1. Erving Goffman „ Człowiek w teatrze życia codziennego” Przygotowała Aleksandra Puchalska
2. Wprowadzenie Kiedy jednostka staje pośród innych jednostek, te zaczynają (starają się) zdobywać o niej możliwe najwięcej informacji. Nadają jednostce status społeczno-ekonomiczny. Zebrane informacje służą zdefiniowaniu sytuacji czyli powalają na wcześniejsze zorientowanie się czego jednostka będzie oczekiwać od innych i czego inni mogą od niej oczekwiać. Dzięki tym informacjom uczestnicy interakcji będą wiedzieli jak zachowywać się by wywołać pożądane reakcje i wrażenia u innych. Zdolność wywierania wrażenia = wyrazistość jednostki - składają się na nią dwa różne rodzaje działalności symbolicznej: Gives (wrażenia, które jednostka przekazuje) - obejmuje symbole werbalne lub ich substytuty, stosowane przez jednostkę wyłącznie w celu przekazania informacji Gives off (wrażenia, które jednostka wywołuje) - obejmuje szeroki zakres działań, które inni mogą traktować jako charakterystyczne dla osoby działającej, przyjmując że działania te były podjęte w innym celu niż przekazanie informacji
3. Wprowadzenie Definicje pojęć: Interakcje - wzajemny wpływ jednostek znajdujących się w swojej bezpośredniej fizycznej obecności na swe postępowanie. Poszczególne interakcje można określić jako wszelkie działania występujące przy jakiejś jednej okazji, kiedy współobecność danego zespołu jednostek jest nieprzerwana. Występ - można zdefiniować jako wszelką działalność danego uczestnika interakcji w danej sytuacji służącą wpływaniu w jakiś sposób na któregokolwiek z innych uczestników. Widownia - ci, którzy przyczyniają się do występów innych .
4. Zaufanie do roli Kiedy jednostka gra jakąś rolę, oczekuje od obserwatorów że wrażenie jakie pragnie w nich wywołać odbiorą zgodnie z jej zamysłem. Dwa rodzaje podejścia aktora do odgrywanej przez niego roli: „ Szczery” - wykonawca, którego całkowicie wciąga akcja sceniczna i który może być szczerze przekonany, że zainscenizowana iluzja rzeczywistości jest samą rzeczywistością. „ Cynik” - wykonawca, który wobec swej gry zachowuje dystans. Może okłamywać publiczność, ponieważ jest to dla niego rozrywka sama w sobie, lub może okłamywać w imię tego co uznaje za „dobro ogółu”. Np. Lekarze przepisują lekarstwa, które nie mają na nic wpływu tylko po to, by uspokoić swoich pacjentów. Jednostki w trakcie całego swojego życia (lub nawet trakcie poszczególnych interakcji) mogą przechodzić od postawy szczerej do cynicznej i odwrotnie.
5. Fasada Fasadą można nazwać tę część występu jednostki, która funkcjonuje niezmiennie przez cały czas jego trwania, dostarczając obserwatorom definicji sytuacji. Fasadą są więc standardowe sodki wyrazu, które jednostka stosuje celowo lub mimowolnie podczas występu. Dekoracja - to otoczenie w którym występuje jednostka składające się z mebli, rekwizytów etc., które znajduje się stale w tym samym miejscu. Tylko w wyjątkowych sytuacjach dekoracja przemieszcza się razem z wykonawcą np. kondukt pogrzebowy. Fasada osobista - odnosi się do tych środków wyrazu, które są najmocniej związane z samym wykonawcą i przemieszczają się razem z nim np. strój, płeć, wiek, sposób mówienia, mimika, insygnia związane z pozycją itd. (patrz następny slajd) Fasada społeczna - to bardzo swoiste i niepowtarzalne przedstawienie, które można zdefiniować jako zespół oczekiwań i stereotypów, pewne „zbiorowe wyobrażenie”.
6. Fasada Wśród czynników tworzących fasadę osobistą należy wyróżnić dwa: Sposób bycia ( manner ) - możemy donieść do bodźców, których funkcją jest uprzedzanie nas o tym jaką rolę w interakcji wykonawca spodziewa się odgrywać w zawiązującej się sytuacji. Powierzchowność ( appearance ) - odnosi się do bodźców pouczających nas o społecznych statusach wykonawcy […] informuje nas również o tym w jakim rytuale jednostka bierze aktualnie udział: czy uczestniczy w sformalizowanej aktywności społecznej, pracuje czy odpoczywa, celebruje wkraczanie w nowy okres życia czy też nie. Jako widownia oczekujemy zgodności między powierzchownością i sposobem bycia występującej jednostki, oraz aktualną dekoracją . Zgodności tych trzech elementów tworzy typ idealny, dzięki któremu dostrzegamy wyjątki i interesujemy się nimi.
7. Dramatyzacja działalności W obecności innych jednostka z reguły wyposaża swoją działalność w znaki pozwalające dramatycznie oświetlić i wydobyć z cienia przemawiające na jej korzyść fakty, które w innym wypadku mogłyby pozostać niezauważone. Innymi słowy jest to wzmacnianie wrażenia, które o sobie jednostka chce przekazać innym. Np. jeśli sędzia baseballowy chce zrobić wrażenie, że jest pewny swego werdyktu, musi wydać go bez namysłu. Jednostka często musi stawać przed dylematem: ROBIĆ WRAŻENIE czy DZIAŁAĆ? - wynika to z trudności dramatyzacji zależących od odgrywania danej roli, czy też zajmowania danej pozycji społecznej <patrz następny slajd>
8. Dramatyzacja działalności - Trudności Osoby zajmujące niektóre pozycje społeczne nie mają trudności z dramatyzacją swoich zachowań są to np. policjant, bokser, chirurg. Czasem jednak dramatyzowanie staje się trudne np. w roli pielęgniarki. Jeżeli pielęgniarka zajmuje się chorym na odziale chirurgicznym, a pacjenci widzą konkretne czynności (zmiany opatrunków, podłączanie kroplówki etc.), uważają oni że pielęgniarka wykonuje dobrze swoje obowiązki i nie mają pretensji o zbyt małą uwagę. Jeżeli jednak praca pielęgniarek nie jest widoczna dla pozostałych pacjentów - np. kiedy pielęgniarka poświęca czas rozmawiając o pogodzie z jednym pacjentem, a tak naprawdę obserwuje jego zachowanie, głębokość oddechu, stan skóry etc. - uważają oni, że siostry marnują czas zamiast zajmować się nimi, że nie wykonują swojej pracy należycie oraz czasem czują się urażeni że nie jest im poświęcana należyta uwaga.
9. Idealizacja Kiedy […] jednostka prezentuje siebie innym, jej występ bardziej niż jej zachowanie jako całość ucieleśnia i odzwierciedla wartości oficjalne danego społeczeństwa. Dlatego możemy rozpatrywać występ […] jako ceremonię publiczny wyraz odnowienia i potwierdzenia moralnych wartości wspólnoty. Jeżeli jednostka potrafi posługiwać się właściwym zespołem znaków, będzie mogła wykorzystać te znaki do upiększania swoich codziennych występów, a tym samym coraz lepiej prezentować się innym, oraz wchodzić coraz wyżej po drabinie pozycji społecznych. Np. piekarz, który nauczy się odpowiedniego (np. na poziomie dyrektora banku) słownictwa, gestykulacji, mimiki, sposobu chodzenia etc. może być równie szanowany w społeczności co dyrektor lokalnego banku.
10. Idealizacja Idealizacja jednak polega również na ukrywaniu przed innymi tego co zaburza idealny obraz odgrywany przez jednostkę. Goffman wymienia 5 rodzajów ukrywania: 1. Poza tajemnymi przyjemnostkami i oszczędnościami może ona [jednostka] zajmować się jakąś zyskowną formą działalności, którą ukrywa przed widzami, ponieważ nie daje się ona pogodzić z poglądem na własny temat. 2. Pragnąc osiągnąć wrażenie niezawodności jednostka ukrywa to, że popełniono i naprawiono jakiś błąd jeszcze przed rozpoczęciem występu . 3. W tych interakcja w których jednostka ma przedstawić innym jakiś produkt, będzie starała się jedynie pokazać produkt końcowy, aby był on oceniany jako gotowa, wyczyszczona i zapakowana całość. 4. Jest wiele występów, których nie wypada pokazywać, bowiem są fizycznie brudne, półlegalne lub w jakiś sposób poniżające. Tzw. „czarna robota” 5. Związany z „czarną robotą” rodzaj rozbieżności między tym jakie wrażenie jednostka chce wywołać a jaka jest istotna dla niej działalność. Jeżeli ma ona urzeczywistniać idealne wzorce to nie może sobie pozwolić na zachowania, które najlepiej spełnią jej aktualną potrzebę. Np. jeżeli usługi są oceniane ze względu na szybkość i jakość ich wykonania, wówczas jakość zostaje poświęcona na rzecz szybkości, łatwiej bowiem ukryć niską jakość niż powolność.
11. Kontrolowanie ekspresji Wykonawca może polegać na publiczności, która potrafi odnaleźć najdrobniejsze znaki w sposób istotny informujące o jego występnie. Jednak na skutek tej skłonności do odbierania znaków publiczność może opacznie zrozumieć znaczenie, jakie miał znak w intencji nadawcy, lub przypisać kłopotliwe dla niego znaczenie gestowi lub zdarzeniu, które było przypadkowe, mimowolne czy marginesowe, to znaczy nie posiadało dla wykonawcy żadnego znaczenia Trzy rodzaje potknięć: Wykonawca może przez przypadek okazać nieumiejętność, niezręczność towarzyską czy brak szacunku tracąc chwilowo kontrolę na swoim ciałem. Wykonawca może działać w taki sposób, że wywoła wrażenie nadmiernego lub niedostatecznego przejęcia się interakcją. Dramaturgiczny kierunek występu wykonawcy może okazać się niewłaściwy, dekoracja może być w nieładzie, może być przygotowana do zupełnie innego przedstawienia lub w trakcie występu ulec zniszczeniu.
12. Fałszywa prezentacja Jeżeli skłonność publiczności do zawierzania dawanym przez wykonawcę znakom naraża go na to, że zostanie źle zrozumiany, i zmusza go do nieustannego uważania na wszystko, cokolwiek robi podczas występu przed publicznością, to ta sama skłonność naraża publiczność na to, że będzie oszukana czy też wprowadzona w błąd przez grającego. Fałszywa prezentacja to rozbieżność między podtrzymywanymi przez wykonawców pozorami a rzeczywistością. Publiczność sprawdza wykonawcę w aktualnie dla niej możliwy sposób. Np. jeżeli wykonawca podaje się za policjanta, możemy sprawdzić jego legitymację. Publiczność surowo ocenia jednostki, które oszukują.
13. Rzeczywistość i gra Dwa modele zachowania się (występów): Zachowanie się jako występ prawdziwy, szczery, uczciwy. - Takie przedstawienia nie są przygotowywane, stanowią wytwór bezrefleksyjnej reakcji jednostki na sytuację. Zachowanie się jako występ fałszywy, specjalnie sfabrykowany. - Te przedstawienia są starannie skomponowane z nieprawdziwych elementów, jako że nie istnieje żadna rzeczywistość, którą elementy takiego zachowania mogłyby być bezpośrednią odpowiedzią. - Podwójna gra. - Dostęp do ról.
14. Uwagi: tekst napisany czcionką pochyłą to cytaty z tekstu „Człowiek w teatrze życia codziennego” Ervinga Goffmana THE END...