Bolesław Prus – „Lalka” (79)
Stanisław Wokulski.
życiorys.
syn zdeklasowanego szlachcica,
w wieku młodzieńczym pracował w jadłodajni Hopfera,
scena wydobywania się z piwnicy – symboliczna – oznacza awans społeczny,
jednocześnie uczył się w szkole powszechnej i zdał egzaminy do Szkoły Głównej,
zajęcia tamtego okresu: uczył w żydowskich domach, praca nad wynalazkami, miłość do Kasi Hopfer i Minclowej,
uczestniczył w konspiracji przedpowstaniowej,
brał udział w powstaniu styczniowym w roku 1863,
został zesłany na Sybir do Irkucka, tam zetknął się z wybitnymi naukowcami, prowadził badania, otrzymał podziękowania od petersburskich towarzystw naukowych,
z tamtego czasu pochodzi przyjaźń z Suzinem,
w roku 1870 wrócił z zesłania do Warszawy,
nie mógł znaleźć sobie miejsca, nie miał pracy, był rozczarowany polityką i ludźmi,
decyduje się na małżeństwo z kobietą, której nie kocha,
czteroletnie małżeństwo z wdową Minclową kończy śmierć, Wokulski otrzymuje spadek, znowu powraca do zainteresowań naukowych,
w teatrze widzi po raz pierwszy Izabelę Łęcką i zakochuje się od pierwszego wejrzenia,
aby zdobyć jej serce wyjeżdża na wojnę rosyjsko – turecką w charakterze dostawcy dla wojsk rosyjskich,
powraca do kraju z wielkim majątkiem: wziął 30 tysięcy rubli, a przywiózł 250,
rozpoczyna działania inspirowane miłością,
powiększa majątek,
zakłada spółkę, której prezesem uczynił Księcia,
kupuje kamienicę, wystawioną na licytację i celowo podbija cenę,
obraca się w kręgach arystokracji, przejmuje sposób życia sfer wyższych: kupno powozu na spacery po Łazienkach, sprawienie klaczy wyścigowej, nauka angielskiego, pojedynek z Krzeszowskim, konieczność eksponowania zamożności, bywanie w teatrze,
prowadzi liczne działania filantropijne,
rozgniewany na Izabelę wyjeżdża do Paryża i robi interesy z Suzinem, tam spotyka Geista, zapoznaje się z jego odkryciem, zastanawia się nad powrotem do nauki,
wraca do Warszawy za sprawą namowy Prezesowej w Zasławku,
przebywa w Zasławku, jest tam również Izabela, u której szanse Wokulskiego rosną,
ostatecznie widzi, że Izabela go nie kocha, podejrzewa ją o zdradę – popełnia próbę samobójczą pod Skierniewicami, ratuje go Wysocki,
Wokulski przeżywa załamanie,
sprzedaje sklep i kamienicę, wycofuje się ze spółki, sporządza testament,
słyszano, że wysadził się w ruinach zamku w Zasławku,
być może wyjechał do Paryża i oddał się nauce.
kim był?
z zamiłowania – naukowcem,
z poczucia obowiązku – powstańcem,
z konieczności – kupcem.
kim jest według innych?
nazywany wariatem,
nie miał szczęścia do kobiet,
energiczny,
według Łęckiego w Wokulskim jest nadzieja, można na nim polegać, uważał go za ideał,
Łęcka uważała, że Wokulski jest niższego stanu, że jest gburem, czuła się osaczona,
mieszczanie uważają, że Wokulski się wywyższa i zadziera nosa,
Rzecki jest ufny, uważa, że Wokulski jest nieomylny i myśli racjonalnie,
Prezesowa mówi, że to człowiek czynu, że jest działaczem,
Schuman uważa, że Wokulski jest nieprzystosowany i że jest indywidualistą,
POETYKA PLOTKI,
POLIFONICZNOŚĆ (WIELOGŁOSOWOŚĆ),
SELF MADE MAN.
| WOKULSKI |
|---|
| ROMANTYK |
|
Trzy pokolenia.
Ignacy Rzecki (romantyk) – NON OMNIS MORIAR,
Stanisław Wokulski (pół na pół),
Julian Ochocki (pozytywista).
Wynalazcy.
ufni tylko sobie,
żądni sukcesu,
szaleńcy,
„obrońcy narodu”,
osoby zabierające niepotrzebnie czas.
Wynalazki.
przyczyny nieszczęść,
dostępne dla wybranych,
drzwi do lepszej przyszłości.
Życiorys Rzeckiego.
Ignacy Rzecki dorastał w niewielkim mieszkaniu na Starym Mieście. W młodości stracił matkę, więc jego wychowaniem zajął się ojciec – zatwardziały zwolennik Napoleona, który również w serce syna wlał uwielbienie dla francuskiego przywódcy.
Kiedy przyszły przyjaciel Wokulskiego był jeszcze młodym chłopcem, jego ojciec zmarł. Znalazł się on wówczas pod opieką jego siostry oraz pana Raczka – jej przyjaciela.
Wkrótce młodzieniec rozpoczął pracę w sklepie u Minclów. Po pewnym czasie stał się tak bliski jego właścicielowi, że ten traktował go niemal jak syna.
W 1846 r. Ignacy Rzecki wyruszył wraz z Augustem Katzem (innym pracownikiem sklepu Mincla, który podzielał jego poglądy polityczne) walczyć w powstaniu węgierskim.
Walki nie układały się najlepiej dla powstańców. Przyjaciel subiekta popełnił samobójstwo, stwierdziwszy, że ich walka pozbawiona jest sensu.
Po klęsce Rzecki przez dwa lata nie wracał do kraju, podróżując po Europie. Ostatecznie znalazł się w zamojskim więzieniu, z którego wyciągnął go Mincel.
Mężczyzna powrócił do pracy. W czasie jednej z wypraw do winiarni u Hopfera (miał tam przyjaciela Machalskiego) poznał Stanisława Wokulskiego.
Był rok 1861, kiedy Rzecki przygarnął młodzieńca pod swój dach i przyczynił się do otrzymania przez Wokulskiego pracy u Minclów.
Po pewnym czasie Wokulski przejął sklep należący do Jana Mincla (po jego śmierci poślubił jego żonę, która też wkrótce zmarła). Rzecki został jednym z jego najwierniejszych i najbardziej uczciwych pracowników. Dobro interesów zawsze leżało mu na sercu, co wielokrotnie podkreślał.
Pełnienie obowiązków w sklepie i oczekiwanie na powrót Wokulskiego z wyprawy do Bułgarii.
Powrót właściciela i pierwsze dostrzegalne zmiany w jego osobowości (coraz silniejsze pragnienie zdobycia serca Łęckiej oraz ignorowanie problemów sklepu).
Rzecki wciąż oddawał się swojej pracy, starając się jak najlepiej zarządzać dobrami przyjaciela. W dodatku zawsze bronił jego dobrego imienia, nie pozwalając nikomu powiedzieć o Wokulskim złego słowa, chociaż sam czasem zupełnie nie potrafił zrozumieć postępowania Stacha.
Wokulski postanowił zbudować nowy, większy sklep. Miało to nie tylko pozytywnie wpłynąć na jego interesy, ale także stać się dowodem na ogrom majątku, jaki gromadził. Rzecki musiał przenieść się z mieszkania ulokowanego obok starego sklepu do nowego, które przygotował dla niego przyjaciel. Stary subiekt niechętny był tej zmianie.
Po zakupie przez Wokulskiego kamienicy Łęckich Rzecki poznał mieszkającą tam panią Stawską. Kobieta zafascynowała go, od tego czasu spędzał z nią więc sporo czasu. Nie miał jednak żadnych planów wobec Stawskiej, uważając ją za doskonałą partnerkę dla swojego przyjaciela, z którym chciał ją zeswatać.
Stary subiekt coraz bardziej izolował się od społeczeństwa. Wokulski miał dla niego mało czasu, ponieważ zajęty był staraniami o Łęcką, a z przedstawicielami młodego pokolenia Rzeckiemu – człowiekowi spokojnemu i ułożonemu – trudno było się porozumieć.
Po próbie samobójczej głównego bohatera i jego wycofaniu się z interesów Rzecki zaczął powoli tracić zdrowie. Sklep przejął Szlangbaum, który nie traktował starego subiekta z taką sympatią jak Wokulski. Dlatego też chciał on pracować nawet za darmo, byle tylko móc codziennie pojawiać się w sklepie.
Utrata znaczenia w pracy oraz brak wiadomości o przyjacielu wciąż pogarszały stan Rzeckiego, gdyż jego życie powoli traciło jakikolwiek sens. W końcu stary subiekt zmarł w tak ukochanym przez siebie sklepie. Doktor Szuman po śmierci Rzeckiego powiedział, że odszedł jeden z ostatnich romantyków.
Izabela Łęcka.
Ukazana jest jako kobieta egoistyczna i powierzchowna. Pracę dobroczynną traktuje jako obowiązek towarzyski i możliwość pokazania się publicznie w nowym stroju. Żyje w przeświadczeniu, że jest ideałem kobiety. Niepokonane są dla niej różnice stanowe i nigdy nie będzie zdolna myśleć na poważnie o Wokulskim jako o kimś więcej niż doradcy finansowym. Zupełnie nie potrafi się przystosować do nowych warunków. Jej ojciec bankrutuje, a ona dalej chciałaby żyć jak dawniej, w świece idealnym. Nie próbuje w żaden sposób spożytkować zarobkowo swoich umiejętności takich jak np. znajomość języków czy gra na pianinie. Zła sytuacja finansowa w pewnym stopniu przekreśla jej szanse na dobre małżeństwo, gdyż nie ma ona zapewnionego posagu.
Baronowa Krzeszowska.
Kobieta, która po stracie jedynej córeczki, popadła w histerię. Jest ze wszystkimi skłócona, intrygantka, prowadzi nieustające batalie z mężem. Za wszelką cenę chciała kupić kamienicę Łęckiego,
w której jednocześnie mieszka, a którą sprzedaje jej Wokulski.
Prezesowa Zasławska.
Leży jej na sercu los chłopów zamieszkujących teren jej majątku, obarcza arystokrację winą za rozbiory, oskarża o rozprężenie moralne. Ona jedna docenia Wokulskiego i uważa, że w miłości nie powinny istnieć bariery klasowe.
Maria (Marianna, „Magdalenka”).
Z powodu bardzo trudnej sytuacji decyduje się na prostytucję. Wokulski pomaga jej najpierw zdobyć potrzebne do pracy umiejętności, a później znajduje jej zajęcie. Woli uczciwą prace, choćby ciężką i za marne pieniądze.
Ewelina Janocka.
Została przedstawiona jako „głupiutka lalka” i „zepsute dziecko”, dla której w związku liczy się tylko sytuacja materialna jej partnera, co świadczy o głupocie oraz o tym, że nie jest zdolna do prawdziwej miłości. Ograniczona i próżna nie potrafi odnaleźć właściwych wartości. Marnuje życie swoim postępowaniem, zdradzała swojego męża przed i po ślubie i doprowadza do skandalu, który był przyczyną pojedynku Barona ze Starskim, w którym Baron zostaje zraniony i rozwodzi się z Eweliną.
Małgorzata Mincel.
Była żoną właściciela sklepu Jana Mincla, miłą kobietą tuż po trzydziestce, gdy poznał ją Wokulski. Ukazana jest w "Pamiętniku starego subiekta", gdzie Ignacy Rzecki ją i jej poczynania opisuje z sympatią, ale trochę karykaturalnie. Małgorzata lubi Stanisława i próbuje go wyswatać z zakochaną w nim Kasią Hopferówną. Gdy w roku 1870 Wokulski wraca z zesłania po powstaniu styczniowym, Małgorzata jest około czterdziestoletnią wdową po Janie Minclu. Wokulski - będący w opłakanej sytuacji materialnej - żeni się z nią. Małżeństwo jednak nie jest najszczęśliwsze. Wokulscy dzieci nie mają. Małgorzata jest czułą oddaną żoną, czyni wysiłki, aby podobać się Stasiulkowi – sama jest od niego rok lub dwa starsza - ale mąż ani jej wysiłków, ani jej samej nie potrzebuje. Chcąc być młodszą i piękniejszą, Małgorzata smaruje się tajemniczym likworem i wskutek tego zabiegu umiera na zakażenie krwi. Wokulski dziedziczy po niej majątek rodziny Minclów - sklep i 30 tysięcy rubli.
Kazimiera Wąsowska.
Mając 30 lat została wdową, jednak nie rozpaczała zbyt długo, ponieważ wyszła za mąż tylko po to, aby zapewnić sobie majątek. Mężczyźni zabiegali o jej względy, jednak ta interesowała się jedynie Wokulskim. Mieszkała z Zasławku z Prezesową.
Historia Węgiełka.
| ELEMENTY HISTORII WĘGIEŁKA | ELEMENTY W „LALCE” |
|---|---|
|
|
„Lalka” – tytuł.
zabawka dziecięca,
proces o lalkę – jedna u Krzeszowskiej, druga u Stawskiej,
inspiracją do tytułu był artykuł przeczytany w prasie,
atrakcyjna zewnętrznie, ale pusta w środku,
Izabela Łęcka,
Ewelina,
marionetka – człowiek, którym się steruje,
Wokulski (Izabela),
THEATRUM MUNDI,
Lalki w treści.
początek utworu: Rzecki bawił się lalkami, zadając egzystencjalne pytania, zostawiając je bez odpowiedzi; świat marionetek – świat ludzi, zapowiada fabułę „Lalki”,
środek: człowiek nie jest panem życia, nie zależy od siebie – analogia świata lalek do świata ludzi,
koniec utworu: klamra kompozycyjna – początek i koniec powieści o lalce.
Cechy rzeczywiste w „Lalce”.
opisy konkretnych miejsc: Paryż, Warszawa (Łazienki),
wydarzenia: kupowanie w sklepie, kwesta w kościele,
wnętrza: pokój Rzeckiego, sklep Wokulskiego,
język postaci: stylizacja, środowiska (studenci, Mincel, Izabela),
indywidualizacja postaci: psychologizm, złożoność postaci – plotka opis, dialog, pamiętnik,
odzwierciedlenie podziału społecznego,
wydarzenia historyczne: Wiosna Ludów, powstanie styczniowe, czasy napoleońskie,
wszechwiedzący narrator,
drobiazgowość, szczegółowość opisów.
Sen panny Izabeli.
treść,
podróż powozem z ojcem,
pojawia się człowiek, który trzyma karty w wachlarz i gra z panem Tomaszem,
iluzja ruchu,
cechy,
strach, niepewność, niepokój,
karty – Wokulski ma przewagę nad Izabelą,
Wokulski jest wyolbrzymioną postacią,
Izabela jest marzycielką, niepewna przyszłości, bezradna, jest obserwatorem, negatywnie nastawiona do Wokulskiego,
relacja z ojcem: Izabela martwi się o ojca, troszczy się o jego honor, nie rozumie dlaczego ojciec podporządkowuje się Wokulskiemu,
sen,
odzwierciedla emocje Izabeli,
czytelnik pogłębia charakterystykę bohatera,
mówi o duszy człowieka,
zapowiedź o dalszych wydarzeniach.
Powieść realizmu krytycznego.
wielogłos narracyjny,
narrator trzecioosobowy: wszechwiedzący,
narrator pierwszoosobowy: z ograniczoną wiedzą (Pamiętnik Starego Subiekta),
narrację czasem przejmują bohaterowie, gdy np.: opowiadają – NARRACJA ODPERSONALNA.
konwencja plotki/wielogłosowość – polifonizm,
technika nawrotów (np.: opinia Rzeckiego),
narrator odautorski ostateczną interpretację pozostawia czytelnikom – zmuszenie czytelnika do głębszej refleksji,
zakończenie otwarte – różne losy Wokulskiego,
wysadził się w ruinach zamku w Zasławku,
wyjechał do Paryża do Geista,
wyjechał, aby podróżować,
zastosowanie charakterystyki pośredniej – różnicowanie języka bohaterów (stylizacja
środowiskowa),
wielowątkowość fabuły – tzw. głębia kompozycyjna,
dzieje miłości do Izabeli,
Rzecki,
historia kupców,
historia Stawskiej, Krzeszowskich, Węgiełka, Marianny - wątki poboczne,
mnóstwo epizodów (kamienica, zabawa studentów),
czas – 1878 – 1879.
Nurty propagowane w „Lalce”.
monizm przyrodniczy – przekonanie o jedności świata przyrody i rzeczywistości ludzkiej,
kult pracy,
darwinizm,
organicyzm – społeczeństwo jest jak organizm – każdy ma swoje miejsce i obowiązki,
praca organiczna – praca z ludem i dla ludu,
kult postępu,
ewolucjonizm – ewolucja jest też obecna w życiu społeczeństwa,
estetyzm,
użyteczność (utylitaryzm),
scjentyzm – kult nauki,
pragmatyzm,
demokratyzm.
Opis Warszawy.
zabiera marzenia,
metafora drabiny,
krytyczna ocena kraju,
brak wiary w postęp, rozwój kraju,
kontrasty społeczne – bogactwo i bieda,
pogarda dla ludzi wykształconych.
Opis Paryża.
Paryż jako labirynt,
wiele długich, podłużnych dróg,
drogi krzyżują się,
wysokie ściany,
powtarzają się motywy,
Wokulski czuje strach, obawę, pochwałę, zachwyt,
jest przejezdny,
miasto go przytłacza,
Wokulski patrzy na Paryż jak turysta,
Wokulski jest bezradny, zagubiony, rozdarty.