane powolną krystalizacją zjawisk międzynarodowych – po długim procesie dziejowym niektóre zjawiska się kształtują i w związku z tym trudno ująć je w ramy teoretyczne (nie wiadomo jednak co jest przyczyną, bo pisze też, że rzeczywistość szybko się zmienia).

Kolejną kwestią jest nierównomierność rozwoju pewnych zjawisk – nierównoczesność i nierównomierność w skali międzynarodowej. Chodzi o to, że jeżeli weźmiemy pod uwagę procesy integracyjne, to one w różnych częściach świata różnie zachodzą, np. Unia Europejska, Ameryka Łacińska – procesy integracyjną zachodzą w obu przypadkach, ale z inną intensywnością (a więc zbudowanie jednej teorii nie jest możliwe). Kukułka twierdził też, że brak jest przygotowania niektórych autorów do zajmowania się tak szerokim obszarem zjawisk społecznych, jakim są stosunki międzynarodowe, dlatego z powodu braku przygotowania nie są w stanie zbudować teorii. Warto też sobie uświadomić, że to przekonanie o zapóźnieniu badań nad stosunkami międzynarodowymi nosi czasami nazwę kompleksu humanisty – przekonanie niektórych humanistów, że są daleko w tyle za naukami przyrodniczymi (ma to sens tylko przy przyjęciu odpowiedniej ontologii, epistemologii i metody badawczej).

Stwierdzenie podsumowujące: w ostatnich latach, daje się w dziedzinie badań nad stosunkami międzynarodowymi zaobserwować tak zwany zwrot historyczny. Widzimy zjawiska międzynarodowe w kontekście historycznym, np. wojny w każdej epoce wyglądają inaczej. Całe problemy z teoretyzowaniem biorą się też z wyłączenia kontekstu historycznego. Za bardzo uogólnia się historię

13. Jakie uwarunkowania historyczne i ideologiczne zadecydowały o powstaniu SM jako dyscypliny akademickiej?

• koniec I wś

  • na zachodzie Europy I wś postrzegana była jako katastrofa dziejowa, bo przyniosła ogromne straty – przekonanie, że wojny będą niszczycielskie, są nieskutecznym narzędziem prowadzenia polityki światowej, są niezdolne do rozstrzygania

  • dlaczego wybuchła I wś? – przywódcy? nacjonalizm? brak edukacji społeczeństw?

• rozwój liberalizmu od XIX w.

  • demokracja remedium na zagrożenia nacjonalistyczne

  • właściwie wyedukowana opinia publ. – społeczeństwo obywatelskie

  • mediacje, negocjacje, org. międzyn. zapewnią harmonijne funkcjonowanie społeczności międzyn.

  • racjonalna natura ludzka

• przystąpienie USA do wojny

  • Wilson chciał „uczynić świat bezpiecznym dla demokracji”

  • koniec z równowagą sił i tajną dyplomacją

• rola SM jako dyscypliny: skonkretyzowanie tego, co było w głowach myślicieli

• instytucjonalizacja dyscypliny

  • 1919 – I katedra SM na uniwersytecie w Aberystwyth

  • 1920/21 – Uniwersytet Londyński i Oxford

  • lata 20-30. – USA

  • po II wś na kontynencie europejskim

* drugi nurt poza środowiskami akademickimi – fundacje i MSZ

• Royal Institute of International Affairs – stworzony przez Foreign Affairs w UK

• USA: prywatne fundacje, np. World Peace Foundation w Bostonie

14. Scharakteryzować ogólnie przedmiot badań legalistów (idealistów) w okresie międzywojennym

Liberalizm okresu międzywojennego nazywany jest idealizmem, albo inaczej legalizmem i dobrze jest widoczny w nim wpływ liberalizmu republikańskiego i instytucjonalnego, tzn. takiego, który wierzy, że ład międzynarodowy można zbudować w oparciu o dobre międzynarodowe instytucje – mówiąc o instytucjach, trzeba mieć na myśli zarówno organizacje międzynarodowe, jak i instytucje w postaci porządku międzynarodowego, prawa międzynarodowego (hasło pokoju poprzez prawo porządkowe). Generalnie nurt myślenia wczesnego okresu międzywojennego określony jako nurt legalistyczny został porzucony w końcówce lat trzydziestych, a na pewno po drugiej wojnie światowej.

Liga Narodów i prawo międzyn. ONZ jako rząd światowy

przyczyny wojen międzyn. – Dickinson: wojna to wynik impulsu i braku edukacji, rządzenia przez nieodpowiedzialnych przywódców

WOMP – World Order Model Project – rozbrojenie, policja, równowaga władz światowych (Richard Folk)

myślenie teleologiczne i normatywne

15. Jakie idee wprowadzili liberałowie w wieku XIX do myślenia o SM?

• I poł. – klasyczny liberalizm – J. S. Mill

  • inspiracje oświeceniową filozofią racjonalistyczną

  • człowiek racjonalny

  • demokratyzacja państw europ.

• II poł. – szkoła manchesterska – Richard Cobden

  • przestaje koncentrować się tylko na wnętrzu państwa – mówi o zagadnieniach międzyn.

  • należy dokonać rozróżnienia między interesem państwa (rządu) i narodu (społeczeństwa)

  • stosunki między społeczeństwami = stosunki między jednostkami; są podstawą SM SM są stosunkami między jednostkami, tylko na szerszą skalę

  • istnieje naturalna harmonia interesów między narodami – indywidualistyczna natura człowieka egoistyczna jednostka dążąc do realizacji swoich interesów wspomaga dobro ogólnoludzkie

  • ład międzyn. może powstać spontanicznie, bo jest efektem działań jednostki

  • interesy rzeczywiste – służą całej społeczności międzyn. – istotne

  • interesy pozorne – sprzeczne, istnieją tylko przez chwilę, nie jest możliwe ich realizowanie

  • handel międzyn.

16. Czym zajmuje się tzw. szkoła neokantowska w USA?

• po II wś

• Michael Doyle

• demokracje ze sobą nie walczą – prawo 2 demokracji (zamiast kantowskiego założenia o republikach)

• dlaczego ze sobą nie walczą?

  • Wyjaśnienie epistemologiczne - państwa demokratyczne, czy politycy państw demokratycznych mają pewnego rodzaju większą wiedzę dotyczącą reguł, polityki międzynarodowej i dzięki temu bardziej ostrożnie reagują, są mniej skłonni do wchodzenia w konflikty

  • Wyjaśnienie filozoficzne, np. Michael Doyle - demokracja jest bardziej łagodnym ustrojem od innych

  • Wyjaśnienie formalne - w państwach demokratycznych przywódcy są bardziej zaznajomieni z kulturą tolerancji, konsensusu, porozumienia niż w państwach autorytarnych – przyzwyczajenie państw demokratycznych powoduje, że są oni mniej skłonni do tego, żeby wchodzić w konflikty

  • Wyjaśnienie psychologiczne - istnieje pewnego rodzaju skłonność polityków państw demokratycznych do widzenia swoich przeciwników jako partnerów

  • Wyjaśnienie statystyczne - statystycznie istnieje taka korelacja, że państwa demokratyczne są mniej skłonne do prowadzenia wojny niż państwa autorytarne

17. Jakie zjawiska opisują transnacjonaliści?

• teoria współzależności

• koszty zerwania współzależności

• cechy zmian wg trans nacjonalistów:

  • koniec/schyłek dominacji państw

  • wzrost roli aktorów nieterytorialnych

  • wpływ innych aktorów na wzory relacji międzypaństwowych wzrost pokoju

  • nowe obszary, kanały interakcji

    • spadek znaczenia klasycznej dyplomacji

    • kanały niezależne od państw narastające współzależności większe zrozumienie pokój

• R. Keohane feat. J. Nye „Władza i współzależność” 1977

• państwo przestaje być dominującym aktorem SM – państwo narodowe traci swoją rolę, pojawiają się uczestnicy niepaństwowi

• wzrost współzależności między państwami suwerenność ulega erozji w niektórych obszarach

• polityka zagr. staje się przedmiotem publ. debaty

• nowa rola czynnika milit. w SM – zanika tradycyjna hierarchia celów polityki państwa (w realizmie najważniejsze bezpieczeństwo) siła milit. przestaje być podst. narzędziem polityki państw, bo to się nie opyla

18. Założenia neoliberalnego instytucjonalizmu

• USA, lata 90.

• państwo jest dane w SM – nieważne co się dzieje wewnątrz niego – jest legitymizowanym aktorem SM, reprezentacją społeczeństwa – KONCENTRUJE SIĘ NA PAŃSTWIE

• zainteresowanie strukturą – warunkami, które umożliwiają lub utrudniają współpracę międzyn. – strukturalne czynniki wpływu anarchii międzyn.

• kluczowa rola reżimów międzyn. w anarchii – mogą karać państwa za występki, zmniejszają koszty zerwania współpracy (reżimy to zobowiązania międzyn. na podst. umów międzyn. bez tworzenia organizacji)

• procesy: integracja regionalna, później globalna materiał empiryczny do przeprowadzenia testów teorii neoliberalnej

• do współpracy państwa muszą być zachęcane – decydują się na współpracę nawet, jeśli inni zyskują więcej, ale zawsze coś mamy – zyski absolutne (odróżniają neoliberalizm od neorealizmu)

19. Jakie podstawowe założenia łączą przedstawicieli różnych nurtów realizmu polit.?

Timothy Dunne: trzy podstawowe elementy realizmu politycznego, które są dostrzegalne we wszystkich jego wersjach:

Skoncentrowanie się realistów politycznych na państwie w swoich analizach polityki międzynarodowej – często pada stwierdzenie, że realizm jest w swoich założeniach państwowo centryczny, a więc traktuje politykę międzynarodową z perspektywy suwerennych państw (istotne jest stwierdzenie „suwerenny” – państwa suwerennie kontrolują określone terytorium i potrafią między sobą wchodzić w różnego rodzaju interakcje). Mówiąc o suwerenności warto wspomnieć, że wielu realistów przyjmuje koncepcje państwa jako tworu politycznego realizującego swoją suwerenność na określonym terytorium, dlatego realiści często posługują się definicją państwa Maxa Webbera, który zwracał uwagę na to, że państwo jest jedyną instytucją, która w legalny sposób monopolizuje stosowanie siły na określonym terytorium (państwa kontrolują wnętrze mając monopol siły, z kolei w stosunkach zewnętrznych nie ma nad nimi żadnej siły, są same dla siebie ośrodkami władzy politycznej, społecznej, ekonomicznej). W niektórych wersjach realizmu politycznego następuje przesunięcie uwagi od suwerenności państw na rzecz pewnych reguł współżycia międzynarodowego. Pierwszy mianownik – myślenie z perspektywy państw.

Skoncentrowanie się badaczy na problematyce przetrwania państw, przy czym ta kategoria przetrwania państw jest kategorią bardzo ogólną – najistotniejsze dla każdego państwa jest to, by w nieprzyjaznym środowisku międzynarodowym przetrwać, ponieważ państwa nieustannie zagrożone są przez dążenia innych państw do swojej własnej potęgi czy siły. Realiści polityczni zwracają uwagę na to, że to, co się dzieje w stosunkach pomiędzy państwami jest właściwie przeciwieństwem tego, co dzieje się wewnątrz struktury państwowej. Wielu realistów politycznych ma tendencję do prostego przeciwstawiania dwóch środowisk – wewnętrzne, hierarchicznie uporządkowane i środowisko zewnętrzne, które jest środowiskiem anarchicznym. Przetrwanie państwa może sprowadzać się albo do umacniania państwa, albo też w wersji bardziej radykalnej do dążenia do uzyskania przewagi nad innymi państwami.

Naczelna zasada, jaka rządzić powinna według realistów politycznych, którą jest zasada polegania na sobie (selfhelp). Generalnie poleganie na sobie nie wyklucza form współpracy międzynarodowej z tym, ze realiści polityczni mają tendencję do tego, by myśleć w sposób następujący – dążąc do zapewnienia bezpieczeństwa państwa, przywódcy państwowi powinni myśleć najpierw o tym, jak samodzielnie zapewnić sobie bezpieczeństwo, a dopiero w drugiej kolejności, jeśli jest to niemożliwe, wchodzić w porozumienia z innymi państwami. Wedle realistów politycznych polityką międzynarodową rządzi zasada nieufności wobec innych partnerów (dzisiaj możemy mieć partnera, z którym planujemy działania, lecz jutro ten sam partner może być naszym wrogiem).

20. Typologia realizmu politycznego wg T. Dunne’a i R. Walkera

• historyczny

  • nawiązanie do E. Carra

  • ciągłość tradycji realizmu polit. (MachiavelliCarr)

  • skoncentrowanie się na sile i potędze i tym, jak były wykorzystane

  • odwoływanie się do różnic między władzą a moralnością

• strukturalny – rozumiany dwojako:

  • I wersja

    • nawiązanie do Tukidydesa

    • historia to ciągła walka o potęgę

    • podstawą polityki międzyn. jest natura ludzka (Tukidydes, Morgenthau)

  • II wersja

    • K. Waltz

    • nawiązanie do Żana Żaka Ruso

    • podstawą polityki międzyn. jest anarchistyczna struktura

    • potencjalny stan wojny wszystkich ze wszystkimi

    • anarchia w SM jest przyczyną wojen

    • ucieczka od metafizyki natury ludzkiej, ale w zamian za to jest metafizyka struktury

• liberalny

  • nie synteza liberalizmu i realizmu, ale realizm nasycony wątkami myśli liberalnej

  • nawiązanie do stanu natury Hobbesa

  • Hedley Bull – społeczność międzyn. jest sposobem na przezwyciężenie anarchii systemu międzyn. (przyjęcie norm i reguł łagodzi skutki anarchii, ale jej nie przezwycięża)

21. Różnica między realizmem ofensywnym i defensywnym

• nałożenie współczesnych kategorii na klasyków

• defensywny:

  • umiarkowane działania obronne

  • działania państw polegają na zachowaniu bezpieczeństwa

  • państwa koncentrują się na utrzymaniu stanu posiadania i nie dążą za wszelką cenę do maksymalizacji wpływu i siły

  • wojna zjawiskiem kosztownym, powinna więc być prowadzona tylko w szczególnych przypadkach

  • priorytetem jest utrzymanie równowagi sił

  • państwa rewizjonistyczne stanowią zagrożenie

  • Waltz, Grieco

• ofensywny

  • wyprzedzanie zagrożeń

  • rywalizacja o potęgę

  • państwa starają się rozszerzyć swoje wpływy by tym samym zwiększyć własne bezpieczeństwo

  • państwa mają zbójecki charakter – związku z tym trzeba być zawsze przygotowanym na uderzenie

  • broń jądrowa stanowi czynnik stabilizacyjny

  • priorytetem jest przetrwanie państwa

  • państwa rewizjonistyczne są sprawcami zmian w systemie poprzez dążenie do dominacji

  • John Mearsheimer

22. Różnice poglądów między realistami klasycznymi a strukturalnymi wobec biegunowości i stabilności systemu międzyn.

• klasyczni: najlepszy jest system wielobiegunowy; równowaga sił = pokój; broń jądrowa prowadzi do konfliktów; m.in. Kissinger

• strukturalni: system dwubiegunowy = stabilność; Waltz; Mearsheimer: im mniej państw (mocarstw), tym bardziej pokojowy świat (wzór na ilość relacji między państwami: n(n-1)/2, n - ilość państw); broń jądrowa to narzędzie odstraszania, wprowadza stabilność

23. Z jakich idei czerpała inspiracje Szkoła Angielska?

24. Jakie instytucje społeczności międzyn. opisuje Szkoła Angielska?

• wojna – H. Bull

• równowaga sił – niezależność, ochrona przed imperium

• dyplomacja – narzędzie komunikacji i negocjacji; źródło: Włochy, renesans

• prawo międzyn. – nieprzestrzeganie brak zaufania, rozpad SM

• organizacje międzyn. – rosnąca potrzeba koordynacji, ale czasem biurokracja odwraca uwagę od realnej polityki

• instytucje – mechanizmy wpływające na interesy państw poprzez tworzenie wzorców zachowań

25. Czym różni się Szkoła Angielska od amerykańskiego realizmu politycznego?

Szkoła Angielska:

• Przywiązanie do Grocjuszowskiej tradycji, czyli istnienia określonych zasad i praw w SM, znanych wszystkim

• Egoizm i racjonalność tych, przez grocjuszowskie zasady dojrzałych aktorów, powoduje kooperację w kwestiach wspólnych interesów ( handel i bezp. )

• W historii istnieje naprzemienna tendencja, raz próba dominacji przez aktorów np. starożytny Rzym, Habsburgowie w średniowiecznej Europie, Francja Napoleona, dwa istnienie społeczeństwa międzynarodowego, ugruntowanego na wyżej wymienionych zasadach, obowiązujących w danej epoce i odzwierciedlających ją ( jej Zeitgeist ), np. starożytna Grecja, średniowieczne Niemcy ( I Rzesza ), renesansowe Włochy.

• społeczność międzyn. – państwa uczą się uwzględniania innych interesów: równowaga między uniwersalnymi zasadami a partykularnymi interesami

• ludzie dążą do własnych korzyści, ale zachowują umiar ze względu na społeczeństwo

• odrzucenie dychotomii realizm-liberalizm

• istnieje prawo natury

  • narody, które gwałcą prawo natury niszczą szanse dalszego pokojowego rozwoju

  • celem prawa narodów jest ograniczenie samowoli rządu wynikającej z suwerenności i zabezpieczenie społeczności międzyn. przed atomizacją i globalną tyranią

• cykliczność historii

26. Przyczyny powstania tzw. nurtu modernistycznego w SM

• lata 50-60.

• konieczność naukowego podejścia do SM, czego nie dało się zrobić przez realizm polit., bo był uwikłany w politykę (powstrzymywanie komunizmu)

• odwilż w polityce międzyn. - nie trzeba już naukowo uzasadniać ideologii, która kierowała ameryk. polityką zagraniczną

• przekonanie o zapóźnieniu nauk społ. w stosunku do przyrodniczych – trzeba czerpać z nich – analizy systemowe; sięganie do metod rozwijanych wcześniej w naukach przyr.; sięganie po naukowców z zakresu nauk przyr.

• pojawienie się komputerów – triumf podejść kwantyfikowalnych, analiza ilościowa

• skomplikowała się społeczność międzyn. – pojawiły się KTN nie można stosować analizy statycznej i atomistycznej

27. Czym jest analiza systemowa w SM?

• jedno z 3 podejść pretendujących do miana uniwersalnej teorii

• USA, David Spiro, twierdził, że już Arystoteles myślał systemowo

• trudności w zdefiniowaniu systemu

• system to zbiór elementów, między którymi następuje oddziaływanie i sprzężenie zwrotne

• odrzucenie kategorii anarchii międzyn. – poliarchia, wielu aktorów

• paradoks całościowości – system jest czymś więcej niż sumą elementów, ale nie wiadomo czym jest to „coś więcej”

• paradoks hierarchiczności – dlaczego dany element znajduje się w określonym miejscu hierarchii

• granice systemu – gdzie się kończy? kto do niego należy? – zależy od badacza

Analiza systemowa, to podejście badawcze w naukach społecznych, uznające pojęcie systemu i jego analizę za kluczowe dla zrozumienia zjawisk społecznych.

Analiza systemowa jest szczególnie przydatna do złożonych zadań w szybko zmiennym otoczeniu, typowym dla naszych czasów. Jest ona formalnym i jawnym badaniem wspomagającym działanie osób odpowiedzialnych za decyzje lub linię postępowania w określonej (złożonej) sytuacji charakteryzującej się niepewnością. Ma na celu określenie pożądanego działania lub linii postępowania przez rozpoznanie i rozważenie dostępnych wariantów oraz porównanie ich przewidywanych następstw.

Wymaga jasnego określenia granic badanego systemu i jego części składowych. W związku z tym spotyka się z krytyką, że doprowadza do ograniczonego myślenia (przykładowo, myśląc o organizacji jako o systemie, sztucznie tworzymy sobie stereotyp jej otoczenia, co później negatywnie wpływa na naszą zdolność percepcji).

Cechą charakterystyczną analizy systemowej jako jednej z metod badawczych jest fakt , iż odnosi ona badane zjawiska i procesy do szerszego kontekstu , w jakim mają one miejsce , że postrzega je kompleksowo , jako złożony system oraz konkretyzuje jego obrazy poprzez analizę sprzężeń między jego elementami . Pojęcie systemu międzynarodowego kojarzone jest z pewną zwartą całością , której części składowe są ze sobą odpowiednio powiązane i współzależne .

Zastosowanie do badań w nauce o stosunkach międzynarodowych analizy systemowej , aby odniosło oczekiwany skutek , musi uwzględniać specyfikę badanej materii , tj. systemu międzynarodowego i jego złożoności .

Analiza systemowa zawiera II antynomie : paradoks całościowości - który polega na niemożności sprowadzenia cech systemu do sumy cech elementów i niemożności wyprowadzenia cech całości z cech elementów oraz paradoks hierarchiczności – istotą jego jest to , że takie kategorie , jak system , podsystemy , elementy systemu są względne . To znaczy , że każdy element jest elementem jedynie w danym systemie a jednocześnie dany system jest lub może być elementem szerszego nadsystemu

28. Teoria więzi

• Nurt modernizmu. Podejście systemowe, etap behawioralny

• James Rosenau, złota myśl: „zjawiska i procesy należy analizować na przecięciu tego co wewnętrzne i zewnętrzne (polityka międzynarodowa, globalizacja…)”

• polemika z twórcami analizy systemowej (zarzuty wobec analizy systemowej: strukturalny determinizm, mylne odczytywanie historii, niezdolność do rozróżniania czynników wzmacniających systemy międzynarodowe, dynamikę oddziaływania oraz ich rezultatów; nadmierne uproszczenia, redukcjonizm)

• Założenia:

  • uczestnicy stosunków międzynarodowych nie są niezależnymi od siebie elementami. Połączeni są różnego rodzaju zależnościami, połączeniami, które przenikają zarówno do systemów politycznych państw jak i systemu międzynarodowego. Te powiązania i wzajemne przenikanie się są istotnym elementem pola SM, silnie oddziałującym na zachowania uczestników SM oraz podejmowane przez nich decyzje.

  • cechą charakterystyczną współczesnych SM nie są struktury czy sprężenia systemotwórcze, ale raczej przenikanie się i zazębianie wielkości i różnorodności systemów międzynarodowych, zjawisk politycznych, ekonomicznych, ekologicznych z jakimi są konfrontowani uczestnicy SM.

  • niezależne od siebie istnienie państwa i systemów międzynarodowych jest niemożliwe z uwagi na kwestionowanie ich autonomiczności w systemie globalnym i jego subsystemach

  • zachowanie podmiotów SM jest zdeterminowane ich przynależnością do wielu różnorodnych systemów międzynarodowych, wobec czego decyzje podejmowane przez państwa, określone działania czy oddziaływania międzynarodowe są zmienną zachowań tychże systemów i ich następstw .

  • istotne zjawiska międzynarodowe pojawiają się na przecięciu systemu politycznego państwa i systemów międzynarodowych, w których działa

  • funkcjonowanie państw i systemów międzynarodowych nie jest tylko i wyłącznie kwestia ich miejsca w strukturze systemu i właściwego dla niego wzorca zachowań, ale także: ideałów, orientacji politycznych, systemów wartości zakorzenionych w państwie i społeczeństwie

29. Teoria pola

• jedno z 3 podejść pretendujących do miana uniwersalnej teorii

• analiza czynnikowa

• USA pod koniec lat 50., Quincy Wright

• Cel – poznanie sił sprawczych modelujących stosunki międzynarodowe.

• analiza państw i ich zachowanie w polu

• Postrzegając rzeczywistość międzynarodową jako pole dynamiczne oddziałujących na siebie czynników, bądź ze sobą współdziałających, bądź współzawodniczących, założono, że zachowania się państw są zmienną jego właściwości, relacji między poszczególnymi elementami pola, czy dominujących w nim postaw. Mogą to być czynniki tak czytelne jako ekonomiczne czy polityczne, ale także psychologiczne czy etyczne, a nawet moralne. Częścią pola analitycznego jest także dynamika ich przejawiania się, atrybuty poszczególnych elementów systemu czy wreszcie stosunek do otaczającej je rzeczywistości.

• Zadaniem nauki jest zbadanie ich ważności, siły i kierunków oddziaływania na państwo, określanie wartości wybranych czynników i pola, w jakim występują, by poznać i zrozumieć zachowania międzynarodowe państw oraz zmiany dokonujące się w stosunkach międzynarodowych.

• przekonanie o istnieniu zestawu czynników, które w sposób deterministyczny decydują o zachowaniu państw

• pole w wymiarze analitycznym – model współrzędnych

  • możliwości: energia społ., postęp ekon., elastyczność procedur, zasoby surowcowe, technologia

  • wartości: ocena możliwości działania, cele działania, zdolność samoidentyfikacji, stosunek do otoczenia zewn.

• pole w wymiarze geograficznym - określone w przestrzeni i czasie grupy państw, ich cechy, instytucje itp. lub aktualna rzeczywista czasoprzestrzeń w której pojawiają się określone zdarzenia.

• Wright mówi o sześciu współrzędnych możliwościach i sześciu współrzędnych wartościach które decydują o działaniach i oddziaływaniach państwa w stosunkach międzynarodowych

  • współrzędne możliwości: społeczna energia – postęp ekonomiczny; elastyczność – sztywność struktur decyzyjnych; siła państwa; zasoby surowcowe; postęp technologiczny; współpraca

  • współrzędne wartości: ocena możliwości; cela działania; zdolność do samoidentyfikacji; stosunek do świata; konkretność myślenia; interpretacja interesów.

30. Słabości nurtu modernistycznego w SM

• Banalność konkluzji - zubożony opis często prowadził do mało istotnych wniosków, bo skomplikowane obliczenia i złożone algorytmy przetwarzania danych wcale nie prowadziły do „odkryć“, które wychodziłyby poza to, co było wiadome przed procesem badawczym. Końcowym efektem skomplikowanych procedur badawczych bywał zwykły banał.

• Strukturalny determinizm - wiele badań przyjmowało różne deterministyczne założenia o istnieniu czynników kształtujących stosunki międzynarodowe w sposób konieczny lub nieunikniony. Takie założenia zawsze zubażały opis i czyniły go znacząco niepełnym.

• Nadmierny empiryzm - niedocenianie „niemierzalnych“ czynników, jak tradycja, wola walki, godność państwa, historyczne obciążenia i syndromy wrogów i przyjaciół, kulturowych obciążeń i wielu innych obciążeń i uprzedzeń, które gromadziły narody i państwa przez tysiąclecia.

• Nadmierne przekładanie nauk przyrodniczych do nauk społecznych.

31. Geneza i źródła neomarksizmu (strukturalizmu, neoglobalizmu) w SM

• marksizm koncentruje się na tym, co się dzieje wewn. państwa – nie ma konstrukcji opisującej SM

• XIX/XX w. – rozwój myśli marksistowskiej – Hilferding, Buharing, R. Luksemburg – ich rdzeń myślenia (imperializm) wywodzi się jednak z liberalizmu, nie z marksizmu

• imperializm

  • J. Hobson (liberał)

  • pocz. XX w.

  • wyjaśnia imperializm odwołując się do ekonomii

  • imperializm to konsekwencja nadmiernych oszczędności w gosp. kapitalistycznej – nie ma co zrobić z kasą – nadwyżki wymagają nowych rynków zbytu

  • dążenie do wojny – elity dążą do ekspansji militarnej

  • rozwiązanie: polityka redystrybucji bogactwa przez państwa (państwo dobrobytu)

• marksiści podchwycili imperializm

  • Hilferding – rozwinięcie Hobsona: „kapitał finansowy” = kapitał bankowy + przemysłowy

  • Luksemburg, Buharin – współdziałanie polityki i elit biznesowych

  • Lenin

    • „Imperializm jako najwyższe stadium rozwoju kapitalizmu” 1917,

    • przenosi imperializm z poziomu narodowego na międzynarodowy

    • kapitał finansowy, monopole, eksport kapitałów,

    • kategoria podziału świata na rynki zbytu – przyczyna I wś

    • podział świata na centrum i peryferie podważenie podstawowej u Marksa kategorii rewolucji proletariackiej, bo nie ma jedności robotników, bo inaczej pracuje się w centrum (można podnieść płace żeby się nie buntowali), a w peryferiach są wyzyskiwani

    • rewolucja może wybuchnąć w krajach słabo rozwiniętych (u Marksa tylko w rozwiniętych) – stąd rewolucja bolszewicka

• dependyści (szkoła zależności)

  • Ameryka Płd. po II wś

  • dobry klimat intelektualny (sporo elit – myślicieli, polityków i pisarzy)

  • czynnik instytucjonalny – powołanie CEPAL (Komisji Ekon. ds. Ameryki Łac.) przy ONZ

  • podzielili się na:

    • umiarkowanych – Enrique Fernando Cardozo – widać postęp

    • radykałów – Andre Gunder Frank, Samir Amin – nie ma możliwości przezwyciężenia zależności

  • główna postać: Raul Prebisch – koncepcja centrum i peryferiów; prowadził badania z Andre Frankiem – ceny towarów rosną szybciej niż surowców, co skazuje państwa peryferyjne na permanentny niedorozwój

  • odpowiedź na nieudane programy modernizacji państw Ameryki Płd.

  • co łączy dependystów?

    • zależność jest zjawiskiem, które ma zastosowanie do wszystkich krajów rozwijających się – tworzenie uniwersalnych koncepcji badania kapitalizmu od XVI w.

    • zależność jako stan narzucony z zewnątrz - bariery rozwojowe są na zewnątrz gospodarek państw rozwijających się żadne działania rozwojowe nie mają sensu

    • uwarunkowania ekonomiczne są najważniejsze – koncepcja odpływu nadwyżek z państw peryferyjnych do centrum – wolny handel sprzyja umacnianiu się stanu zależności

    • zależność jest efektem podziału na centrum i peryferie

• leninowska koncepcja

  • Walter Rodney – rozwinął koncepcję zależności w odniesieniu do Afryki

  • Johan Galturg – rozwinięcie imperializmu o wątki milit., komunikacyjne, kulturowe

* strukturalna przemoc – ukryta – struktura świata przekształca się tak, by działały w interesie państw centrum, wybuchająca co jakiś czas przemoc jest tylko widzialnym elementem tej struktury

• szkoła Annales

  • „Roczniki historii ekon. i społ.” – ich czasopismo – zmiana podejścia do nauk społ.

  • Bloche i Febvre – sprzeciw wobec zbyt idiograficznemu traktowaniu historii traktowanie jej jako całość

  • znana w świecie dopiero po II wś – Fernand Braudel – długookresowe przemiany historyczne jako sekwencje procesów, których nie da się opisać jeśli traktujemy historię wycinkowo; 3 poziomy analizy historycznej:

    • długookresowy – np. jak czynniki klimatyczne wpływają na rozwój cywilizacji

    • średniookresowy – aspekty społeczne – np. źródła kapitalizmu, rasizmu („długi wiek XVI” – kształtowanie się kapitalizmu)

    • krótkookresowy – konwencjonalne podejście

  • kategoria długiego trwania – sekwencja przemian, których nie da się opisać biorąc historię wycinkowo – np. schyłek feudalizmu i początek kapitalizmu

32. Czym zajmuje się szkoła zależności? – wyżej

33. Podstawowe założenia teorii systemu-świata Wallersteina

• źródła: szkoła Annales, dependyści, koncepcja azjatyckiego sposobu produkcji, spór między zwolennikami egzo- i endogenicznego rozwoju kapitalizmu

• system-świat nowoczesny to system, który wyszedł poza mini systemy, 2 typy:

  • imperia-światy – istnieje centrum polit., które jest odpowiedzialne za redystrybucję bogactw z peryferiów do centrów (Imperium Rzymskie, Chiny za dynastii Han)

  • gospodarki-światy – za redystrybucję odpowiada samoczynny mechanizm; jego cechy:

    • wymiar przestrzenny: systemy produkcji centralnej, peryferyjnej i semiperyferyjnej (semiperyferia stabilizują świat – firmom opłaca się tam inwestować)

      • centrum: rządy demokr., dobra infrastruktura, wysokie płace

      • peryferie: rządy niedemokr., brak infrastruktury, tania siła robocza

      • półperyferie: rządy niedemokr., dobra infrastruktura, tania siła robocza

    • wymiar czasowy:

      • cykl Kondratiewa – 40-60 lat w gosp. kapitalistycznej

      • rytmy sekularne – 100-letnie – wzrost i upadek państw, pojawianie się i schyłek mocarstw

      • sprzeczności między optymalizacją w średnim i długim okresie

      • kryzys gospodarki-świata – nieunikniony, doprowadzi do załamania kapitalizmu, ale nie wiadomo co będzie później (wg Wallersteina nie socjalizm)

• ważne jest istnienie suwerennych państw w gospodarce-świecie

  • cyklicznie pojawiają się mocarstwa hegemoniczne – wprowadzają nowe technologie(nowe dobra, nowe systemy produkcji) – mają przewagę (XVI w. Hiszpania, XIX w. UK, XX w. USA)

  • hegemonia polit. i ekon. porządkuje system-świat

  • u schyłku hegemonii pojawiają się interwencje zbrojne

34. Wady teorii systemu-świata

• definicja kapitalizmu – wg Wallersteina najważniejsza jest akumulacja kapitału, marksiści uważają, że najważniejsza jest produkcja i wymiana towarów

• determinizm dziejowy – wszystko zależy od akumulacji kapitału i jego podziału

• teleologizm – jakby historia miała zmierzać do punktu, w którym się znajdujemy

• handel międzyn. – powinien istnieć od długiego wieku XVI, a jest znany dopiero od niedawna

• teza, że w centrum panuje stabilność polit., na peryferiach niestabilność, a półperyferie (Bliski Wschód, Ameryka Łac.) są względnie stabilne no raczej nie

• źle radził państwom rozwijającym się – chciał autarkii, a taka np. Korea Płd. się rozsądnie otworzyła i jest super

35. Główne obszary sporu w debacie neo-neo

• lata 80/90.; podział Davida Baldwina z 1993 r.:

zagadnienie	neorealizm	neoliberalizm
anarchia międzyn.	jest, nakłada na państwo więcej ograniczeń niż w neoliberalizmie, rola reżimów wzrasta, umożliwiają one koordynację działania państw	jest, neorealiści nie dostrzegają znaczenia współpracy międzyn., globalizacji i reżimów międzyn., które umożliwiają kooperację państw
współpraca międzyn.	nie ma jej dopóki nie pojawi się wola państw, jest trudna, w obszarach innych niż milit. i bezp., interpretowana w kategoriach siły i potęgi, im więcej ich, tym bardziej państwa mogą sobie pozwolić na współpracę	jest ok
zyski ze współpracy międzyn.	nierówny podział zysków – wzmacnianie jednych państw kosztem innych	aktorzy usiłują zmaksymalizować swoje zyski absolutne, możliwość maksymalizacji zysków wszystkich aktorów
bezpieczeństwo i dobrobyt ekon.	anarchia narzuca państwom dbanie o własne przetrwanie bezpieczeństwo najwyższym celem w polityce zagr.	podstawową wartością jest dobrobyt ekon., czasem ochrona środowiska
zdolność państw do działania	siła, moc, potęga państwa – zdolność do działania na płaszczyźnie polit., ekon.; niepewność zmusza państwo do koncentrowania się na własnych możliwościach zasoby tworzą potęgę, która umożliwia działanie	preferencje, intencje państw determinują działanie
instytucje międzyn. i reżimy	nie są w stanie przezwyciężyć między. anarchii	ułatwiają współpracę

36. Na czym polega wpływ pozytywizmu na SM jako naukę?

• Pozytywizm przeciwstawia nurty racjonalne (neorealizm, neoliberalizm) nurtom krytycznym (postmodernizm, teoria krytyczna, feminizm, poststrukturalizm)

• August Comte :

  • Jedyną formą wiedzy jest nauka, odkrywanie rzeczywistości i ewolucyjnych prawd, empiryczne poznanie

  • W naukach przyrodniczych i społecznych są 3 etapy poznania:

    • teologiczne (prawda objawiona),

    • metafizyczne (myślowa spekulacja bez empirycznego poznania, potwierdzenia)

    • naukowe (zostało osiągnięte w naukach przyrodniczych)

• XXw – pozytywizm logiczny (neopozytywizm):

  • 1924 – Koło Wiedeńskie

  • jedyna forma poznania – poznanie naukowe

  • szczególną uwagę przywiązywał do logicznych zasad formalnych

  • Ten program badawczy jest nie do spełnienia dlatego powstała złagodzona wersja, założenia:

logicyzm

empiryczny weryfikacjonizm – falsyfikacja

ścisłe rozdzielenie faktów i obserwacji

• David Hume – teoria przyczynowości – istnieje przyczyna i skutek między obserwowanym faktem zdarzeniem

OD AGI:

obsesyjna teza o zacofaniu – próba stworzenia „fizyki społecznej”

założenia pozytywizmu:

empiryczne podejście do uprawiania nauki

nauka jako jedyna/najwyższa forma wiedzy

konieczność rozciągnięcia metod nauk przyr. na społ.

wiedza naukowa wiedza naukowa pozwoli rozwiązywać problemy społeczne

• teza o jedności nauki – TSM powinny być budowane z twierdzeń empirycznych, logicznie ze sobą powiązanych i możliwych do sprawdzenia na drodze obserwacji danych

• Krytyka pozytywizmu:

  • Zawężenie podstaw badawczych, jeśli coś się pojawia w umyśle jest nieuchwytne, niematerialne

  • Obserwujemy raczej korelację a nie przyczynowość

  • Nie jest możliwa zupełnie niezależna obserwacja

  • Istnieje wiele rozumów, to część społecznej rzeczywistości

37. Alternatywy wobec pozytywizmu we współczesnych naukach społ.

Realizm naukowy

Próba uchronienia nauki przed relatywizmem

Pewne twierdzenia są konieczne, uzasadnione

Świat dzieli się na rzeczywisty, (nie możemy o nim wiele powiedzieć), faktyczny i empiryczny, (doświadczany na skutek badań naukowych, fragment naukowych studiów)

Kwestie korelacji i przyczynowości

Próba opisania i wyjaśnienia rzeczywistych struktur i procesów,
które istnieją niezależne od naszego poznania.

Hermeneutyka

W średniowieczu oznaczała sztukę interpretacji

Obecnie dotyczy interpretacji tekstów, ustalania znaczeń tekstów

Koło hermeneutyczne – tekst narzuca interpretację badaczowi i na odwrót

Naukowiec posiada poglądy nabyte w wyniku doświadczenia, które zawsze rzutują na jego dzieło

Występuje przeciwko metodzie naukowej

Nie możemy wyjaśnić świata, a jedynie starać się go zrozumieć

Przedstawiciel: Gadamer

Teoria krytyczna

Szkoła Frankfurcka (1923 – powstanie Frankfurckiego Instytutu)

Nowe poznanie świata poprzez wyzwolenie człowieka z jego ograniczeń

Program całościowych zmian

Nie jest możliwe oddzielenie obserwatora od przedmiotu analizy

Teoria zawsze zakorzeniona jest w jakimś kontekście społecznym

Kwestionuje istniejący porządek, zachowując wobec niego dystans

Każda teoria zawsze komuś służy

Epistemologia feministyczna

Teza o strukturalnym podporządkowaniu kobiet mężczyznom

TSM głównego nurtu ignorują znaczenie płci w powstawaniu i funkcjonowaniu instytucji tj handel, wojna czy dyplomacja

Odzwierciedlają męską perspektywę świata

Kwestia tego jak wprowadzić kobiecą perspektywę do nauki wcześniej zdominowaną przez mężczyzn

W ramach feminizmu występują różne nurty np. f. liberalny (domaga się tych samych praw i możliwości działania dla kobiet, co dla mężczyzn), f. marksistowski (doszukuje się dyskryminacji kobiet w kapitalistycznym systemie produkcji), f. postmodernistyczny (traktuje pleć kulturową jako subiektywną, a więc płynną i arbitralną strukturę społeczną) itd.

Postmodernizm i poststrukturalizm

Protest przeciwko wierze w rozum i postęp,

Przeciwko obiektywnemu poznaniu świata,

Przeciwko wielkim narracjom

Przeciwko anarchii

Relacje władzy i wiedzy kto ma władzę produkuje wiedzę

Brak obiektywizmu wiedzy

Badanie genezy słów, kontekstu w którym powstały, sposób w jaki się zmieniały

Tekstualizm – takie czytanie tekstu, które bierze pod uwagę nie tylko to, co autor chce nam otwarcie przekazać, lecz wszystkie jego wymiary, zwłaszcza znaczenia ukryte

Rozumienie świata, w tym stosunków międzynarodowych, zależy od tekstów na jego temat

SM to wielowymiarowa przestrzeń, w której różne teksty mieszają się i zderzają ze sobą

Intertekstualność – dzieła tworzone są w reakcji nie na rzeczywistość społeczną, lecz w odpowiedzi na wcześniejsze utwory i konwencje

Metoda dekonstrukcji – najpierw trzeba wskazać jak dany tekst zależy od hierarchicznej dychotomii (przeciwieństw par konceptów o charakterze gry o sumie zerowej) np. hierarchia – anarchia, wewnętrzny – zewnętrzny i odwrócić ten porządek. Potem trzeba podważyć tę dychotomię, zerwać relację między parami i usunąć logocentryczny tekst z danego kontekstu.

Dekonstruktywizm jest formą krytycyzmu, który ma na celu nie odrzucenie teorii, lecz jej ponowne napisanie.

Odczytywanie znaczeń na nowo, szukanie nowych kontekstów

Pojęcie różni – nigdy znaki, słowa, wyrażenia, koncepcje nie znaczą tego samego

Każdy ma prawo interpretować rzeczywistość

Postmodernizm jest pojęciem szerszym niż poststrukturalizm

Poststrukturalizm - krytyka strukturalizmu, który przypisuje moc sprawczą strukturom i niedocenia działania podmiotów

38. Konstruktywizm społ. w SM

• nie jest określoną szkołą badawczą w SM, bardziej postawą metodologiczną

• brak jasnego nawiązania do tradycji badawczych

• Wendt chciał połączyć podejścia racjonalne z refleksyjnymi – pogranicze debaty interparadygmatycznej

• wewnętrznie zróżnicowany

WENDT

• naturalista w pytaniach badawczych – analiza zjawisk, które mogą być badane metodami nauk przyr.

• pytanie o język, reguły i wybory decydentów – nie ma dominacji środków materialnych

• podstawy: krytyka Waltza w latach 80.

• inne podejście do anarchii międzyn. – nie ma czegoś takiego jak automatyczna polityka self-help wynikająca z anarchii

• self-help to instytucja, połączenie tożsamości i interesów

• self-help to praktyka, a tą można zmienić, choć nie tak łatwo, bo trudno jest zmienić intersubiektywne idee

• kolektywne znaczenia organizujące działania i definiujące tożsamość aktorów

• nie ma automatycznego dylematu bezpieczeństwa

• interakcje są pierwotne względem tożsamości i działania

• fakty instytucjonalne (społeczne) i „brutalne” (przyrodnicze)

  • instytucjonalne są efektem działania i myślenia ludzi, dlatego należy analizować państwa w kontekście socjalizacji

  • ontologiczny pogląd na fakty społeczne: są intersubiektywne (tworzone przez kolektywne idee)

  • wspólne idee tworzą fakty społeczne = np. pieniądz, rola broni jądrowej w SM (inaczej się patrzy na kwestię jej posiadania przez Francję, a inaczej przez Iran)

39. Różnice między konstruktywizmem modernistycznym a postmodernistycznym

• R. Price – różnica w zadawanym pytaniu badawczym

  • modernistyczny: dlaczego zjawiska zachodzą?

  • postmodernistyczny: jak coś się dzieje?

• kwestie oddziaływania państw na siebie

  • m: koncentracja na procesie – dlaczego państwo ma broń jądrową? jak to się stało?

  • p: jak idee kształtują rzeczywistość międzyn? – jak posiadanie broni jądrowej wpływa na postrzeganie państwa?

40. Geneza teorii krytycznej w SM

41. Wersje teorii krytycznej w SM

42. Wersje feminizmu w SM

• nurt pospozytywistyczny – refleksja nad tożsamością aktorów

• rozproszone i różnorodne przedsięwzięcia – nie można mówić o paradygmacie feministycznym

• 3 nurty:

  • empiryczny – konserwatywny w sensie epistemologicznym, nowatorski w sensie politycznym większość literatury o SM i nauka o SM tworzona z męskiego punktu widzenia, trzeba stworzyć kobiecą teorię SM (wyprostowanie antropocentrycznego spaczenia dyscypliny); krytykowany przez pozostałe nurty

  • perspektywiczny – całe przedsięwzięcie badawcze w obrębie SM musi być gwałtownie zmodyfikowane poprzez wprowadzenie kobiecej perspektywy

  • postmodernistyczny – nie ma jednego feministycznego punktu widzenia – błąd esencjalizmu (założenie o istnieniu ogólnego bytu typu kobieca perspektywa – kobiety się różnią, opis np. często dokonywany jest przez białą kobietę z wysoko rozwiniętego kraju)

• inny podział – ewolucja politycznych stanowisk wobec roli kobiet w polityce międzyn.

  • liberalny – kategoria konstrukcji nacechowanej płciowo i samej natury ludzkiej

  • matczyny – doświadczenie kobiece jest różne od męskiego i warto je przenieść na grunt polityczny (opiekuńczość zamiast konfliktowości); krytyka: utrwalanie koncepcji płci i podtrzymywanie stereotypów

  • postmodernistyczny – dekonstrukcja dychotomii męskość-kobiecość

43. Czym różni się zielona teoria polityki od ekopolityki globalnej (environmentalizmu)?

• ekologizm:

  • założenie, że istniejący system oparty o suwerenne państwa jest przyczyną kryzysu środowiskowego zmiana paradygmatu środowiskowego

  • 3 cechy:

    • ekocentryzm – odrzucenie antropocentryzmu

    • etyka środowiskowa – sprzeciw wobec przedmiotowemu traktowaniu środowiska

    • przekonanie o istnieniu granic wzrostu ekon. i demogr. – kumulowanie się zjawisk kryzysowych

  • konieczne jest zatrudnianie państwa do rozwiązywania problemów ekologicznych

  • ekoanarchizm: decentralizacja receptą na kryzys, bo państwo działa za wolno

• environmentalizm

  • różne problemy środowiska, które mają wymiar międzyn.

  • teoretyczna perspektywa liberalnego instytucjonalizmu – narzędzia badawcze: kwestia wyłaniania się ekol. reżimów międzyn.

  • zasadniczym problemem jest zarządzanie kryzysem środowiskowym, jak zachęcić państwa do współpracy

44. Czym zajmują się postmoderniści w SM

Postmodernizm czerpie z dwóch nurtów: poststrukturalizmu i dekonstrukcjonizmu.

Kwestia relacji władzy i wiedzy. Wcześniej poruszana przez Foucault, który uważał, że wiedza jest niewrażliwa na działanie władzy. Legitymizacja władzy opiera się na wiedzy. Ale i władza ustala, co jest prawdą, a co nie. Więc każda prawda ma swoją historię, czyli w rezultacie wiedza jest warunkowana przez władzę. „Archeologia wiedzy”, czyli śledzenie w historii myśli naukowej sposobu podejścia do wiedzy. Postmoderniści – Cynthia Weber, J. Peterson – zajmują się również tą problematyką. Badają, jak dyskusja o suwerenności zyskuje znaczenie. Nie ma prawdy jako takiej, istnieją raczej sposoby tworzenia i odtwarzania prawdy. problematyka suwerenności państwowej. Wiedza i władza są ze sobą blisko związane, wiedza zaś nie jest „odporna na działanie władzy”.

Ashley - problematyka opozycji pojęciowej suwerenność – anarchia. Pierwsze odczytanie problematyki anarchii międzynarodowej ma za zadanie odnalezienie spornych założeń. Ideałem jest suwerenność, anarchia znajduje się w silnej opozycji wobec niej. Suwerenność jest kojarzona z porządkiem, ładem, hierarchią, postępem. Anarchia – z różnorodnością, powtórzeniami (w złym znaczeniu). Wszelkie formy braku struktury należy usunąć.

Ashley, Walker - rozważania nad kształtowaniem się suwerennych państw, ich miejsce w świadomości. Kwestia tożsamości. Genealogii zimnej wojny postmoderniści doszukują się w geopolityce, rozróżnieniu na „my” i „oni”. Tradycja jednak nie jest spójna, występuje duża różnorodność badań.

Kwestia dotycząca granic. Świat nie jest podzielony naturalnie przez granice. Granice są przesuwane z użyciem przemocy. Dla postmodernistów każda granica jest złem. To co na zewnątrz jest chaotyczne, ład panuje wewnątrz.

Niebezpieczeństwo postmodernizmu kryje się w zdegenerowaniu się do postaci nihilizmu, czyli negatywizmu dla samego negatywizmu.

45. Czym różni się postmodernizm od poststrukturalizmu?

(genealogia i coś tam)