Lalka

Tytuł: Lalka (tytuł pochodzi od epizodu kradzieży lalki i związanego z nim procesu sądowego, o którym autor dowiedział się z notatki prasowej). Czas i miejsce powstania utworu: pierwotnie powieść była publikowana cyklicznie w odcinkach w warszawskim Kurierze Codziennym od 29 września 1887 do 24 maja 1889.. Data pierwszego wydania: wersja książkowa ukazała się w Warszawie w 1890 roku. Autor: Bolesław Prus (właściwie Aleksander Głowacki; 1847 – 1912).

1.Czas i miejsce akcji

Czas w powieści, w imię przestrzegania konwencji realistycznej, jest ściśle określony.

Akcja właściwa powieści obejmuje niecałe dwa lata, okres od marca 1878 („W początkach roku 1878, kiedy świat polityczny zajmował się pokojem san-stefańskim, wyborem nowego papieża albo szansami europejskiej wojny, warszawscy kupcy tudzież inteligencja pewnej okolicy Krakowskiego Przedmieścia niemniej gorąco interesowała się przyszłością galanteryjnego sklepu pod firmą J. Mincel i S. Wokulski” – początek powieści) do schyłku października 1879 roku, natomiast pamiętniki Ignacego Rzeckiego (czas akcji uprzedniej, czyli retrospekcje) rozszerzają ją do początków XIX w. (subiekt rozpoczyna swoje wspomnienia od lat 30. XIX wieku), a nawet, w przytoczeniach opowieści jego ojca, do czasów napoleońskich. Dodatkowo w powiesci poprzez pamiętniki subietka opisane SA dwa wydarzenia : Wiosny Ludów (1848) i powstania styczniowego (1863). W konsenkwecji czas utworu rozciąga się na około prawie Pol wieku co sprawia iż dzieło Prusa staje się panoramą życia społecznego i przemian w nim zachodzących.

Miejsca akcji to realia dziewiętnastowiecznej Warszawy, a dokładniej na ulicach w parkach, sklepach, budynkach i kościołach. Bohater odwiedza również Paryz i Zaslawek.

2. Narracja w lalce

W powieści czytelnik ma kontakt z tzw. „dwugłosem narracji”, czyli narracją prowadzoną w pierwszej oraz trzeciej osobie, dzięki czemu występują dwa różne spojrzenia na poczynania głównego bohatera.

- pierwszoosobowa, pokrywająca się z czasem opisywanej akcji. Przykładem jest Pamiętnik starego subiekta, w którym Ignacy Rzecki w pierwszej osobie liczby pojedynczej wspomina bujne losy swego życia. Ten typ narracji odznacza się: (- emocjonalnością;uczuciowością opisów, sądów i przemyśleń na temat głównego bohatera)

- trzecioosobowa, dominująca, widoczna we wszystkich innych rozdziałach. Cechuje ją: (wszechwiedza na temat opisywanych sytuacji i osób (narrator znajduje się wewnątrz świata przedstawionego, lecz nie jest jego uczestnikiem, bohaterem; obiektywne spojrzenie na bohaterów i zdarzenia, w których uczestniczą; nie zwracanie uwagi na siebie samą, przejrzystość opisów; narrator dokładnie opisuje ulice Warszawy, historyczną przeszłość stolicy)

3. Interpretacje Tytulu i Temat

Są przynajmniej dwie interpretacje tytułu:

a.Lalką jest Izabela Łęcka. Takie przekonanie uzasadnia wypowiedź prezesowej Zasławskiej, oceniającej współczesne sobie kobiety jako lalki

b. Sam pisarz tłumaczył, że tytuł odnosi się do procesu wytoczonego o lalkę przez baronową Krzeszowską pani Stawskiej, będącego jednym z epizodycznych wątków powieści (nawiązanie w tytule do tego epizodu wskazuje na kronikarski charakter powieści, której autor rejestruje wiele sytuacji z realiów codziennego życia w Warszawie lat 70. XIX wieku).

Bolesław Prus, zapytany o powody napisania „Lalki”, powiedział, iż chciał „przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”. Pisarz tę grupę postrzegał jako niezrozumiałych przez mieszkańców Polski, postrzeganej jako zbiorowość w stanie rozkładuPisarz twierdził, iż: „Nie ma większej boleści, większego wstydu, jak stać się obcym wśród swoich i dla swoich. Jest to zaś punkt, do któregośmy już doszli”.
~~zeszyt

4.Filozofia Lalce

1.Filozofia pracy, będąca jednym z haseł pozytywizmu- Wyznawcą filozofii pracy w powieści był Stanisław Wokulski. Takiej aktywnej postawy uczył go w młodości, gdy pracowali razem u Mincla, kolega LeonUważał, że solidna praca jest wyjściem z trudnej sytuacji społeczeństwa, sam nawet oddał się jej po zawodzie miłosnym.

2. Organicyzm - kolejne hasło epoki- Główny bohater uważał, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu.. Uważał, że aby ludziom żyło się lepiej, zarówno biedota, jak i arystokracja, muszą współpracować i słuchać się wzajemnie. oraz doktor Szuman

3. Socjalizm, czyli sprzeciw wobec rodzącego się kapitalizmu- Mraczewski, subiekt w sklepie Wokulskiego, często opowiadał zdziwionemu Rzeckiemu o swej wizji społeczeństwa.. Prus zwrócił uwagę czytelników na rodzący się socjalizm.

Poprzez wywyższenie roli pracy na pozycję decydującą o poprawie losu społeczeństwa, autor przedstawił alternatywę dla obserwowanego pogorszenia sytuacji ludzi najbiedniejszych. Poprzez wypowiedzi Wokulskiego, twierdzącego, iż jedynym wyjściem z pogłębiającego się kryzysu jest ciężka, ale dobrze opłacana praca, Prus ujawnił swój pogląd na poprawę dziewiętnastowiecznych realiów Polski (w której szerzył się analfabetyzm, choroby, wyzysk najbiedniejszych). Popierał także organicyzm, wierząc, iż nie będzie poprawy bez współpracy wszystkich warstw.

5.Realiz w Lalce

Przejawy realizmu w powieści:
a) Prawdopodobieństwo wydarzeń oznacza, że opisane na kartach powieści wydarzenia mogły zdarzyć się naprawdę (Prus na przykład śledził kroniki prasowe).
b) Prawdopodobieństwo istnienia bohaterów. Prus stworzył bardzo szczegółowe biografie, stosowne do ówczesnych realiów epoki. Wokulski czy Ochocki posługują się zindywidualizowanym stylem wypowiedzi.
Osadzenie akcji w istniejącym, realnym mieście. Opisy Warszawy są przykładami opisów realistycznych, z dokładnymi nazwami ulic, skrzyżowań czy placów („Lalka” mogłaby być przewodnikiem turystycznym).
c) Chronologia wydarzeń – ta cecha jest zachowana, choć nie bez pewnej kompozycyjnej modyfikacji, tzn. niektóre rozdziały w powieści odnoszą się do wydarzeń opisywanych kilka części przedtem (funkcję „przerywników” od akcji właściwej pełnią pamiętniki, będące urozmaiceniem i odwołaniem do historii Polski).

„Lalka”, poprzez dokonany na jej kartach przekrój warstw społecznych, jest dokumentem dziewiętnastowiecznej epoki pozytywizmu. Z tego powodu nazywana jest także powieścią realizmu krytycznego (Prus na jej kartach skrytykował współczesną mu rzeczywistość, przy czym nie wolno zapomnieć, że krytyka tyczyła się społeczeństwa niepotrafiącego sprostać wymogom epoki, a nie zasadom rodzącego się wówczas kapitalizmu).

6. Obraz spoleczesntwa polkiego

Na kartach powieści ukazani są reprezentanci różnych grup społecznych, środowisk i zawodów Warszawy lat siedemdziesiątych XIX wieku. Oto, w jaki sposób diagnozuje je Stanisław Wokulski, przechadzając się po biednej dzielnicy Warszawy - Powiślu: oraz snując refleksje w Paryżu..

Wokulski zauważa ogromne dysproporcje społeczne, dzielące poszczególne warstwy: „Szczególny kraj, w którym od tak dawna mieszkają obok siebie dwa całkiem różne narody: arystokracja i pospólstwo. Jeden mówi, że jest szlachetną rośliną, która ma prawo ssać glinę i mierzwę, a ten drugi albo przytakuje dzikim pretensjom, albo nie ma siły zaprotestować przeciw krzywdzie. A jak się to wszystko składało na uwiecznienie monopolu jednej klasy i zdławienie w zarodku każdej innej! Tak silnie wierzono w powagę rodu, że nawet synowie rzemieślników i handlarzy albo kupowali herby, albo podszywali się pod jakieś zubożałe rody szlachetne.”

7. Stanislaw Wokulski..

Czterdziestosześcioletni bohater powieści Bolesława Prusa to jedna z najciekawszych postaci w literaturze polskiej. Dlaczego? Ponieważ jego osobowość nie jest jednoznaczna, lecz pełna sprzeczności.

Jako młody chłopiec, mimo szlacheckich korzeni, trafił do sklepu i restauracji Hopfera na stanowisko subiekta. Jego ojciec stracił majątek odziedziczony po dziadku Stanisława. Choć ciężko pracował w sklepie, a wszystkie zarobione pieniądze musiał oddawać ojcu. Przy pomocy studentów-subiektów i Ignacego Rzeckiego zdał pomyślnie końcowe egzaminy w Szkole Przygotowawczej i dostał się na wyższy stopień edukacji do Szkoły Głównej.

Po dwóch latach nauki zaangażował się w działalność spiskową i organizację demonstracji religijno-patriotycznych. W końcu przerwał studia i wziął udział w walkach partyzanckich, wskutek czego został zesłany na Syberię. Pobyt w niewoli spożytkował na badania naukowe, dzięki czemu zdobył uznanie w środowisku. Do kraju powrócił w 1870 roku z nadzieją na dalszy rozwój.

Szybko się jednak rozczarował, wygłaszając wewnętrzny monolog – podsumowanie swych aspiracji: „Potem w wielkich konturach przyszła mu na myśl jego własna historia. Kiedy dzieckiem będąc łaknął wiedzy - oddano go do sklepu z restauracją. Kiedy zabijał się nocną pracą, będąc subiektem - wszyscy szydzili z niego, zacząwszy od kuchcików, skończywszy na upijającej się w sklepie inteligencji. Kiedy nareszcie dostał się do uniwersytetu - prześladowano go porcjami, które niedawno podawał gościom. Odetchnął dopiero na Syberii. Tam mógł pracować, tam zdobył uznanie i przyjaźń Czerskich, Czekanowskich, Dybowskich. Wrócił do kraju prawie uczonym, lecz gdy w tym kierunku szukał zajęcia, zakrzyczano go i odesłano do handlu... " To taki piękny kawałek chleba w tak ciężkich czasach”

Wziął ślub z wdową po majętnym Janie Minclu, a z kolei po jej śmierci stał się właścicielem dosyć pokaźnego majątku. Żył bez sprecyzowanego celu, pogrążając się w apatii i melancholii. Taki stan trwał do momentu ujrzenia w teatrze panny Izabeli Łęckiej. Aby pokonać przepaść dzielącą go od arystokratki, postanowił zdobyć duży majątek. Pojechał więc na wojnę do Bułgarii, na której, dzięki zajmowaniu się wojskowymi dostawami, powiększył swój fundusz dziesięciokrotnie. Od tej pory bohater zaczął zabiegać o względy ukochanej, co jest głównym tematem powieści.

~~wokulski pozytywista czy romantyk – zeszyt.!