I PRZEPISY PRAWNE I NORMY PRAWNE

1. Pojęcie prawa

PRAWO- zbiór norm pochodzących od organów publicznych (państwowe lub samorządowe w państwach Europy kontynentalnej, w krajach anglosaskich prawo dodatkowo tworzą sądy), lub uznanych przez organy publiczne i zabezpieczonych sankcją.

PRAWO A NORMY SPOŁECZNE- w prawie sankcje są sformalizowane i zinstytucjonalizowane, a w normie nie.

1. Stosunek pojęć „przepis prawny” i „norma prawna”

PRZEPIS PRAWNY- najmniejsza jednostka redakcyjna aktu prawotwórczego, po polsku:

jest częścią („cegiełką”), z których buduje się normę. Przepis to zdanie w sensie gramatycznym.

NORMA PRAWNA- wypowiedź nakazująca lub zakazująca jakiemuś adresatowi w określonych okolicznościach, jest to wypowiedź zrekonstruowana z elementów zawartych w przepisach prawnych zgodnie z regułami wykładni prawa, po polsku: buduje się z wielu przepisów.

przepisy prawne + wykładnia prawa = normy prawne

1. Rodzaje przepisów prawnych (podziały przepisów prawnych)

- ZRĘBOWE- kluczowe dla zrekonstruowania normy prawnej, przepis, nakaz lub zakaz konkretnego zachowana musi być uzupełniony innymi przepisami,

- OGÓLNE I SZCZEGÓLNE- ogólne to lex generalis(ustawa ogólna, przepis powszechny),szczególne to lex specialis(ustawa specjalna, przepis szczególny) . Przepis szczególny uchyla zastosowanie przepisu ogólnego.

1. Pojęcie i budowa normy postepowania

DEFINICJE LEGALNE- przepisy, które definiują zwroty zawarte w aktach

JĘZYK PRAWNY- to język aktów (tekstów) prawnych, jest zwięzły zawiera elementy potrzebne do budowy normy prawnej

JĘZYK PRAWNICZY- posługujemy się mówiąc o prawie

KLAUZULE GENERALNE- ma na celu uelastycznienie prawa. Przepis, który odsyła do ocen podmiotu stosującego prawo, zawiera zwrot m. in. interes państwa, dobre obyczaje.

AKT NORMATYWNY- ustawa, rozporządzenie itp.

- I część- część ogólna (np. przepisy- definicje legalne, jaki adres ma dana ustawa)

- II część- część szczegółowa zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego.

- III część- przepisy przejściowe i końcowe (derogacyjne (uchylające) lub określające termin wejścia aktu w życie)

NORMA- każda norma składa się z 3 elementów:

1. adresat

2. okoliczności

3. wzorzec postępowania adresata we wskazanych okolicznościach

1. Normy generalne i abstrakcyjne oraz indywidualne i konkretne

GENERALNOŚĆ oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

ABSTRAKCYJNOŚĆ oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności (np. płaci podatek, ponosi koszty).

Decyzje stosowania prawa mają charakter konkretnie indywidualny (wyroki sądowe i decyzje administracyjne).

1. Koncepcje budowy normy prawnej:

   • TRÓJELEMENTOWA- składa się z 3 elementów:

- hipoteza- adresat + okoliczności

- dyspozycja- wzorzec postępowania + adresat normy

- sankcja- informowanie jakie konsekwencje poniesie adresat normy, jeżeli w okolicznościach wskazanych w hipotezie nie zachowa się ze wzorem podanym w dyspozycji

• NORM SPRĘŻONYCH- wyróżnia się trzy normy:

- sankcjonowaną

- sankcjonującą

Norma sankcjonująca jest uruchomiana podczas nie przestrzegania normy sankcjonowaniej.

1. Pojęcie sankcji i jej rodzaje

SANKCJA to określona w normie prawnej konsekwencja naruszenia prawa stosowana i egzekwowana przez organy państwowe.

• KARNA- związana tylko z prawem karnym materialnym (kodeks karny), może występować w wielu innych ustawach, aktach prawotwórczych.

Cechy: może być zrealizowana tylko gdy zostaną spełnione przesłanki odpowiedzialności karnej (czyn karalny, zabroniony przez normy, społecznie niebezpieczny, ale większy niż znikomy)

• EGZEKUCYJNA- przymusowa realizacja obowiązków wynikających z norm prawnych w sytuacji, gdy adresaci tych norm dobrowolnie nie spełniają tych obowiązków. Podział:

- sądowa- dotyczy obowiązków cywilno- prawnych, np. przymuszenie do zapłacenia rachunków, egzekwowana przez sądy i komorników sądowych

- administracyjna- dotyczy obowiązków związanych z prawem administracyjnym, np. zaległe podatki, nakaz rozbiórki

• NIEWAŻNOŚCI- zachodzi, gdy norma prawna odmawia uznania za ważną czynności prawnej dokonanej niezgodnie z prawem.

II AKTY NORMATYWNE I TWORZENIE PRAWA

1. Współczesne normy tworzenia prawa (stanowienie, współstanowienie, prawo zwyczajowe, precedens)

• STANOWIENIE- czynność konwencjonalna dokonywana przez kompetentny organ państwa, poprzez którą to nakazuje on realizację danych norm prawnych. Poprzez akt stanowienia prawa organ w istocie kreuje nowe normy prawne. Aby ten akt był prawem, musi być wydany przez upoważniony do tego organ w odpowiedniej formie i trybie.

Jest to podstawowa forma tworzenia prawa w Europie Kontynentalnej i nie tylko, np. Konstytucja, ustawa, rozporządzenie.

• WSPÓŁSTANOWIENIE- mówi się o nim, gdy normy prawne powstają w wyniku zgodnej decyzji dwóch lub więcej organów, np. umowy międzynarodowe. Mogą to być umowy dwustronne lub wielostronne.

• PRAWO ZWYCZAJOWE- jest to prawo nie pisane, powstaje w wyniku długotrwałej praktyki postępowania. Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji.

• PRECEDENSY- są to rozstrzygnięcia sądów w indywidualnych sprawach, które potem stanową podstawę w rozstrzyganiach innych spraw.

1. Pojęcie aktu normatywnego

AKT NORMATYWNY- akt zawierający jakiekolwiek normy postepowania, np. ustawa rozporządzenie, także dekalog, statut.

Każdy akt prawotwórczy jest aktem normatywnym, ale nie każdy akt normatywny jest aktem prawotwórczym, np. statut spółdzielni nie jest prawotwórczy, a ustawa tak.

1. Powiązania aktów normatywnych (kompetencje i hierarchiczne oraz merytoryczne)

POWIĄZANIE KOMPETENCYJNE- wiąże się z hierarchiczną budową aparatu państwowego, co powoduje zróżnicowanie mocy prawnej (moc równa, niższa, wyższa)

POWIĄZANIE HIERARCHICZNE- akt prawotwórczy w systemie prawa podlega hierarchicznemu uszeregowaniu

POWIĄZANIE MERYTORYCZNE- odnoszą się do relacji między treścią regulowanych stosunków społecznych w aktach prawnych, np. kodeks karny i kodeks spółek handlowych

1. Typy aktów normatywnych w Polsce:

1. AKTY NORMATYWNIE POWSZECHNIE WIĄŻĄCE- mają jako adresatów nieograniczony krąg podmiotów (że do wszo), ponadto mogą regulować każdą kategorie spraw.

Akta niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu, reguluje to Trybunał Kosntytucyjny.

Warunkiem wejścia w życie aktów prawa jest ich urzędowa publikacja w Dziennkiu Ustaw.

1. AKTY NORMATYWNE WEWNĘTRZNIE WIĄŻĄCE- są to akty, których adresatami są podmioty usytuowane wewnątrz aparatu państwa (urzędnicy), nie wpływają na sytuacje obywateli.

2. PRAWO MIEJSCOWE- akty organów wspólnot lokalnych powołanych do samodzielnego wykonywania zadań publicznych (np. rada gminy, powiatu)

3. MIEJSCE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ W SYSTEMIE PRAWA RP- Na podstawie przepisów Konstytucji obecny system hierarchii źródeł prawa przedstawia się następująco:

1. Konstytucja RP,

2. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawową i prawo Wspólnoty Europejskiej, (dot.: pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie lub, w których Konstytucja wymaga ustawy.)

3. Ustawy,

4. Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

5. Rozporządzenia,

6. Akty prawa miejscowego.

1. Budowa aktu normatywnego

1) CZĘŚĆ TYTUŁOWA(NAGŁÓWEK) – w której wymienia się nazwę rodzaju aktu, datę jego ustanowienia, a następnie ogólne merytoryczne określenie normowanej w akcie materii.

2) PREAMBUŁA- umieszczana, gdy zachodzi potrzeba wyraźnego wskazania celów wydania aktu.

3) CZĘŚĆ OGÓLNA – obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w treści przepisów szczegółowych, zwykle elementy hipotez, a także normy sankcjonujące. W części ogólnej umieszczone są również tzw. definicje legalne, które wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie lub nawet gałęzi prawa.

4) CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA – zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego, odnosząca się zwłaszcza do dyspozycji i niekiedy sankcji norm prawnych, przy czym przepisy te mogą służyć konstruowaniu norm typu zarówno lex generalis(ustawa ogólna, przepis powszechny), jak i lex specialis(ustawa specjalna, przepis szczególny).

5) PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE (derogacyjne lub określające termin wejścia aktu w życie).

1. Inne niż akty stanowienia formy tworzenia prawa:

1. WSPÓŁSTANOWIENIE (NP. UKŁADY ZBIOROWE PRACY, UMOWY MIĘDZYNARODOWE)- prawo bywa tworzone w drodze aktów współstanowienia z woli co najmniej dwóch równoprawnych podmiotów, tj. w drodze umów prawotwórczych (np. umowy międzynarodowe, których stronami są państwa).

2. ZWYCZAJ I PRAWO ZWYCZAJOWE- Zwyczaj określa się jako ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną. Nie każda jednak reguła zwyczajowa staje się normą prawną. Określenie wymogów jakie powinien spełniać zwyczaj, aby stać się prawem sprawia teorii, a także dogmatyce prawa spore trudności. Ogólnie jednak wymogi te sprowadzają się do trzech:

• ustalony sposób postępowania powinien być w miarę precyzyjnie określony zarówno pod względem podmiotowym, jak i w odniesieniu do sposobu zachowania się adresatów.

• przekonanie o wiążącym daną zbiorowość charakterze reguły powinno być w istocie powszechnym przekonaniem, że takie jest prawo.

• warunkiem koniecznym jest wola państwa włączenia reguły zwyczajowej do systemu prawa.

1. PRECEDENSY- precedensem nazywa się taką decyzję organu państwa rozstrzygającą konkretnie-indywidulną sprawę, która staje się wzorem dla innych rozstrzygnięć w podobnych sprawach. Tworzenie prawa przez precedens jest charakterystyczne dla systemu common law. Cechą systemu precedensowego jest zasada stałości decyzji – zapadła decyzja sądowa wiąże wszystkie sądy niższe lub równe stopniem temu, który decyzję wydał. W systemie prawa stanowionego jest niedopuszczalne orzekanie w procesie stosowania prawa na zasadzie precedensu.

III OBOWIĄZYWANIE PRAWA

1. Pojęcie obowiązywanie prawa

OBOWIĄZYWANIE PRAWA oznacza, że adresaci norm w nich wyrażonych powinni zachować się w okolicznościach wskazanych w hipotezach zgodnie z dyspozycjami.

1. Kryteria obowiązywania prawa

1. SYSTEMOWE (TETYCZNE, FORMALNE)- norma prawna obowiązuje jeśli została ustanowiona na podstawie kompetencji normodawczej zawartej w normie prawnej wyższego rzędu. Została we właściwy opublikowana, jest zgodna treściowo z innymi normami prawnymi a jeżeli jest niezgodna to nie została uchylona przez stosowanie reguł kolizyjnych. Po polsku: nie chodzi o stosunek adresatów do normy, lecz o to, jak norma została ustanowiona. Prawomocne ustanowienie normy, a więc zgodnie z przyjętą procedurą, uznaje się za jednoznaczne z jej obowiązywaniem.

2. FAKTYCZNE (BEHAWIORALNE, REALISTYCZNE)-norma obowiązuje wtedy, kiedy rzeczywiście wpływa na zachowanie adresatów, cieszy się posłuchem i jest realizowany,

problem desuetudo- norma prawna może stracić moc prawną w drodze odwyknienia (organ sankcji nie stosuje, nie przestrzega adresat), jeżeli pomimo formalnego obowiązywania przez dłuższy czas jest nieefektywna.

1. AKSJOLOGICZNE-norma prawna obowiązuje jeśli jej treść jest zgodna z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi

1. Aspekty obowiązywania prawa (czasowy, terytorialny, personalny)

• CZASOWY- prawo danego państwa samo określa od kiedy do kiedy obowiązuje, np. od daty publikacji urzędowej, lub od jakiejś daty

• TERYTORIALNY- prawo obowiązuje na obszarze lądowym oraz morskich wodach przybrzeżnych, wnętrzu ziemi pod obszarem lądowym i morskim, na obszarze powietrznym.

• PERSONALNY- dotyczy obywateli, bez wzglądu na miejsce ich przebywania oraz cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium państwa.

IV SYSTEM PRAWA I SYSTEMATYZACJA PRAWA

1. Pojęcie systemu prawa

SYSTEM PRAWA- jest to zbiór powiązanych i uporządkowanych norm prawnych (głównie generalnie- abstrakcyjnych) obowiązujących w danym czasie i na danym terytorium.
System prawa jest jednym z wielu systemów otaczających nas rzeczywistości.

System to najogólniej całość złożona z powiązanych ze sobą wg pewnych zasad elementarnych. Wyróżnia się:

• Naturalny- powstaje bez ingerencji człowieka- ekosystem, system planetarny

• Sztuczny- powstaje w wyniku celowej działalności człowieka- maszyna

• Realny- realne istniejące, coś co można dotknąć, pomacać- maszyna

• Nominalny- system sztuczny, np. system filozoficzny

Elementami systemu prawa są normy prawne

1. Typy systemów prawa

Typy współtworzenia prawa (wg L. Morawskiego)
SYSTEM PRAWA STANOWIONEGO np. w Polsce, Hiszpania, Niemcy
Zasada prymatu ustawy- ustawa jest ważniejsza od innych rzeczy, np. rozporządzenia
Oddzielenie tworzenia i stosowania prawa- inne organy tworzą prawo (parlament, rada ministrów etc.), a inne stosują (sądy i organy administracji publicznej)
Zakaz tworzenia prawa przez sądy
Recepcja prawa rzymskiego (prywatnego)- zapożyczenie, w mocno zmienionej formie, wzorców ze starożytnego Rzymu

1. Struktura systemu prawa:

1. PIONOWY SYSTEM PRAWA- HIERARCHICZNY (normy podlegają uszeregowaniu wg mocy prawnej- normy niższej mocy prawnej nie mogą być niezgodne z normami o wyższej mocy)

2. POZIOMY SYSTEM PRAWA- FORMALNE (Dla ustanowienia pewnych norm niezbędne są kompetencje zawarte w innych normach. istnieją powiązania logiczne między normami- treść jednej normy jest w logicznej zgodności z innymi normami, istnieją wspólne podstawy aksjologiczne norm w systemie, np. prawo o ruchu drogowym. )

1. Merytoryczne podziały prawa:

1. PRAWO PRYWATNE- służy ochronie interesów jednostkowych, reguluje stosunki typu koordynacyjnego (równorzędności), wszczęcie postępowania na wniosek, np. prawo cywilne, materialne.

PRAWO PUBLICZNE- służy interesowi publicznemu, reguluje stosunki typu subordynacyjnego (nie ma równorzędności, tylko nadrzędność, organ publiczny- obywatel), wszczęcie postępowania z urzędu, np. konstytucyjne, karne, administracyjne, finansowe.

1. GAŁĘZIE PRAWA- zespół norm regulujących wyraźnie wyodrębnioną strefę stosunków społecznych, np. prawo cywilne, prawo postępowania cywilnego, prawo karne, prawo postepowania karnego, prawo administracyjne, prawo postepowania administracyjnego, prawo pracy, kodeks postępowania karnego.

2. PRAWO MATERIALNE- te które regulują nasze uprawnienia i obowiązki, np. kodeks cywilny, karny, prawo o ruchu drogowym

PRAWO USTROJOWE- regulują funkcjonowanie instytucji przed którymi dochodzimy obrony naszych praw, np. ustawa o ustroju sądów powszechnych, ustawa o prokuraturze

PRAWO POSTĘPOWANIA- regulują procedurę dochodzenia roszczeń przed sądem albo innymi organami lub realizacja prawa materialnego, np. kodeks postępowania cywilnego, karnego, administracyjnego.

1. Zasady prawa (pojęcie, kryteria wyróżnienia pośród innych norm)

ZASADY PRAWA służą wsparciu systemu prawa o uporządkowany system wartości.

W ZNACZENIU OPISOWYM to pewien wzorzec ukształtowania określonej instytucji prawnej, który odtwarzamy z opisu tekstów prawnych. Zasady w tym znaczeniu nie mają charakteru obowiązujących norm postępowania.

W ZNACZENIU DYREKTYWALNYM są to zasady prawa w ścisłym słowa znaczeniu (dyrektywy wiążące prawnie i oparte na tekście prawnym). Mają tak oddziaływać na adresatów norm, by podmioty te postępowały w wyznaczony sposób. Zasady prawa w ujęciu dyrektywalnym wyrażają z reguły wartości, które prawodawca uważa za szczególnie doniosłe i co do których chce, by były respektowane przy stosowaniu norm, które nie są zasadami prawa.

V OBOWIĄZEK, UPRAWNIENIE, STOSUNEK PRAWNY

1. Fakty prawne

FAKTY PRAWNE- przyjmuje się, że powstanie (a także zmiana albo ustanie) jakiegoś konkretnego stosunku prawnego uzależnione jest od wystąpienia faktu prawnego (zdarzenia lub zachowania) opisanego w normie prawnej, regulującej abstrakcyjny (typowy) stosunek prawny- np. złożenie zgodnych oświadczeń woli przez pracodawcę X i pracownika Y w umowie o pracę (fakt prawny) kreuje konkretny stosunek prawny pracy

1. ZDARZENIA- fakt prawny niezależny od ludzkiej woli, np. upływ czasu, kataklizmy, śmierć człowieka

2. ZACHOWANIA

• Czynności prawne- stany faktyczne, w skład których wchodzą oświadczenia woli np. kupowanie w sklepie

• Konstytutywne orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne

• Czyny zgodne i niezgodne z prawem

• Czynności konwencjonalne- czynności psycho-fizyczne, które normy prawne nadają specyficzny sens, są dokonywane przez podmioty prawa w celu wywołania określonego skutku prawnego, dzieli się na:

• Prawne- umowy, sporządzenie testamentu

• Akty stosowania prawa- wydanie wyroku przez sąd

• Akty tworzenia prawa- wydanie aktu prawotwórczego np. ustawy

1. Stosunek prawny, elementy stosunku prawnego

STOSUNKI PRAWNE to stosunki społeczne, a więc stosunki (relacje) zachodzące między ludźmi, regulowane normami prawnymi

ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO:

1. Strony (podmioty) stosunku prawnego

2. Treść stosunku prawnego (uprawnienia, obowiązki stron)

3. Przedmiot stosunku prawnego (zachowania, do których uprawniane lub zobowiązywane są strony)

1. Strony stosunku prawnego (podmioty prawa)- wprowadzenie

STRONAMI STOSUNKU PRAWNEGO mogą być wyłącznie podmioty prawa- jednostki ludzkie, albo zorganizowane zespoły ludzi, którym normy prawne przyznają podmiotowość prawną.

W ramach różnych gałęzi prawa używa się różnej terminologii na oznaczenie podmiotów prawa m in prawo cywilne mówi o „osobach fizycznych” i „osobach prawnych”, prawo podatkowe o „podatnikach” i „organach podatkowych”

STRONY (PODMIOTY) STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH- RODZAJE

• OSOBY FIZYCZNE- każdy człowiek

• OSOBY PRAWNE- spółka akcyjna, spółka z o o, fundacje, stowarzyszenia itd.- twory społeczne którym prawo przyznaje podmiotowość prawną

• Ponadto np. w prawie polskim występuje możliwość samodzielnego działania jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej nazywanych niekiedy ułomnymi osobami prawnymi (spółki jawne, komandytowe)

1. Przedmiot stosunku prawnego

PRZEDMIOTEM STOSUNKU PRAWNEGO jest to, do czego jedna strona jest uprawniona, druga zaś zobowiązana. Przedmiotem może być np. rzecz sprzedawana, dzierżawiona, wynajmowana, może być określone zachowanie, np. wygłoszenie wykładu, naprawa samochodu,a także prawa osobiste, np. autorskie prawa niemajątkowe.

1. Treść stosunku prawnego (pojęcie uprawnienia i obowiązku, pojęcie i rodzaje praw podmiotowych)

TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO- są to uprawnienia i obowiązki stron

WOLNOŚĆ- czyn nie jest nakazany, ani zakazany przez normę prawną (może to robić, ale nie musi)

UPRAWNIENIE- jednemu z podmiotów norma prawna lub zespół norm nakazuje lub zakazuje jakiegoś zachowania na rzecz drugiego- temu określane jest jako uprawnienie.

OBOWIĄZEK- wynikający z norm prawnych nakaz lub zakaz jakiegoś zachowania

KOMPETENCJE- gdy podmiot dokona pewnej czynności konwencjonalnej, dla innych podmiotów powstanie lub zaktualizuje się obowiązek określonego działania

1. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

ZDOLNOŚĆ PRAWNA- zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa, jest niezbywalna

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH- to możliwość nabywania tych praw i obowiązków własnym działaniem (we własnym imieniu, np. kupowania)

1. Osoby fizyczne- pojęcie, początek i koniec osoby, zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

OSOBA FIZYCZNA- to każdy człowiek,

Zdolność prawną ma każdy człowiek, niezależnie od rasy, wyznania etc., granicą może być wiek (np. przy wyborach na prezydenta RP).

Zdolność do czynności prawnych mają zróżnicowany w następujący sposób:

• Pełna zdolność do czynności prawnych (Art. 11)

• Ograniczona zdolność do czynności prawnych małoletni powyżej 13 lub ubezwłasnowolniona częściowo (Art. 15)

• Brak zdolności do czynności prawnej do 13lat i całkowicie ubezwłasnowolnieni.

1. Osoby prawne- pojęcie i typy, powstanie i koniec osoby, zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, organy osób prawnych.

OSOBA PRAWNA- twory społeczne, którym prawo przyznaje podmiotowość prawną.

Osoba prawna nie może być podmiotem wielu praw, np. rodzicielskich, rodzinnych

Posiadają zawsze pełną zdolność do czynności prawnych (w zakresie swojej zdolności prawnej) ale muszą działać przez swoją organizację.

VI STOSOWANIE PRAWA

1. Pojęcie stosowania prawa

STOSOWANIE PRAWA - to podjęcie decyzji przez kompetentny organ władzy publicznej o konkretnie-indywidualnych konsekwencjach prawnych udowodnionych faktów oraz czynności niezbędne do wydania tej decyzji.

Po polsku: zastosowanie normy prawnej do indywidualnego przypadku.

1. Typy stosowania prawa (sądowy, administracyjny, quasi- sądowy i quasi- administracyjny)

TYP SĄDOWY- sąd jest niezawisły-nie podlega żadnym dyrektywom, co do tego jak rozstrzygać spór, i bezstronny co w najwyższym stopniu gwarantuje uczciwe rozpatrzenie sprawy

TYP ADMINISTRACYJNY- organ jest związany dyrektywami swoich zwierzchników, co do tego jaką ma wydać decyzję- decyzje na podstawie prawa, decyzje administracyjne są poddane kontroli sądów.

TYP QUASI-SADOWY- państwo zezwala by pewne sprawy, głównie cywilne, były rozstrzygane przez organy pozapaństwowe, np. sądy polubowne

TYP QUASI- ADMINISTRACYJNY- państwo pozwala, by pewne zadania z zakresu administracji publicznej wykonywały instytucje pozapaństwowe

1. Etapy stosowania prawa w ujęciu merytorycznym (ze szczególnym uwzględnieniem etapu ustalania stanu faktycznego)

EWOLUCJA POGLĄDÓW NA STOSOWANIE PRAWA:

Model sylogistyczny (subsumcyjny) - Wywodzi się z XIX wiecznego pozytywizmu prawniczego. Wg tego modelu stosowanie prawa ma strukturę logiczną (sylogizmu prawniczego):

1)przesłanką większą jest norma prawna

2) przesłanką mniejszą jest stan faktyczny

3) wnioskiem jest decyzja sądu

Sędzia jedynie dedukuje następstwa prawne wynikające z normy, sędzia jak automat dokonuje mechanicznej operacji logicznej.

Model dyskursywny (argumentacyjny)- w procesach stosowania prawa przeważają operacje dyskursywne nad czysto logicznymi

DYSKURS- przynajmniej dwie strony wysuwają swoje tezy i argumenty na poparcie swojej tezy, i przeciwko tezie drugiej strony. Wygrywa teza, która ma lepsze argumenty.

1. Zasada swobodnej oceny dowodów- pojęcie i rodzaje dowodów

CIĘŻAR DOWODU- określa kto powinien przedstawić dowody oraz kto ponosi ryzyko nieudowodnienia faktów.

RODZAJE DOWODÓW- w sensie czynnościowym, pewne czynności przeprowadzane w celu uzyskania informacji, są w szczególności:

• Zeznania świadków

• Przesłuchanie stron

• Opinie biegłych

• Dokumenty

• Oględziny

ZASADY OCENY DOWODÓW:

• Legalnej oceny dowodów- istnieją normy prawne określające jakie warunki muszą być spełnione, aby uznać dowód za przeprowadzony (głównie w przeszłości)

• Swobodna ocena dowodów- organ stosujący prawo ma swobodę przy ocenie dowodów (współcześnie)

1. Pojęcie domniemania prawnego i fikcji prawnej

DOMNIEMANIE PRAWNE- przepis nakazujący uznać za udowodniony fakt B na tej tylko podstawie, na tej podstawie, że został udowodniony fakt A. Z domniemaniem prawnym mamy do czynienia wtedy, gdy prawo nakazuje podmiotowi stosującemu prawo uznać za istniejący jakiś fakt, jeśli został udowodniony inny fakt, mimo iż nie ma pewności co do tego, czy rzeczywiście on zaistniał (np. domniemanie ojcostwa, czyli uznanie, że ojcem dziecka jest mąż matki).

FIKCJA PRAWNA- to niezgodne z prawdą założenie, które norma prawna nakazuje przyjąć za prawdziwe. Przykładem takiej instytucji jest przepis art. 928 § 2 Kodeksu cywilnego: "spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku". Przy dalszych czynnościach związanych ze spadkobraniem taki spadkobierca jest traktowany tak, jakby był zmarły.

1. POJĘCIE „LUZU DECYZYJNEGO”- sytuacja, gdy normy prawne nie determinują w 100% tego, jaka ma zapaść decyzja stosowania prawa, organ stosujący prawo ma pewną swobodę.

Rodzaje luzów:

• Wyboru normy prawnej (etap 1. stosowania prawa)

• Interpretacyjne (etap 3.)

• Dowodowe (etap 4.)

• Wyboru konsekwencji prawnych (etap 6.)

1. Zasady stosowania prawa w ujęciu proceduralnym- wg L. Morawskiego, obecnie, w sądownictwie prawa stanowionego

1) Wybór normy prawnej

2) Ustalenie obowiązywania normy prawnej

3) Wykładnia prawa

4) Ustalenie stanu faktycznego

5) Subsumpcja (kwalifikacja normatywna stanu faktycznego)

6) Wybór konsekwencji prawnych

7) Sformułowanie i uzasadnienie decyzji.

VII WYKŁADNIA PRAWA

1. Pojęcie wykładni prawa (i reguł wykładni)

WYKŁADNIA to to samo co interpretacja prawa.

W zależności od koncepcji pod pojęciem wykładni (interpretacji) prawa rozumie się:

1. Proces ustalania znaczenia przepisów prawnych lub rezultat tego procesu (efekt wykładni) albo

2. Zespół czynności polegających na formułowaniu (konstruowaniu) jednoznacznych generalnie- abstrakcyjnych norm z treści przepisów prawnych (sam proces, jak i rezultat tego procesu)

KLARYFIKACYJNA KONCEPCJA WYKŁADNI

Wg niektórych autorów (np. J. Wróblewski) wykładnia dokonywana jest dopiero wówczas, gdy występują wątpliwości (językowe, systemowe lub funkcjonalne) dotyczące znaczenia tekstu prawnego, co odpowiada zasadzie „clara non suntinterpratonda” (nie interpretuje się tego co jest jasne)

Stanowisko to wiąże się z tzw. Koncepcją, która zakłada, iż wykładnia polega na ustalaniu znaczenia przepisu lub fragmentu.

DERYWACYJNA KONCEPCJA WYKŁADNI

W koncepcji (np. M, Zieliński) wykładnia dokonywana jest zawsze niezależnie od tego czy przepis (-y) jest (są) jasny (-e) czy też nie.

Zakłada się tu, iż teksty prawne składają się z przepisów prawnych na podstawie których w drodze interpretacji trzeba odtworzyć (skonstruować) pełną regułę zachowania, czyli normę prawną.

Teoria deklaratoryjna oraz konstytutywna wykładni

TEORIA DEKLARATORYJNA- interpretacja polega jedynie na ustalaniu znaczenia przepisu prawnego, a nie na jego twórczym rozwijaniu.

TEORIA KONSTYTUTYWNA- zakłada, iż w pewnych sytuacjach wykładnia może mieć charakter twórczy.

1. Moc wiążąca wykładni

Rodzaje wykładni (wg klasyfikacji podmiotu i mocy wiążącej)

• AUTENTYCZNA (dokonywane przez prawodawcę)- powszechna moc wiążąca

• LEGALNA (dokonywana przez organ, któremu ustawodawca przyznał kompetencje do interpretacji prawa)- powszechna moc wiążąca

• OPERATYWNA (dokonywana przez organ stosujący prawo)- ograniczona moc wiążąca

• DOKTRYNALNA (dokonywana przez naukę prawa- abstrakcyjna)- współcześnie niewiążąca

• NIEOFICJALNA (wykładnia która nie zalicza się do w/w kategorii)- niewiążąca

1. Reguły interpretacyjne sensu stricto

Reguły wykładni prawa

Wykładnia przebiega w oparciu o reguły wykładni zwane też „dyrektywami wykładni”. Katalog reguł wykładni nie ma charakteru zamkniętego (najczęściej nie są one skodyfikowane). Wynikają one z określonej kultury prawnej. Różni autorzy podają różne reguły.

1. JĘZYKOWE- Podstawową rolę w procesie wykładni pełnią reguły językowe wskazujące na sposób ustalenia znaczenia przepisu (lub konstruowania normy) ze względu na kontekst językowy.

Opierają się na regułach:

• Semantycznych (znaczeniowych)

• Syntaktycznych (składniowych)

• Stylistycznych języka prawnego i naturalnego

1. SYSTEMOWE- nakazują ustalać znaczenie przepisu prawnego w oparciu o system, którego jest on częścią.

1. Opierają się na założeniu niesprzeczności oraz zupełności systemu prawa

2. Odwołują się do struktury tego systemu oraz aktów normatywnych, a także

3. Zasada całego systemu praw lub poszczególnych gałęzi prawa

1. FUNKCJONALNE- wskazują na konieczność ustalania znaczenia przepisu prawnego w oparciu o kontekst w jakim on funkcjonuje. Odmianą wykładni funkcjonalnej jest wykładnia całościowa, która nakazuje ustalić znaczenie przepisu prawnego, aby było one zgodne z celem jaki chciał osiągnąć prawodawcą.

1. Kolizja reguł wykładni prawa

Zasada pierwszeństwa wykładni językowej- w pierwszej kolejności stosowana powinna być wykładnia językowa.

Pozostałe regulacje pełnią rolę pomocniczą- w przypadku, gdy po zasadzie wykładni językowej pozostają jeszcze wątpliwości interpretacyjne

Inne rodzaje wykładni prawa (reguły wnioskowań prawniczych)

WYKŁADNIA LITERALNA (POTWIERDZAJĄCA)- polega na przyjęciu znaczenia normy wynikającego wprost z językowego znaczenia tekstu prawnego.

WYKŁADNIA ROZSZERZAJĄCA ORAZ ZWĘŻAJĄCA polegają na przyjęciu znaczenia normy odpowiednio szerszego lub węższego niż wynika to z wykładni językowej (przy zastosowaniu pozajęzykowych reguł wykładni).

1. Wykładnia statyczna i dynamiczna

STATYCZNA TEORIA WYKŁADNI

Znaczenie przepisu nadane zostaje przez ustawodawcę w chwili jego utworzenia i pozostaje stałe do czasu jego uchylenia. Priorytet uzyskują takie wartości, jak pewność prawna i bezpieczeństwo prawne, a preferowane reguły interpretacji, to wykładnia językowa i systemowa. Zarzut wobec tej teorii: uniemożliwia ona dostosowanie prawa do zmieniających się norm społecznych.

DYNAMICZNA TEORIA WYKŁADNI

Znaczenie przepisu prawnego powinno być dostosowanie do zmieniających się nieustannie stosunków społecznych. Priorytetem jest tu zapewnienie dostosowania prawa do warunków, w których to prawo funkcjonuje. Teoria dynamiczna preferuje funkcjonalne reguły wykładni.