Prawo pracy – odrębna gałąź prawa; ogół norm prawnych, które regulują stosunki związane z pracą człowieka. W szczególności prawem pracy jest objęta praca podporządkowana, na dobrowolnie przyjętych warunkach, wykonywana osobiście w celach zarobkowych przez osobę fizyczną, na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy.

Przedmiotem prawa pracy są społeczne stosunki pracy podporządkowanej oraz pozostające w ścisłym związku ze stosunkami prawa pracy. Są to:

 stosunki pracy (zobowiązaniowe, ochrony, organizacyjne z prowadzeniem przez państwo i inne podmioty polityki w dziedzinie zatrudnienia)

 zbiorowe stosunki pracy

 zatrudnianie pracowników i kontrolę ich pracy

 Procesowe stosunki pracy (w niewielkim stopniu)

Podział prawa pracy:

1. Ze względu na przedmiot regulacji:

a. Ustrojowe – normuje organizacje podmiotów

b. Materialne – zawiera uprawnienia lub obowiązki

c. Formalne – reguluje postepowanie np. w sporach

d. Procesowe – czynności określone przez praco np. cywilne

2. Ze względu na przedmiot stosunku:

a. Prawo stosunku pracy

b. Prawo sporów (indywidualne)

c. Prawo zbiorczych stosunków pracy

d. Prawo administracji pracy

Funkcje prawa pracy:

a. Ochronna prawa pracy

b. Organizacyjna

Źródła prawa pracy:

1. Konstytucja RP

2. Kodeks Pracy

3. Odrębne akty ustawowe (

4. Akty wykonawcze (rozporządzenia RM i Ministrów)

5. Pragmatyki służbowe (akty prawne normujące zatrudnienie w służbie państwowej)

6. Kodeks Cywilny (pomocnicze źródło prawa pracy – na mocy art. 300KP i art. 18§2KP)

7. Źródła zbiorowego prawa pracy (konstytucja i 3 ustawy o związkach zawodowych, organizacjach pracodawców i rozwiązywaniu sporów zbiorowych)

8. Układy zbiorowe pracy (obejmują pracowników jednego lub grupy zakładów, w szczególności pracowników określonej branży czy zawodu).

9. Porozumienie zbiorowe

10. Akty wewnątrzzakładowe (regulamin pracy, regulamin wynagradzania, statut)

11. Umowy międzynarodowe (np. konwencje, zalecenia Międzynarodowej Konferencji Pracy)

12. Prawo unijne

Zasady prawa pracy:

1. Zasada wolności pracy

2. Prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę

3. Obowiązek pracodawcy szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika

4. Zasada równości praw pracowniczych

5. Prawo do wypoczynku

6. Obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

7. Obowiązek zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników

8. Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji

9. Zasada wolności zrzeszania się

10. Zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy

11. Zasada uprzywilejowania pracownika

12. Zasada automatyzmu

Stosunek pracy – centralne pojęcie prawa pracy. Powstaje on na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania i spółdzielczej umowy o pracę. Jest to stosunek prawny zachodzący między dwoma podmiotami, z których jeden (zwany pracownikiem), obowiązany jest świadczyć osobiście i w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego podmiotu (zwanego pracodawcą), pracę określonego rodzaju oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniać pracownika za wynagrodzeniem.

Cechy stosunku pracy (str. 49):

a. Osobiste świadczenie pracy

b. Odpłatność pracy

c. Podporządkowanie pracownika przełożonym w procesie pracy

d. Ryzyko pracodawcy (techniczne, osobowe, gospodarcze, socjalne)

Podmioty (strony) stosunku pracy (str. 51):

1. Pracodawca – jednostka organizacyjna (np. spółki handlowe i cywilne, urzędy itd.), choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają (przyjmują do pracy) one pracowników. Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną, czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką, lub osoba do tego wyznaczona.

2. Pracownik – może być tylko osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat (choć w określonych warunkach może być zatrudniona także osoba niepełnoletnia – np. przygotowanie zawodowe i przy lekkich pracach). Przymiot pracownika uzyskuje się na skutek zawarcia umowy o pracę itd.

Powstanie stosunku pracy (str. 62) – nawiązuje się go na mocy zgodnych oświadczeń woli stron bądź innych zdarzeń, z którymi ustawa łączy jego powstanie (w szczególności powstanie orzeczenia sądowego zastępującego oświadczenie woli stron).

Podstawą nawiązania stosunku pracy jest umowa o pracę, mianowanie, wybór, powołanie i spółdzielcza umowa o pracę.

Nawiązanie stosunku pracy następuje bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy, jeżeli tylko pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Umowa o pracę (str. 65) – zgodne oświadczenie woli stron, według którego jedna strona zwana pracownikiem zobowiązuje się świadczyć w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz drugiej strony, zwanej pracodawcą, pracę określonego rodzaju, a druga - zatrudniać pracownika za wynagrodzeniem. Umowa o pracę nie jest czynnością cywilnoprawną – jest unormowana bowiem przepisami KP.

Cechy umowy o pracę:

a. Dwustronnie zobowiązująca

b. Odpłatność

c. Konsensualność

Funkcje umowy o pracę:

a. Indywidualizacja warunków pracy

b. Powoduje powstanie stosunku pracy

c. Konkretyzacja ustawowych obowiązków i praw stron stosunku pracy

Treść umowy o pracę (str. 68) powinna określać strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, a w szczególności:

1. Rodzaj pracy

2. Miejsce wykonywania pracy

3. Wynagrodzenie za pracę, ze wskazaniem składników wynagrodzenia

4. Wymiar czasu pracy

5. Termin rozpoczęcia

Warto pamiętać, że jedynie określenie rodzaju pracy stanowi składnik konieczny umowy o pracę.

Sposób zawarcia umowy o pracę:

a. W drodze negocjacji

b. w drodze złożenia i przyjęcia oferty

Forma zawarcia umowy o pracę – wg KP umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie. Brak jest jednak rygoru nieważności w przypadku uchybienia temu wymogowi. Jeśli umowa nie została zawarta na piśmie, pracodawca jest obowiązany do pisemnego potwierdzenia stron, rodzaju umowy i jej warunków, nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika.

Rodzaje umów i pracę (str. 78):

1. na okres próbny (maksymalnie na 3 miesiące)

2. na czas określony

a. umowa na zastępstwo

3. na czas wykonania określonej pracy

4. na czas nieokreślony

Jeżeli z umowy nie wynika, że została zawarta jako terminowa, należy przyjąć, iż jest ona na czas nieokreślony. Należy pamiętać także, że trzykrotne zawarcie umowy terminowej skutkuje tym, że trzecia umowa na czas określony przekształca się z mocy prawa w umowę na czas nieokreślony.

Zmiana stosunku pracy (str. 91):

1. porozumienie zmieniające – zgodne oświadczenie woli

2. wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy – jeśli pracownik nie przyjmie, skutkiem jest rozwiązanie stosunku pracy z końcem okresu wypowiedzenia

3. przeniesienie pracownika do innej pracy

4. powierzenie pracownikowi na okres przejściowy innej pracy

Ustanie stosunku pracy (str. 96):

1. Czynności prawne dwustronne

a. porozumienie stron

2. Czynności prawne jednostronne

a. Wypowiedzenie umowy o pracę – oświadczenie woli pracodawcy lub pracownika rozwiązujące umowę z upływem określonego czasu

b. Niezwłoczne rozwiązanie umowy o pracę (bez wypowiedzenia) – oświadczenie woli jednej ze stron powodujące natychmiastowe ustanie stosunku pracy

c. Rozwiązanie umowy o pracę za kilkudniowym uprzedzeniem ze strony pracownika – wyjątkowy sposób rozwiązania stosunku pracy w sytuacjach określonych przepisami prawa

3. Zdarzenia niebędące czynnościami prawnymi

a. Zdarzenia, które z woli stron powodują rozwiązanie stosunku pracy w przyszłości (upływ czasu na jaki umowa o pracę była zawarta itp.)

b. Zdarzenia niezależne od woli obu stron bądź uzależnione od woli tylko jednej stronu, z którymi ustawa łączy skutek, zwany wygaśnięciem umowy o pracę – śmierć pracownika, pracodawcy, 3 miesiące nieobecności z powodu tymczasowego aresztu.

Wypowiedzenie umowy o pracę – jednostronne oświadczenie woli, złożone przez jedną ze stron stosunku pracy drugiej stronie, powodujące rozwiązanie umowy o pracę z upływem okresu wskazanego w oświadczeniu wypowiadającym umowę, zwanego okresem wypowiedzenia. Powinno być ono złożone w formie pisemnej, wraz z podaną przyczyną i pouczeniem o sposobach odwołania (jeśli wypowiada pracodawca)

Okresy i terminy wypowiedzenia (str. 101):

1) Umowy na okres próby:

a. 3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni

b. 1 tydzień, gdy okres próby jest dłuższy niż 2 tygodnie

c. 2 tygodnie, gdy okres próbny wynosi 3 miesiące

2) Umowy na czas określony i na czas wykonania określonej pracy – 2 tygodnie, a umowy o zastępstwo – 3 dni robocze

3) Umowy na czas nieokreślony:

a. 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy

b. 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy

c. 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata

Ochrona dopuszczalności wypowiadania umów:

1. Ochrona powszechna – obejmuje zasadność wypowiedzenia oraz związkową kontrolę wypowiedzenia

2. Ochrona szczególna – przysługuje pracownikom znajdującym się w tzw. „okresach ochronnych”:

a. Zakaz wypowiedzenia

b. Obowiązek uzyskania zgody właściwego przedstawicielstwa pracowniczego lub organu państwowego czy społecznego

c. Katalog przyczyn dopuszczających wypowiedzenie

Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia (str. 125) – jest oświadczeniem woli złożonym przez jedną stronę stosunku pracy drugiej stronie powodujących natychmiastowe ustanie stosunku pracy. Stronom wolno rozwiązać każdą umowę o pracę, lecz tylko wtedy gdy zachodzą wyjątkowe przyczyny i inne wymagania przewidziane w kodeksie. Powinno być złożone w formie pisemnej i powinno ono zawierać również wskazanie przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy. Jeśli składa pracodawca to powinno zawierać także pouczenie o 14 dniowym okresie na złożenie wniosku do sądu o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie.

Pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia jeżeli:

1. Wystąpi zdarzenie stanowiące przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy

2. Zasięgnie opinii, a w pewnych wypadkach zgody właściwego organu związku zawodowego na rozwiązanie umowy

3. Złoży oświadczenie na piśmie z przytoczeniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy

Prawo do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia mija 1 miesiąc od momentu odkrycia przyczyny zawinionej.

Przyczyny zawinione przez pracownika:

1. Ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych

2. Przestępstwo popełnione przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę, uniemożliwiające zatrudnianie pracownika na zajmowanym stanowisku

3. Utrata z winy pracownika uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku

Przyczyny niezawinione przez pracownika:

1. Niezdolność do pracy z powodu choroby, która trwa:

a. Dłużej niż 3 miesiące, gdy pracownik zatrudniony 6 miesięcy

b. Dłużej niż łączy okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku

2. Niemożność wykonywania pracy z przyczyn:

a. Odosobnienia z powodu choroby zakaźnej

b. Leczenia uzależnienia alkoholowego itp.

c. Badań lekarskich przewidzianych dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów

3. Nieobecności pracownika z powodu opieki nad dzieckiem, jeżeli upłynął okres otrzymywania z tego tytułu zasiłku opiekuńczego

4. Nieobecność pracownika z innych przyczyn trwająca nieprzerwanie 1 miesiąc.

Pracownik może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia gdy:

1. lekarz stwierdzi szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy

2. Pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika

Wygaśnięcie stosunku pracy (str. 142) – jest to ustanie stosunku pracy z mocy zdarzenia określonego w ustawie, niebędącego czynnością prawną (nie potrzebna jest wola stron, wygasają same z siebie).

Przyczynami wygaśnięcia stosunku pracy są:

1. Upływ 3 miesięcznej nieobecności pracownika z powodu tymczasowego aresztowania

2. Śmierć pracodawcy, jeżeli pracownik nie został przejęty przez nowego pracodawcę

3. Śmierć pracownika