Adam Dziadek „Stereotypy intertekstualności”
Informacje wstępne:
Może się wydawać, że roztrząsanie kwestii związanych z intertekstualności jest zbędna - że posiadamy już wystarczającą wiedzę na ten temat, autorka pojęcia Julia Kristeva określa intertekstualność jako gadżet;
Zdanie Kristevy poparte jest m. in. wypowiedzią Michael'a Riffaterre'a: „Samym rdzeniem literackiego doświadczenia jest model zwany intertekstualności”; każdy tekst odwołuje się do intertekstu, niekoniecznie do przedmiotów zewnętrznych;
Roland Barthes o intertekstualności: „Oto czym jest Inter-tekst: niemożliwością życia poza nieskończonym tekstem czy będzie on Praustem, czy gazetą codzienną, czy ekranem TV; książka tworzy sens, sens tworzy życie”;
Zjawisko intertekstualności:
Pojęcie zostało zaproponowane przez Julię Kristevą w 1966 r., po czym inni badacze, np. Genette proponują pojęcia pokrewne:
Intertekstualność - obecność jednego testu w drugim poprzez np. cytat, plagiat, aluzję
Paratekstualność - występuje w tytułach, podtytułach, przedmowach
Metatekstualność - jest to komentarz, który łączy dany tekst z innymi
Hipertekstualność - zachodzi pomiędzy hipotekstem (tekstem wcześniejszym), a hipertekstem (tekstem późniejszym) np. w parodiach i pastiszu. Dla Genette'a "Ulisses" Jamesa Joyce'a i "Eneida" Wergiliusza stanowiły hiperteksty "Odysei" Homera
Architekstualność - relacja zachodząca w obrębie gatunku.
Pojęcie zostało wchłonięte przez wiele innych grup naukowych, np.: kulturoznawców, historyków literatury, literaturoznawców, hermeneutyków - m. in. dlatego słowo to staje się mniej wartościowe niż niegdyś - jest swoistym gadżetem;
Zdanie Lachmana - powinno stosować się to pojęcie dla jednego, konkretnego zjawiska, nie zaś dla wielu sensów jak to ma miejsce dziś - w podobnym tonie wypowiadają się Genette i Riffaterre;
2 aspekty intertekstualności:
Strukturalny - w ujęciach strukturalistycznych dominuje tendencja do wchłaniania tego pojęcia, ujarzmiania go i wykorzystywania intertekstualności; jest to swoiste poskromienie i zachowanie pojęcia zdefiniowanego przez Kristevę;
Poststrukturalny - rozszerza znaczenie pojęcia, nadaje szerszy sens;
Intencja w badaniach intertekstualnych - jest to postępowanie, które opiera się na hermeneutycznym postępowaniu czytelnika; jeśli nie zakłada się intencjonalności tesktu, to postępowanie hermeneutyczne przestaje być wystarczające;
Intertekstualność wg Barthesa „Semeitike”:
Opisuje intertekstualność jako „skrzyżowanie wypowiedzi wciętych z innych tekstów oraz jako tekst polifoniczny;
Nie używa słowa intertekstualność! ->jest to przyczyną stawianych mu zarzutów o nieprecyzyjność;
Odniesienia:
Język poetycki nie może być odnoszony do relacji signifiant - signifie, gdyż ma więcej kombinacji, nie jest tak prosty jak znak;
Słowo pisane w tekście należy zarazem do podmiotu pisania i do adresata;
Schemat komunikacyjny
Tekst
|
Podmiot ----------------słowo (u Bachtina)-----------Adresat
(TEKST) (u Kristevej)
|
Kontekst
Słowo w tekście jest zorientowane na korpus literacki
Inne:
Należy odejść od tworzenia modelów, wg których określa się teksty wpisując je w jedne ramy, a nie wpisywać w inne;
|
V
Dlatego też anagramy Sausurre'a mają rację bytu, anagramy te „wyznaczają logikę tekstową odmienną od tej, którą rządzi znak”;
Na podstawie bachtinowskiej „dialogowości” badania Kristevej można sprowadzić do wniosków:
język jest jedyną nieskończonością kodu
tekst literacki jest podwojeniem: pisanie-czytanie
tekst literacki jest siecią powiązań;
te 3 punkty stanowią istotę intertekstualności wobec Kristevej w odniesieniu do Bachtina
tekst można wyczytywać wewnątrz innego tekstu, nie bacząc na jego budowę: litery ulegają rozsianiu w łańcuchu zdania, zaznaczają, zacierają swoją obecność,
zgodnie z ustaleniami Saussere'a anagramy mają 2 znaczenia: ukryte i rzeczywiste;
tekst sygnalizuje przejścia w inny system - żaden z nich nie jest izolowany; intertekstualność nie zawsze jest świadoma, czasem nieświadomie cytujemy itp.;
Analiza wiersza „Do siostry”Iwaszkiewicza:
powstają 2 teksty: dosłowny o pamięci oraz wytworzony przez wybrane głoski wyrazów o śnie;
odwołania do innych wierszy : Villon - rymy śniegi-śniegi, Leśmian - „Do Siostry”; Echem Ucho łac. Ehe z Pieśni 14 z księgi II Horacego
odczytywane anagramy: POKOŁYSIAJ SIĘ, UTRATA - tworzy się nowa fabuła;