06.10.2014r.

WYKŁAD 2

Temat : BUDOWA UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO

1. Układ odpornościowy człowieka tworzą :

• narządy limfatyczne

• naczynia limfatyczne

• krążące komórki

1. Narządy limfatyczne:

1. CENTRALNE (PIERWOTNE)

• grasica

• wątroba płodowa

• szpik kostny

• Charakterysyka :

• Rola :

• główne miejsce, gdzie odbywa się proces dojrzewania i namnażania limfocytów

• proces odbywa się bez kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym i zależy od wewnętrznego środowiska centralnych narządów limfatycznych

• powstają limfocyty dziewicze

• W grasicy

• limfocyty uczą się rozpoznawać własne komórki „self”

• rozpoznanie i usuwane są limfocyty autoreaktywne (funkcja cenzorska)

• Narządy centralne nie biorą bezpośrednio udziału w odpowiedzi immunologicznej bo:

• dostęp antygenów obcych do tych narządów jest utrudniony

• narządy te zawierają komórki, które dopiero przechodzą proces dojrzewania

• Komórki dojrzewające w narządach centralnych

• grasica (thymus) – odpowiada za dojrzewanie limfocytów T

• szpik kostny ( bone marrow) - odpowiada za produkcję limfocytów B

• płodowa wątroba produkuję limfocyty B

• GRASICA (thymus)

• W chwili urodzenia jest w pełni wykształcona.

• to dwa symetryczne płaty ulokowane w śródpiersiu na wysokości mostka.

• Zrąb grasicy tworzą komórki z długimi wypustkami tworzące sieć

• W grasicy są:

• makrofagi

• komórki dendrytyczne

• komórki nabłonkowe

• limfocyty (tymocyty – ta nazwa obowiązuje tylko, gdy limfocyt przebywa w grasicy)

• Budowa grasicy

• Na przekroju poprzecznym w płacikach widoczna jest część :

• korowa (więcej limfocytów)

• rdzenna (mniej limfocytów)

** w części rdzennej widoczne są tzw. ciałka Hassala

• Grasica produkuje takie hormony jak:

• tymozyna

• tymopoetyna

• tymostymulina

• W grasicy tymocyty podlegają:

• procesowi dojrzewania

• selekcji

• proliferacji (namnażaniu)

• Na komórkach zrębu grasicy występują w dużych ilościach cząsteczki głównego układu zgodności tkankowej - MHC (Major Histocompatibility Complex) klasy I i II

13.10.2014r.

WYKŁAD3

• SELECKCJA

• Tymocyty badają siłę wiązania swoich receptorów z cząsteczkami zgodności tkankowej (MHC) na komórkach nabłonka grasicy.

• Rodzaje selekcji :

• Selekcja negatywna

• nie rozpoznają cząsteczek MHC

• zbyt mocno rozpoznają cząsteczki MHC na komórkach zrębu grasicy

• tymocyty podlegają eliminacji w grasicy na drodze apoptozy

• zaletą procesu apoptozy jest brak procesu zapalnego

• Selekcja pozytywna

• w grasicy pozostaną tymocyty, które słabo rozpoznają cząsteczki MHC

• losy limfocytów T po opuszczeniu grasicy:

• część limfocytów T zasiedla narządy limfatyczne obwodowe

• część krąży w naczyniach limfatycznych poszukując antygenu

• inwolucja grasicy

• Grasica jest w pełni ukształtowana w chwili wrodzenia. Pod koniec 1-go roku życia zaczyna się inwolucja grasicy. Zmiana tkanki grasicy w tkankę tłuszczową.

• Tempo inwolucji

• 3 % rocznie do wieku średniego

• potem ok 1% rocznie

• całkowita inwolucja mogłaby mieć miejsce ok 110-120 roku życia

• hormony płciowe a inwolucja grasicy

• gdy rośnie stężenie hormonów płciowych to nasila się proces inwolucji

• nie obserwuje się inwolucji w przypadku opóźnionego rozwoju płciowego

• SZPIK KOSTNY (BONE MARROW)

• odpowiada za dojrzewanie i produkcję limfocytów B

• ze szpiku limfocytów B przechodzą do krwi

• zasady selekcji limfocytów B są takie same jak w grasicy

• z limfocytów B pobudzonych przez antygen powstają plazmocyty, które ponownie osiadają w szpiku

B) OBWODOWE (WTÓRNE):

• Grudki limfatyczne samotne i skupione

• śledziona

• migdałki

• wyrostek robaczkowy

• węzły chłonne

• Rola narządów obwodowych – miejsce gdzie limfocyty kontaktują się z antygenem i powstaje odpowiedź immunologiczna

• GRUDKI LIMFATYCZNE :

1. NIEOTORBIONE

• występują pojedynczo lub skupieniach w tkance łącznej wiotkiej np. grudki w migdałkach

• komórki obecne w centrum grudki

• limfocyty B

• niektóre limfocyty B głównie Th1

• makrofagi

• komórki dendrytyczne

• plamki mleczne - skupione tkanki limfatyczne w błonie surowiczej pokrywającej jamę otrzewną i opłucną u dzieci

1. OTORBIONE

• mają torebkę łącznotkankową ( są otoczone)

• zaliczamy do nich węzły limfatyczne (węzły chłonne)

• Węzły limfatyczne (Lympf nodes)

• leżą na przebiegu naczyń limfatycznych

• miejsce odpowiedzi immunologicznej

• kształt miniaturowej nerki (2- 8 mm)

• otoczone torebką łącznotkankową

• filtrują limfę i zatrzymują :

• wolne antygeny

• antygeny obecne na komórkach prezentujących antygen APC

• zmiany w węźle po stymulacji antygenem

• pojawiają się ośrodki rozmnażania grudek chłonnych pojawiają się kilka dni po stymulacji antygenem, a zanikają po ok. 3 tygodniach

• gdy w węźle pojawi się wiele grudek, to taki węzeł zwiększa rozmiary

• węzeł oczyszcza limfę z : bakterii i komórek nowotworowych

• komórki nowotworowe mogą zostać węźle :

• zniszczone

• mogą przetrwać i być przeniesione przez limfę do innego narządu

• fagocytowany prze komórki węzła meteriał może zmienić kolor węzła:

• u górników pył węglowy (szarawy)

• u palaczy – nikotyna (brązowy)

• ŚLEDZIONA

• największy narząd limfatyczny

• otorbiony

• Śledzionę pobudzają:

• antygeny obecne we krwi

• antygeny które nie zostały zatrzymane przez węzły

• w miazdze białej są: komórki dendrytyczne, makrofagi, limfocyty

1. Główne miejsca kontaktu organizmu z patogenami:

• błony śluzowe układy pokarmowego

• błony śluzowe układu oddechowego

• skóra

1. UKŁAD ODPORNOŚCIOWY ZWIĄZANY Z BŁONAMI ŚLUCOWYMI (MUCOSA – ASSOCIATED LYMPHOID TISSUE – MALT)

• Tkanki wchodzące w skład MALT

• GALT : (Gut – associated lumphoid tissue)

• tkanka limfatyczna układu pokarmowego szczególnie dobrze rozwinięta w jelicie

• NALT

• tkanka limfatyczna układu noso-gardzieli

• BALT

• tkanka limfatyczna w drogach oddechowych głównie oskrzela

• tkanka limfatyczna gruczołów:

• sutkowych

• łzowych

• ślinianek

• układu moczowo – płciowego

1. Układ odpornościowy błon śluzowych

• tworzą go grudki limfatyczne w których są komórki układu odpornościowego

• koncepcja Bienenstocka:

• Kontakt limfocytów z antygenem w błonie śluzowej jednego narządu zapewnia ogólnoustrojową odporność w błonach śluzowych innych narządów.

• Sekrecja IgA (s-JgA) na błonach śluzowych

• opłaszcza i aglutynuje bakterie

• działa bakteriostatycznie

• zapobiega adhezji mikroorganizmów do nabłonka

• neutralizuje toksyny bakterii

1. Tkanka limfatyczna układu pokarmowego

• Bariery w układzie pokarmowym

• niskie pH soku żołądkowego

• enzymy proteolityczne

• s – IgA

• fizjologiczna flora bakteryjna

• grudki z komórkami układu odpornościowego

• powierzchnia wchłaniania jelita cienkiego ok. 100m^2

• komórki obce w blaszce właściwej błony śluzowej:

• limfocyty T( 40-60%) działanie regulatorowe

• limfocyty B (20-40%) produkcja s-IgA

• makrofagi (10%) fagocytoza, prezentacja antygenu

• komórki tuczne (1-3 %) zwalczają zakażenia pasożytnicze

• granulocyty (nieliczone ) fagocytoza

• Kępki Peyera (peyer's patches) w ścianie jelita są miejscem odpowiedzi immunologicznej

• wyrostek robaczkowy ( Appendix)

• grudki limfatyczne w wyrostu robaczkowym 10-letniego dziecka

• zanik tkanki limfatycznej w wyrostu 36-letniego człowieka

• Mechanizmy działania bakteryjnej flory fizjologicznej

• współzawodniczą o substancje odżywcze

• utrudniają bakteriom obcym wiązanie się do receptorów nabłonka, bo je blokują

• stymulują wytwarzanie naturalnych przeciwciał, które krzyżowo reagują z bakteriami obcymi

• produkują bakteriocyny (np. kolicynę ) naturalne antybiotyki

1. TKANKA LIMFATYCZNA UKŁADU ODDECHOWEGO - NALT i BALT

• MIGDAŁKI

• skupienie grudek nieotorbionych w miejscu, gdzie krzyżują się górne odcinki układu oddechowego i pokarmowego

• Pierścień Waldeyera tworzą :

• migdałek gardłowy

• migdałek językowy

• migdałki podniebienne

• migdałki trąbkowe

1. UKŁAD ODPORNOŚCIOWY SKÓRY (SIS - skin immune system)

• SIS do ochrony przed mikroorganizmami skóra ma:

• naskórek

• pH 5,5

• tk. limfatyczna

• komórki uczestniczące w obronie skóry

• komórki dendrytyczne = k. Langerhansa

• keratynocyty

• limfocyty T

• makrofagi

• granulocyty

• komórki tuczne

• komórki śródbłonka naczyń

• UV a nowotwory skóry:

• mechanizm działania UV:

• uszkadza DNA

• wywiera efekt immunosupresyjny, bo upośledza czynności komórek Langerhansa (supresja)

• Immunosupresyjne działanie właściwości UV wykorzystuje się w leczeniu niektórych chorób skóry charakteryzujących się nadmierną aktywnością limfocytów T.

1. NACZYNIA LIMFATYCZNE

• ślepo zaczynają się w tkankach

• nie mają błony podstawnej

• średnica ok 100 um

• układ limfatyczny odprowadza z tkanek limfę

• mają zastawki, aby wolno płynąca limfa nie cofała się

• płyn tkankowy wnika do nich przez szczeliny między komórkami śródbłonka

• Duże naczynie limfatyczne : przewód piersiowy