W1. O przedmiocie psychologii procesów poznawczych
{Podaję jedynie plan wykładu i niektóre węzłowe informacje. Pierwsze trzy punkty tego planu dotyczą informuj już znanych studentowi. W kolejnych punktach zawarte są elementy autorskiego ujęcia}.
1.Z historii powstania nowej dyscypliny psychologicznej
1956 r. Umowna data powstania psychologii kognitywnej:
-zjazd psychologów;
-G. Miller - liczba 7 plus minus 2, jako pojemność pamięci krótkotrwałej.
-Noam Chomski skrytykował Skinnnera;
1967 r. U. Neiser, Cognitive psychology - pierwszy podręcznik psychologii poznawczej.
2.Przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne
Przyczyny zewnętrzne, to zapotrzebowanie na tego typu wiedzę. Obecna epoka ma wiele proponowanych nazw:
-rewolucja naukowo-techniczna;
-rewolucja informatyczna;
Przyczyny wewnętrzne, czyli powstałe w samej psychologii, w ujęciu najbardziej ogólnym, to wyczerpanie się dotychczasowych paradygmatów.
3.Psychologia poznawcza a inne nauki
-Ogólna nauka poznawcza, nauka kognitywna, kognitywistyka;
-Koncepcja poznawcza w psychologii
4.Jak poznajemy? Trzy główne instytucje poznawcze
Tu pierwszą instancją jest mózg, drugą umysł, a trzecią kultura. Odwołując się do metafory komputerowej można powiedzieć, że odpowiednikiem mózgu jest sam komputer jako aparat, natomiast odpowiednikiem umysłu są zainstalowane w komputerze programy, a kultura to głównie umiejętności użytkowników komputerów.
4.1.O mózgu. Inteligencja człowieka nie zależy od liczby neuronów, ani od wielkości mózgu, lecz głównie od połączeń, jakie te komórki są w stanie między sobą wykonać. Każdy neuron może komunikować się z sąsiednimi na wiele różnych sposobów. Od momentu naszego przyjścia na świat powstają niezwykle szybko nowe połączenia (są dane, że nawet trzy miliardy połączeń na sekundę). Liczba możliwych połączeń między neuronami jest tak ogromna, że zapisanie ich normalnymi, ręcznie pisanymi cyframi stworzyłoby wers długości 10,5 miliona kilometrów.
Mózg stwarza duże możliwości poznawcze, ale mózg sam nie poznaje, istotną rolę odgrywa umysł.
4.2.Umysł. Reprezentacje umysłowe. Inne terminy to: wzorce, modele obiektów istniejących w rzeczywistości, obrazy, schematy, sieci, kategorie, oczekiwania, antycypacje, normy, reguły, plany, skrypty itp.
Jest wiele modeli umysłu, czyli prób odpowiedzi na pytanie - jak umysł jest zbudowany?
4.3.Kultura
Istotną okolicznością jest to, że umysł umożliwia człowiekowi nie tylko poznawać otaczający świat i siebie samego, ale również tworzy zewnętrzne narzędzia poznawcze, jak na przykład książki, kalkulatory, komputery, telewizję itp. Ten aspekt w dotychczasowej psychologii procesów poznawczych nie jest dostatecznie akcentowany. Proponuję tu takie terminy jak: ekstensja, e-mind, e-umysł.
5.Wiedza i umiejętności
Wyróżnia się różne rodzaje wiedzy, a mianowicie:
(1)
- Wiedza deklaratywna (narracyjna), czyli wiedza o faktach, „wiem, że....”;
-Wiedza proceduralna (operacyjna),, czyli „ wiem. Jak?....”; stanowi sieć danych o metodach, strategiach, programach działania.
(2) Inny podział wiedzy wyróżnia również dwa jej rodzaje, a mianowicie: reproduktywną i produktywną.
Psychologowie wyróżniają również wiedzę zimną i gorącą.
Człowiek dysponuje również metawiedzą. Metawiedza, to wiedza o wiedzy, typu wiem, że wiem.
Bardzo interesujące jest rozróżnienie wiedzy na jawną i ukrytą. Człowiek zazwyczaj więcej wie, niż wie, że wie.
6.Poziomy psychiki. Reakcje i czynności
Na zachowania reaktywne składają się różne reakcje. Natomiast zachowania celowe realizowane są w postaci czynności. Reakcja jest spontaniczną odpowiedzią organizmu na działający bodziec czy szerzej - sytuację. Natomiast czynność (albo działanie) możemy określić jako umowną jednostkę wyżej zorganizowanej aktywności człowieka ukierunkowanej na osiągnięcie zamierzonego wyniku.
7.Aktywność twórcza
7.1.Potrzeba wiedzy o twórczości
Wynika z charakteru epoki.
7.2. Ewolucja poglądów na twórczość
W największym skrócie, ewolucja ta przedstawiała się następująco:
-Od poglądu negatywnego, wyrażającego się w przekonaniu, że tworzyć może jedynie siła nadprzyrodzona, czyli Bóg;
-Poprzez elitaryzm, który wyrażał się w przekonaniu, że tworzyć mogą jedynie niektórzy ludzie, których określano mianem geniuszy, wybrańców Boga itp.: elitarność dotyczyła również dziedzin pracy ludzkiej, gdzie twórczość jest możliwa: najpierw takie możliwości dostrzeżono w dziedzinie poezji, a następnie również i innych dziedzin artystycznych;
-Trzeci etap interesującej nas tu ewolucji, może być określony mianem egalitaryzmu, gdyż zwyciężył pogląd, przynajmniej w teorii, że tworzyć mogą w zasadzie wszyscy ludzie oraz, że ten rodzaj aktywności jest możliwy, a nawet pożądany we wszystkich rodzajach pracy ludzkiej, a więc nie tylko artystycznej, ale również naukowej, technicznej, organizacyjnej i in.
7.3.Współczesne rozumienie aktywności twórczej
Twórczość to aktywność, w wyniku której powstaje coś nowego, społecznie wartościowego.
7.4.Rodzaje twórczości
Podział według:
-dziedzin (artystyczna, naukowa, techniczna itp.);
-pierwotna i wtórna;
-przedmiotowa i podmiotowa.
8.O barierach psychicznych
-Fiksacja funkcjonalna jako przykład bariery.
-Wyuczona bezradność.
9.O innych aspektach współczesnej psychologii poznawczej
-Antycypacja;
-Dywergencyjność podejścia;
-Procesy nieświadome, czyli utajone;
-Metaforyzacja; (np. metafora komputerowa).