Cechy charakterystyczne populacji

Populację tworzą osobniki należące do jednego gatunku, występujące na określonej przestrzeni w danym czasie. Osobniki populacji mogą się swobodnie krzyżować, dając płodne potomstwo.

Miejsce, w którym występuje populacja nazywamy siedliskiem. Każdy osobnik populacji zajmuje określoną przestrzeń nazywaną areałem. Suma areałów tworzy zasięg przestrzenny populacji.

Każdą populację charakteryzuje wiele cech. Są to:

• liczebność – czyli liczba osobników tworzących populację. Liczebność populacji zależy od rozrodczości, śmiertelności, migracji, emigracji.

• rozrodczość – to zdolność populacji do wydawania potomstwa. Rozróżniamy rozrodczość potencjalną, czyli możliwość wydawania maksymalnej ilości potomstwa w optymalnych warunkach; i rozrodczość ekologiczną, czyli możliwość wydawania potomstwa pomniejszoną o tzw. opór środowiska (czynniki wpływające na śmiertelność potomstwa).

• zagęszczenie – to liczba osobników danej populacji występująca na określonej powierzchni lub w określonej objętości

• śmiertelność – to ubytki osobników występujące w populacji. Na śmiertelność wpływają: osiąganie krytycznego punktu czynnika środowiska, choroba, starość, brak pokarmu.

• struktura przestrzenna populacji – to charakterystyczne rozmieszczenie osobników populacji na danym terenie.

Rozmieszczenie równomierne – osobniki zajmują areały w równych odstępach od siebie, np.: ptaki pingwiny, ptaki gniazdujące, sad, zboże.

Rozmieszczenie przypadkowe – nazywane inaczej losowym, charakterystyczne dla roślin i zwierząt, związanych - zależy od obecności pokarmu, światła lub określonej temperatury.

Rozmieszczenie skupiskowe – nazywane grupowym lub stadnym. Organizmy występują w określonych określonym miejscu, np. pszczoły, mniszek lekarski, mrówki.

Struktura wiekowa populacji:

W populacji wyróżniamy osobniki w trzech grupach wiekowych: wiek przedrozrodczy, rozrodczy oraz porozrodczy. W zależności od liczebności każdej grupy wiekowej wyróżniamy populację:

• ustabilizowaną – posiadającą prawie równą liczbę osobników w każdej grupie wiekowej

Piramida wieku

• rozwijającą się – populacja ta posiada największą liczebnie grupę przedrozrodczą i rozrodczą

Piramida wieku

• starzejącą się – nazywana wymierającą, posiada największą liczebnie grupę osobników w okresie porozrodczym.

Piramida wieku

Struktura płciowa populacji to występowanie osobników męskich i żeńskich. Najczęściej ilość jednych do drugich (męskich, żeńskich) wynosi 50%:50%. Są populacje, w których ilość osobników żeńskich i męskich różni się, np. u pszczół 1:300, u mszyc 100% samic:0% samców (pokolenie dzieworodne).

Istnienie populacji zależy od wymagań życiowych osobników tworzących populację. Zdolność organizmu do przystosowania się do zmian danego czynnika w środowisku (np. ilość wody, temperatury, ilość światła) nazywamy tolerancją ekologiczną. Tolerancję organizmów na różne czynniki środowiska opisują prawa:

• Prawo tolerancji Shelforda, które podaje, że możliwość bytowania organizmów określają dwie skrajne wartości, tzw. ekstrema działającego czynnika: minimum i maksimum. Tę rozpiętość zmian od minimum do maksimum nazywamy zakresem tolerancji .

• Prawo minimum Liebiga, które określa możliwość rozwoju organizmu. Intensywność rozwoju określa ten składnik, którego jest najmniej, tzn., który jest w minimum i jest składnikiem ograniczającym.

Osobniki lub populacje o określonym zakresie tolerancji nazywamy:

• Stenobiontami – organizmy te cechuje niewielka tolerancja w stosunku do czynników środowiska. Egzystują w warunkach o niewielkiej zmienności tych czynników. Są to: skorpiony, hipopotamy, kozice. Osobniki należące do tej grupy mogą być wykorzystywane jako bioindykatory (wskaźniki czystości środowiska), np. porosty, raki, pstrągi.

• Eurobionty – to organizmy o dużej tolerancji w stosunku do czynników środowiska.

Osobniki w populacji żyją w różnych formach organizacyjnych, w których postępują według określonych reguł zapewniających przetrwanie gatunkowi. Mogą żyć pojedynczo, izolując się od pozostałych osobników, oznaczając swoje terytorium, łącząc się w pary tylko czasowo w okresie godowym.

Mogą tworzyć rodzinę składającą się z osobników rozrodowych i potomstwa. Rodzina może być monogamiczna, np. u bocianów, gdy obejmuje jednego osobnika męskiego, jednego żeńskiego oraz potomstwo. Wyróżniamy rodzinę poligamiczną, w której jest jeden osobnik jednej płci oraz kilka osobników drugiej płci. Rodzina poliandryczna obejmuje jedną samicę i kilkunastu samców, a poliginiczna obejmuje jednego samca i kilka samic.

Kolejny układ osobników występujących w populacji to:

• grupa (stado) – utworzenie grupy zapewnia zdobycie pożywienia, obronę, wspólną opiekę nad potomstwem. W grupie występuje hierarchizacja funkcji określająca rangę osobnika.

• kolonia – to grupa osobników będących w ścisłym powiązaniu tworzących wspólnie określoną, np. bryłową lub drzewiastą, formę. Kolonie spotyka się wśród np. koralowców.

• społeczność – występuje u owadów. Jest układem bardzo specyficznym tworzącym jakby organizm, w którym każdy osobnik jest jedynie częścią składową niezdolną do samodzielnego życia. Jest silna hierarchizacja funkcji. Społeczność tworzą mrówki, pszczoły, osy, termity.