NA PRZEŁĘCZY

"Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr", utwór Stanisława Witkiewicza, pierwodruk w latach 1889-90 w "Tygodniku Ilustrowanym", wydany osobno w Warszawie w 1891, z drzeworytami wg rysunków autora. Relacje z wy­cieczki górskiej połączył Witkiewicz z opisami krajobrazu tatrzańskiego oraz refleksją nad życiem, charakterem i mową górali, budownictwem oraz ich sztuką zdobniczą. Rozpoczynając drogę twórczą od malarstwa (pozostał mu zresztą wierny do końca), podjął tu próbę „malowania słowem". Entuzjasta opisów w Panu Tadeuszu, uważał „plastykę obrazowania" za istotną wartość literatury. W tym dziele, obok opisów o charak­terze statycznym - jakby patrzał na obraz malarski, ujęty uprzednio w całość kompozycyjną, próbował on uchwycić nieustanną zmienność natury, rodzenie się pod wływem świat­ła coraz nowych kompozycji. Owa ambicja pisarza—malarza, aby przetopić „naturę na czysty blask światła i barwy" w du­chu impresjonizmu, wystąpiła szczególnie w ukazywaniu pejzażu górskiego w mgłach, przez które przenika światło. W warstwie refleksyjnej dzieła heroizował charakter i podno­sił wysoko uzdolnienia artystyczne górali. Zamieścił też parę opo­wiadań Sabały i dał jego znakomity portret literacki. Wydanie 2 (1906, bez ilustracji) poszerzył szkicami "Tatry w śniegu" (pierwodruk w „Wędrowcu" 1886) oraz "Po latach" (1905): w drugim z nich przedstawił swoje poglądy na architekturę, sztukę zdobniczą i mowę górali, upatrując w ludowym stylu góralskim źródło odrodzenia kultury narodowej („To, co się stało w Zakopa­nem, jest z jednej strony ocaleniem od zagłady bardzo cen­nych pierwiastków starej polskiej kultury, z drugiej zaś jej odrodzeniem").

IMAGINA

IMAGINA, poemat dygresyjny M. Konopnickiej, prwdr. fragmentów w „Świecie", „Tygodniku Ilustr.", „Kraju", „Życiu", „Głosie", „Kłosach", „Książce" 1886-87,1890-91, wyd. całości w Warszawie 1913. Utwór w 21 pieśniach, pisany oktawą o nierygorystycznej średniówce. Nawiązuje w poetyce i topice do romant. tradycji gatunku, w którym nad znamiennym dla epiki przedmiotowym przedstawieniem osób i zdarzeń dominuje liryczna podmiotowość narratora, dialogującego z bohaterem i czytelnikiem. Konopnicka przywołuje jawnie wzorce Don Juana Byrona i > Beniowskiego Słowackiego. W odróżnieniu jednak od tych dzieł odrealnia epicki wątek fabularny: historię dojrzewania bohatera imieniem Lucyl, dzieje jego wizyjnej fascynacji Imaginą - Megistelejdą, postacią symbolizującą dram. dwoistość poet. tęsknot i okrucieństwa życia. Symboliczna funkcja przemian bohatera scala pretekstową fabułę z warstwą dygresyjną poematu, w której najpełniej wypowiedziała Konopnicka swe credo światopoglądowe -przeświadczenie o roli poezji i osobiste myśli. W dygresjach dominuje patetyczna, ironiczna lub satyryczna krytyka szlach. legendy hist. i współcz. społeczności burżuazyjnej, osiągająca kulminację w romantycznie stylizowanej wizji lud. rewolty, do której dołącza zmężniały bohater.