Wykład 7

JĘZYK JAKO SYSTEM ZNAKÓW

Co wiemy o języku?

Kilka „tez”:

• Język jest najważniejszym wynalazkiem kulturowym

• Jest też najlepszym przykładem zdolności posługiwania się symbolami

• To biologiczne bezprecedensowe zdarzenie odróżniające ludzi od innych gatunków

• Język kształtuje i wpływa na myśl

• Dzieci uczą się mówić od swoich rodziców i opiekunów

• Coraz niższe standardy edukacyjne powodują, że spada zdolność przeciętnego człowieka do budowania podstawowych gramatycznie zdań

Język i wybrane ujęcia

De Saussure i strukturalizm

Język to pewna część mowy (langage); społeczny wytwór zdolności mowy oraz ogół niezbędnych konwencji by jednostki mogły z tej zdolności korzystać; jednorodny system znaków stanowiących związek znaczenia i obrazu akustycznego (Kurs językoznawstwa ogólnego 1916)

Siknner, Watson i behawioryzm

Język jest zespołem reakcji na określonego typu bodźce. Reakcje słowne to podgrupa reakcji w ogóle. Można je wyjaśniać ogólnymi prawami rządzącymi tworzeniem związków bodziec - reakcja. (Verbal Behavior 1957)

Chomsky i generatywiści

Język jest (nieskończonym) zbiorem zdań gramatycznych, gramatyka jest natomiast rozumiana jako nieskończony zbiór reguł generujący nieskończony zbiór zdań gramatycznych i ani jednego nie-zdania.

-kreatywność

-natywizm

Steven Pinker

Język jest instynktem, biologiczną adaptacją umożliwiającą przekaz informacji. Jest zdolnością mentalną (a zarazem fragmentem biologicznego uposażenia mózgu) odmienną od ogólnych zdolności do przetwarzania informacji czy inteligentnego zachowania.

Ray Jackendoff

Język jest zdolnością mentalną, na której funkcjonowanie składają się moduły: syntaktyczny, semantyczny i fonologiczny, współpracujące by przekształcić ciąg słów na strukturę pojęciową oraz by w oparciu o struktury semantyczne wygenerować wypowiedzi języka naturalnego.

Gramatyka kognitywna - Langacker

Język jest bezpośrednim odbiciem procesów poznawczych, które zachodzą w umyśle człowieka i wobec tego stanowi inherentny element ludzkiego poznania.

Aspekt kognitywny i aspekt społeczny to dwie różne strony tej samej monety. […] „Puste głowy” nie mówią i nie negocjują, nie wchodzą w żadne interakcje społeczne. Aby opisać ten aspekt rzeczywistości musimy opisać struktury kognitywne ludzkiego umysłu.

Język - próba definicji.

Żegleń

Językiem nazywamy uporządkowany system znaków słownych (słownik) wraz z regułami używania tych znaków.

Ziembiński

Język to system znaków słownych, z których odpowiednie reguły znaczeniowe każą wiązać myśli określonego rodzaju a inne reguły określają dopuszczalny sposób wiązania tych słów w wyrażenia złożone (reg. składniowe).

Język. Reguły językowe.

• Reguły łączenia (konstruowania) znaków

• Reguły przekształcania (transformacji) znaków

• Reguły uznawania (określające sensowność):

- aksjomatyczne

- dedukcyjne

- empiryczne

[K. Ajdukiewicz]

Język. Potoczne poglądy.

• Presktyptywizm vs. Deskryptywizm

• Akademie dbające o czystość języka

• Zmiana językowa: dobrodziejstwo i przekleństwo

• „Lingwistyczny mit”: „języki prymitywne” vs. „doskonałe”

• Magiczne własności języka: tabu i nazwy własne

• Ekspresja emocjonalna

• Współdziałanie w społeczeństwie

• Kontrola nad rzeczywistością

• Zapis faktów

• Instument myśli

• Wyrażanie tożsamości

• Język a myślenie i hipoteza Sapira-Whorfa:

- relatywizm lingwistyczny

- determinizm lingwistyczny

Język. Wybranie własności.

• Funkcja komunikacyjna vs. Informacyjna

• Funkcja przeniesienia ( displacement )

• Arbitralność znaków językowych

• Produktywność ( kreatywność, otwartość )

• Przekaz (transmisja) kulturowy

• Dyskretność

• Dualność (poziom fizyczny i poziom znaczeń)

Język. Akty mowy.

John Austin

Akt lokucyjny (akt mówienia) wypowiadanie zbudowanego według reguł gramatyki ciągu fonicznego, stanowiącego wypowiedź odnoszącą się do pewnego stanu rzeczy

- akt fonetyczny

- akt fatyczny

- akt retyczny

Akt illokucyjny (akt zachodzący w mówieniu) wypowiadanie czegoś przez nadawcę z pewną intencją (stwierdzania, przyrzeczenia); każda wypowiedź illokucyjna wiąże się z pewną siłą illokucyjną.

Akt perlokucyjny (akt zachodzący dzięki mówieniu) wytworzony w akcie mowy element oddziaływania na odbiorcę wywołujący np. :

- reakcję (określone zachowanie)

- zmianę nastawienia poznawczego

- zmianę nastawienia emocjonalnego (zachwyt, zgorszenie, znudzenie)

Niekiedy mówi się też o akcie interlokucyjnym, który pojawia się gdy między nadawcą a odbiorcą utrzymuje się kontakt (rozmowa, wywiad, egzamin).

WYKŁAD 8

SYMBOLICZNA NATURA JĘZYKA

Gramatyka kognitywna a Chomsky

• Kwestionuje tezę o autonomiczności składni

• Gramatyka nie jest urządzeniem generującym

• T1: semantyka lingwistyczna zajmuje się analizą i opisem struktury konceptualnej (pojęciowej)

• T2: nie można poważnie badać gramatyki bez uwzględnienia znaczenia

• T3: gramatyka z leksykonem tworzą kontinuum i są opisywalne jako struktury symboliczne

Gramatyka kognitywna - podstawy

• Bezpośrednio odzwierciedla znakową funkcję języka

• Opiera się wyłącznie na zbadanych kognitywnych zdolnościach człowieka

• Pozwala na szerokie, intuicyjne ujęcie znaczenia

Konceptualna jedność gramatyki:

- postuluje tylko semantyczne, fonologiczne i symboliczne jednostki języka

- jednostka symboliczna to asocjacja jednostki semantycznej z fonologiczną

- leksykon, morfologia i składnia stanowią kontinuum i są całkowicie opisywalne w kategoriach jednostek symbolicznych

Symboliczny charakter języka.

Teza o symbolizacji: istotą języka jest jego dogłębnie symboliczny charakter

- dwa aspekty arbitralności

- człowiek - istota posługująca się symbolami

- mentalny charakter znaku językowego

Zarzut 1: analiza semantyczna: subiektywna a nawet spekulatywna

Wittgenstein, Quine: znaczenie to użycie

Zarzut 2: przekonanie o ustalonym charakterze kodu językowego i o telementacji

Zarzut 3: czy wszystkie wyrazy symbolizują pojęcia? (drzewo, choć, pewien)

Zarzut 4: łączenie pojęć (kompozycjonalnośc)

Zarzut 5: problem wyrażeń referencyjnych

• R. Jackendoff „świat projektowany”

• G. Fauconnier „przestrzenie mentalne”

Sherlock Holmes nie istniał, ale mieszkał przy Baker Street.

Jednostki językowe

• Jednostka językowa: struktura językowa, która osiągnęła status jednostki w procesie habituacji

• Gramatyka kognitywna ma charakter niegeneratywny (lista); nowe jednostki przyswajają w oparciu o abstrakcyjne wzorce struktury języka (schematy)

• Schemat sankcjonuje nową jednostkę

Zdolności kognitywne człowieka - wybrane.

• Tworzenie ustruktualizowanych konceptualizacji

• Rozpoznawania i artykułowanie ciągów fonologicznych

• Ujmowanie symbolicznego związku między strukturami konceptualnymi a fonologicznymi

• Kategoryzowanie struktur w oparciu o inne

• Kategoryzowanie i ujmowanie danej sytuacji n a różnych poziomach abstrakcji (schematyzacja)

• Rozpoznawanie podobieństw między różnymi strukturami

• Ustalanie odpowiedniości między elementami znaczenia różnych struktur

• Łączenie struktur prostych w bardziej złożone

• Ujmowanie sceny w kategoriach figura-tło

• Ujmowanie sceny na różne sposoby (obrazowanie)

---