Rodzaje i formy poradnictwa
Poradnictwo może być określane jako działanie mająca na celu niesienie pomocy za pośrednictwem porady, owe działanie rozumiane jest jako układ relacji między dwiema lub większą ilością osób. Głównym przedmiotem poradnictwa jest, doskonalenie procesu wychowania jednostki. Poradnictwo może być skierowane do jednostek, grup społecznych, instytucji a nawet środowiska społecznego.
Poradnictwo ma na celu :
doskonalenie procesu przygotowania jednostki do aktywności społecznej ( poradnictwo wychowawcze),
optymalizacje procesu przygotowania do pracy zawodowej za pomocą ukazywania perspektyw oraz stymulowania do rozwoju ( poradnictwo zawodowe ),
przygotowanie do spędzania czasu wolnego i aktywnego uczestnictwa w kulturze ( poradnictwo kulturalno-wychowawcze) .
Do funkcji poradnictwa należą :
funkcje kształcące i wychowawcze jednostka w trakcie uzyskiwania porady uczy się jak przezwyciężyć trudną sytuacje
funkcja motywująca może wpływać na zmianę motywów działania
funkcja informacyjna odnosząca się do upowszechnienia wiedzy pedagogicznej i znajomości postępowania w sprawach objętych poradnictwem
funkcja diagnostyczna dotycząca rozpoznawania przypadków i sytuacji będących przedmiotem porady
funkcja terapeutyczna polegająca na postępowaniu profilaktycznym, kompensacyjnym i stymulującym
Zanim przejdę do opisania poszczególnych rodzajów poradnictwa, postaram się przybliżyć osobę doradcy i radzącego się. Za doradcę uważa się osobę będącą jednym z członków podmiotu poradnictwa, pod jej adresem kierowany jest cały szereg społecznych oczekiwań i wymagań w zakresie jego umiejętności , wiedzy, kompetencji jak i cech osobowościowych. Za doradcę uważa się zarówno tego kto podejmując rolę zawodową wypełnia zadania przypisane danemu stanowisku pracy czyli między innymi udzielaniu porad, jak również tą osobę która kierując się altruizmem, odruchem serca podejmuje podobne działania. Natomiast radzący się jest traktowany jako drugi człon podmiotu poradnictwa. Jest to jednostka która ma trudności w regulowaniu swoich stosunków ze światem zewnętrznym lub ze sobą samym albo z jednym i drugim, osoba taka ma trudności z wyjściem z określonej sytuacji życiowej, będącej dla niej trudną, nowa , niepewną. Radzący się jest jednostka psychicznie zdrowa, jego bezradność ma charakter przejściowy.
Jak już wcześnie zostało wspomniane można wyróżnić kilka rodzajów poradnictwa :
dyrektywne czyli instrumentalne polegające na sterowaniu przez doradcę osobą radzącą się ( w tym przypadku radzący się może być uznany za przedmiot poradnictwa)
liberalne polegające na zapewnieniu przez doradcę poczucia bezpieczeństwa w samodzielnym dochodzeniu do zmian jednostce radzącej się, owe bezpieczeństwo może być osiągnięte poprzez korzystanie z zabiegów stymulujących rozwój jego „wewnętrznej „ świadomości i zwiększenie odwagi bycia dorosłym
dialogowe polega na wspólnym rozwiązywaniu problemów za pomocą partnerskiego dialogu doradcy i radzącego się – dialog ten jest oparty na refleksyjnej analizie sytuacji, niejednokrotnie ujawniającej źródła opresji i ograniczeń, dotykających obu partnerów a następnie dochodzenie do konsensusu
W literaturze podawane są różne formy poradnictwa:
w zakresie badania dojrzałości szkolnej
w zakresie niepowodzeń szkolnych
w zakresie zaburzeń zachowania i niedostosowania społecznego
w zakresie wyboru szkoły ponadpodstawowej i zawodu oraz studiów wyższych
w zakresie rozwoju uzdolnień i talentów
w zakresie zadań wynikających z właściwości organizmu dziecka
W tej pracy interesować nas będą tylko trzy formy poradnictwa a mianowicie to dotyczące niepowodzeń szkolnych, zaburzeń zachowania oraz związane z wyborem szkoły, zawodu i studiów wyższych.
Poradnictwo w sprawie niepowodzeń szkolnych
Przejdę teraz do opisania wymienionych powyżej form. Niepowodzenia szkolne przejawiają się w brakach w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach, oraz w negatywnym stosunku młodzieży do tych wymagań. Niepowodzenia te mogą mieć następujące przyczyny : ekonomiczno-społeczne ( złe warunki materialne, mieszkaniowe, rozpad rodziny, niski poziom intelektualny rodziców, niezaspokojenie potrzeb dziecka), pedagogiczne tkwiące w samym procesie dydaktycznym, biopsychiczne tkwiące w dziecku (wady wymowy, wzroku).
W początkowej fazie niepowodzeń pojawiają się często niedostrzegane przez nikogo braki w wiadomościach. Druga faza niepowodzeń w nauce to już zaawansowane braki w wiadomościach. W trzeciej fazie zaczynają się pojawiać sporadycznie oceny niedostateczne. Natomiast w ostatniej fazie niepowodzeń szkolnych mamy do czynienia z drugorocznością.
Chcąc pomóc dziecku borykającemu się z niepowodzeniami szkolnymi poradnia wraz z szkołą powinny zwrócić uwagę na ogólny rozwój intelektualny, rodzaj zaburzenia oraz jego stopień i głębokość. Dużą rolę w ma również do odegrania wychowawca klasy, w której znajduje się uczeń odnoszący niepowodzenia. Ów nauczyciel powinien przeprowadzić rozmowę z uczniem i jego rodzicami w celu ustalenia przyczyn występowania niepowodzeń. Wychowawca może się posłużyć następującymi technikami: wywiad, rozmowa z dzieckiem analiza wytworów i dokumentacji. Nieocenione w zapobieganiu niepowodzeniom szkolnym są poradnie wychowawczo- zawodowe. Wobec szkoły i nauczycieli spełniają funkcje doradczo-konsultacyjno-instruktażowe, zdarza się, że również służą pomocą merytoryczną włączając się w proces terapii. Samo doradzanie odnosi się najczęściej do wywiadu, podczas którego pracownik poradni i nauczyciel wspólnie zastanawiają się nad przyczynami obecnego stanu i formami pomocy. Wspólny dialog ma na celu doprowadzić do ustalenia przyczyn dotychczasowych trudności jakie napotyka uczeń. W stosunku do uczniów pracownicy poradni starają się pomagać w usuwaniu trudności w zdobywaniu wiedzy. Poprzez terapię dążą do tego aby nauka była dla każdego ucznia źródłem satysfakcji. Do poradni ucznia z trudnościami w nauce najczęściej zgłasza szkoła. Podopieczny przychodzi na badania z wypełnionym przez wychowawcę arkuszem obserwacyjnym. Następnie w poradni przeprowadzane są badania psychologiczne i pedagogiczne, które pozwalają postawić diagnozę w zakresie niepowodzeń.
Poradnictwo zaburzeń zachowania
W przypadku poradnictwa w zakresie zaburzeń zachowania obejmujących zarówno najłagodniejsze odchylenia od normy, do których należą trudności dziecka w nauce szkolnej, jak również te których wynikiem jest przestępczość, narkomania, alkoholizm. Najczęściej zaburzenia zachowania pojawiają, się w skutek zachwiania równowagi pomiędzy środowiskiem a organizmem. Zatem przyczyny zaburzeń mogą tkwić zarówno w środowisku, jak i w samej jednostce. Zdarza się również, że źródłem nieodpowiedniego zachowania ucznia jest sama szkoła, szczególnie panujące w niej stosunki, stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych, oraz pojawiające się konflikty. Osoby niedostosowane społecznie, są najczęściej mało lubiane, ponieważ często zachowują się nieodpowiednio do zaistniałej sytuacji, a co za tym idzie nie wzbudzają zaufania , postrzega się ich jako jednostki zamknięte w sobie mało kontaktowe. Podstawowym działaniem służącym zapobieganiu zaburzeniom zachowania na terenie szkoły, powinna być szeroko rozumiana profilaktyka. W planach pracy szkoły obejmujących dział profilaktyki i poradnictwa należałoby uwzględnić:
zapobieganie niepowodzeniom w nauce przez indywidualne analizowanie poszczególnych przypadków
opiekę nad uczniami matek samotnie wychowujących swoje dzieci
pomoc materialną
organizowanie tak zwanych narad opiekuńczych
spotkania z uczniami klas starszych, przedstawicielami sądu
pedagogiczne kształcenie rodziców
indywidualne nauczanie
współpracę z OHP, ZHP, LOP
ścisły kontakt z poradnią wychowawczo- zawodową pełniącą wobec szkoły funkcję doradczo konsultacyjną
Działalność poradni polega między innymi na zapobieganiu niedostosowaniu społecznemu, szukaniu jego przyczyn tkwiących w trudnościach w nauce które to najczęściej są pierwszą przyczyną prowadzącą do wykolejenia. Oprócz działań profilaktycznych poradnie wychowawczo zawodowe zajmują się również resocjalizacją. Pracownicy owej poradni służą pomocą w :
załatwianiu spraw doraźnych
likwidowaniu konfliktów pojawiających się między nauczycielem a uczniem
prowadzeniu indywidualnych badań diagnostycznych
udzielaniu wskazówek metodycznych nauczycielom
poznawaniu środowiska rodzinnego
wypracowanie form i metod pracy z uczniem
Poradnictwo w zakresie wyboru szkoły ponadpodstawowej i zawodu oraz wyboru szkoły wyższej
W przypadku poradnictwa zawodowego dużą rolę odgrywa stałe doskonalenie różnych form pracy rozwijających zainteresowania oraz przygotowujących do wyboru szkoły. Formy te mogą polegać na, dobrze zorganizowanych i prowadzonych kołach zainteresowań na terenie szkoły. Można również organizować spotkania z absolwentami szkół ponadpodstawowych, którzy będą służyć informacją o wybranych szkołach. Poradnictwo zawodowe powinno być skierowane do wszystkich uczniów a nie tylko tych, którzy kończą ostatnie klasy. Pedagog szkolny zapoznając się z zgromadzoną w szkole dokumentacją i wynikami w nauce może udzielić uczniowi odpowiedniej porady w kwestii kierunku dalszego kształcenia i wyboru właściwej szkoły. Szkoły powinny współpracować z poradniami wychowawczo-zawodowymi, które to oferują pomoc w zakresie instruktażu i konsultacji metodycznych dla nauczycieli. Bardzo dużą rolę spełniają poradnie w zakresie doboru kandydatów do szkół wyższych. Chodzi w tych działaniach o to aby udostępnić młodzieży mającej predyspozycje do nauki dostęp do uczelni wyższych. Celowi temu służą działania związane z zapewnieniem młodzieży szkół średnich informacji, o programie kształcenia na różnych kierunkach, specyfice przyszłej pracy, oraz możliwościach przyszłego zatrudnienia. System poradnictwa zawodowego dla uczniów szkół średnich powinien obejmować swoim zasięgiem nie tylko samych uczniów ale również ich nauczycieli i rodziców.
Przy wyborze zawodu nieocenioną rolę pełni nauczyciel, który stara się wyjaśnić pojawiające się trudności związane z wyborem konkretnego zawodu, czasami poruszane przez niego kwestie mogą zaważyć na decyzje wychowanka. Młody człowiek powinien też mieć oparcie w rodzicach, którzy powinni współpracować również z szkołą. Pomocną rękę wyciąga, też do ucznia poradnia wychowawczo-zawodowa, jej pracownicy służą poradą w kwestiach wyboru dalszego kierunku kształcenia i przyszłego zawodu, wskazują oni uczniowi wiele możliwości, pozostawiając mu jednak prawo wyboru. Uczeń może się również zwrócić za pośrednictwem szkoły do pozaszkolnej służby zdrowia, miejscowych zakładów pracy oraz organów administracji państwowej w celu udzielenia mu ważnych dla niego informacji.
Bibliografia
Kargulowa Alicja. (2007) O terapii i praktyce poradnictwa, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN
Pawłowska Róża. (1986) Poradnictwo pedagogiczne, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne