Orfeusz był królem Tracji. Był młody i piękny. Miał on talent do grania na lutni.
Jego żoną była piękna Eurydyka, nimfa drzewna, hamadriada. Jednak jej
uroda sprawiała, że ten kto ją ujrzał musiał ją pokochać. I tak właśnie
stało się z Aristajosem. Był on synem Apollina i nimfy Kyreny.
Zobaczył on raz Eurydykę w dolinie Tempe. Aristajos jednak nie
wiedział, że jest ona żoną Orfeusza. Zaczął ją gonić. Kiedy Eurydyka
uciekała, ukąsiła ją żmija, po czym zmarła..
Jej mąż Orfeusz szukał jej i wołał nieustannie, ale odpowiadało mu tylko echo.
Wtedy postanowił wybrać się do podziemi. Zabrał ze sobą tylko
czarodziejską lutnię. Gdy zaczął na niej grać, Charon tak się
zasłuchał, że przewiózł go za darmo na drugi koniec Styksu. Kiedy
Orfeusz stanął przed władcą dalej grał, a swoje skargi przeobraził w
pieśń.
Hades oddał Orfeuszowi Eurydykę.Nie wolno mu było tylko patrzeć na
żonę. Jednak chęć ujrzenia ukochanej była silniejsza od niego i wtedy
stracił ją na zawsze. Hermes zatrzymał Eurydykę w podziemiu. Orfeusz
zaś wrócił sam do Tracji. Pewnej nocy trafił na dziki, które
rozszarpały jego ciało.
Iliada - plan wydarzeń
1. Naczelny wódz grecki, Agamemnon, porywa Chryzeidę.
2. Apollo na prośbę Chryzesa (ojca Chryzeidy) zsyła na obóz Greków zarazę.
3. Kłótnia Achillesa z Agamemnonem w tej sprawie. Ostatecznie Agamemnon oddaje Chryzesowi jego córkę, ale w zamian odbiera Achillesowi jego brankę Bryzeidę. 4. Achilles przestaje walczyć, jego matka Tetyda udaje się do Zeusa na Olimp prosząc go, żeby wspomógł Trojańczyków. Zeus, choć boi się gniewu Hery, zgadza się to zrobić.
5. Bitwa, w której Menelaos pojedynkuje się z Parysem. W ostatniej chwili przegrywającego Parysa unosi z pola bitwy Afrodyta.
6. Grecy proszą Achillesa, aby wziął udział w bitwie, ale ten odmawia.
7. Patrokles pożycza od Achillesa zbroję, wpada w wir walki i ginie z ręki Hektora.
8. Achilles wpada w gniew z powodu śmierci przyjaciela. Dostaje od Hefajstosa nową zbroję i zabija Hektora w pojedynku, a potem bezcześci jego ciało.
9. Do Achillesa przybywa Priam, błagając o wydanie ciała syna. Achilles wzrusza się cierpieniem starca i rozkazuje wydać mu ciało. Odbywa się pogrzeb Hektora.
Centralny temat Iliady
Iliada to wielki utwór epicki (epos), który podejmuje temat wojny trojańskiej. Wojna ta stanowi jednak u Homera tylko tło. Prawdziwym tematem dzieła jest bowiem konflikt między przywódcą wojsk greckich, Agamemnonem a najsilniejszym z achajskich wojowników Achillesem. Centralnym tematem Iliady, wyraźnie zaznaczonym już w inwokacji, jest gniew Achillesa spowodowany tym, że z nakazu Agamemnona została mu odebrana trojańska branka, Bryzeida. Utwór stoi w związku z późniejszym drugim wielkim eposem Homera – Odyseją. To dzieło obejmuje wydarzenia, jakie mają miejsce już po zakończeniu wojny trojańskiej. Głównym tematem jest tam powrót Odyseusza do upragnionej Itaki, który wskutek gniewu bogów zamienia się w bolesną i długotrwałą tułaczkę.
Główni bohaterowie
Achilles – heros grecki, nieustraszony wojownik. Gdy był niemowlęciem, matka wykąpała go w Styksie, zapewniając mu odporność całego ciała, z wyjątkiem pięty, na ciosy. Jego gniew z powodu odebrania mu przez Agamemnona trojańskiej branki, Bryzeidy jest centralnym tematem Iliady. Po śmierci przyjaciela, Patroklesa przyłącza się do walk. Zwycięża w pojedynku Hektora i bezcześci jego ciało, by ulec potem łzom ojca zmarłego i wydać mu ciało. Ginie ugodzony w piętę strzałą Parysa, prowadzoną przez Apollina.
Hektor – Najstarszy syn Priama. Zabójca Patroklesa, przyjaciela Achillesa, co skłania tego ostatniego do przyłączenia się do walki. W pojedynku z Hektorem Achilles zwycięża, a następnie pastwi się nad ciałem Trojańczyka.
Agamemnon – Naczelny wódz wojsk greckich. Jego decyzja o zabraniu Bryzeidy Achillesowi powoduje, że ten odmawia udziału w walce.
Patrokles – Ukochany przyjaciel Achillesa. Ginie z ręki Hektora, wzięty za najsłynniejszego greckiego wojownika, bowiem przywdziewa jego zbroję. Jego śmierć jest punktem zwrotnym w wojnie trojańskiej. Powoduje przyłączenie się Achillesa do walk i skutkuje ostatecznym zwycięstwem.
Parys – Syn Priama. Przyznał złote jabłko Afrodycie, która dopomogła mu w zdobyciu Heleny. Była to bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny trojańskiej. Zabił dzięki pomocy Apolla strzałem z łuku Achillesa, ale sam zmarł ciężko ranny niewiele później.
Priam – Ostatni król Ilionu. Nie brał udziału w walkach z racji podeszłego wieku. Po śmierci najwaleczniejszego ze swoich synów udał się do obozu Achillesa, by odebrać jego ciało. Zginął, gdy Grecy wtargnęli do Troi.
Antenor – Przedstawiciel starszyzny trojańskiej. Zwolennik pokoju, opowiadał się za zawarciem rozejmu z Grekami i wydaniem im Heleny.
Ajas zwany Wielkim – Najdzielniejszy po Achillesie wojownik grecki. Wydarł ciało Achillesa z rąk Trojan, w turnieju o jego zbroję został jednak pokonany przez Odyseusza. Za sprawą Ateny popadł w szaleństwo i wybił stado owiec, biorąc je za Greków. Po odzyskaniu zmysłów ze wstydu popełnił samobójstwo, przebijając się mieczem.
Helena – wg starożytnych legend najpiękniejsza z kobiet, żona Menelaosa. Porwana przez Parysa i przewieziona do Troi. Jej uprowadzenie stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trojańskiej i ostatecznej zagłady miasta. Po zdobyciu Troi powróciła z Menelaosem do Sparty.
Kasandra – Wieszczka trojańska. Ukarana przez Apollina tym, że nikt nie wierzył jej słusznym proroctwom. Przepowiedziała upadek Troi wskutek porwania Heleny przez Parysa. Po zburzeniu miasta dostała się do niewoli jako branka Agamemnona.
Ludzie i bogowie
Bogowie w Iliadzie są wręcz współbohaterami opisywanych wydarzeń. Zauważyć tu można znaczącą różnicę w stosunku do późniejszej Odysei. Bogowie z eposu o wojnie trojańskiej o wiele bardziej ingerują tu w akcję i nie zachowują tak wyraźnego dystansu, jaki obserwować można w historii o losach Odysa. Mało tego – w Iliadzie bogowie są poróżnieni między sobą i rywalizują wzajemnie. Tworzą dwa wrogie sobie stronnictwa, które odpowiadają konfliktowi zbrojnemu u murów Ilionu. I tak Atena stoi po stronie Greków, podczas gdy Ares popiera Trojan. Przez to równolegle do walk ludzi toczą się również starcia pomiędzy bogami Olimpu. Takie ujęcie opisywanych zdarzeń jest jednak dalece uprawomocnione i uzasadnione. Opowieść o wojnie trojańskiej już od najdawniejszych czasów wskazywała, że był to równocześnie konflikt bogów i ludzi. Wpływ na to miała przede wszystkim sama geneza konfliktu trojańskiego. Wynikał on z mitu o sądzie Parysa. Młodzieniec ów miał rozstrzygnąć zatargi pomiędzy boginiami (Afrodytą, Herą i Ateną) i wskazać, która z nich jest najpiękniejsza. Zwycięskie złote jabłko przyznał Afrodycie, a ta w nagrodę obiecała mu najpiękniejszą kobietę na ziemi. Bogini dotrzymała słowa i pomogła Parysowi uprowadzić Helenę, żonę Menelaosa, co stanowiło bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trojańskiej. Bogowie w Iliadzie występują jakby poza dobrem i złem, normy moralne są im obce. Przez to kierują się oni zupełnie jak ludzie przede wszystkim miłością i nienawiścią, a więc przejawiają najbardziej skrajne postawy i odczucia. Właściwe Iliadzie jest wyobrażenie skłóconych ze sobą bogów, działających samowolnie i cechujących się często nieodpowiedzialnymi, powodowanymi przez negatywne emocje decyzjami.
Realizm i psychologia
Homer niejednokrotnie daje w kolejnych księgach swego dzieła wyraz umiłowaniu realizmu, naoczności, szczegółowego opisu i drobiazgowej relacji. Niesłychany jest dar obserwacji poety, który kreśli z ogromną precyzją obrazy wierne rzeczywistości, a przy tym opisy te są kunsztowne i dojrzałe. Taki jest np. słynny opis tarczy Achillesa wykonanej dla niego przez Hefajstosa. Ale Homer nie tylko opisuje rzeczy i fakty. Daje też upust najbardziej skrajnym emocjom i odczuciom bohaterów. I nie chodzi tu tylko o ów zasygnalizowany już w tytule gniew Achillesa. Wielokrotnie narrator eposu przedstawia czytelnikom/słuchaczom dynamiczną charakterystykę bohaterów, ukazanych w rozwoju. Nierzadko zachodzą w postaciach Iliady silne przeżycia, co uwypuklają ich reakcje psychologiczne. Niektóre postaci przechodzą wręcz pewną odnowę swojej kondycji psychicznej i przechodzą głęboką przemianę wewnętrzną. Taka sytuacja ma miejsce u targanego gniewem, złością i żądzą niewyczerpanej zemsty Achillesa wówczas, gdy przybywa do niego zbolały Priam i, roniąc łzy, prosi o wydanie ciała syna, by móc go godnie pochować.
Idealizacja i cudowność
Równolegle w Iliadzie występują jednak pewne tendencje idealizujące. Tak portretowani są najważniejsi wojownicy dzieła; herosi, tacy jak Achilles, Hektor czy Ajas są tutaj przedstawieni zupełnie inaczej niż zwykli ludzie. Stoją jakby ponad nimi, są potężniejsi, sytuują się często poza normami obyczajowymi i moralnymi. Są to na skutek tego postacie nieco wyolbrzymione, patetyczne. Podniosłość zastępuje zatem w ich przypadku realizm. Zabieg ten zresztą nie może czytelnika eposu dziwić. Dość by przypomnieć sobie w gruncie rzeczy niczym szczególnym się nie wyróżniającą szlachtę z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, gdzie jednak przekracza ona przeciętność i zostaje uświetniona przez poezję. Obok tak uwznioślonych ludzi występują w Iliadzie „pomniejszeni” bogowie. Są oni wprawdzie nieśmiertelni, ale też odczuwają emocje, są wrażliwi na ból i rany. Takie zbliżenie bogów do ludzi jest u Homera osobliwe. Wyczuwa się bowiem cudowność i niezwykłość bóstw, a jakoś paradoksalnie czuje się także ich naturalność. Niezwykła to sztuka tak dwojako przedstawiać świat, co dowodzi ogromnego kunsztu poetyckiego greckiego twórcy.
Ponadczasowość Iliady
Homer rozpoczyna wraz ze swoimi eposami historię całej literatury Zachodu. To niepodważalny, historyczny fakt. Czy jednak tylko ów kontekst przełomu dziejów, przejście od oralności do literatury decyduje o tym, że do dziś jego utwory są chętnie wydawane i czytane oraz przynależą do ścisłego kanonu arcydzieł światowej literatury? Co takiego może znaleźć w tekstach, które ujrzały światło dzienne przed wieloma wiekami, czytelnik XXI wieku? Przecież można dowodzić, że społeczeństwo boomu informatycznego, cybernetyki, internetu nijak ma się do losów antycznych bohaterów. Czy aby jednak na pewno? Spróbujemy wydobyć z dzieła Homera to, co decyduje o jego ciągle trwającej popularności i aktualności.
Uniwersalizm postaw
Miłość, zbrodnia, zazdrość, gniew, wstyd, zapalczywość, smutek, ból, żal – oto tylko co ważniejsze punkty wspólne wśród cech charakterów i odczuć postaci Iliady i nas samych. Pewne postawy, dążenia, emocje są bowiem człowiekowi wrodzone i właściwie stale występujące. Przez to dystans czasowy nie ma większego znaczenia. Możemy, biorąc do ręki dzieło Homera, czytać o nieoczekiwanie bliskim nam ludziach, którymi targają sprzeczne namiętności, których dotykają nieszczęścia lub towarzyszy im radość. Możemy próbować opanować złość, jak czyni to Achilles, cenić męstwo Hektora, podziwiać wrażliwość Bryzeidy, piękno Heleny i cierpienie Priama po stracie syna. Bohaterowie Iliady mają na sobie zbroje, hełmy i tuniki, my jeansy, t-shirty czy garnitury, ale postawy pozostają te same. Wówczas, teraz, potem…
Tendencja moralna i humanizm
Iliada stanowi głos sprzeciwu przeciw bezsensowi wojny, przeciwko śmierci, nieszczęściu, złu. Tendencja moralna, która jednak nigdy nie przeradza się w natrętne moralizatorstwo czy programowy dydaktyzm, jest wyraźnie widoczna. Zwróćmy uwagę, że karty Iliady wypełniają losy wojny trojańskiej, więc konfliktu zbrojnego, jakiego można było uniknąć, by zakończyć przelew krwi. Tym samym Homer staje się pierwszym w historii literatury Zachodu humanistą. Równolegle pochwala poeta jednak także męstwo, odwagę, konieczność ochrony ojczyzny przed napadem wrogich wojsk.
Odyseja
Plan wydarzeń:
1. Wybuch wojny Trojańskiej.
2. Powrót do domu po zwycięstwie nad Troją.
3. Zniszczenie statków przez burzę.
4. Kraj Lotofagów.
5. Zjedzenie Lotosu przez kilku towarzyszy Odyseusza i zaciągnięcie ich na statek.
6. Przybycie do kraju cyklopów. Próba poznania obyczajów dziwnych mieszkańców, dotarcie do pieczary Polifema.
7. Przedstawienie się imieniem „Nikt”
8. Upicie Polifema.
9. Oślepienie cyklopa.
10. Przywiązanie siebie i towarzyszy pod brzuchami baranów, ucieczka z pieczary.
11. Zwołanie przez Polifama swoich ziomków.
12. Przechwalanie się Odyseusza.
13. Prośba Polifema do ojca.
14. Dotarcie do wyspy Eolii.
15. Otrzymanie od Eola skórzanego miechu z wiatrami.
16. Wypuszczenie pomyślnych wiatrów.
17. Chciwość towarzyszy Odyseusza, wypuszczenie srogich wiatrów.
18. Przybyciedo kraju Lajstrygonów.
19. Zjedzenie jednego przybysza przez króla Lajstrygonów.
20. Zniszczenie przez Lajstrygonów jedenastu statków Odyseusza.
21. Przybycie do wyspy Kirke.
22. Ugoszczenie gości przez czarodziejkę.
23. Zamiana towarzyszy Odyseusza w świnie i zapędzenie ich do obory.
24. W drodze do zamku Kirke spotkanie Hermesa, ofiarowanie Odyseuszowi ziela zabezpieczającego przed czarami.
25. Wrócenie towarzyszom Odyseusza postaci ludzkich.
26. Roczny pobyt Odyseusza u Kirke.
27. Dotarcie do krainy Kimeryjczyków.
28. Udanie się do podziemia i zwabienie Tejrezjasza.
29. Przepowiedzenie Odyseuszowi dalszej tułaczki.
30. Zniesienie przez wiatr okrętu Odyseusza do wyspy syren.
31. Zalepienie przez Odyseusza uszu towarzyszy woskiem.
32. Przepłynięcie przez przesmyk gdzie mieszkały Scylla i Charybda.
33. Dopłynięcie do wyspy boga Słońca.
34. Zabicie kilku wołów.
35. Gniew boga Heliosa.
36. Na wpół żywy Odys na wyspie Ogigii.
37. Opieka Kalipso nad Odyseuszem.
38. Wyruszenie Odyseusza w dalszą drogę.
39. Przypomnienie przez Posejdona prośby Polifema.
40. Wyrzucenie przez morze omdlałego Odyseusza na wyspę Scherii.
41.Nakarmienie i ubranie Odyseusza przez Nauzykę.
42. Przybycie do pałacu króla Alkinoosa i prośba o pomoc.
43. Zostawienie przez Feaków Odyseusza w Itace.
44. Zamienienie przez Atenę króla Itaki w żebraka.
45. Śmierć Argosa.
46. Wygranie turnieju o rękę Penelopy.
47. Zabicie wszystkich zalotników.
48. Opowiadanie Odyseusza o tym co przeżył.
Wymowa utworu
Bohaterowie epopei wędrują i mają kłopoty z dotarciem do celu. Idea utworu wyraźnie wskazuje, że takie jest ludzkie życie, pełne trudu, niebezpieczeństw i walki o każdy dzień. Każdy z nas ma jakiś cel w życiu, pragnie coś osiągnąć. Musi zatem wiedzieć, że trzeba liczyć się z walką i z pokonywaniem przeszkód. Nie może zniechęcać się kłopotami, nie może rezygnować i tracić ducha. Po ciężkiej pracy i znojach wreszcie kiedyś dotrze się do celu.
Wymowa eposu jest, mimo przygód i kłopotów bohatera, optymistyczna i pełna humanizmu. Los bywa okrutny, miota człowiekiem, upokarza go i osłabia, ale jednak warto żyć, warto czekać, warto tęsknić. Życie pozwala człowiekowi przeżyć tak piękne uczucia, jak miłość, przyjaźń, wierność, gościnność. Jest tam też i gorycz, i żal, i tęsknota i ból, ale w tym tkwi piękno i wartość ludzkiej egzystencji. To pełnia człowieczeństwa.
Kompozycja eposu, język i stylPierwszych 12 ksiąg przedstawia wędrówki Odysa, drugich 12 – zdarzenia w Itace. Ale bardziej szczegółowy podział przynosi 6 części po 4 księgi. Są one poświęcone kolejno: 1. część – Telemachowi; 2. – Odyseuszowi u Feaków; 3. – opowieściom Odyseusza; 4. – Odyseuszowi na Itace; 5. – Odyseuszowi ukrywającemu swoje imię; 6. – zemście Odyseusza na zalotnikach. Ważnym zabiegiem kompozycyjnym jest zastosowanie retrospekcji – w krainie feackiej Odyseusz sam opowiada o zdarzeniach z przeszłości. W ten sposób znacznie skrócił się czas fabularny eposu (3 lata opowiedziane w ciągu jednego wieczoru). Na uwagę też zasługuje wprowadzenie przez Homera techniki opóźniania akcji zwanej retardacją – czyni to poprzez wprowadzenie rozległych opisów bądź epizodów luźno związanych z przebiegiem akcji, czy też wątków nasyconych dygresją, np. wątek Nauzykai (por. retardacja w Lalce B. Prusa).
Homer okazał się mistrzem słowa. Cechą charakterystyczną języka jego eposu są powtarzające się epitety, zwroty i wyrażenia, zwane „formułami”. Taki styl nosi nazwę stylu formularnego. To ustalone grupy wyrazów, towarzyszące imionom bohaterów przez całą pieśń epicką. Mają ten sam schemat semantyczny (znaczeniowy), składniowy (np. szyk wyrazów) oraz metryczny (wkomponowany w metrykę wiersza). Przykładem takiej formuły są epitety stałe – epitheta ornantia, np. Atena sowiooka, Zeus egidowładca, Odyseusz przemądry, Odyseusz przebiegły, Odyseusz niezłomny.
Każdy z bohaterów mówi specyficznym dla siebie językiem, zachowana jest indywidualizacja stylistyczna wypowiedzi bohatera. Zbudował bardzo charakterystyczne dla siebie porównania, w których człon drugi jest rozwiniętym obrazem poetyckim, wprowadzającym w tok opowieści epizod o charakterze dygresji. Oto przykład takiego porównania, zwanego „homeryckim”:
HISTORIA RODU LABDAKIDÓW - DZIEJE EDYPA.
Interesujący nas wątek zaczyna się w momencie, gdy na tronie w Tebach zasiadł król Lajos, mający żonę Jokaste. Bezdzietność bardzo doskwierała Lajosowi. W końcu udała się do wyroczni Delfickiej i tam otrzymał straszna wróżbę: dowiedział się że kiedy na świat przyjdzie jego pierworodny będzie to chłopiec, który gdy dorośnie zabije go a później ożeni się ze swoja matką. Przepowiednia przeraziła Lajosa do tego stopnia, że postanowił nigdy nie mieć potomstwa. Nie przewidział jednak reakcji swojej żony, której nie zdradził strasznego sekretu. A Jokasta cierpliwie czekała. Pewnego wieczoru Lajos wypił zbyt wiele wina, wtedy Jokasta zaciągnęła go do małżeńskiego łoża i stało się to czego Lajos obawiał się najbardziej na świat miał przyjść przyszły zabójca i późniejszy kazirodca.
Przyjście na świat Edypa.
Pewnej nocy Jokasta, która lada moment miała zacząć rodzić, udała się po męża, który zapowiedział jej zdradzenie straszliwej tajemnicy. Przyszli rodzice siedli w komnacie i Lajos odsłonił przed Jokastą straszliwą wróżbę. Kobieta zapłakała, ale zrozumiała ze nie ma wyjścia - muszą pozbyć się dziecka. Niecierpliwie czekali do dnia porodu. Gdy maleństwo przyszło wreszcie na świat, wymknęli się nocą z królewskiego pałacu. Zawiniątko z noworodkiem porzucili w górach, przekłuwając wcześniej dziecku stopy żelaznymi kolcami, aby krew zwabiła dzikie zwierzęta.
Niemowlę jednak nie umarło. Uratował je pasterz przechodzący następnego ranka w miejscu porzucenia chłopca. Usłyszał jakieś dziwne kwilenie, dobiegające z krzaków, zaciekawiony rozchylił je i zamarł z przerażenia. Zobaczył zakrwawione zawiniątko, a w nim płaczące niemowlę. Pasterz był poddanym króla Koryntu- Polybosa. Bez wahania zaniósł je do swego pana. Polybos nie mógł mieć dzieci, cierpiał z tego powodu razem z żoną Meropą. Uznali noworodka za własnego syna, nazwali go Edypem, w języku greckim imię Ojdypus można tłumaczyć jako człowiek o spuchniętych lub zniekształconych stopach.
Dzieciństwo Edypa.
Pierwsze lata na dworze w Koryncie upłynęły jak w bajce. Nigdy nie powiedzieli mu jak trafił na dwór, myślał więc, że wychowują goi jego właśni rodzice. Potem dzieci zaczęły nazywać go podrzutkiem, ale nikt nie chciał mu powiedzieć prawdy. Gdy Edyp skończył 18 lat poszedł do wyroczni w Delfach. Wyrocznia powiedziała mu, że najpierw zabije własnego ojca a potem ożeni się z własną matką. Bał się wracać do Koryntu bo myślał, że Polybos I Meropa są jego prawdziwymi rodzicami.
Śmierć Lajosa.
W końcu postanowił wyjechać do Teb. Pomyślał, ze założy tam swój nowy dom. Piesza podróż do Teb upływała spokojnie, aż do przejścia, przez niezwykle wąski parów w górach otaczających miasto. Z drugiej strony przez wąwóz usiłował przedostać się jakiś wóz, na którym siedział bogato odziany dostojnik. Zawołał on do wędrowca: zejdź z drogi przybłędo! Na te słowa zagniewał się, powiedział do niego aby on się usunął, dworzanie rzucili się na niego z mieczami, zabił wszystkich wraz z dostojnikiem, zabitym w wąwozie dostojnikiem był Lajos, król Teb, ojciec Edypa w ten sposób wypełniła się pierwsza część wróżby.
Kreon obejmuje władzę po raz pierwszy ( Sfinks ).
Po śmierci Lajosa na tronie Tebańskim zasiadł Kreon, brat Jokasty, czyli szwagier zabitego. Już na samym początku sprawowania władzy w mieście pojawił się Sfinks stanowiący mieszankę człowieka i zwierząt: głowa i piersi kobiece, ciało lwa, ogon węża a na grzbiecie miał skrzydła. Porywał ludzi, miał znęcać się nad nimi, dopóki ktoś nie rozwiąże zagadki: Jakie zwierzę, które o świecie chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?". Nagrodą za rozwiązanie miała być korona i Jokastę jako żonę.
Edyp rozwiązuje zagadkę Sfinksa i zostaje władcą Teb.
Edyp zatrzymał się na polanie, aby odpocząć, i we śnie pojawił się Sfinks, gdy się obudził tak naprawdę było. Odpowiedziom był człowiek. Potwór obrócił się i runął w przepaść. Poślubił Jokaste i objął rządy w królestwie.
Rządy Edypa:
Na początku było dobrze ludzie byli mu wdzięczni. Jokasta urodziła mu czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę i Ismene. Gdy dorośli bogowie przypomnieli sobie o zbrodniach Edypa ( kazirodztwie i ojcobójstwie ). Teby zaczęły nawiedzac klęski i katastrofy: susza, krowy przestały dawać mleko, cielęta przychodziły na świat zdeformowane i kobiety rodziły martwe dzieci. Edyp nie wiedział czemu podpowiedziano mu aby zasięgnął rady Tyrezjasza.
Tyrezjasz u Edypa.
Był on niewidomym starcem. Podobno podglądał kąpiącą się Atenę a ta spostrzegła go i odebrała mu wzrok. Ulitował się nad nim Zeus i obdarował go umiejętnością przewidywania przyszłości i rozumienia przeszłości, rozumiał też szczebiot ptaków, dzięki temu wiedział o rzeczach, które wydarzyły się daleko. Powiedział królowi, że jest przyczyną nieszczęść- przed laty zabiłeś ojca i żyjesz z własną matką. Zemdlał. Gdy się obudził T już nie było, Jokasta też uciekła, bo słyszała wszystko ukryta za kotarą, poszła do swej komnaty i tam się powiesiła. W rozpaczy wydłubał sobie oczy sztyletem. Przebrał się w łachmany i opuścił miasto. Dotarł do Kolonosa i tam umarł kładąc głowę na kolana.
CZAS I MIEJSCE AKCJI.
Miejsce: przed pałacem królewskim w Tebach, o wydarzeniach, które rozgrywały się gdzie indziej informuje widzów przez posłańców.
Czas: jeden dzień prawdopodobnie od świtu do zmierzchu.
PLAN WYDARZEŃ:
1. Klęska zarazy e Tebach.
2. Powód gniewu bogów- zamordowanie Lajosa.
3. Szukanie zbrodniarza.
4. Klątwa Edypa rzucona na zabójcę.
5. Tyrezjasz w pałacu.
6. Jokasta - poznanie prawdy.
7. Zeznanie sługi z pałacu Edypa.
8. Zeznanie sługi z pałacu Lajosa na temat pochodzenia Edypa.
9. Samobójstwo Jokasty.
10. Edyp - oślepienie, próba o wygnanie
Losy bohatera
Dzieje głównego bohatera, jak zazwyczaj bywa w tragedii greckiej, są tożsame z losami bohatera mitu. W utworze Sofoklesa losy Edypa przedstawione są w taki sposób, aby zachowana była struktura tragedii. Głównego bohatera poznajemy bezpośrednio przed jego klęską. Niewiele zdarzeń dzieje się bezpośrednio na scenie. Znaczna ich część wydarzyła się wcześniej i dowiadujemy się o nich ze słów bohaterów. Na przykład o tym, że Lajos rozkazał porzucić swojego nowo narodzonego syna w górach, wiemy dopiero od Sługi Lajosa w Epejsodionie IV. Mityczne wydarzenia nie są zatem uporządkowane chronologicznie, a ze wzglądu na ich znaczenia dla budowania w utworze napięcia dramatycznego.
Edyp to postać ponadprzeciętna – pochodzi z rodu królewskiego, ma status bohatera (pokonał Sfinksa). Przy tym moralnie jest neutralny, nie można go określić ani jako dobrego, ani jako złego. Z jednej strony: Kreon zarzuca Edypowi, że nie jest dobrym władcą; zabił Lajosa; żyje w związku kazirodczym; jest nadmiernie podejrzliwy wobec Kreona i Tyrezjasza; kpi ze ślepoty Tyrezjasza; cechuje go pycha. Z drugiej strony bohater: wyraża chęć znalezienia zabójcy Lajosa; jako władca dba o swój lud; troskliwie opiekuje się swoimi córkami; utożsamia się z losem Tebańczyków oraz przyznaje do winy i sam wymierza sobie sprawiedliwość, nie uciekając od konsekwencji nawet nieświadomie popełnionych czynów.
Konflikt tragiczny i wina tragiczna
Główny bohater tragedii Sofoklesa dąży do tego, aby przepowiedziana mu przyszłość nie miała miejsca. Przeciwstawia mu się siła ponadnaturalna. W tym przypadku jest to przeznaczenie (czy też klątwa, która dotyczyła całego rodu Labdakidów). Ta walka między dążeniami bohatera i siłami wyższymi to konflikt tragiczny. Właśnie owe dążenia bohatera napędzają akcję utworu (nie samo przeznaczenie czy klątwa). Zakończeniem konfliktu jest katastrofa bohatera. Edyp dowiaduje się prawdy, po czym traci żonę-matkę, okalecza się, opuszcza tron królewski i odchodzi ze swojego rodzinnego miasta.
Bohaterowie greckich dramatów sami doprowadzają do swoich klęsk, ciąży na nich wina tragiczna (gr. hamartia). Dotyczy to także Edypa. Kiedy dowiaduje się on od delfickiej wyroczni o przepowiedni, usiłuje się jej przeciwstawić. Myśli, że jego rodzinnym domem jest Korynt, a rodzicami władcy tego miasta, Polybos i Merope. Udaje się zatem w podróż, z zamiarem niewracania nigdy do Koryntu. Jednak, nic nie wiedząc, sam wypełnia przepowiednię – zabija ojca i bierze ślub z matką. Można powiedzieć, że tragedią Edypa jest niewiedza na temat swojego pochodzenia, natomiast klęską bohatera jest poznanie prawdy.
Fatum
Niezwykle istotną kategorią dramatu starożytnego jest fatum, czyli przeznaczenie. Bohater musi ponieść klęskę, a przeznaczenie musi się dopełnić. Nie można go zmienić ani pokonać. Ludzkie życie nie zależy od człowieka. Zgodnie z grecką mitologią władzę nad nim mają Mojry – prządki ludzkiego życia. Są to trzy siostry: Kloto, Lachezis i Atropos. Pierwsza z nich przędzie nić ludzkiego życia, druga mierzy ją, trzecia ucina. Nie udaje się zatem Edypowi zmienić losu, który został mu przeznaczony. Zwycięstwo bohatera polegać może tylko i wyłącznie na odpowiednim zareagowaniu na występujące przeciwności losu. Edyp mimo porażki zachowuje swoją godność. Nie popełnia samobójstwa, jak czyni to Jokasta, ponieważ jest odważny. Ma siłę ponieść za swoje grzechy karę okrutniejszą niż śmierć – wybiera cierpienie. Jest ono zarówno fizyczne, ponieważ staje się kaleką i żebrakiem, jak i duchowe, gdyż żyje dalej ze świadomością popełnionych grzechów i w oddaleniu od rodziny.
Problem władzy i ironia tragiczna
Edyp jako władca Teb dba o poddanych. Chce, aby skończyły się klęski nękające miasto. Kiedy wysłuchuje proroctwa i dowiaduje się o sposobie uwolnienia Teb od nieszczęść, reaguje. Sposobem tym jest ukaranie zabójcy Lajosa. Edyp nie wie, kim jest morderca, zaczyna go szukać i wydaje wyrok. Kiedy wieszcz Tyrezjasz nie chce zdradzić imienia zabójcy, Edyp dochodzi do wniosku, że Kreon (chcąc odzyskać władzę królewską) knuję intrygę, a prorok mu w tym pomaga. W rzeczywistości jednak wydaje wyrok na samego siebie. Na tym polega ironia tragiczna zastosowana przez Sofoklesa. W ostateczności, kiedy Edyp poznaje prawdę, podejmuje godną króla decyzję. Mając do wyboru między dobrem własnym a dobrem państwa, wybiera to drugie. Ustępuje z tronu, a ponadto uwalnia Teby od nieszczęść poprzez pozbycie się z nich mordercy Lajosa.
Homo viator, topos człowieka w drodze, w podróży, w wędrówce pełnej przygód, także pielgrzym, emigrant, bardzo popularny w kręgu cywilizacji śródziemnomorskiej; literacką realizacją homo viator jest np. Odyseusz (bohater eposu Homera) jako archetyp “wędrowca dośrodkowego”, wracającego do rodzinnej Itaki.