FORMY AGRESJI I JEJ RODZAJE
Można wyróżnić różne formy agresji: „bezpośrednia, ma ona postać agresji fizycznej, werbalnej lub ekspresyjnej oraz pośrednią, która ma postać najczęściej werbalną. Agresja poza jawną może też być ukryta. Odróżnia się również agresję spontaniczną od instrumentalnej, podejmowanej z premedytacją. Jeszcze inne podziały wyróżniają agresję skierowaną ku innym oraz ku sobie”.
Badania psychologiczne pozwoliły na wykrycie agresji frustracyjnej, naśladowczej oraz instrumentalnej. Badania fizjologiczne natomiast wykazały istnienie agresji patologicznej.
Agresja frustracyjna bywa konsekwencją blokady potrzeby afilacji, czyli związków uczuciowych spowodowanej oziębłością uczuciową rodziców, nadmierną surowością oraz stosowaniem kar fizycznych; blokady potrzeby uznania społecznego spowodowanej zbyt częstym upominaniem go, wytykaniem braków; blokady potrzeby samodzielności, wywołanej zbyt licznymi nakazami i zakazami pochodzącymi od dorosłych.
Agresja naśladowcza stanowi wynik mimowolnego naśladownictwa modeli agresywnego zachowania się, z którymi dana osoba się styka w swoim otoczeniu. Modelem może być zachowanie rodziców, kolegów, sąsiadów, Mogą to być również filmy i książki.
Agresja instrumentalna , jej motywem są określone cele działania, agresja odgrywa rolę instrumentu umożliwiającego osiągnięcie celu. Jej przyczyną może być nieprawidłowo ukształtowana hierarchia wartości, lub przeświadczenie o wyższości lub nadzwyczajnych przywilejach.
Agresja może objawiać się w formie czynnej lub biernej. Obie postacie agresji niosą w sobie jednakowy ładunek wrogości i są atakiem na człowieka, który jego zdaniem zasługuje na atak. Czynną agresję łatwo zidentyfikować, ponieważ nie można jej ukryć i z reguły bywa głośna, widoczna. Jej zewnętrze oznaki to krzyki, oskarżenia, złośliwości, szyderstwa, groźby i przemoc fizyczna. Naukowcy twierdzą, że czynna agresja jest próbą ochrony samego siebie. Wyrasta często z braku poczucia bezpieczeństwa. Agresja czynna jest równie często stosowana przez dzieci w szkole jak i agresja bierna. Te dzieci, które uciekają się do agresji biernej zazwyczaj zaprzeczają, że czują gniew wobec drugiej osoby czy wobec samego siebie. Oto kilka form agresji biernej: „nieodzywanie się, naburmuszona mina, obrażanie się, spóźnianie się, nieprzyznawanie się do gniewu, ignorowanie rozmówcy, rozpuszczanie plotek, świadome „granie na nerwach” drugiej osobie, ale bez przekraczania granicy otwartego konfliktu. Bierna agresja to próba manipulacji drugą osobą, dokuczanie jej zranienie bez ryzykowania otwartego konfliktu. Bierna agresja jest bardziej destrukcyjna od czynnej. Bierny agresor nie daje się złapać na gorącym uczynku, w związku z tym odsłonięcie działającego u niego mechanizmu zaprzeczania i skłonienie do podjęcia uczciwych, równoprawnych negocjacji może okazać się bardzo trudne”.
W.Szewczuk wyróżnia „agresję bezpośrednią i agresję przemieszczoną. Agresja bezpośrednia skierowana jest na osoby będące powodem doznanej frustracji. Agresja przemieszczona skierowuje się natomiast na osoby, które nie miały nic wspólnego z frustracją doznaną przez osobnika. Mamy z nią do czynienia u dziecka, które surowo karane przez ojca w domu, zachowuje się agresywnie wobec swoich słabszych kolegów, bijąc ich i dokuczając im w różny sposób. Agresja przemieszczona wywołuje bardzo niekorzystny wpływ na współżycie w grupie, szczególnie takiej jak klasa szkolna. Jej przedmiotem są osoby atakowane bez przyczyny. Wzbudza to poczucie krzywdy, przeświadczenie o niesprawiedliwy traktowaniu, a nieraz również chęć zemsty i odwetu za doznane przykrości. Przyczynia się to do konfliktów grupowych”.
Encyklopedia Pedagogiczna, pod red. W. Pomykało. Warszawa 1993
F. Minirth, P. Meier, S. Arterburn,W stronę wartości - encyklopedyczny poradnik życia rodzinnego.
Warszawa 1998
Z. Skorny, Proces socjalizacji dzieci i młodzieży. Warszawa 1976