Peru (Perú, Republika Peru), państwo w Ameryce Pd., nad O. Spokojnym; 1,3 mln km²; 27,1 mln mieszk. (2003), Indianie, Metysi, biali; katolicy; stol.: Lima, inne m.: Arequipa, Trujillo, Callao (gł. port mor.); j.u. hiszp.; republika. Na zach. pasma Andów, wys. do 6768 m (Huascarán), na wsch. równiny przedgórskie i Niz. Amazonki; czynne wulkany, trzęsienia ziemi; klimat na zach. zwrotnikowy suchy, w Andach górski, na wsch. równikowy wilgotny; gł. rz.: Ukajali, Marañón; jez. Titicaca; lasy wilgotne i górskie. Podstawą gospodarki jest górnictwo, rolnictwo i rybołówstwo; wydobycie rud cynku, ołowiu, miedzi, żelaza, srebra, ropy naft.; uprawa kukurydzy, trzciny cukrowej, ziemniaków, bawełny, kawowca; hodowla owiec, bydła, alpak; przemysł rybny, cukr., włók., hutnictwo metali, rafinerie ropy naft.; eksploatacja lasów (lateks); rzemiosło; turystyka. — W I tysiącl. p.n.e. kultura Chavín, w I tysiącl. n.e. m.in. kultury Moche, Nazca, Tiahuanaco, od XIV w. ekspansja państwa Chimú, od XV w. w imperium Inków; 1531-33 podbite przez konkwistadorów hiszp. (F. Pizarro), odtąd w hiszp. wicekrólestwie Peru; od 1821 niepodległa republika; 1866-71wojna z Hiszpanią, 1879-84 z Chile (wojna o Pacyfik); w 1. poł. XX w. zadłużenie, wzrost wpływów USA, konflikty graniczne z Ekwadorem (wojna 1940-42); 1968-80 rządy wojska (1868-75 prez. J. Velasco Alvarado), reformy (rolna, nacjonalizacja wydobycia ropy naft.), po kryzysie lat 80., od 1990 radykalne zmiany gosp. i polit. pod rządami prez. A. Fujimoriego: stabilizacyjny program gosp., reformy wolnorynkowe, oddłużanie państwa, wzmocnienie władzy prezydenta (nowa konstytucja 1993), skuteczna walka z terroryzmem i handlem narkotykami; 2000 protesty społ., zmuszenie Fujimoriego do złożenia urzędu.

---