Paulina Chrupek
Gr III
Wpływ wybranych czynników na liczbę komórek somatycznych.
Komórki somatyczne zawsze pochodzą z wymienia krowy a ich zawartość w mleku jest miernikiem zdrowotności zwierzęcia. Mleko od zdrowej krowy zawiera do 100 tysięcy komórek, które powstają wskutek naturalnej regeneracji tkanki gruczołowej wymienia. Z chwilą wtargnięcia bakterii chorobotwórczych do wymienia, organizm krowy odpiera ten atak wysyłając białe ciałka krwi, które posiadają zdolność wchłaniania i niszczenia zarazków. Wskutek obronnej reakcji organizmu następuje wzrost elementów komórkowych w mleku.
Komórki somatyczne to obumarłe komórki tkanki gruczołowej oraz żywe i obumarłe białe ciałka krwi. Mleko z poszczególnych ćwiartek może mieć zróżnicowaną liczbę komórek somatycznych. Wynika to z aktywnej obrony strzyków przed bakteriami wnikającymi do kanałów strzykowych. Ich zawartość zmienia się podczas doju. Pierwsze strugi mleka spływające z zatok strzyków zawierają najwięcej komórek, a najmniej w połowie doju.
Latem zawartość komórek somatycznych w mleku jest wyższa niż w okresie zimowym. Latem w większości stad dochodzi do wzrostu komórek somatycznych w mleku zbiorczym nawet o100 i więcej tys./ml. Ze wzrostem komórek somatycznych należy się liczyć również w związku z występowaniem wszelkich stanów zapalnych w organizmie np. racic, narządów rodnych. Krowy ze zwiększoną zawartością komórek somatycznych produkują mniej mleka, gorszej jakości.
W mleku po doju zawartość komórek somatycznych ma wartość stałą i nie zależy od warunków przechowywania i schładzania. Mleko o wysokiej zawartości komórek somatycznych ma zmieniony skład i sprawia trudności w przerobie, a produkty z niego wytworzone są gorszej jakości i łatwo się psują.
Przetwórcy i konsumenci stawiają producentom mleka coraz większe wymagania jakościowe. W mleczarstwie, poziom komórek somatycznych (LKS) zawartych w mleku decyduje o określeniu jego klasy. W mleku klasy ekstra dopuszczalny ich poziom do 400 tysięcy w 1mililitrze. Właśnie ich liczba określa jakość surowca. Występowanie nadmiernej ilości tych komórek w mleku świadczy o stanie zapalnym wymienia - mastitis. Stan zapalny wymienia niekorzystnie wpływa na jakość produktów wytwarzanych z mleka, gdyż obniża się w nich zawartość tłuszczu i laktozy, niszczona jest kazeina - podstawowe białko niezbędne do produkcji serów, wzrasta ilość wolnych kwasów tłuszczowych, co utrudnia przebieg dojrzewania serów, a zwiększona zawartość sodu i chloru nadaje mleku słonawy smak.
Liczba komórek somatycznych zmienia się w zależności od:
- wieku krowy,
-pory roku,
-okresu laktacji,
- występowania rui,
-źle przeprowadzonego udoju
- zapalenia strzyków.
Wartości mleka po wydojeniu nie da się poprawić żadnymi zabiegami, w najlepszym wypadku producent może starać się ją utrzymać. Nieodpowiednia jakość mleka to przede wszystkim problem ekonomiczny - punkty skupu, mleczarnie znacznie obniżają ceny skupowanego surowca niższej jakości zmniejszając rentowność całej produkcji. Oczywiście na ocenę wartości produktu wpływa wiele parametrów, chociażby zawartość białka, tłuszczów, ogólna ilość bakterii, ale szczególnym problemem dla hodowców jest utrzymanie odpowiedniej liczby komórek somatycznych w mleku.
Norma fizjologiczna wynosi około 200 tysięcy komórek LKS w 1 ml. Im więcej znajduje się tych komórek w badanej próbce, tym niższą cenę osiąga surowiec. Podwyższone wartości tego parametru świadczą o tym, że organizm krowy nie funkcjonuje prawidłowo.
LKS zmienia się w zależności od wielu czynników, także tych, na które producent nie ma dużego wpływu:
W okresie letnim na ogół występuje podwyższenie zawartości komórek somatycznych, co spowodowane jest wysoką temperaturą, podrażnieniami wywołanymi ukąszeniami owadów oraz urazami wymion, do których dochodzi podczas wypasania.
Z wiekiem zwierzęcia zwiększa się ilość LKS, gdyż wraz z kolejnymi laktacjami rośnie ilość złuszczających się komórek nabłonka wymienia. W okresie laktacji występuje wzrost LKS, co wynika z fizjologii zwierzęcia i jest zjawiskiem całkowicie normalnym.
Bardzo często wzrost tego parametru zauważa się także bezpośrednio przed zasuszeniem, co wcale nie musi być związane z występowaniem jakiegokolwiek czynnika chorobotwórczego.
Okres rui, to okres, w którym standardowo wzrasta liczba komórek somatycznych w mleku.
Jednak eliminując powyższe czynniki, związane przede wszystkim z fizjologią zwierzęcia problem zbyt dużej ilości LKS można niwelować dzięki odpowiednim zabiegom. Niestety, podwyższona wartość tego parametru często wynika z nieodpowiedniej higieny i dbałości o bydło oraz z wyboru złego sposobu żywienia bydła mlecznego.
Bardzo ważnym czynnikiem determinującym jakość mleka jest utrzymanie obory w należytej czystości.
Jeżeli dój przeprowadzany jest na stanowiskach, przed jego rozpoczęciem trzeba usunąć nagromadzony obornik i podścielić suchą i czystą ściółkę. Czysta ściółka pozwoli na utrzymanie czystych wymion. Należy również pamiętać o przewietrzeniu obory przed udojem.
Punktualność doju także wpływa na jakość mleka. Nieregularne rozpoczynanie doju lub jego opuszczenie powoduje obniżenie mleczności, może nawet doprowadzić do stanów zapalnych gruczołu mlekowego. Należy, zatem przestrzegać regularnych pór udoju. Bakterie, które wywołują schorzenia wymion, mogą być przenoszone także za pomocą niedomytych rąk, brudnych ścierek i odzieży roboczej oraz rzadko zmienianego płynu dezynfekcyjnego. Czynniki te powodują również wtórne zanieczyszczenie mleka bakteriami, pogarszając jego jakość. Dlatego bardzo ważne jest, aby utrzymywać odpowiednią higienę udoju. Nie należy zapomnieć o utrzymaniu aparatu udojowego w należytej czystości chociażby stosując we właściwych ilościach środki myjące. Warto pamiętać także o stosowaniu przeddajania, czyli usunięcia kilku strug mleka z każdego strzyka przed rozpoczęciem właściwego dojenia. Ten zabieg ma za zadanie usunięcie bakterii ze strzyków, ponieważ najwięcej bakterii zawiera pierwsza partia mleka. Kolejną ważną czynnością, którą należy zastosować przed udojem to mycie strzyków specjalnym środkiem dezynfekującym lub przeprowadzenie kąpieli w roztworze tego preparatu przed założeniem przyrządu udojowego. Podczas mycia i osuszania wymienia powinno się przeprowadzić jego masaż, co przygotuje zwierzę do udoju.
Poubojowa dezynfekcja strzyków jest równie ważna - unieszkodliwia większość czynników chorobotwórczych, jakie zostały na skórze wymienia po doju oraz zapewnia ochronę gruczołu mlekowego.
Należy raz jeszcze podkreślić, że ilość LKS i bakterii w mleku zależy od higieny doju, dlatego tak ważnym czynnikiem determinującym jakość mleka jest zachowanie odpowiedniej higieny obory, zwierząt, dojarek, zbiorników chłodzących oraz całego procesu pozyskiwania mleka.
Kolejnym ważnym elementem mającym wpływ na ilość LKS w mleku jest odpowiedni system żywienia. Ogromne znaczenie w profilaktyce zapalenia gruczołu mlekowego ma wybór odpowiedniej diety dla bydła mlecznego. Przyczyną wzrostu LKS mogą być takie błędy, jak:
Skarmianie pasz złej jakości - spleśniałych, przemarzniętych;
Radykalne zmiany sposobu żywienia, nie uwzględniające fizjologii zwierząt;
Zadawanie pasz źle zbilansowanych, zwłaszcza pod kątem energii;
Skarmianie mieszanek ubogich w mikro i makroelementy, co obniża odporność zwierząt na drobnoustroje chorobotwórcze.
Nie zapewnienie krowom stałego dostępu do świeżej, czystej wody.
Przy zwalczaniu mastitis trzeba pamiętać nie tylko o zapewnieniu higieny wymienia i pozyskiwania mleka, ale też o stosowaniu pełnej terapię i profilaktyki w okresie zasuszania oraz bezzwłocznie leczyć kliniczne postaci mastitis, a w przypadku pojawienia się zapalenia gruczołu mlekowego natychmiast odizolować chore osobniki od reszty stada.
Źródła:
-Grodzki Henryk: „Hodowla i użytkowani bydła”; wydawnictwo SGGW
-Prof. Dr hab. Litwińczuk Zygmunt, Szuba Tadeusz: „Hodowla i użytkowani bydła”; Państwowe wydawnictwo Rolnicze i Leśne
-Kaczmarek A.: „Hodowla bydła” Wydawnictwo Akademii Rolniczej W Poznaniu