Czynniki biologiczne
Czynniki biologiczne, zgodnie z dyrektywą 2000/54/UE, to :
Drobnoustroje (bakterie, wirusy, grzyby), włącznie z mikroorganizmami zmodyfikowanymi genetycznie, hodowle komórkowe, wewnętrzne pasożyty ludzkie, mogące być przyczyną zakażenia, alergii bądź zatrucia.
Drogi przenoszenia czynników biologicznych:
powietrzna, np. prątek gruźlicy,
przez krew i inne płyny ustrojowe, np. wirus zapalenia wątroby typu B i C, ludzki wirus niedoboru odporności HIV,
feralno - oralna (tzn. choroba brudnych rąk) pokarmowa np. wirus zapalenia wątroby typu A,
przez wektory (do zakażenia dochodzi podczas ukąszenia człowieka przez stawonogi będące nosicielami bakterii np. .wirus kleszczowego zapalenia mózgu,
bez pośredni kontakt, przez skórę lub błony śluzowe, np. wirus opryszczki pospolitej.
Warunkach narażenia zawodowego biologiczne czynniki mogą wykazywać działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze.
Wśród chorób zakaźnych największe znaczenie mają choroby wywołane przez wirusy u pracowników służby zdrowia oraz choroby odzwierzęce (przenoszone od zwierząt na ludzi) wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki i robaki u rolników, leśników, rybaków , pracowników przemysłu rolno-spożywczego i przedstawicieli pokrewnych zawodów.
Duża liczba czynników biologicznych występujących w środowisku pracy działa na organizm ludzki toksycznie, co objawia się najczęściej reakcją zapalną skóry np. na skutek ukąszenia przez kleszcze lub niektóre drobne roztocze).
Reasumując czynnikami zagrożenia mogą być wszystkie organizmy żywe, od najniższych (np. wirusy), aż do najwyżej zorganizowanych (np. ssaki ).
Na podstawie stopnia ryzyka dla narażonych pracowników, zagrożenia biologiczne najczęściej dzielą się na cztery klasy :
klasa 1 - oznacza praktycznie brak zagrożenia
klasa 2 - umiarkowane zagrożenie
klasa 3 - poważne zagrożenie
klasa 4 - bardzo poważne zagrożenie, w tym śmiertelne
Bakterie
Bakterie to jednokomórkowe drobnoustroje, których wymiary zawierają w granicach od 0,1 do kilkunastu mikrometrów.
Cechą charakterystyczną bakterii jest brak jądra, którego miejsce zajmuje tzw. nukleoid, czyli krótka nić materiału genetycznego. Bakterie przyjmują różne kształty. Są wśród nich kuliste dwoinki, paciorkowce, gronkowce, przecinkowce, krętki itd.
Przeciętny czas życia komórki bakteryjnej to okres między podziałami, który wynosi kilkanaście lub kilkadziesiąt minut, ale też mogą zachować zdolność przeżycia przez wiele lat.
Ogromna większość bakterii odżywia się materią, pobraną z gotowych substancji organicznych. Są to bakterie cudzożywne ( tj. odżywiające się związkami organicznymi i nieorganicznymi).Pobierają one pokarm z martwych organizmów lub ich szczątków. Nazywa się je roztoczami lub saprofitami.
Bakterie rozmnażają się wegetatywnie przez podział komórki.
Formy przetrwalnikowe, okryte bardzo grubą ścianą komórkową, są odporne na działanie różnych czynników, takich jak:
Bardzo niska temperatura lub wysoka temperatura
Promieniowanie ultrafioletowe
Chemiczne środki dezynfekcyjne
Bakterie występujące w organizmie człowieka można podzielić na podstawie ich zdolności do barwienia się metodą Gama, na bakterie Gram-ujemne G (-) i Gram-dodatnie G (+).
Miejscem wniknięcia do ustroju są najczęściej drogi oddechowe, układ pokarmowy, uszkodzone błony śluzowe i skóra.
Cechy właściwości bakterii
Wiele bakterii przebywa stale w organizmie człowieka, a do ich uaktywnienia i objawów chorobowych może dojść m.in. wyniku obniżenia odporności organizmu.
Negatywne działanie bakterii to przede wszystkim wywołanie różnego rodzaju chorób u człowieka i udział w procesach gnicia produktów spożywczych.
Korzystne działanie bakterii to mineralizowanie i spulchnianie gleby oraz wzbogacanie jej o azot. Bakterie wykorzystywane są do oczyszczania ścieków z zanieczyszczeń w tzw. oczyszczalniach biologicznych. W przemyśle farmaceutycznym służą m.in. do produkcji szczepionek , surowic, antybiotyków.
Zagrożenia bakteriami
Riketsje i Chlamydie są bardzo małymi bakteriami, które często stanowią przyczynę zawodowych chorób odzwierzęcych. Do tej grupy należy riketsja gorączki, występująca głównie u owiec, a także u bydła, gryzoni i kleszczy. Bakteria ta może być przyczyną wielopostaciowej choroby zawodowej znanej jako gorączka Q.
Chlamydia psittaci występuje u licznych ptaków hodowlanych i dzikich, m.in. kaczek, kur, gołębi, indyków, gęsi i papug. U ludzi stykających się zawodowo z ptakami bakteria ta wywołuje chorobę zwaną ornitozą, która przebiega pod postacią śródmiąższowego zapalenia płuc z wysoką gorączką .
Krętek Borrelia przenoszony przez kleszcze wywołuje boreliozę. Jest to wielopostaciowa choroba, która w pierwszej fazie ma najczęściej postać obrączkowego rumienia wędrującego skóry. Później może powodować zmiany w stawach, centralnym układzie nerwowym, sercu i narządzie wzroku. Borelioza jest w Polsce narastającym i poważnym problemem zdrowotnym leśników i rolników. Obecnie zajmuje pierwsze miejsce na liście chorób zawodowych wywołanych przez biologiczne czynniki zakaźne i pasożyty.
Leptospiry są śrubowatymi, tlenowymi bakteriami, zaliczanymi obecnie do jednego gatunku, który obejmuje ok.200 serotypów (odmiana mikroorganizmu). Występują u różnych zwierząt dzikich i hodowlanych. U rolników mogą wywołać choroby o ostrym przebiegu z wysoką gorączką. Przebieg choroby zależy od wywołującego ją serotypu.
Profilaktyka
Narażenie na czynniki biologiczne można stwierdzić, badając środowisko pracy i pracowników.
Szczególnie istotne są:
mikrobiologiczne badanie powietrza w celu określenia stopnia ekspozycji na alergeny i niektóre zarazki występujące w rolnictwie, przemyśle spożywczym itp.
mikrobiologiczne badanie próbek różnych płynnych i stałych substancji, znajdujących się w środowisku pracy, w celu określenia stopnia zagrożenia drobnoustrojami wykazującymi działanie infekcyjne, alergizujące lub toksyczne,
przestrzeganie istniejących przepisów higieniczno-sanitarnych,
stosowanie odzieży ochronnej i środków ochrony indywidualnej,
przestrzeganie zasad higieny osobistej,
Badanie zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego.
4