KSIĘGA EZECHIELA

Wstęp do Księgi Ezechiela.

Ez 1. Tytuł. Wizja rydwanu Bożego.

Ez 2. Widzenie księgi.

Ez 3. Prorok strażnikiem.. PRZED OBLĘŻENIEM JEROZOLIMY.. Ezechiel pozbawiony mowy.

Ez 4. Zapowiedź oblężenia Jerozolimy.

Ez 5.

Ez 6. Przeciw wzgórzom izraelskim.. Grzechy Izraela.

Ez 7. Bliski koniec. Grzechy Izraela.

Ez 8. Wizja grzechów Jerozolimy.

Ez 9. Ukaranie Jerozolimy i częściowe ocalenie.

Ez 10. Ponowny opis chwały Bożej. Chwała Pańska opuszcza świątynię.

Ez 11. Grzechy przywódców Jerozolimy. Nowe przymierze zapowiedziane wygnańcom.. Chwała Pańska opuszcza Jerozolimę.

Ez 12. Zagłada ludu i króla. Przysłowia ludowe.

Ez 13. Przeciw fałszywym prorokom.. Fałszywe prorokinie.

Ez 14. Przeciwko bałwochwalstwu. Odpowiedzialność osobista, nie zbiorowa.

Ez 15. Przypowieść o winorośli.

Ez 16. Symboliczna historia Izraela.

Ez 17. Alegoryczny orzeł.

Ez 18. Odpowiedzialność osobista, nie dziedziczna.

Ez 19. Żale nad władcami izraelskimi.

Ez 20. Historia niewierności Izraela.

Ez 21. Miecz Pański. Król babiloński na skrzyżowaniu dróg. Sąd nad Ammonitami.

Ez 22. Grzechy Jerozolimy.

Ez 23. Symboliczna historia Samarii i Jerozolimy.

Ez 24. Proroctwo o stolicy. Osobiste doświadczenia proroka.

Ez 25. MOWY PRZECIW NARODOM.. Przeciw Ammonitom.. Przeciw Moabitom.. Przeciw Edomowi. Przeciwko Filistynom..

Ez 26. Przeciwko Tyrowi.

Ez 27. Lament nad upadkiem Tyru.

Ez 28. Przeciw władzy Tyru. Upadek króla Tyru. Przeciwko Sydonowi. Izrael wybawiony od narodów pogańskich.

Ez 29. Przeciwko Egiptowi. Zapłata Nabuchodonozora.

Ez 30. Dzień Pański nad Egiptem..

Ez 31. Cedr.

Ez 32. Lament nad faraonem.. Zejście faraona do Szeolu.

Ez 33. PRZYWRÓCENIE KRÓLESTWA BOŻEGO.. Prorok stróżem Izraela. Nawrócenie i zatwardziałość. Zdobycie miasta. Zniszczenie kraju. Lud wobec Proroka.

Ez 34. Pasterze izraelscy.

Ez 35. Przeciwko górom Edomu.

Ez 36. Błogosławieństwo dla gór Izraela. Wielka zapowiedź oczyszczenia Izraela.

Ez 37. Ożywienie wysuszonych kości. Juda i Izrael utworzą jedno królestwo.

Ez 38. Przeciwko Gogowi, królowi Magog.

Ez 39. Zakończenie.

Ez 40. PIĘKNO I ŚWIETNOŚĆ NOWYCH CZASÓW... Przyszła świątynia. Mur zewnętrzny. Przedsionek wschodni. Dziedziniec zewnętrzny. Przedsionek północny. Przedsionek południowy. Dziedziniec wewnętrzny. Przedsionek południowy. Przedsionek wschodni. Przedsionek północny. Portyki i dziedziniec wewnętrzny. Część właściwej świątyni.

Ez 41. Cele boczne. Budowla zachodnia. Ozdoby wnętrza. Ołtarz z drewna. Drzwi.

Ez 42. Sale dodatkowe. Pomiary dziedzińca.

Ez 43. Powrót chwały Pańskiej. Ołtarz. Konsekracja ołtarza.

Ez 44. Użyteczność przedsionka wschodniego. Reguły przyjęcia do świątyni.

Ez 45. Podział kraju. Daniny na kult. Święto Paschy.

Ez 46. Szabat i nów księżyca. Przepisy dla władcy. Dalszy ciąg opisu świątyni.

Ez 47. Źródło świątyni. Granice kraju.

Ez 48. Podział kraju. Bramy Jerozolimy.

Wstęp do Księgi Ezechiela

Ezechiel (hebr. Jechezqel - "Bóg jest mocny" lub "Bóg czyni mocnym") należy do grupy proroków "większych". Pochodził on z rodu kapłańskiego i sam pełnił urząd kapłański (Ez 1,3). Świadczy o tym nie tylko tytuł księgi, ale przede wszystkim jej język i nastawienie kapłańskie. Należał z pewnością do znaczniejszych osobistości i poważnie zaangażował się w sprawy religijne i polityczne, skoro już w czasie deportacji w roku 597 został uprowadzony do Babilonii wraz z królem Jojakinem (Jechoniaszem), gdzie wspólnie z innymi wygnańcami zamieszkał w Tell-Abib nad kanałem Kebar (Ez 1,3; Ez 3,15). Tutaj to w piątym roku uprowadzenia króla Jojakina, tj. w r. 592, miał wielką wizję rydwanu Bożego z Chwałą Bożą i równocześnie został powołany na proroka (Ez 1,1-28; Ez 2,1-7). Symboliczne widzenie, w którym Bóg kazał mu połknąć zwój z wypisanymi na nim słowami: narzekania, wzdychania i biadania (Ez 2,8-3,3), miało dokładnie określić charakter jego proroctwa. I tak przez lat przeszło dwadzieścia, tj. do r. 570, kiedy to wypowiedział ostatnie słowo prorockie, pełnił swą misję wobec narodu na obczyźnie (Ez 29,17). Rok i rodzaj śmierci są nam nieznane.

Położenie uprowadzonych do niewoli było bardzo trudne. O ile pod względem materialnym życie stawało się z dnia na dzień znośniejsze, a nawet można było myśleć o dobrobycie i bogaceniu się, to nastrój duchowy wygnańców nie rokował pomyślnej przyszłości. Przede wszystkim nie zrozumiano głównych przyczyn upadku, mianowicie: odstępstwa od Boga i nieprzestrzegania Jego przykazań. W dodatku pod wpływem fałszywych proroków, którzy zasiewali w serca złudne nadzieje o rychłym końcu niewoli, nie myślano o pokucie i szczerym nawróceniu się do Boga. W takich warunkach Ezechiel miał przemawiać do własnego ludu.

Z jego księgi dowiadujemy się, że został on przeznaczony przez Boga na stróża nad pokoleniami izraelskimi (Ez 3,17; Ez 33,7), toteż czuł się odpowiedzialny za zbawienie każdego Izraelity (Ez 3,16-21; Ez 33,1-20). Starsi ludu przychodzili do niego, by w tym smutnym położeniu szukać u niego rady (Ez 8,1; Ez 14,1; Ez 20,1). Rozstrzygał ich sprawy, ale nie w duchu fałszywych proroków, zapowiadających pokój, podczas gdy pokoju nie było (Ez 13,10). Z podziwu godną szczerością i odwagą piętnował występki ludu, nawet te zakryte przed okiem ludzkim (Ez 8,12; Ez 9,9; Ez 11,15; Ez 12,22; itp.), w związku z czym spotykał się z niechęcią, a nawet prześladowaniami. Na tej podstawie można Ezechiela nazwać "duszpasterzem" wśród proroków.

Wbrew poglądom niektórych krytyków, że Ezechiel był chorobliwym fantastą, wizjonerem cierpiącym na urojenia, a nawet epileptykiem - sama treść dzieła i zgodność jego wypowiedzi z faktami historycznymi wskazują dobitnie, że posiadał on niezwykły zmysł rzeczywistości. Z pewnością proroctwo jego posługuje się wyjątkowym językiem, pełnym symbolicznych obrazów, o zbyt śmiałych hiperbolach jak dla dzisiejszego czytelnika. Ten dziwny styl proroka można wytłumaczyć niezwykle skomplikowaną sytuacją polityczną i odmiennym od naszego charakterem ludzi Wschodu, zwłaszcza starożytnych, wreszcie wyjątkową psychiką samego Proroka.

We wstępie (rozdz. 1-3 [->Ez 1,1]) przedstawiona jest wizja, w czasie której Prorok otrzymuje posłannictwo. W pierwszej części (rozdz. 4-24 [->Ez 4,1]) występują groźby pod adresem występnej Jerozolimy i ludu judzkiego, ale jeszcze z czasów przed oblężeniem Jerozolimy. W drugiej (rozdz. 25-32 [->Ez 25,1]) Prorok wypowiada swoje proroctwa o narodach pogańskich. W trzeciej wreszcie (rozdz. 33-48 [->Ez 33,1]) Prorok wygłasza obietnice Boga, dotyczące całego narodu już po upadku królestwa judzkiego, a mianowicie: zapowiada odbudowę królestwa izraelskiego (rozdz. 33-39 [->Ez 33,1]), opisuje wygląd nowej świątyni, w której będzie się sprawować nowy kult, oraz przedstawia nowy podział Palestyny pomiędzy poszczególne warstwy społeczne (rozdz. 40-48 [->Ez 40,1]).

Podział proroctwa Ezechiela jest wyjątkowo logiczny tak pod względem treści, jak i chronologii, czym różni się Ez od innych proroków, nawet od Izajasza i Jeremiasza. Jednakże, w przeciwieństwie do tamtych, mowy jego nie odznaczają się ani wdziękiem słowa, ani polotem. Jest w nich więcej pierwiastka intelektualnego niż uczucia, więcej argumentacji niż żaru. Jednak pod tą powłoką chłodu intelektualnego kryje się wielki duch, którym nieraz potrafi głośno wołać do duszy i targać sumieniem opornych.

Pisze on przeważnie prozą, ale nie brak u niego i utworów poetyckich bardzo wzruszających.

Ez nie jest monolitem, który w sposób nieskażony przetrwał do naszych czasów w takiej formie, w jakiej został napisany przez Proroka. Ezechiel wygłaszał swoje proroctwa na przestrzeni przeszło dwudziestu lat. Zapewne niektóre z nich spisywał na luźnych kartkach papirusowych, ale wiele z nich zostało jedynie powierzonych pamięci otoczenia. Prorok ukończył swoją działalność w r. 570. Jest rzeczą wątpliwą, by przed swoją śmiercią, która na pewno nastąpiła na wygnaniu, zebrał i uporządkował cały swój dorobek literacki. Z pewnością jednak niektóre fragmenty ułożył w pewną luźną całość. Spuścizną literacką Proroka zajęli się po jego śmierci przyjaciele i uczniowie. Jest bardzo wątpliwe, czy przed wyjściem z niewoli, które nastąpiło po r. 538, dzieło jego zostało już definitywnie ukończone. Trzeba raczej przypuścić, że nieznany redaktor znalazłszy się już na ziemi ojczystej, posiadając wszystkie zapiski Proroka i jego słuchaczy, zebrał cały ten materiał w jedną całość i ułożył księgę, którą słusznie przypisał prorokowi Ezechielowi. Mogło się to dzieło dokonać najwcześniej ok. r. 500. Z całą pewnością ów nieznany redaktor szanował spuściznę wielkiego Proroka, ale nie omieszkał przy tej sposobności dodać niektórych wstawek, jak to zresztą było w zwyczaju pisarstwa starożytnego Wschodu.

Księga została napisana w języku hebrajskim, tekst jej uległ jednak skażeniu w niejednym miejscu, tak że nieraz trudno go zrekonstruować i doprowadzić do pierwotnego stanu. Już LXX była bezradna wobec niejednej perykopy przy jej tłumaczeniu. Najnowsze przekłady stoją wobec tych samych trudności.

Teologiczne znaczenie EZ jest wyjątkowe. Podkreśla ona prawdę, że Bóg jest święty. Świętość Boga ma charakter w najwyższym stopniu dynamiczny. Ona pobudza Go do działania i z istoty swej domaga się pełnego uznania od wszystkich ludzi - zarówno od Izraelitów, jak i od pogan. Ludy pogańskie przez najazd na kraj Boga zbezcześciły Jego święte Imię, za co odpokutują, lud Boży wróci do swej ojczyzny (Ez 20,42). W dziedzinie etycznej Ezechiel rozwinął zasadę odpowiedzialności osobistej, nie wykluczając oczywiście również odpowiedzialności zbiorowej (Ez 14,12-20). Niemały wpływ wywarł Prorok na reorganizację kultu w świątyni, na ukształtowanie się nowego typu kapłana i na obowiązki wiernych wobec samej świątyni (Ez 40,48).

Mesjanizm nie został przez Ezechiela podkreślony tak mocno, jak np. przez Izajasza. Jego przepowiednie mesjańskie mieszają się z zapowiedziami o odnowie narodu po powrocie z niewoli. Z niewoli wyjdzie "Reszta", która stanie się zaczątkiem zbawienia. Mesjaszem Ezechiela jest przyszły Dawid, obleczony w szatę pasterską, który będzie paść owce w sprawiedliwości, miłości i w obfitości dóbr (Ez 36,26). Wszyscy wrogowie ludu izraelskiego zostaną zwyciężeni, a wśród nich największy - tajemniczy Gog (rozdz. 38 [->Ez 38,1]) - przez co proroctwo Ezechiela nabiera również cech apokaliptycznych. Pod tym względem stanowiło ono w NT bliskie źródło dla Wizjonera z Patmos, który czerpał z niego obficie swoje obrazy i symbole. Walka z tajemniczym Gogiem znajduje ostateczne zwycięskie rozwiązanie właśnie w Apokalipsie.

Ez 1

Tytuł

1 Działo się to roku trzydziestego, dnia piątego, czwartego miesiąca, gdy się znajdowałem wśród zesłańców nad rzeką Kebar. Otworzyły się niebiosa i doświadczyłem widzenia Bożego.

1,1. Rzeka Kebar. Kebar nie był naturalną rzeką, lecz kanałem odchodzącym od Eufratu na północ od Babilonu i skierowanym na południowy wschód. Miał 96 km długości i ponownie łączył się z Eufratem w pobliżu Erek. Sieć kanałów irygacyjnych i transportowych znana była pod nazwą „rzek Babilonu” (Ps 137,1). System ten służył poszerzeniu areału gruntów uprawnych południowej Mezopotamii, dostarczał też wodę do małych osad zbudowanych wzdłuż wodnych torów (zob. komentarz do Ez 3,15).

1,1. Wizje apokaliptyczne. Literatura apokaliptyczna wyróżnia się wizjami obfitującymi w obrazy związane z różnorodnymi atrybutami Boga-Stwórcy. Boski posłaniec zwykle interpretuje przesłanie przekazane prorokowi (zob. Ap 1,1-3). W literaturze akadyjskiej pojawiają się pierwowzory pewnych charakterystycznych rysów biblijnych utworów apokaliptycznych, podobieństwo nie jest jednak zbyt duże (najbliższe paralele omówiliśmy we wstawce poświęconej apokalipsom akadyjskim, umieszczonej obok komentarza do Dn U). Literaturę apokaliptyczną charakteryzuje bogaty symbolizm nawiązujący do motywów mitologicznych. W literaturze prorockiej symbole te rzadko są wyjaśniane. Często wizje nie ukazują w sposób symboliczny przyszłych wydarzeń, lecz dostarczają okazji do przekazania przesłania o Bożych zamiarach.

2 Piątego dnia miesiąca – rok to był piąty od uprowadzenia do niewoli króla Jojakina –

1,1-2. Chronologia. Piąty rok panowania Jojakina przypadał w 593 przed Chr. Był to koniec miesiąca lipca (czwartego miesiąca tego roku). W chronologii tej przyjmuje się, że Jojakin wstąpił na tron Judy podczas oblężenia Jerozolimy, które według kroniki babilońskiej rozpoczęło się w listopadzie/grudniu 598 przed Chr. Pojawiło się wiele spekulacji na temat znaczenia „trzydziestego roku”, ponieważ 593 przed Chr. nie jest trzydziestym rokiem żadnego ważnego okresu. Najczęściej sądzi się, że oznacza on zwyczajnie trzydziesty rok od daty urodzin Ezechiela, zatem kwalifikuje go do przemawiania w tych sprawach, bowiem osiągnął wiek wymagany do przyjęcia w szeregi kapłaństwa (Lb 4,30).

1,2. Wygnanie Jojakina. Wraz z większością członków królewskiego dworu i z wielu wpływowymi/zamożnymi członkami judejskiego społeczeństwa, Jojakin trafił do niewoli, gdy Jerozolima została zdobyta przez armię Nabuchodonozora w 597 przed Chr. (zob. 2 Krl 24,8-17). Babilońskie listy racji żywnościowych wspominają o ilości oliwy dostarczonej „królowi Judy” i innym ważnym jeńcom wojennym oraz ludziom służącym na królewskim dworze. W 561 przed Chr., za panowania następcy Nabuchodonozora, Amel-Marduka (biblijnego Ewil-Merodaka), Jojakin został uwolniony z więzienia (przypuszczalnie z aresztu domowego) i mógł się swobodnie poruszać po królewskim dworze (zob. 2 Krl 25,27-30). Król Judy zmarł na wygnaniu, co wyznaczyło kres monarchii judejskiej.

3 Pan skierował słowo do kapłana Ezechiela, syna Buziego, w ziemi Chaldejczyków nad rzeką Kebar; była tam nad nim ręka Pańska.

1,3 W w. 1-3 są zestawione — jak się zdaje — dwa różne wprowadzenia. Jedno, w w. 2-3a, bezosobowe, zapowiada całość Ez i datuje pierwszą wizję proroka na piąty rok wygnania Jojakina, a więc na r. 593-592. Drugie, w w. 1, było może związane z wizją rydwanu Jahwe, kiedy ta nie zajęła jeszcze swego aktualnego miejsca (por. Wstęp s. 1022). Wtedy jednak trudno wytłumaczyć datę (trzydziesty rok), chyba żeby się ją poprawiło na „trzynastego roku” (od wygnania Jojakina), a więc chodziłoby o lato 585 r.

— była tam nad nim ręka Pańska. Wyrażenie częste u Ezechiela na określenie ekstazy (por. 3,22; 8,1; 33,22; 37,1; 40,1).

— W przekładach starożytnych lekcja: „nade mną” zamiast „nad nim”, a więc należy połączyć 3b z w. 4.

1,3. Społeczność wygnańców. W 593 przed Chr. społeczność wygnańców, do której należał Ezechiel, była stosunkowo nieliczna - liczyła być może 10 000 osób. Jednak ze sporządzonej przez Nabuchodonozora listy deportowanych, wspomnianej w 2 Krl 24,14-16, wynika, że w jej skład wchodzili wojskowi, polityczni i religii przywódcy oraz rzemieślnicy, którzy mieli być zatrudnieni do prac przy licznych przedsięwzięciach budowlanych babilońskiego władcy. Wyszkolonych żołnierzy zmuszono przypuszczalnie do służby w armii babilońskiej. Dopiero po 587 przed Chr. duża część mieszkańców Judy przyłączyła się, oczywiście z musu, do rodaków już mieszkających w Mezopotamii. Polityka deportacji jeńców/zakładników oraz znacznej części mieszkańców zbuntowanych ludów była szeroko stosowana przez Asyryjczyków i Babilończyków. Zwyczaj babiloński, polegający na umieszczaniu wygnańców w oddzielnych wioskach, znajduje odzwierciedlenie w tekstach z Nippur. Chociaż zesłanie było dla mieszkańców Judy wydarzeniem traumatycznym, zachęcano ich, by przystosowali się do nowej sytuacji (zob. Jr 29,4-23). Dowody tekstowe pochodzące z okresu perskiego (teksty Muraszu - V w. przed Chr.) wskazują, że Judejczycy posłuchali tej rady, zaczęli zajmować się handlem, prowadzili gospodarstwa rolne i na wygnaniu zabiegali o zachowanie własnej tożsamości.

Wizja rydwanu Bożego Ez 10; Ap 4

4 Patrzyłem, a oto wiatr gwałtowny nadszedł od północy, wielki obłok i ogień płonący oraz blask dokoła niego, a z jego środka [promieniowało coś] jakby połysk stopu złota ze srebrem, ze środka ognia.

1,4-28 Ta wizja jest zapewne przeznaczona dla wygnańców. Niektóre jej szczegóły są niejasne, natomiast sens ogólny nie nastręcza wątpliwości: chodzi o duchową „ruchliwość” Jahwe, który nie jest przywiązany do świątyni w Jerozolimie, lecz może towarzyszyć swoim wiernym aż na wygnaniu.

1,4. Elementy teofanii. Teofania stanowi objawienie obecności Bożej dane człowiekowi (zob. klasyczny przykład teofanii udzielonej Mojżeszowi na górze Synaj w Wj 3). Bóg objawiał swoją obecność w sposób osobisty, chociaż nigdy nie został szczegółowo opisany, Jego pojawienie się budziło też zawsze wielki lęk (zob. Rdz 28,16-17; 32,24-30). Bojaźń tę rodzi moc uzewnętrzniona w postaci Bożej „chwały” (kabod) - boskiego atrybutu, który pojawia się również w epikach mezopotamskich (gdzie określany jest mianem melammu). Celem teofanii jest często powołanie człowieka na służbę bóstwa. W ten sposób Eliasz, chociaż służył już Jahwe jako prorok, został powołany do większych zadań podczas spotkania z Bogiem na górze Horeb (1 Krl 19). Początkiem służby każdego z proroków większych ze Starego Testamentu była teofania. Na przykład wizja Izajasza (Iz 6) ukazuje świątynię w Jerozolimie i nawiązuje do doświadczenia Mojżesza, zaś narracja o powołaniu Jeremiasza ma podteksty koronacyjne (Jr 1). W przypadku Ezechiela ukazanie się Boga opisane zostało jako przytłaczające i tajemnicze. W Boskim rydwanie, towarzyszących mu istotach i panowaniu nad wszystkimi siłami natury obecne są pośrednio symbole Bożej mocy. Oczywiście, prorok wybrany przez Boga musiał przyjąć wyznaczoną misję, chociaż zwykle starał się od niej jakoś wymówić.

5 Pośrodku było coś podobnego do czterech Istot żyjących. Oto ich wygląd: miały one postać człowieka. Ez 10,8-22; Wj 25,18+; Ap 4,6-8

1,5. Skrzydlate, wyprostowanie postacie jako strażnicy tronu. W sztuce Bliskiego Wschodu zachowało się wiele przykładów skrzydlatych istot z ludzkimi twarzami, szczególnie z pałaców asyryjskich oraz świątyń w Nimrud i Niniwie, gdzie najważniejsze z nich to istoty czworonożne. Są wśród nich masywne posągi istot stojących na straży, odkopane przez archeologów w pałacu asyryjskiego króla Sennacheryba w Nimrud. Jeden z posągów ma postać byka ze skrzydłami i ludzką głową, inny - ciało lwa i ludzkie oblicze. W pałacu Asurnasirpala w Kalhu posągi te umieszczono w strategicznych miejscach i u wejścia oraz w komnatach tronowych. Olbrzymie rozmiary figur (2,5 m wysokości) miały onieśmielać wszystkich wchodzących. Sztuka syrofenicka dostarcza przykładów posągów skrzydlatych sfinksów (istot o ciele lwa, orlich skrzydłach i ludzkiej głowie). Mniej jest wyobrażeń postaci wyprostowanych (dwunożnych). W świątyni Ninurty w Nimrud znajdowały się postacie ludzkie o czterech skrzydłach i głowie orła. W ikonografii perskich Achemenidów pojawiają się wyprostowane stworzenia o czterech skrzydłach, ludzkich głowach oraz nogach i racicach byka.

6 Każda z nich miała po cztery twarze i po cztery skrzydła. 7 Nogi ich były proste, stopy ich zaś były podobne do stóp cielca; lśniły jak brąz wygładzony. 8 Miały one pod skrzydłami ręce ludzkie po swych czterech bokach. Oblicza i skrzydła owych czterech istot – 9 skrzydła ich mianowicie przylegały wzajemnie do siebie – nie odwracały się, gdy one szły; każda szła prosto przed siebie. 10 Oblicza ich miały taki wygląd: każda z czterech istot miała z prawej strony oblicze człowieka i oblicze lwa, z lewej zaś strony każda z czterech miała oblicze cielca i oblicze orła,

1,10 Te dziwne zwierzęta przypominają asyryjskie karibu (których nazwa odpowiada cherubinom przy arce, por. Wj 25,18+), istoty z głową człowieka, tułowiem lwa, nogami byka i skrzydłami orła, których posągi strzegły pałaców Babilonu. Ci słudzy bogów pogańskich są tu zaprzęgnięci do rydwanu Boga Izraela: dobitny wyraz transcendencji Jahwe. „Cztery Zwierzęta” z Ap (4,7-8; itd.) przyjmują cechy czterech zwierząt Ezechiela. Tradycja chrześcijańska uczyniła z nich symbole czterech ewangelistów.

1,6-10. Istoty o czterech twarzach. Tego typu postacie o złożonej budowie nie mają bliskich odpowiedników w sztuce Bliskiego Wschodu. Chociaż głowa orła, byka i lwa często stanowi składową takich złożonych postaci (w istocie są to jedyne zwierzęta przedstawiane w sztuce mezopotamskiej), niewiele jest przykładów, by jeden posąg obdarzono kilkoma twarzami. W jednym przypadku na szczycie lwiej głowy umieszczona jest głowa ludzka. Jedynie odległy w czasie rzymski bóg Janus, o jednej twarzy spoglądającej do przodu, a drugiej do tyłu, stanowi pewną paralelę owych istot. Również rola tych stworzeń była wieloraka. Mogąc spoglądać jednocześnie we wszystkich czterech kierunkach, pełniły tę samą funkcję co koła rydwanu (w. 17), mogące podróżować w dowolnym z czterech kierunków. Wspomniane istoty i koła rydwanu symbolizują moc Bóstwa zdolnego być wszędzie obecnym oraz świadomym wszystkich wydarzeń zachodzących na ziemi. Oprócz tego przedstawione tutaj ciała zwierząt (lwa, orła, byka/wołu) mają swoje odpowiedniki w sztuce Bliskiego Wschodu, wszystkie też symbolizują konkretne atrybuty wskazujące na wszechmoc Bożą: lew - siłę (2 Sm 1,23); orzeł - szybkość i wdzięk (Iz 40,31); wół - płodność (Ps 106,19-20).

11 oblicza ich i skrzydła ich były rozwinięte ku górze; dwa przylegały wzajemnie do siebie, a dwa okrywały ich tułowie.

1,11 (oblicza ich) i skrzydła ich. Za tekstem hebr. W BJ: „Skrzydła ich”, za grec.

12 Każda posuwała się prosto przed siebie; szły tam, dokąd duch je prowadził; idąc, nie odwracały się. 

13 W środku między tymi Istotami żyjącymi pojawiły się jakby żarzące się w ogniu węgle, podobne do pochodni, poruszające się między owymi Istotami żyjącymi. Ogień rzucał jasny blask, a z ognia wychodziły błyskawice. Wj 19,18

1,13 W środku. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „I kształt”.

— jakby. Dosł.: „wygląd jak”, za grec. Tekst hebr.: „ich wygląd”.

14 Istoty żyjące biegały tam i z powrotem niczym błyskawice. Ps 104,4

1,14 biegały. Za tekstem hebr., gdzie ,,biegać”(?). BJ: „chodziły”, za Wulgatą.

— Ten wiersz, którego nie ma w grec, jest chyba glosą.

15 Przypatrzyłem się tym Istotom żyjącym, a oto przy każdej z tych czterech Istot żyjących znajdowało się na ziemi jedno koło. Ez 10,9-13

16 Wygląd tych kół i ich wykonanie odznaczały się połyskiem topazu, a wszystkie cztery miały ten sam wygląd i wydawało się, jakby były wykonane tak, że jedno koło było w drugim. 17 Mogły chodzić w czterech kierunkach; gdy zaś szły, nie odwracały się, idąc.

1,17 Mogły chodzić w czterech kierunkach. Tekst niepewny. Dosł.: „ku czterem stronom swoim, chodząc, posuwały się”.

18 Obręcz ich była ogromna; przypatrywałem się im i oto: obręcz u tych wszystkich czterech była pełna oczu wokoło. Za 4,10; Ap 4,8

1,18 oczu. Tak dosł. W BJ: „odblasków”. Trzeba interpretować to słowo według jego użycia przenośnego, gdzie ma sens właśnie „blask” (por. w. 4, 7, 16,22,27; 8,2; 10,9).

— Tu wzmianka o „odblaskach” jest chyba glosą inspirowaną tekstem 10,12.

1,15-18. Zastosowanie koła. Oczywiście, rydwan z kołami podążającymi we wszystkich kierunkach nie mógłby się sprawnie poruszać w żadną stronę. Jednakże w tym obrazie chodzi o jego symboliczną wartość polegającą na baczeniu na wszystkie strony świata - Boską wszechobecność. Oprócz tego rydwan podtrzymywany był na wyciągniętych skrzydłach boskich istot o czterech twarzach i unosił się w powietrzu. Obecność skrzydeł podkreśla element ruchu. Przypuszczenie to opiera się na porównaniu z posągami skrzydlatych byków strzegących wejść do asyryjskich pałaców. Wiele z nich ma piątą nogę wskazującą, że chociaż postać została przedstawiona na reliefie, cechuje się dynamiką i ruchem. Również sztuka asyryjska dostarcza przykładów rydwanów z kołami o dużych obręczach i wielu szprychach - przykładów, które mogły być źródłem obrazu pojawiającego się w Księdze Ezechiela. Koła miały czasami grube obręcze wykonane z koncentrycznych pierścieni oraz szprych. Przedstawienie „kół w kołach” może więc wskazywać na większą stabilność rydwanu, podobnie jak dodatkowe koła współczesnych ciężarówek. Opis „oczu” we wnętrzu kół znajduje wyjaśnienie w terminologii babilońskiej, gdzie słowo „oczy” oznacza szlachetne kamienie o owalnym kształcie. Kamienie półszlachetne umieszczano w obręczach, by błyszczały i oślepiały patrzących.

19 A gdy te Istoty żyjące się posuwały, także koła posuwały się razem z nimi, gdy zaś te Istoty żyjące podnosiły się z ziemi, podnosiły się również koła. 20 Dokądkolwiek poruszał je duch, tam szły także koła; równocześnie podnosiły się z nimi, ponieważ duch życia znajdował się w kołach.

1,20 szły. Po tym słowie w tekście hebr. dodane: „według ducha, aby sunąć naprzód”, co pominięte w niektórych rkpsach, w grec. i w przekładzie syr.

21 Gdy szły [te istoty], szły i one, a gdy przystawały, również i koła się zatrzymywały; gdy one od ziemi się podrywały, podrywały się z nimi także koła, ponieważ duch życia znajdował się w kołach. Ez 10,16

22 Nad głowami tych Istot żyjących było coś jakby sklepienie niebieskie, jakby kryształ lśniący, rozpostarty ponad ich głowami, w górze. Ez 10,1; Ap 4,6; Wj 24,10

1,22 kryształ. Po tym słowie w tekście hebr. dodane: „przerażający”, co pominięte w grec.

— ponad ich głowami. Tak więc zwierzęta raczej noszą tron Jahwe niż go ciągną. Należy to porównać z Arką Przymierza (Wj 25,10+), gdzie „Jahwe siedzi na cherubach” (1 Sm 4,4; itd.).

1,22. Sklepienie niebieskie nad głowami. Ponad głowami czterech istot znajdowało się sklepienie lśniące niczym kryształ albo lód. W starożytnej sztuce rzeźbiarskiej nierzadko spotykamy obrazy skrzydlatych istot podtrzymujących kolumnę, tron lub platformę. Na przykład w pochodzącym z VII w. przed Chr. asyryjskim pałacu z Niniwy miniaturowe sfinksy pełnią rolę podstawy kolumn. Podobnie w wyposażonej w koła fenickiej platformie kultowej z VII w. przed Chr. znajdują się przedstawienia istot o ludzkiej głowie, tułowiu lwa i skrzydłach. Wydaje się, że ich skrzydła i głowy podtrzymywały jeden z końców platformy. Co więcej, pochodzące z I tysiąclecia przed Chr. teksty mezopotamskie mówią o trzech kręgach nieba, każdym o kamiennej posadzce innej barwy. Najniższe niebiosa miały posadzkę z jaspisu, zwykle kojarzonego z substancją szklistą o półprzezroczystej lub matowej strukturze. Posadzka środkowego nieba wykonana była z lapis lazuli (zob. komentarz do Wj 24,10) i podtrzymywała podium boga Bela (Marduka).

23 Pod sklepieniem jednak skrzydła ich były wzniesione, jedne przy drugich; u każdej z nich dwoje pokrywało ich tułowie.

1,23 W tekście hebr. powtórzone: „w każdej z nich dwoje pokrywało ich”, co jako dittografia zostało pominięte w niektórych rkpsach i w grec.

24 Gdy szły, słyszałem poszum ich skrzydeł jak szum wielkich wód, jak głos Wszechmogącego, odgłos ogłuszający jak zgiełk obozu żołnierskiego; natomiast gdy stały, skrzydła miały opuszczone. Ez 10,5 Rdz 17,1+

25 Nad sklepieniem, które było nad ich głowami, rozlegał się głos; gdy stały, skrzydła miały opuszczone.

1,25 BJ tylko: „rozlegał się szum”. Reszta wiersza tam została uznana za dittografię i pominięta.

26 Ponad sklepieniem, które znajdowało się nad ich głowami, było coś, co wyglądało jak szafir, a miało kształt tronu, a na nim jakby zarys postaci człowieka. Ap 4,2-3

1,26. Tron w kształcie rydwanu. Ponieważ bóstwa często uczestniczyły w procesjach, sporządzano pojazdy do ich przewożenia. Ryte pieczęcie cylindryczne z końca III tysiąclecia przed Chr. ukazują bóstwo stojące na czterokołowym rydwanie/wozie ciągniętym przez czworonożne istoty o złożonej budowie, z lwimi głowami i skrzydłami. Asyryjskie reliefy przedstawiają trony z kołami dla bogów i królów, posiadające również drągi do ich przenoszenia.

27 Następnie widziałem coś jakby połysk stopu złota ze srebrem, który wyglądał jak ogień wokół niego. Ku górze od tego, co wyglądało jak biodra, i w dół od tego, co wyglądało jak biodra, widziałem coś, co wyglądem przypominało ogień, a wokół niego roztaczał się blask. Ez 8,2

28 Jak pojawienie się tęczy na obłokach w dzień deszczowy, tak przedstawiał się ów blask dokoła. Taki był widok tego, co było podobne do chwały Pańskiej. Oglądałem ją. Następnie padłem na twarz i usłyszałem głos Mówiącego. Rdz 9,13-15 Ez 8,4; Wj 24,16+; Ap 1,17; Dn 8,17

1,28 do chwały Pańskiej. Izraelici bali się oglądać oblicze Jahwe, toteż najczęściej Bóg ukazywał im swoją „chwałę”, czyli zewnętrzne znaki, które otaczają i objawiają Jego Osobę (por. Wj 33,18.22; itd.). Chwała Jahwe jest więc znakiem Jego obecności i zazwyczaj ma postać świetlistego obłoku (Wj 16,10; Ez 43,1-5). Tu obłokowi towarzyszy rodzaj ludzkiej sylwetki błyszczącej i promieniującej.

1,26-28. Pojawienie się tronu i postaci. Olśniewający charakter tej wizji można porównać jedynie do tęczy lub płomiennego oblicza. Byłoby to zgodne z mezopotamską koncepcją melammu („przyodziania mocą”), która pojawia się regularnie w opisach mezopotamskich bóstw (na przykład Marduka w opowieści o stworzeniu, Enuma Elisz). W tekstach mezopotamskich pochodzących z tego okresu platforma znajdująca się w środkowym niebie mogła być wykonana z lapis lazuli (tak należałoby tłumaczyć słowo oddane jako „szafir” w w. 26). Wspierała ona cella (prostokątne pomieszczenie, w którym znajdował się posąg bóstwa, przyp. tłum.) oraz podium Bela. Cella miała lśnić niczym szkło i kryształ. Opis elementów tej wizji wykazuje zbieżność z motywami z Mezopotamii.

Ez 2

Widzenie księgi

1 Rzekł On do mnie: Synu człowieczy, stań na nogi. Będę do ciebie mówił. Dn 10,11

2,1-10 Wizja rydwanu Jahwe zostanie podjęta znów od 3,12. Tu przerwała ją wizja księgi, prawdopodobnie pierwsze widzenie Ezechiela, z 593 r., które jest wizją jego powołania (por. Wstęp s. 1023).

2,1 Synu człowieczy. Wyrażenie odnoszone przez Boga do Jego proroka jest właściwością Ez (z wyjątkiem Dn 8,17). Podkreśla ono dystans między Bogiem a człowiekiem, w Dn 7,13 zaś stanie się tytułem mesjańskim, który powróci przy Jezusie (por. Mt 8,20+).

2 I wstąpił we mnie duch, gdy do mnie mówił, i postawił mnie na nogi; potem słuchałem Tego, który do mnie mówił. Ez 3,24

3 Powiedział mi: Synu człowieczy, posyłam cię do synów Izraela, do ludu buntowników, którzy Mi się sprzeciwili. Oni i przodkowie ich występowali przeciwko Mnie aż do dnia dzisiejszego. Pwt 9,7; Pwt 9,24

2,3 do ludu buntowników. BJ: „do buntowników”, za grec. Tekst hebr.: „do narodów, buntowników”.

4 To ludzie o bezczelnych twarzach i zatwardziałych sercach; posyłam cię do nich, abyś im powiedział: Tak mówi Pan Bóg.

2,4 To ludzie o bezczelnych twarzach i zatwardziałych sercach. BJ: „Synowie mają twarde głowy i serca uparte”. Cała seria formuł służy w hebr. wyrażeniu uporu, dosł.: „kark”, „twarz” lub „serce sztywne”; „czoło” lub „serce twarde”. Wyrażenie „serce twarde” po franc. oznacza jednak egoizm, a nie bunt lub upór, tłumaczy się je więc jako „serce zatwardziałe”, chociaż gdzie indziej ten sam termin oddaje się przez „sztywny”, „twardy” lub „stwardniały”.

5 A oni, czy będą słuchać, czy też zaprzestaną – są bowiem ludem opornym – przecież będą wiedzieli, że prorok jest wśród nich. Ez 12,2; Ez 33,33

6 A ty, synu człowieczy, nie bój się ich ani się nie lękaj ich słów, nawet gdyby wokół ciebie były osty i ciernie i gdybyś się znalazł wśród skorpionów. Nie obawiaj się ich słów ani się nie lękaj ich twarzy, bo to lud oporny. Jr 1,8; Jr 1,17

2,6. Osty, ciernie i skorpiony. Narracje opisujące powołanie proroków wzorowane są zazwyczaj na tym samym schemacie. Kiedy prorok wybrany przez Boga zaczyna się wymawiać i zdradza obawy, Bóg dodaje mu pewności siebie (zob. Jr 1,7-8). Użycie niezwykłych słów (hebrajskie wyrazy przetłumaczone jako osty i ciernie pojawiają się jedynie w Księdze Ezechiela) jest nieco mylące. Być może Bóg wznosi wokół proroka ochronny mur wykonany z kłujących cierni. Badacze sugerują, że „skorpiony” oznaczają tutaj raczej rodzaj krzewu niż jadowitego pajęczaka.

7 Przekażesz im moje słowa, czy będą słuchać, czy też zaprzestaną, bo przecież są buntownikami.

2,7 są buntownikami. Za tekstem hebr. W BJ: „jest to plemię buntowników”, za grec, przekładem syr. i niektórymi rkpsami.

8 Ty więc, synu człowieczy, słuchaj tego, co ci powiem. Nie opieraj się, jak ten lud zbuntowany. Otwórz usta swoje i zjedz, co ci podam. 

9 Popatrzyłem, a oto wyciągnięta była w moim kierunku ręka, w której był zwój księgi. Ap 5,1; Ap 10,2

10 Rozwinęła go przede mną; był zapisany z jednej i drugiej strony, a opisane w nim były narzekania, wzdychania i biadania.

2,10 a opisane w nim były narzekania, wzdychania i biadania. BJ: „w nim było napisane: «Narzekania, wzdychania i biadania»”. „w nim (było napisane)”, aleha, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’aleha, „ku niemu”.

Ez 3

1 A On rzekł do mnie: Synu człowieczy, zjedz to, co masz przed sobą. Zjedz ten zwój i idź przemawiać do Izraelitów! Ap 10,8-11

2 Otworzyłem więc usta, a On dał mi zjeść ów zwój, 3 mówiąc do mnie: Synu człowieczy, nasyć żołądek i napełnij wnętrzności swoje tym zwojem, który ci podałem. Zjadłem go, a w ustach moich był słodki jak miód.

3,3 Serafin dotknął ust Izajasza (Iz 6,5-7), a sam Jahwe — Jeremiasza i „włożył swoje słowa w usta proroka” (Jr 1,9). Ezechiel wyraża tę ideę z jeszcze większym realizmem.

3,1-3. Spożycie zwoju. Obraz, w którym Ezechiel zjada zwój wręczony mu przez Boga, stanowi element narracji o jego powołaniu i przyjęciu misji Bożej. Słowa zapisane na zwoju musiały zostać wewnętrznie przyswojone. Udzieliły również prorokowi mocy, podobnie jak dotknięcie przez Boga ust Jeremiasza uzdolniło go do wypowiadania proroctw Bożych (Jr 1,9). Nie ma bezpośrednich starożytnych paralel do tego obrazu. Być może spożycie kawałka pergaminu/papirusu z zaklęciem lub imieniem bóstwa było elementem praktyk rytualnych w Egipcie i Mezopotamii. Termin asakku, „odłożone dla bogów”, lub „tabu”, używany jest w tekstach z Mari i innych dokumentach starobabilońskich w znaczeniu zakazania „spożywania” tego, co jest własnością bogów.

4 Potem rzekł do mnie: Synu człowieczy, udaj się do domu Izraela i przemawiaj do nich moimi słowami. 

5 Jesteś bowiem posłany nie do ludu o mowie niezrozumiałej lub trudnym języku, ale do domu Izraela; Jr 7,27; Iz 28,9-13; Iz 33,19

6 nie do wielu narodów o niezrozumiałej mowie i o trudnym języku, których słów byś nie rozumiał. Chociaż gdybym cię do nich posłał, usłuchaliby ciebie. Jon 3; Mt 12,38-42; Mt 11,21-24

7 Jednakże dom Izraela nie zechce cię posłuchać, ponieważ i Mnie słuchać nie chce. Cały bowiem dom Izraela ma oporne czoło i zatwardziałe serce. 

8 Oto Ja uczyniłem twarz twoją oporną jak ich twarze i czoło twoje twardym jak ich czoła, Iz 50,7

9 dałem ci czoło jak diament, twardszy od krzemienia. Nie bój się ich, nie lękaj się ich oblicza, chociaż są ludem opornym.

3,9. Obraz twardego czoła [BT: „czoła jak diament”]. Zestawienie tekstu biblijnego z akadyjskim użyciem tego samego terminu wskazuje, że Ezechiel porównuje ludzkie czoło do najtwardszego z kamieni. Wydaje się mało prawdopodobne, by był nim diament, ponieważ nawet w okresie o sto lat późniejszym od Ezechiela nie ma potwierdzenia występowania diamentów na Bliskim Wschodzie.

10 Wreszcie powiedział mi: Synu człowieczy, weź sobie do serca wszystkie słowa, które wyrzekłem do ciebie, i przyjmij je do swoich uszu! 11 Udasz się do zesłańców, do twoich rodaków i powiesz im: Tak mówi Pan Bóg, czy będą słuchać, czy też nie. 

12 Wówczas podniósł mnie duch i usłyszałem za sobą odgłos ogromnego huku, gdy chwała Pańska unosiła się z miejsca, w którym przebywała. 1Krl 18,12+ Łk 2,13-14

13 Ten ogromny huk – to szum uderzających o siebie skrzydeł Istot żyjących i odgłos kół obok nich. 14 A duch podniósł mnie i zabrał. I poszedłem zgorzkniały, z podnieceniem w duszy, a mocna ręka Pańska spoczywała nade mną.

3,14. Zabranie przez ducha. W języku hebrajskim słowo „duch” oznacza również „wiatr”. Już w tekstach sumeryjskich słowo oznaczające „wiatr” i „ducha” pojawia się w związku z widzeniami i wizjami. Bóstwo snów nazywane było „wiatrami”. W języku akadyjskim imię boga udzielającego snów brzmiało Zakiku i także pochodziło od wyrazu znaczącego „wiatr” i „ducha”. Oprócz tego wierzono, że we śnie lub wizji „duch” człowieka unosił się i mógł swobodnie wędrować. W późniejszej literaturze, np. w pseudoepigraficznym utworze Pierwsza Księga Henocha, opisano przeniesienie przez aniołów żyjącego przed potopem patriarchę do Edenu, gdzie był „strażnikiem” uczynków ludzkich i zapisywał je w księdze.

15 Przybyłem do zesłańców, do Tell-Abib, osiedlonych nad rzeką Kebar, tam gdzie oni mieszkali, i w osłupieniu pozostawałem tam przez siedem dni wśród nich.

3,15. Tell-Abib. Technicznie biorąc, nazwa „Tell-Abib” (w języku babilońskim til abubi) sygnalizuje miejsce powstałe ze szczątków i mułu naniesionego wodami powodzi. „Tell” to termin używany na oznaczenie ruin każdego miasta. Rodziny wygnańców z Judy mogły osiedlić się w miejscu, które zostało zniszczone przez wojnę lub powódź z zamiarem odbudowania go, słowem ponownego ożywienia obszaru Nippur nad kanałem Kebar. Narzuca się tu zarazem i inne skojarzenie, bowiem lud Judy został tam zmieciony falą zwycięskich wojsk asyryjskich.

Prorok strażnikiem

16 A gdy upłynęło siedem dni, Pan skierował do mnie to słowo: Ez 33,1-9; Iz 21,6; Iz 21,8; Iz 21,11

3,16-21 W 33,1-9 ten sam temat został rozwinięty bardziej spójnie. Tu mógł zostać odtworzony w postaci nieco zmodyfikowanej, gdyż wyraża program całej działalności prorockiej. Podkreśla osobistą odpowiedzialność każdego słuchacza (por. 14,12+).

17 Synu człowieczy, ustanowiłem cię stróżem nad pokoleniami izraelskimi. Gdy usłyszysz słowo z ust moich, upomnisz ich w moim imieniu. 18 Jeśli powiem bezbożnemu: Z pewnością umrzesz, a ty go nie upomnisz, aby go odwieść od jego bezbożnej drogi i ocalić mu życie, to bezbożny ów umrze z powodu swego grzechu, natomiast Ja ciebie uczynię odpowiedzialnym za jego krew. 

19 Ale jeślibyś upomniał bezbożnego, a on by się nie odwrócił od swej bezbożności i od swej bezbożnej drogi, to chociaż on umrze z powodu swojego grzechu, ty jednak ocalisz samego siebie. Ez 18,24; Ez 33,12-13; 2P 2,21

20 Gdyby zaś sprawiedliwy odstąpił od swej prawości i dopuścił się grzechu, i gdybym zesłał na niego jakieś doświadczenie, to on umrze, bo go nie upomniałeś, z powodu jego grzechu; sprawiedliwości, którą czynił, nie będzie mu się pamiętać, ciebie jednak uczynię odpowiedzialnym za jego krew. 21 Jeśli jednak upomnisz sprawiedliwego, by sprawiedliwy nie grzeszył, i jeśli nie popełni grzechu, to z pewnością pozostanie przy życiu, ponieważ przyjął upomnienie, ty zaś ocalisz samego siebie.

PRZED OBLĘŻENIEM JEROZOLIMY

Ezechiel pozbawiony mowy

22 Spoczęła tam nade mną ręka Pana; a On rzekł do mnie: Wstań, idź na równinę, tam będę do ciebie mówił. 

23 Wstałem więc i poszedłem na równinę, a oto była tam chwała Pańska, taka jak chwała, którą widziałem nad rzeką Kebar. I upadłem na twarz. Ez 1,28

24 Wstąpił jednak we mnie duch i postawił mnie na nogi. Rozmawiał On następnie ze mną i powiedział mi: Idź, zamknij się w swoim domu! Ez 2,2

25 Oto, synu człowieczy, włożone są na ciebie powrozy i związany jesteś nimi tak, że nie będziesz mógł udać się do nich.

3,25 Te „powrozy” były niekiedy interpretowane jako rodzaj paraliżu (por. 4,4n), jako próba fizyczna, zyskująca dzięki Objawieniu znaczenie symboliczne, które włącza ją w orędzie prorockie (por. Jr 18,1+).

26 Ja sprawię, że język przylgnie ci do podniebienia i będziesz niemy. I nie będziesz dla nich mężem strofującym, są bowiem ludem buntowniczym.

3,22-26. Skutek dotknięcia ręki Jahwe (niemota). Niektórzy uczeni jako przyczynę problemów Ezechiela sugerowali fizyczne dolegliwości, od afazji po schizofrenię. Inni komentatorzy doszukiwali się świadomej decyzji Ezechiela, by ograniczyć swoją rolę mediatora pomiędzy ludem a Bogiem, albo brali pod uwagę Boski zakaz przemawiania (każda z ewentualności miałaby być narzucona przez Boga). Doświadczenie Ezechiela można porównać z opisanym w akadyjskich tekstach, zawierających zaklęcia, gdzie jest mowa o zostaniu „dotkniętym przez boga” i ogarnięciu niemotą. Materiał ten mógł być znany prorokowi i dostarczyć mu celnej paraleli z jego stanem prorockiego uniesienia, nie zaś diagnozy fizycznej. Doznanie paraliżu (por. Ez 4,8) i niemożność mówienia były w świecie starożytnym dobrze znanym symptomem owładnięcia przez czynnik nadprzyrodzony. Podobne skutki wywoływały specjalne zaklęcia oraz opanowanie przez demona. W utworze babilońskiej literatury mądrościowej (Ludlul Bel Nemeqi) człowiek, który nie potrafi zrozumieć przyczyny swojego cierpienia, opisuje swój stan jako porażenie warg niemotą oraz zesztywnienie/paraliż rąk i nóg. Wszystkie jego cierpienia zostały przypisane „ciężkiej ręce Marduka”.

27 Gdy Ja będę mówił do ciebie, otworzę ci usta i powiesz im: Tak mówi Pan Bóg. Kto chce słuchać, niech słucha, a kto zaprzestanie, niech zaprzestanie – bo to lud oporny. Ez 24,27; Ez 29,21; Ez 33,22

Ez 4

Zapowiedź oblężenia Jerozolimy Jr 18,1+

1 A ty, synu człowieczy, weź sobie tabliczkę glinianą, połóż ją przed sobą i narysuj na niej miasto Jerozolimę.

4,1. Czynności symboliczne. W tekstach z Mari, o jedno tysiąclecie wcześniejszych od Księgi Ezechiela, prorocy posługują się gestami i czynnościami symbolicznymi oraz grą słów, by wyrazić profetyczne przesłanie. Na przykład jeden z proroków pożarł surową baraninę, by w ten sposób ogłosić bliskie nadejście nieszczęścia, w którym pogrąży się jego kraj. Formy teatru ulicznego wykorzystywane były przez proroków Izajasza (Iz 20 - chodzenie nago po mieście) i Jeremiasza (Jr 19 - rytuał przeklinania, po którym następuje procesja), by przyciągnąć uwagę ludzi i poprzez działanie ukazać, jak poważne grozi im niebezpieczeństwo.

4,1. Gliniane tabliczki używane jako mapy. Chociaż bardzo rzadko znaleźć można tabliczkę glinianą zawierającą mapę, istnieje jedna z okresu Kassytów (XV w. przed Chr.) przedstawiająca plan miasta Nippur. Widać na niej kanały odchodzące od Eufratu i najwyraźniej dzielące miasto na dzielnice. Na rysunku zaznaczono też świątynie i spichlerze. Odnaleziono również mapę świata w pobliżu Sippar (datowana na VII w. przed Chr.). Rzeka otacza okrągły dysk świata, zaś w górnej części zaznaczone są wierzchołki gór. Na mapie naniesiono też Babilon, Asyrię oraz inne miasta, regiony i ludy.

2 Następnie przedstaw jego oblężenie, zbuduj naprzeciw niego szaniec, usyp naprzeciw niego wał, uszykuj przeciwko niemu obóz i ustaw przeciwko niemu tarany dokoła.

4,2 Następnie przedstaw jego oblężenie. Prorok otrzymuje rozkaz obrazowego przedstawienia za pomocą ekspresywnej mimiki (oblężona cegła, nieruchomość proroka, nędzne i racjonowane pożywienie, spalone i rozrzucone włosy) bliskiego oblężenia Jeruzalem. Na temat tych symbolicznych gestów, szczególnie rozwiniętych u Ezechiela, por. Jr 18,1-12+.

4,2. Strategie oblężnicze. Wszystkie metody oblężenia, które tutaj opisano, są typowe dla asyryjskich i babilońskich technik walki i były często przedstawiane na murach pałaców w Niniwie i Babilonie. Zob. komentarz do Jr 6,6 i Iz 29,2 na temat czynności związanych z oblężeniem oraz wałów oblężniczych. Tarany były czasami umieszczane w ruchomych wieżach, które podtaczano pod mury lub bramy miasta. Strome nasypy u podstawy murów miały uniemożliwić skuteczne wykorzystanie taranów. Jeden z najlepszych przykładów takiego nasypu zachował się w ruinach obozu, który Rzymianie zbudowali wokół żydowskiej twierdzy Masady podczas buntu Żydów w 70 po Chr.

3 Potem weź sobie patelnię żelazną i uczyń z niej jakby mur żelazny pomiędzy sobą a miastem, i skieruj wzrok swój na nie, tak jakby było oblężone i jakbyś ty je oblegał. To będzie znakiem dla domu Izraela.

4,3. Funkcje żelaznej patelni. Izraelici piekli chleb i przygotowywali ofiary pokarmowe na blasze kładzionej na ognisku lub w ziemnym piecu. Bogatych stać było na kupno miedzianej lub żelaznej patelni, biedota posługiwała się glinianymi krążkami.

4,3. Symbolika żelaznego muru. Początkowo żelazo zaliczane było do metali szlachetnych. Chociaż upowszechniło się w VI w. przed Chr., nadal bardzo je ceniono z powodu twardości i wytrzymałości. Ponieważ Ezechiel kierował symbolicznym oblężeniem, musiał przedstawiać Boga. Żelazny mur był więc barierą pomiędzy Bogiem a mieszkańcami Jerozolimy. Sygnalizował zatem, że podczas nadchodzącego oblężenia nie mogą liczyć na pomoc Jahwe jako boskiego wojownika.

4 Połóż się na lewym boku, a Ja złożę winę Izraelitów na ciebie. Przez tyle dni będziesz znosił ich winę, przez ile będziesz na nim leżał.

4,4 a Ja złożę winę Izraelitów na ciebie. BJ: „i weź na siebie winę domu Izraela”, „na siebie”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „na niego”.

5 Podaję ci lata trwania ich winy w liczbie dni: przez trzysta dziewięćdziesiąt dni będziesz znosił winę pokoleń izraelskich. 6 A kiedy je wypełnisz, położysz się znów na prawym boku i będziesz znosił przewinienia pokolenia Judy przez czterdzieści dni. Liczę ci jeden dzień za każdy poszczególny rok.

4,6 Na próżno usiłowano te liczby interpretować ściśle jako zapowiedź okresu oddzielnego wygnania Izraela i Judy. Niewątpliwie należy w nim szukać tylko zapowiedzi oblężenia o nie ujawnionym czasie trwania, które jest karą za długą apostazję obu królestw.

7 Następnie ku oblężonej Jerozolimie skierujesz wzrok i obnażone ramię, a będziesz prorokował przeciwko niej. 

8 Oto nakładam na ciebie powrozy, i tak długo nie obrócisz się z jednego boku na drugi, aż dni twojego ucisku nie zostaną wypełnione. Ez 3,25

9 Weź sobie pszenicy i jęczmienia, bobu i soczewicy, prosa i orkiszu: włóż je do tego samego naczynia i przygotuj sobie z tego chleb. Będziesz go spożywał przez tyle dni, przez ile będziesz leżał na boku – przez trzysta dziewięćdziesiąt dni.

4,9. Składniki chleba. Składniki, z których Ezechiel piecze chleb, to niewielkie ilości różnych rodzajów ziarna (orkiszu, jęczmienia i prosa). Otrzymywana z nich mąka stanowiła składnik jadłospisu wszystkich ludów Bliskiego Wschodu, każde ze wspomnianych zbóż ma również pokrewne określenia w języku akadyjskim i ugaryckim. Proso jest zbożem letnim. Niezwykłymi elementami Ezechielowego przepisu jest bób i soczewica. Chociaż z warzyw tych przyrządzano zupę, czasami też je mielono, i mieszano z pszenicą, by upiec gruboziarnisty chleb, czyniono to jednak stosunkowo rzadko. D. Block przekonywająco dowodzi, że mieszanina sporządzona przez Ezechiela stanowi symboliczne przedstawienie chleba jedzonego podczas oblężenia, upieczonego z takiego ziarna, jakie było akurat pod ręką.

10 Waga tego pokarmu, który będziesz spożywał, wyniesie dwadzieścia syklów na dzień. Raz na dobę będziesz go spożywał.

4,10. Ilość jedzenia. Fakt, że jedzenie Ezechiela musiało zostać zważone i zjedzone w określonym czasie, wskazuje na surowe racjonowanie żywności, konieczność w okresie oblężenia. Taka ilość kalorii utrzymałaby proroka przy życiu, byłby jednak znacznie osłabiony. Marność głodowej diety odzwierciedla warunki, które zapanowały w oblężonej Jerozolimie.

11 Także wodę oszczędnie pić będziesz: wypijesz raz na dobę jedną szóstą hinu.

4,11 Miara podana tu to ok. dwustu gramów chleba, jednego l. wody.

4,11. Ilość wody. Racjonowanie wody było niezbędne w trakcie oblężenia, bowiem ludności musiała wystarczyć woda zgromadzona w cysternach (zob. komentarz do Jr 38,6) oraz w połączonej tunelem Siloe sadzawce. Racja wody przekazana Ezechielowi wynosiła zaledwie 1/6 hinu dziennie. Ponadto dla mieszkańców oblężonej Jerozolimy dodatkową udrękę stanowiły wielkie upały panujące latem i jesienią 588 przed Chr.

12 Będziesz go spożywał jak podpłomyk jęczmienny; upieczesz go w ich oczach na nawozie ludzkim. 13 I dodał Pan: Tak będą spożywać Izraelici swój pokarm nieczysty między poganami, wśród których ich rozproszę. 

14 Na to rzekłem: Ach, Panie Boże, oto dusza moja nigdy się nie splamiła. Od dzieciństwa aż do tej pory nie spożywałem ani padliny, ani tego, co zostało rozszarpane; żadne mięso nieczyste nie weszło do moich ust. Dz 10,14; Wj 22,30; Kpł 17,15; Pwt 14,3-21

15 A On rzekł do mnie: Patrz, zezwalam ci, byś upiekł sobie pokarm na nawozie krowim zamiast na ludzkim.

4,15 Suszonego nawozu używa się na Wschodzie jako opału.

4,12,15. Opał. Typowym opałem w Mezopotamii i Palestynie były wyschłe zwierzęce odchody lub placki z odpadów pozostałych po wygniataniu oliwek. Drzewa były zbyt cenne, by je ścinać z myślą o przygotowaniu posiłku lub ogrzaniu się. Ezechiel jest szczególnie przerażony, gdy Bóg nakazuje mu używać jako podpałki ludzkich odchodów - rzeczy uważanej za nieczystą, która musiała być zakopywana z dala od siedzib ludzkich (Pwt 23,12-14). Ezechiel był kapłanem i czynność taka uczyniłaby go nieczystym. Prorok zwyczajnie nie potrafił się zmusić do posłuszeństwa. Bóg idzie więc na ustępstwo i pozwala mu ugotować potrawę na spalanych odchodach zwierzęcych.

16 Następnie rzekł do mnie: Synu człowieczy, oto złamię podporę chleba w Jerozolimie, tak że pełni zgryzoty będą jedli chleb ściśle odważony i ze strachem będą pili wodę ściśle odmierzoną, Kpł 26,26; Ps 105,16; Ez 12,18-19

4,16 podporę chleba. BJ: „zapas chleba”. Dosł.: „kij na chleb”. Chleby odłożone na zapas były nanizane na kij (por. 5,16; 14,13; Kpł 26,26; Ps 105,16).

17 aby cierpiąc niedostatek chleba i wody, jeden po drugim mdleli i niszczeli w swych grzechach. Kpł 26,39

Ez 5

1 Synu człowieczy, weź sobie ostry miecz i użyj go jako brzytwy, i ogol nim sobie głowę i brodę; następnie weź dokładną wagę i podziel [zgolone włosy].

5,1. Miecz jako brzytwa. Miecz byłby dziwnym narzędziem używanym do golenia brody i głowy. Chociaż hebrajskie słowo jest zwykle tłumaczone jako „miecz”, może również oznaczać inne ostre narzędzie, m.in. siekierę, sztylet i dłuto (por. Ez 26,9 i Joz 5,2). W języku ugaryckim narzędzie oddane za pomocą tego słowa używane jest do krojenia pieczonego mięsa. Należałoby raczej tłumaczyć w sposób ogólny: „ostrze”. Wybór słowa „miecz” mógł być podyktowany chęcią nawiązania do miecza, którym Babilończycy zawstydzili i podbili Jerozolimę.

2 Jedną ich część spalisz w ogniu w obrębie miasta, gdy nadejdą dni oblężenia; potem weźmiesz następną część i posiekasz ją mieczem dokoła [miasta], a trzecią część rozrzucisz z wiatrem, ponieważ chcę miecza dobyć na nich. Ez 21

5,2 Prorok w alegorycznym znaku przedstawia masakry, które będą oznaczać koniec oblężenia.

5,2. Składanie włosów w ofierze. Obcięcie lub ogolenie włosów jest najczęściej związane z rytuałami żałobnymi (zob. komentarz do Iz 15,2). Jednak po zakończeniu okresu ślubu nazireatu prawo nakazywało, by włosy poświęcone wcześniej Bogu zostały ścięte i spalone jako ofiara (Lb 6,18). W myśli starożytnej włosy (podobnie jak krew) symbolizowały istotę ludzkiego życia. Jako takie były często wykorzystywane w magii sympatycznej. Potwierdza to na przykład posyłanie loka z włosów rzekomego proroka wraz z jego proroctwem do króla Mari. Włosy mogły zostać wykorzystane do czarów w celu stwierdzenia, czy proroctwo było prawdziwe.

3 Weź z nich tylko małą ilość i zawiń w poły swego płaszcza.

5,3 Mowa o Reszcie — oszczędzonej i ocalałej po nowym doświadczeniu (por. Iz 4,3+).

4 Z tych weźmiesz jeszcze trochę i wrzucisz je do ognia, aby w nim spłonęły, z tego wyjdzie ogień na cały dom Izraela.

5,4 z tego wyjdzie ogień. Zwrot tajemniczy. To chyba glosa inspirowana 19,14.

5 Tak mówi Pan Bóg: Oto jest Jerozolima, którą umieściłem między poganami, otoczona obcymi krajami. Ez 38,12

6 Ale wystąpiła przeciw moim prawom z większą przewrotnością aniżeli poganie i przeciw moim ustawom bardziej aniżeli kraje, które ją otaczają, ponieważ wzgardzili Izraelici moimi prawami i nie postępowali według moich ustaw.7 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ byliście bardziej zbuntowani niż poganie, którzy was otaczają, i nie postępowaliście według moich ustaw, i nie strzegliście moich praw, a nawet nie przestrzegaliście praw narodów, które was otaczają – 

8 dlatego tak mówi Pan Bóg: Oto i Ja występuję przeciwko tobie i na oczach pogan wykonam na tobie wyrok. Jr 1,16

5,8 wykonam na tobie wyrok. asîtî miszpatîm, co często poprawia się na „uczynię sprawiedliwość” (asîtî szepatîm), formułę bardzo częstą u Ezechiela. Słowo hebr. jednak oznacza także „obyczaje” i w tym sensie występuje w wierszu poprzednim. Można się więc tutaj dopatrywać gry słów: Nie zachowywaliście moich „obyczajów” (dosł.: nie wykonaliście moich miszpatîm), a więc Ja wykonam moje „wyroki” na was.

9 Z powodu twoich obrzydliwości dokonam na tobie tego, czego nigdy nie czyniłem i już nigdy nie uczynię. Pwt 28,53+

10 Dlatego ojcowie będą jedli synów pośrodku ciebie, a synowie jeść będą swoich ojców; wykonam nad tobą sądy, wszystkie resztki twoje rozsieję na wszystkie wiatry. Kpł 26,33

5,10. Kanibalizm. Jednym ze strasznych skutków przedłużającego się oblężenia warownego miasta był brak żywności. Czasami panował tak wielki głód, że mieszkańcy uprawiali kanibalizm (zob. komentarz do 2 Krl 6,29). Na przykład w rocznikach asyryjskiego króla Asurbanipala opisano prowadzone przez jego wojska w latach 650-648 przed Chr. oblężenie Babilonu, które doprowadziło obrońców do kanibalizmu. W kilku starożytnych traktatach mezopotamskich pojawia się też przekleństwo głoszące, że ludzie łamiący zawarte przymierze będą jedli swych rodaków lub członków własnej rodziny (zob. traktat pomiędzy Aszurnirari V i Mati’ilu z Arpadu). Biblijne wersje tego przekleństwa pojawiają się w Kpł 26,29 i Pwt 28,53-57.

11 Dlatego na moje życie oświadczam – wyrocznia Pana Boga: Ponieważ świątynię moją splugawiłaś wszystkimi twoimi ohydami i wszystkimi twymi obrzydliwościami, Ja także odrzucę bez oglądania się na litość i Ja także nie będę oszczędzał. Ez 9,10; Ez 24,14; Ez 7,4; Ez 8,18

5,11 odrzucę. Za przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „ogolę”.

12 Jedna trzecia twoja pomrze od zarazy i zginie pośrodku ciebie z głodu; jedna trzecia padnie wokół ciebie od miecza, a jedną trzecią rozpędzę na wszystkie wiatry, nadto miecza na nich dobędę.

5,12 To wyliczanie biczy, miecza, głodu i zarazy, bardzo częste u Jeremiasza (14,12; 21,7.9; 24,9; 27,8.13; 29,17.18; 32,24.36; 34,17; 38,2; 42,17.22; 44,13), wielokrotnie, z pewnymi wariantami pojawia się i u Ezechiela (6,11-12; 7,15; 12,16; 14,21; por. 33,27).

13 Wtedy uśmierzy się mój gniew. Uspokoję na nich moją zapalczywość i zaniecham gniewu. Potem poznają, że Ja, Pan, przemówiłem w mojej zapalczywości, gdy dałem upust mojemu gniewowi na nich. 

14 Zrobię z ciebie pustynię i pośmiewisko narodów, które cię otaczają, na oczach wszystkich przechodniów. Kpł 26,32

15 Staniesz się pośmiewiskiem i przedmiotem szyderstwa, ostrzeżeniem i postrachem dla narodów, które cię otaczają, gdy wykonam na tobie wszystkie sądy z gniewem i zapalczywością, i srogimi karami. Ja, Pan, powiedziałem. 

16 Gdy wypuszczę przeciwko wam strzały głodu jako niszczycielki, które mają za cel zagładę, gdy je wypuszczę na waszą zagładę, pomnożę między wami głód i złamię wam podporę chleba. Ez 4,16

17 Ześlę na was głód i dzikie zwierzęta, które pozbawią was dzieci; i mór, i śmierć gwałtowna przyjdzie na ciebie, i miecz sprowadzę na ciebie. Ja, Pan, powiedziałem.

5,17. Głód i dzikie zwierzęta. Dwie wspomniane kary można zaliczyć do typowych kar wymierzanych przez bóstwo (dwie inne, zaraza i miecz, pojawiają się w ostatniej części tego wersetu). Już w mezopotamskim Eposie o Gilgameszu bóg Ea gani Enlila, że nie posłał lwów, by pożarły ludzi, zamiast chwytać się tak drastycznego środka jak potop. Starożytne bóstwa posługiwały się dzikimi zwierzętami oraz plagami, suszą i głodem, by zmniejszyć liczebność ludzkiej populacji. W okresie asyryjskim groźbą sygnalizowaną przez złe omeny były lwy i wilki grasujące po kraju. Podobnie zniszczenie przez dzikie zwierzęta było jednym z przekleństw za złamanie traktatu (zob. też Pwt 32,24).

Ez 6

Przeciw wzgórzom izraelskim

1 Pan skierował do mnie to słowo: 2 Synu człowieczy, zwróć się ku górom izraelskim i prorokuj przeciwko nim.

6,2 przeciwko. Lekcja al na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’el, „ku”, lecz sposób użycia tych przyimków nie jest w Ez konsekwentny. To chyba ślad dialektu ludowego.

3 Powiedz: Wzgórza izraelskie, słuchajcie słowa Pana Boga. Tak mówi Pan Bóg do wzgórz, do pagórków, do strumieni i do dolin: Oto sprowadzę na was miecz i zniszczę wasze wyżyny.

6,3. Wzgórza izraelskie. Zob. komentarz do 1 Sm 9,12 na temat tych lokalnych miejsc kultu, często związanych z kananejskimi lub innymi fałszywymi religiami.

4 Wasze ołtarze opustoszeją, a wasze stele słoneczne zostaną rozbite; waszych poległych rzucę przed bożków. Kpł 26,30-31

6,4 przed bożków. BJ: „przed wasze nieczystości”; W hebr.: gillulîm. Słowo — jak się zdaje — wymyślone przez Ezechiela (u którego występuje trzydzieści osiem razy) chyba na zasadzie analogii do sziqqucîm, „ohyda”, używanego już przez Jeremiasza pod wpływem ’elîlîm, „fałszywi bogowie”, „nicość”, które stosował Izajasz. Jest ono spokrewnione z rdzeniem galal, „toczyć”, oraz z rzeczownikiem gelal, „nieczystość”, „łajno”, ima wyrażać wstrętny charakter idoli.

5 Trupy synów Izraela położę przed waszymi bożkami, kości ich porozrzucam wokół waszych ołtarzy. Jr 8,1-2

6,5. Kości porozrzucane wokół ołtarzy. Działaniu temu nadają sens trzy czynniki. Pierwszy związany był z pozostawieniem ciała zmarłego bez pogrzebu. Na temat znaczenia właściwie przeprowadzonego pochówku zob. komentarz do Joz 8,29 i 1 Krl 16,4. Drugi czynnik łączy się ze zbezczeszczeniem miejsc świętych. W kręgu myśli izraelskiej kontakt ze zmarłym czynił człowieka (lub rzecz) nieczystym. Święte miejsca zostałyby więc na trwałe skalane, gdyby umieszczono w nich przedmioty uważane za nieczyste (zob. komentarz do 2 Krl 10,27). Trzeci czynnik to wskazanie odpowiedzialnych za los Izraelitów, którzy polegli. Ich śmierć obciąża bożki i ołtarze - nie zdołały ich ocalić. Na temat jeszcze innych znaczeń zob. komentarz do wersetu 13.

6 Gdziekolwiek byście mieszkali, miasta opustoszeją, a wyżyny zniszczeją, tak że wasze ołtarze zostaną opuszczone i zniszczone, bożki wasze zdruzgotane i porozbijane, a wasze stele słoneczne połamane w kawałki i dzieła wasze unicestwione. Mi 1,7; Iz 2,18; Jr 10,14-15

6,6 zniszczone. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „winowajcy”.

7 Pośrodku was padną polegli i poznacie, że Ja jestem Pan.

6,7 i poznacie, że Ja jestem Pan. Wyrażenie częste u Ezechiela. Dzieła Jahwe zobowiążą ludzi — usposobionych dobrze lub nie — do uznania Jego wszechmocy (por. Iz 42,8+).

8 Ale pozostawię wam przy życiu tych, którzy ujdą miecza pogan, gdy rozproszę was po obcych krajach. Iz 4,3+

9 Ci, którzy pozostaną przy życiu, będą pamiętali o Mnie pośród obcych narodów, dokąd zostaną uprowadzeni. Gdy złamię ich serca wiarołomne, które Mnie opuściły, i oczy ich nierządne, rozglądające się za bożkami, wtedy poczują odrazę do samych siebie z powodu zła, które popełnili wszystkimi swoimi obrzydliwościami. Kpł 26,40-41; Pwt 30,1-2 Ez 16; Ez 23

6,9 Gdy złamię. Za przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „zostanę złamany”.

10 I poznają, że Ja jestem Pan i że nie na próżno mówiłem, iż na nich sprowadzę to nieszczęście.

Grzechy Izraela

11 Tak mówi Pan: Klaskaj w dłonie i tup nogą, i wołaj: Biada z powodu wszystkich obrzydliwości domu Izraela, który padnie od miecza, głodu i zarazy. Ez 25,6

6,11. Język ciała. Gesty i tzw. język ciała mają odmienne znaczenie w różnych kulturach. We współczesnym społeczeństwie zachodnim klaskanie w dłonie wyraża uznanie, jest sygnałem wzywającym podwładnych lub dzieci, sposobem zwrócenia uwagi innych, akompaniamentem w rytm muzyki lub wyrazem frustracji (jedno klaśnięcie). Pełniło ono również kilka funkcji w świecie starożytnym. Klaskanie mogło znamionować wielbienie (Ps 47,2) lub aplauz (2 Krl 11,12), mogło być też gestem gniewu lub szyderstwa (Lb 24,10). Różnice mogą się też uwidaczniać w ruchach rąk. Dla porównania, w kulturze zachodniej: (1) uderzamy obiema dłońmi w płaszczyźnie poziomej, równolegle do linii ciała, wyrażając aplauz; (2) klaszczemy w dłonie ruchem pionowym, wyrażając frustrację i (3) uderzamy dłońmi na przemian, prostopadle do linii ciała, poruszając nimi tak, że u góry znajduje się raz jedna, raz druga (np. podczas strzepywania kurzu z rąk). Bóg polecił Ezechielowi wykonanie szeregu gestów symbolicznych (klaskanie, tupanie i wołanie) wyrażających Boży gniew. Że tupanie świadczy o frustracji lub gniewie, dowiadujemy się np. z ugaryckiego eposu o Akchat. W opowieści tej bohater odmawia oddania swojego łuku bogini Anat, powiadając, że broń myśliwska przeznaczona jest dla mężczyzn. Bogini jest tymi słowami tak rozgniewana, że tupie z całej siły nogami i rusza szukać na nim pomsty u bogów. Wołanie wskazuje, że ludzie otrzymają to, czego pragną („Masz, czego chciałeś!”) i na co - według bogini - zasłużyli.

12 Ten, co jest daleko, umrze od zarazy; ten, co jest blisko, polegnie od miecza, a ten, co pozostanie i będzie oblegany, umrze z głodu. I tak uśmierzę na nich mój gniew. 

13 Poznacie, że Ja jestem Pan, gdy wasi zabici będą leżeli pokotem u stóp swoich bożków, wokół ich ołtarzy, na każdym pagórku, na wszystkich szczytach gór, pod każdym drzewem zielonym i pod każdym rozłożystym terebintem, gdzie składali ofiarę o miłej woni wszystkim swoim bożkom. Pwt 12,2+ Wj 29,18+

6,13. Zabici leżący pokotem wokół ołtarzy (którym odmówiono schronienia). Fałszywe ołtarze nie stanowią właściwego schronienia. Podobnie Bóg szydzi z pokładających ufność w innych bóstwach jako skale „schronienia” (zob. Pwt 32,37) - wprost odmawia im bezpieczeństwa, które zwykle przysługiwało tym, którzy zbliżyli się do ołtarza lub uchwycili jego narożnika (por. 1 Krl 1,50-51).

6,13. Pod każdym drzewem zielonym i pod każdym rozłożystym terebintem. Stopień rozpowszechnienia się bałwochwalstwa ukazany został w aluzji na temat miejsc kultu znajdujących się pod gałęziami każdego terebintu (zob. komentarz do Pwt 12,2-3 na temat tych kananejskich „przybytków na otwartym powietrzu”). W Oz 4,13 również użyto obrazu wzgórz i rozłożystych drzew jako miejsca bałwochwalczego kultu.

14 Wyciągnę rękę przeciwko nim i zamienię kraj ten w ziemię pustą i dziką, począwszy od pustyni aż do Ribla, wszędzie, gdzie mieszkają. I poznają, że Ja jestem Pan. 2Krl 23,33; 2Krl 25,6

6,14 od pustyni aż do Ribla. Za niektórymi rkpsami. Tekst hebr.: „od pustyni Diblata”.

— Ribla (por. 2 Krl 23,33; 25,6n) oznacza tu punkt Palestyny najbardziej wysunięty na północ, a pustynia — jej granicę południową (por. Sdz 20,1+).

6,14. Dibla/Ribla. Wskazany tutaj obszar geograficzny, podobnie jak bardziej znany, określany słowami „od Dan do Beer-Szeby”, wskazuje na Bożą możność ukarania Izraelitów od jednego do drugiego końca kraju. Pustynia oznacza tutaj pustynię w okolicy Beer-Szeby. Dibla pojawia się w Septuagincie i stanowi wariant nazwy Ribla, oznaczającej pustynię w pobliżu syryjskiego Chamat na południe od Kadesz (2 Krl 23,33). Aluzja do Dibla może nawiązywać do wykorzystania tego miasta przez Nabuchodonozora. Było ono miejscem jego kwatery głównej podczas kampanii i oblężenia Jerozolimy w latach 588-586 przed Chr.

Ez 7

Bliski koniec Am 5,18+

1 Pan skierował do mnie to słowo: 

2 Ty zaś, synu człowieczy, powiedz: Tak mówi Pan Bóg do ziemi izraelskiej: Koniec, koniec nadchodzi dla czterech krańców ziemi. Ez 7,8-9

7,2 powiedz. Za grec. i przekładem syr. W tekście hebr. pominięte.

7,2. Cztery krańce ziemi. Obraz całej ziemi przywołano tutaj za pomocą aluzji do jej „czterech krańców”. Podobne wyrażenie pojawia się w Ml 1,11 oraz w fenickiej inskrypcji królewskiej Azitiwaddy (730-710 przed Chr.) z Karatepe. Teksty te opisują uniwersalną władzę i panowanie nad ziemią „od wschodu do zachodu słońca”. W asyryjskich kronikach Salmanassara III czytamy, że w jego ręce przekazano „wszystkie kraje”. Zwrot użyty w tym dokumencie i innych tekstach asyryjskich, podobnie jak w Księdze Ezechiela, za pomocą „czterech krańców ziemi” opisuje obszar panowania króla.

3 Teraz przychodzi kres na ciebie. Wysyłam gniew mój przeciwko tobie, aby cię osądzić według twoich dróg i ciebie uczynić odpowiedzialną za wszystkie twoje obrzydliwości. 

4 Oko moje nie okaże litości dla ciebie i nie ominę cię, ale ciebie uczynię odpowiedzialną za twoje drogi, a twoje obrzydliwości będą pośród ciebie [ujawnione], i poznacie, że Ja jestem Pan. Ez 5,11+

5 Tak mówi Pan Bóg: Oto nadchodzi jedno nieszczęście za drugim. Ap 8,13; Ap 9,12; Ap 11,14

6 Koniec nadszedł, nadszedł koniec dla ciebie, oto nadszedł. 

7 Nadszedł dla ciebie zgubny los, o ty, mieszkańcu ziemi! Nadszedł czas, bliski jest dzień utrapienia, a nie radosnych pląsów na wzgórzach. Ez 7,3-4

7,7 Nadszedł dla ciebie zgubny los. BJ: „To jest twoja kolej”. Przekład niepewny. Dosł.: „korona zbliża się ku tobie”. Tak samo w w. 10.

— bliski jest dzień. Mowa o „dniu Jahwe” (por. Am 5,18+).

8 Teraz wyleję mój gniew na ciebie i moją zapalczywość uśmierzę na tobie. Będę cię sądził według twoich dróg, obciążając cię wszystkimi twymi obrzydliwościami. 9 Oko moje nie okaże litości, nie będę oszczędzał, ale według twojego postępowania otrzymasz odpłatę, a twoje obrzydliwości będą pośród ciebie [ujawnione] i poznacie, że Ja jestem Pan, który uderza. 10 Oto dzień, [już] nadchodzi; wypełnia się zgubny los, rozplenia się niesprawiedliwość, pycha się rozzuchwala.

7,10 rozplenia się niesprawiedliwość, pycha się rozzuchwala. BJ: „berło zakwitło, pycha się rozwinęła”. Tekst bardzo niejasny. Usiłowano dać przekład odpowiadający w. 7. Tekst hebr. dosł.: „korona przyszła, wyszła, różdżka zakwitła”.

11 Gwałt stał się berłem niesprawiedliwości. Nic po nich nie pozostanie, nic z ich bogactwa, nic z ich krzyków, żaden ślad po ich wspaniałości.

7,11 W BJ pominięto zdanie tutaj ujęte w nawias, gdyż koniec wiersza jest niezrozumiały. Dosł.: „(nie przychodząc) od nich ni od ich mnóstwa, ni od ich zgiełku, i oni nie mają wartości”. W grec. tłumaczony cały wiersz: „On skruszy podporę bezbożnego bez hałasu i pośpiechu”.

12 Nadchodzi czas, zbliża się ów dzień. Kupujący niech się nie cieszy, a sprzedawca niech się nie smuci, gniew bowiem zapłonął przeciwko wszystkim.

7,12 gniew bowiem zapłonął przeciwko wszystkim. Dosł.: „przeciwko całemu jej mnóstwu (Jerozolimy?)”. Tak samo w w. 14.

7,12. Sprzedawca bowiem nie wróci już do rzeczy sprzedanej. Zagłada zwiastowana narodowi będzie tak wielka, że ustaną nawet obchody roku jubileuszowego (zob. komentarz do Kpł 25,8-55). Zwykle ziemia sprzedana w celu uregulowania długów mogła zostać odkupiona w roku jubileuszowym, dzięki czemu sytuacja powracała teoretycznie do tej, jaka istniała podczas nadania ziemi po podboju Kanaanu (Kodeks Hammurabiego zawierał podobnie brzmiące klauzule dotyczące odkupu ziemi). Teraz jednak „dzierżawa Boża” została unieważniona, kupujący i sprzedający mieli więc zostać pozbawieni korzyści ekonomicznych w nadchodzącym okresie zniszczenia.

13 Sprzedawca bowiem nie wróci już do rzeczy sprzedanej, nawet jeśli pozostanie jeszcze przy życiu, gdyż gniew nad ogółem nie ustanie i nikt z powodu swej niegodziwości nie będzie mógł ocalić życia.

7,13 nawet jeśli pozostanie jeszcze przy życiu, gdyż gniew nad ogółem nie ustanie. Dodane za tekstem hebr. W BJ pominięte za grec. Słowo „gniew” na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „widzenie”. Druga część w. 13 w BJ brzmi: „każdy żyje w swoim grzechu: nie będą umocnieni”.

14 Dmijcie w surmy, chwytajcie za broń, lecz nikt do boju nie ruszy; albowiem gniew mój obejmuje wszystko.

Grzechy Izraela

15 Miecz – na zewnątrz, a mór i głód – wewnątrz. Kto znajdzie się na polu, zginie od miecza, a tego, co w mieście pozostanie, głód i mór pochłoną. Mt 24,16-18

16 Ci, którzy będą się ratowali ucieczką, na górach staną się podobni do gołębi z dolin. Wszyscy będą jęczeć, każdy z powodu swej niegodziwości.

7,16 Wszyscy będą jęczeć. Za tekstem hebr. W BJ: „sprawię, że umrą wszyscy”, za grec.

17 Wszystkie ręce opadną i wszelkie kolano rozpłynie się jak woda. Ez 21,12

18 Przywdzieją wory, okryje ich strach, na wszystkich twarzach pojawi się wstyd i na wszystkich głowach włosy [będą] zgolone. Am 8,10

7,18 na wszystkich głowach włosy [będą] zgolone. BJ: „wszystkie głowy ostrzyżone”. Chodzi tu o znak pohańbienia.

7,18. Wór. Wór, jeden z tradycyjnych znaków żałoby i pokuty, był zgrzebną i niewygodną szatą wykonaną zwykle z koziej lub wielbłądziej wełny. W wielu przypadkach zastępowała go opaska biodrowa. Ubiór taki nie tylko odgradzał człowieka od zwykłego życia, lecz i, ocierając skórę, stale przypominał o bólu związanym ze stratą bliskiego.

7,18. Golenie głowy. Chociaż praktyka ta została potępiona w Pwt 14,1 (być może z powodu związków łączących ją z kultem przodków - zob. komentarz do Pwt 14,1-2), golenie głowy było bardzo rozpowszechnionym znakiem żałoby (zob. Hi 1,20 oraz Jr 48,37). Czynność ta była również elementem rytuału oczyszczenia chorych (Kpł 14,8-9) oraz ślubu nazireatu (Lb 6,9). W Mezopotamii ogolenie połowy głowy miało znamionować publiczne poniżenie.

19 Srebro swoje wyrzucą na ulice, a złoto ich upodobni się do nieczystości. Ich srebro i złoto nie zbawi ich w dzień gniewu Pana. Głodu swojego tym nie nasycą ani nie napełnią swych wnętrzności, ponieważ były dla nich pobudką do grzechu. 20 Ich drogocenna ozdoba posłużyła im ku pysze i z niej uczynili sobie swoje ohydne obrazy, swoje bożki. Dlatego zamienię je dla nich w nieczystość. 21 Wydam je w ręce cudzoziemców na łup, a miejscowym złoczyńcom na grabież, aby je zbezcześcili. 22 I odwrócę od nich oblicze moje, mój skarb zostanie zbezczeszczony. Wtargną do niego zbójcy, aby go zbezcześcić.

7,22 mój skarb. Mowa chyba o mieście Jeruzalem.

23 Zrób sobie kajdany, ponieważ kraj ten pełen jest krwawych wyroków, a miasto pełne gwałtów.

7,23 Zrób sobie kajdany. Możliwa aluzja do przyszłej deportacji, lecz tekst jest niepewny.

7,23. Kajdany. Jeńcy w egipskiej i mezopotamskiej sztuce są zwykle skuci kajdanami. Jest tak na przykład na reliefie Ramzesa II z Teb, przedstawiającym Azjatów, Etiopczyków i jeńców z Afryki Środkowej prowadzonych przed jego oblicze. Podobna scena dotycząca więźniów kananejskich i filistyńskich widnieje na ścianie kaplicy grobowej Ramzesa III w Medinet Habu.

24 Sprowadzę najokrutniejsze narody, aby zajęły ich domy. Położę kres pysze możnych, a świętości ich zostaną zbezczeszczone.

7,24. Zbezczeszczenie świątyń. Wzmianka o zbezczeszczeniu Świątyni w Jerozolimie (Ps 74,7) oraz o metodycznym niszczeniu wyżyn przez Jozjasza na całym obszarze jego królestwa i w Betel (2 Krl 24,8-15) dowodzi, że przybytki kultu nie były bezpieczne przed ręką dokonujących pomsty lub przeprowadzających krucjaty władców. Teksty pochodzące ze starobabilońskiego Mari oraz z Cylindra Cyrusa (z okresu perskiego) opisują niszczenie świątyń oraz wzięcie świętych bożków jako „zakładników”. W wizji Ezechiela fałszywe ołtarze i przybytki Izraelitów zostaną usunięte i zniszczone przez wywierającego pomstę Boga.

25 Nadchodzi groza. Będą szukać ratunku, a nie znajdą go. 

26 Klęska za klęską spada, wieść okrutna nadchodzi jedna za drugą. Będą domagać się od proroka objawienia, lecz kapłanowi zabraknie nauki, a starszym rady. Mi 3,6; Lm 2,9; Iz 29,14

7,26. Widzenie, prawo i rada jako środek wybawienia. Widzenie prorockie dostarczało przesłania od Boga; przesłanie to mogło przynieść ludowi zachętę lub nadzieję wybawienia. Nauka kapłańska oznacza tutaj najprawdopodobniej pouczenie rytualne umożliwiające przebłaganie Bożego gniewu. Rada starszych miała dostarczać Bożej mądrości, skłaniając do podjęcia właściwych decyzji. W czasach niepokoju i zniszczenia kraj pozbawiony był wskazówek od Boga i rad Boga dotyczących. Wszystkie tradycyjne środki dostarczające rady zostały utracone lub stały się nieskuteczne (zob. te grupy doradców w Jr 26,7-17). Podobnie jak w utworze egipskiego mędrca z XX w. przed Chr. zatytułowanym Widzenia Neferti, „urzędnicy nie zarządzali już krajem”, zaś „mogący przemawiać zostali wygnani”. Juda spogląda w przyszłość, nie mając się kogo poradzić w sprawie planów i decyzji, które trzeba podjąć (por. dylemat Saula w 1 Sm 28,6).

27 Król pogrąży się w żałobie, księcia ogarnie trwoga, a ręce ludu ziemi drętwieć będą. Postąpię z nimi według ich dróg i na podstawie ich praw sądzić ich będę. I poznają, że Ja jestem Pan.

7,27 Król pogrąży się w żałobie. Te słowa, nie występujące w grec, mogą być późniejszym dodatkiem. U Ezechiela nigdy nie ma wzmianki o królu: sam Bóg panuje nad Izraelem (por. 20,33), a władca to tylko Jego wysłannik nazywany „księciem”.

Ez 8

Wizja grzechów Jerozolimy

1 Kiedy roku szóstego, piątego dnia szóstego miesiąca, przebywałem w moim domu, a starsi Judy siedzieli przede mną, spoczęła tam na mnie ręka Pana Boga. Ez 14,1; Ez 20,1 Ez 1,3+

8,1 Chodzi o wrzesień-październik 592 r.

8,1. Chronologia. Po czternastu miesiącach od wizji, w której otrzymał powołanie prorockie, Ezechiel doświadcza nowego widzenia, które w dramatyczny sposób ukazuje religijny upadek Jerozolimy. Z kalendarza podanego w Ez 1,1 wynika, że widzenie to miało miejsce 17-18 IX 592 przed Chr.

2 Patrzyłem, a oto była tam istota podobna do postaci człowieka; w dół od tego, co wyglądało na jego biodra, był ogień, i w górę od tego, co wyglądało na biodra, było coś, co przypominało połysk stopu złota ze srebrem. Ez 1,26-28

8,2 człowieka. Za grec. Tekst hebr.: „ognia”.

— Podobnie jak w 1,26-28 jest to sam Jahwe, który się ukazuje prorokowi. W w. 4 mowa tylko o „chwale Jahwe” (por. także 1,28).

8,2. Istota z metalu i ognia. Boska postać wychodząca naprzeciw Ezechiela przypomina swym blaskiem tę, która pojawia się w narracji opowiadającej o jego powołaniu (Ez 1,26-27). W obydwu przypadkach prorok posługuje się określeniami łączącymi olśniewający blask ognia i lśnienie metalu lub stopu srebra i złota. Ukazano w ten sposób wielkość chwaty Bożej lub Boskiego posłańca. Opis nawiązuje do występującego w literaturze całego Bliskiego Wschodu motywu niebezpieczeństwa kryjącego się w spotkaniu z nadprzyrodzonym (zob. komentarz do Ez 1,26-28).

3 Wyciągnął coś w rodzaju ręki i uchwycił mnie za włosy na głowie, a duch podniósł mnie w górę między ziemię a niebo i w Boskich widzeniach zaprowadził do Jerozolimy, do przedsionka bramy wewnętrznej, położonej po stronie północnej, tam gdzie znajdował się bożek zazdrości, pobudzający do zazdrości. Dn 14,36 Ez 3,12 Pwt 32,21

8,3 i w Boskich widzeniach. Ukażą one prorokowi winę Jerozolimy, lecz nie z powodu jej dawnych grzechów lub wspólnej odpowiedzialności prawnej z grzesznikami: to jej własne grzechy, te obecne, prowokują zagrażającą karę (por. 14,12+).

— Wyrażenie w nawiasie mówi o zazdrości Jahwe, drażnionej wszelkimi praktykami idolatrycznymi. Tym „bożkiem zazdrości” jest chyba statua Asztarte, którą Manasses umieścił w świątyni (2 Krl 21,7).

8,3. Przeniesienie w wizji. Ponieważ prorok Ezechiel w sensie fizycznym nie powrócił z wygnania, musiał zostać przeniesiony do Jerozolimy w wizji, by ujrzeć dziejące się w niej zgorszenie. W literaturze Bliskiego Wschodu niewiele jest informacji na temat wizji lub przeżyć z wizjami związanych. W jednym z interesujących tekstów starożytnych, Widzeniu podziemnego świata (VII w. przed Chr.), asyryjski książę widzi Nergala, króla podziemnego świata, zasiadającego na swoim tronie z rozchodzącymi się błyskawicami. Tekst nie mówi, w jaki sposób książę został w owo miejsce przeniesiony, wspomina jednak, że za włosy zaciągnięty został do Nergala. Odpowiednikiem duchowych podróży może być pojawienie się mezopotamskiego bohatera, Adapa, przed bożą radą. Jego opiekun, bóg Ea, skłania go, by „udał się w drogę do nieba”. Adapa ma tam okazję ujrzeć z dogodnego punktu „obszar od horyzontu aż po zenit nieba”.

4 Oto tam była chwała Boga Izraela, taka sama, jaką widziałem na równinie. Ez 1,28; Ez 3,22n; Wj 24,16+

5 I rzekł do mnie: Synu człowieczy, podnieś teraz oczy ku północy. I podniosłem oczy w kierunku północnym, a oto na północ od bramy ołtarza znajdował się u wejścia ów bożek zazdrości.

8,5. Bożek zazdrości. Posąg Aszery, który Manasses kazał umieścić w kompleksie świątynnym, został opisany w taki sam sposób (2 Kr 33,7.15), chociaż tutaj może chodzić o inne przedstawienie tej bogini. Wskazuje na to również fakt, że hebrajskie słowo użyte tym razem na oznaczenie „bożka” jest niezwykłe i zostało przypuszczalnie zapożyczone z języka fenickiego lub kananejskiego. Zgodnie z drugim przykazaniem Dekalogu każdy obraz będący przedmiotem kultu wywołuje zazdrość Jahwe.

6 I rzekł [Pan] do mnie: Synu człowieczy, czy widzisz, co oni czynią? – Okropne obrzydliwości, którym się tu oddają pokolenia izraelskie, aby Mnie zmusić do oddalenia się z mojej świątyni. Ale gdy się lepiej przypatrzysz, zobaczysz jeszcze większe obrzydliwości. 7 Zaprowadził mnie potem do wejścia na dziedziniec, i popatrzyłem, a oto był tam otwór w murze. 8 On rzekł do mnie: Synu człowieczy, przebij ten mur! I przebiłem mur, a oto było tam przejście. 9 A On rzekł do mnie: Wejdź i przyjrzyj się tym ohydnym czynom, którym się oni tu oddają. 10 Wszedłem i patrzyłem, a oto były tam wszelkiego rodzaju postacie tego, co pełza po ziemi, i bydląt, ohydnych istot, i wszystkie bożki domu Izraela, wyrysowane wszędzie na ścianie dokoła.

8,10. Ozdoby na murze jako przedmioty kultu. Z tekstu wynika, że obrazy te zostały wyryte na murze w postaci reliefu. Ten rodzaj sztuki był dobrze znany w Asyrii i Babilonie. Werset 12 dodatkowo sugeruje, że każdy ze starszyzny Izraela miał własną niszę [BT: „komnatę”], w której wyryty był obraz bóstwa. Fakt, że owe płaskorzeźby przedstawiały zwierzęta, wskazuje na pewne związki z egipskimi praktykami pogrzebowymi. Egipcjanie posługiwali się jednak obrzędami apotropaicznymi, by odpędzić różne stwory od grobów swych przodków. Na Bliskim Wschodzie używano też kadzidła w kontekście tego typu rytuałów. Zdobienie murów domów mezopotamskich przedstawieniami mrówek i karaluchów może mieć również znaczenie apotropaiczne.

11 Siedemdziesięciu mężów spośród starszyzny izraelskiej stało przed nimi – a wśród nich stał Jaazaniasz, syn Szafana – w ręku każdego była kadzielnica, a woń unosiła się z obłoków kadzidła. 

12 I rzekł [Pan] do mnie: Czy widzisz, synu człowieczy, czemu się oddaje w ukryciu każdy ze starszyzny domu Izraela w tajemnej komnacie? Mówią oni bowiem: Pan nas nie widzi. Pan opuścił ten kraj. Kpł 26,1

13 I rzekł do mnie: Zobaczysz jeszcze gorsze obrzydliwości popełniane przez nich. Ez 9,9; Iz 29,15

14 Następnie zaprowadził mnie do przedsionka bramy świątyni Pańskiej, mieszczącej się po stronie północnej, a oto siedziały tam kobiety i opłakiwały Tammuza.

8,14 Tammuz to bóstwo asyro-babilońskie pochodzenia ludowego, w mitologii śródziemnomorskiej znane pod semicką nazwą Adonis („Mój Pan”). Co roku w miesiącu Tammuza (czerwiec-lipiec) z okazji pobytu bożka w krainie zmarłych uroczyście obchodzono żałobę po nim.

8,14. Opłakiwanie Tammuza. Podobnie jak inne „umierające” bóstwa płodności, sumeryjski półbóg Tammuz spędzał część roku w podziemnej krainie umarłych (w suchej, nieproduktywnej porze roku), ożywał zaś w porze deszczów, siewu i żniw. W mezopotamskim rytuale mającym zastosowanie w jego kulcie błagano bogów, by przywrócili Tammuza do życia i odnowili urodzajność ziemi. W skład obrzędu wchodziło wiele lamentacji (opartych na lamentacjach pojawiających się w epickiej opowieści o jego żonie, Inannie, oraz matce i siostrze). Kobiety wykonujące owe rytualne lamentacje głośno zawodziły i zalewały się łzami (gest symboliczny wskazujący na potrzebę deszczu). Fakt, że Ezechiel umiejscawia ten obrzęd przed bramami świątyni w Jerozolimie, może wskazywać na przejęcie kultu tego bóstwa płodności jako substytutu Jahwe lub na opłakiwanie Jahwe jako umierającego i powstającego do życia Boga, przy użyciu w tym celu środków zaczerpniętych z liturgii lamentacyjnej związanej z Tammuzem. Dodawałoby to herezję mezopotamską do herezji kananejskiej i egipskiej ukazanej w dwóch poprzednich scenach.

15 I rzekł do mnie: Czy widzisz, synu człowieczy? Zobaczysz jeszcze większe obrzydliwości od tych. 16 Zaprowadził mnie także na wewnętrzny dziedziniec świątyni Pańskiej i oto u wejścia do świątyni Pańskiej, pomiędzy przedsionkiem a ołtarzem, znajdowało się około dwudziestu pięciu mężów, obróconych tyłem do świątyni Pańskiej, z twarzami skierowanymi ku wschodowi. Zwróceni na wschód oddawali pokłon słońcu.

8,3-16. Topografia kompleksu świątynnego. Prostokątny kształt świątyni (zwróconej przodem na wschód) otaczał mur wewnętrznego dziedzińca. Na zewnątrz owego muru był dziedziniec zewnętrzny. W murze znajdowały się pomieszczenia służące różnym celom. W swojej wizji Ezechiel trafia najpierw w okolice północnej bramy wiodącej z dziedzińca zewnętrznego do wewnętrznego. Z dziedzińca zewnętrznego Ezechiel mógł widzieć bramę prowadzącą do ołtarza, który górował nad dziedzińcem wewnętrznym. Bramy prowadzące do przedsionków świątyni zostały dobudowane do pierwotnej bryły świątyni Salomona (2 Krl 15,35). Otwór w murze, w pobliżu bramy (w. 7), mógł prowadzić do jednego z pomieszczeń w murze oddzielającym świątynne dziedzińce - być może do składu, który został przekształcony w kaplicę, gdzie siedemdziesięciu starszych stało w oddzielnych niszach, oddając cześć wizerunkom bożków.

8,16. Kult słońca. Dowody potwierdzające istnienie oficjalnego kultu słońca w Izraelu wydają się mieć związek głównie z okresem panowania Manassesa. Konie i rydwany słońca, które król ten ustawił, zostały zniszczone przez Jozjasza, starającego się oczyścić kompleks świątynny z elementów obcych religii (zob. komentarz do 2 Krl 23,11). Nazwy miejsc, takie jak Bet-Szemesz, Ein-Szemesz i góra Cheres (Joz 15,7; Sdz 1,35), również potwierdzają powszechny charakter kultu solarnego. Być może nie jest przypadkiem, że wydarzenia opisane w tym rozdziale datowane są na czas jesiennej równonocy (zrównania dnia z nocą), kiedy wschodzące słońce bezpośrednio oświetlało świątynię. Chociaż Egipt, Kanaan i Mezopotamia, wszystkie miały własnych bogów słońca (odpowiednio, Amona-Re, Szemesza i Szamasza), wydaje się bardziej prawdopodobne, że mamy tu do czynienia z synkretycznym kultem Jahwe jako Boga słońca. Stanowiłoby to dopełnienie serii scen ukazujących kult kananejski (w. 5), egipski (w. 10-11), mezopotamski (w. 14) oraz synkretyczny kult Jahwe (w. 16).

17 I rzekł do mnie: Czy widzisz to, synu człowieczy? Czyż nie dosyć domowi Judy dokonywania tych obrzydliwości, które tu popełniają? Napełniają kraj ten przemocą i stale Mnie obrażają. I oto wciąż podnoszą gałązkę do nosa.

8,17 podnoszą gałązkę do nosa. Nie można z pewnością określić obrzędu, do którego czyni się tutaj aluzję.

8,17. Podnoszą gałązkę do nosa. Istnieje akadyjskie wyrażenie (laban appi) oznaczające gest pokory. W sztuce starożytnej ukazano gest czcicieli trzymających rękę przed nosem i ustami, czasami z krótkim przedmiotem o cylindrycznym kształcie. Z sumeryjskiej opowieści zatytułowanej Gilgamesz w krainie żyjących wynika, że w ręce trzymano małą gałązkę odciętą od żywego drzewa. Wskazywałoby to, że w tekście Księgi Ezechiela ludzie ostentacyjnie okazują pokorę. Trzeba jednak przyznać, że związki te są bardzo mgliste i że znaczenie tekstu może być zupełnie inne.

18 Również i Ja będę postępował z nimi z zapalczywością; oko moje nie okaże litości, i nie będę oszczędzał. A będą wołać do moich uszu donośnym głosem, lecz Ja ich nie wysłucham. Ez 5,11+; Jr 11,11+

Ez 9

Ukaranie Jerozolimy i częściowe ocalenie

1 Potem donośnie, tak że ja słyszałem, wołał On: Zbliżcie się, straże miasta, każdy z niszczycielską bronią w ręku!

9,1-11 Wizja pokaże, że kara nie dotknie wszystkich ludzi bez różnicy, lecz oszczędzi niewinnych (por. 14,12+).

2 I oto przybyło sześciu mężów drogą od górnej bramy, położonej po stronie północy, każdy z własną niszczycielską bronią w ręku. Wśród nich znajdował się pewien mąż, odziany w lnianą szatę, z kałamarzem pisarskim u boku. Weszli i zatrzymali się przed ołtarzem z brązu. Tb 5,4+ Ez 1,28+

9,2. Sześciu mężów z niszczycielską bronią. Chociaż istnieje oczywista paralela pomiędzy tą wizją wyznaczonych przez Boga egzekutorów a „Niszczycielem” z narracji o Passze (Wj 12,23), motyw siedmiu niszczycieli jest najwyraźniej zarysowany w pochodzącym z VIII w. przed Chr. neobabilońskim Micie o Errze i Iszumie. W tym starożytnym poemacie bóg Anu rodzi siedem bóstw (Sebitti, związanych z Plejadami) i przekazuje Errowi, by służyły mu jako „jego ognista broń”. Te bezlitosne istoty nie oszczędzały nikogo, zabijając wszystkich, którzy znaleźli się na wyznaczonej im ścieżce, służyły zatem jako narzędzie chaosu i zagłady. Neobabiloński poemat, podobnie jak Księga Ezechiela, dostarcza wyjaśnienia zniszczenia i upokorzenia ważnego miasta (Babilonu). W Księdze Ezechiela mężów jest jednak sześciu zamiast siedmiu, chyba że skryba zastąpił liczbę siedem liczbą sześć (zob. następne hasło).

9,2. Mąż z kałamarzem pisarskim u boku. Motyw bóstwa zapisującego wydarzenia pojawia się również w Eposie o Gilgameszu, gdzie Belet-Seri klęka przed Ereszkigal (w wierzeniach akkadyjskich królową podziemnego świata) i zapisuje imiona ludzi, którzy mają umrzeć. Jednak przybory pisarskie niesione przez tego człowieka przywołują obraz Nabu - bóstwa skrybów pełniącego rolę pisarza bogów. Nabu był wówczas jednym z najpopularniejszych bóstw babilońskich, czego dowodzi pojawianie się jego imienia jako członu teoforycznego w wielu imionach własnych (np. Nabuchodonozor). To on właśnie czynił zapisy na tabliczce życia, podobnie jak postać opisana w tym fragmencie Księgi Ezechiela.

9,2. Przybory pisarskie. Starożytni skrybowie nosili ze sobą skrzyneczkę, która pełniła jednocześnie rolę podstawki do pisania oraz pojemnika na pióro i kałamarz (z czarnym i czerwonym atramentem). W tym fragmencie hebrajskie słowo oznaczające zestaw przyborów do pisania (qeset) to zapożyczony egipski wyraz qese określający szczególny rodzaj podstawki pisarskiej z otworami na pióra i dwoma wgłębieniami do przechowywania atramentu. Podstawki te pojawiają się na licznych egipskich malowidłach grobowych. Pióro wykonane było z trzciny przyciętej w taki sposób, by mogła służyć jako pędzelek lub szpic, w zależności od kształtu pisanej litery. Atrament stanowiła mieszanina węgla i kleistej żywicy. W skład czerwonego atramentu wchodził tlenek żelaza, niezbędny do wytworzenia substancji służącej do zaznaczania nagłówków lub poszczególnych linijek zwoju. Dopełnieniem zestawu pisarskiego był nóż służący do ostrzenia pióra (Jr 36,23).

3 A chwała Boga Izraela uniosła się znad cherubów, na których się znajdowała, do progu świątyni. Następnie, zawoławszy męża odzianego w szatę lnianą, który miał kałamarz u boku, Wj 25,18+

9,3. Chwała Boża unosząca się nad cherubami. Związki łączące Bożą „chwałę” z Arką Przymierza pojawiają się już narracjach Księgi Samuela (zob. komentarz do 1 Sm 4,3-4). W Księdze Ezechiela obecność Boża związana jest z „chwałą” - fizyczną manifestacją nawiązującą również do obrazu arki Bożej umieszczonej pomiędzy skrzydłami cherubinów niczym na tronie (na temat ikonograficznych przedstawień Arki Przymierza zob. komentarz do Wj 25,10-22).

4 Pan rzekł do niego: Przejdź przez środek miasta, przez środek Jerozolimy, i nakreśl ten znak Taw na czołach mężów, którzy wzdychają i biadają nad wszystkimi obrzydliwościami w niej popełnianymi. Ap 7,2-3; Wj 12,7; Wj 12,13

9,4 znak Taw. Za Wulgatą. W dawnym alfabecie ta litera miała dokładnie kształt krzyża.

9,4. Znak na czole. Czynność pisarza ma kilka starożytnych paralel. Znak, który umieszcza na czołach, to hebrajska litera taw - ostatnia litera hebrajskiego alfabetu, która w pewnych okresach dziejów Izraela pełniła rolę podpisu (Hi 31,35). W piśmie używanym w okresie Starego Testamentu taw miała kształt współczesnej litery X lub znaku +. Mogła ona być znakiem własności Bożej umieszczonym na Reszcie ludu zasługującej na to, by przeżyć nadciągające zniszczenie (podobny motyw pojawia się również w egipskich Widzeniach Neferti). W późniejszej tradycji żydowskiej, począwszy od Zwojów znad Morza Martwego, aż do okresu międzytestamentalnego i tradycji rabinackiej, litera ta pełniła rolę znaku wyróżniającego sprawiedliwych. Oczywiście, oznaczenie ludzi, którzy mieli przetrwać Boży gniew, przypomina umieszczenie krwi na nadprożach domów Izraelitów podczas wydarzeń wyjścia (Wj 12,11). Ten sam znak w Księdze Ezechiela jest wyraźnie związany ze znakiem z krwi umieszczonym na nadprożach podczas pierwszej Paschy. W erze chrześcijańskiej podobieństwo owego znaku do znaku krzyża uczyniło go jednak niepopularnym w środowisku rabinów.

5 Do innych zaś rzekł, tak iż słyszałem: Idźcie za nim po mieście i zabijajcie! Niech oczy wasze nie znają współczucia ni litości! 

6 Starców, młodzieńców, panny, niemowlęta i kobiety wybijcie do szczętu! Nie dotykajcie jednak żadnego męża, na którym będzie ów znak. Zacznijcie od mojej świątyni! I tak zaczęli od owych starców, którzy stali przed świątynią. Wj 32,27; Lb 25,5; Lb 25,8; Ap 9,4

7 Następnie rzekł do nich: Zbezcześćcie również świątynię, dziedzińce napełnijcie trupami! Wyszli oni i zabijali w mieście. 

8 A podczas gdy oni zabijali, ja pozostałem sam, upadłem na twarz i tak wołałem: Ach, Panie Boże! Czy chcesz wyniszczyć całą Resztę Izraela, dając upust swemu gniewowi przeciw Jerozolimie? Ez 11,13; Am 7,2; Am 7,5; Iz 6,11; Iz 4,3+

9 Rzekł do mnie: Nieprawość pokolenia Izraela i Judy jest wielka, niezmierna; kraj jest pełen krwi, a miasto pełne przewrotności. Mówią bowiem: Pan opuścił ten kraj, Pan nie widzi. Ez 24,9

10 A więc także i moje oko nie okaże litości ani współczucia. Odpowiedzialność za ich postępowanie składam na ich głowy. Ez 8,12; Ps 9,11+

11 I oto ów mąż, odziany w lnianą szatę, z kałamarzem pisarskim u boku, oznajmił: Uczyniłem, jak mi rozkazałeś.

Ez 10

Ponowny opis chwały Bożej

1 I patrzyłem, a oto nad sklepieniem, rozpościerającym się nad głowami cherubów, było coś jakby szafir, z wyglądu podobne do tronu. Ez 1,22; Ez 1,26; Ap 4,3

10,1 patrzyłem. Po zagładzie mieszkańców następuje unicestwienie miasta.

10,1. Tron z szafiru (lapis lazuli). Wzmianka o Bożym tronie stanowi powtórzenie wersetu Ez 1,26. Z pism Pliniusza wynika, że począwszy od czasów rzymskich (a być może nawet wcześniej), szafir faktycznie oznaczał lapis lazuli. Aż do czasów średniowiecza określenia „szafir” używano powszechnie na oznaczenie lapis lazuli o głębokiej niebieskiej barwie. Słowo „szafir” pochodzi z sanskrytu i przejęte zostało przez łacinę. Lapis lazuli - składający się z wielu minerałów, m.in. skalenia, sodalitu i lazurytu - wydobywany był w górach Afganistanu. Tego kruchego minerału używano do wytwarzania ozdób, mozaik i dekorowania mebli. W tekstach akadyjskich jest on powszechnie łączony z miejscem zamieszkania najwyższego bóstwa.

10,1. Cherub. Zob. komentarz do Wj 25,18-20 i 26,1-6 na temat wykorzystania motywu cherubina w dekoracjach przybytku oraz wieka Arki Przymierza. W świątyni w Jerozolimie znajdowały się dwa cherubiny wykonane z oliwkowego drzewa i pokryte warstwą złota (zob. 1 Krl 6,23-28). W każdym z przypadków motywy ikonograficzne miały za zadanie ukazanie obecności Bożej spoczywającej na skrzydłach cherubinów. Obecność cherubinów w bezpośrednim otoczeniu Boga może nawiązywać do obrazu kananejskich i mezopotamskich bogów jadących lub stojących na grzbietach zwierząt (np. Baala dosiadającego byka). Należy również podkreślić, że pewne skrzydlate stworzenia ze sztuki asyryjskiej mogły wywrzeć jakiś wpływ na biblijne przedstawienia cherubinów (zob. komentarz do Ez 1,5). W rozdziale pierwszym istoty te nie zostały nazwane cherubinami, tutaj jednak zaliczono je do tej kategorii bytów. Wydaje się to logiczne, bowiem cherubiny były najczęściej strażnikami własności lub obecności Bożej.

2 Potem On rzekł tak do owego męża, odzianego w lnianą szatę: Wejdź pomiędzy koła pod cherubami, a napełniwszy dłonie żarzącym się węglem z miejsca między cherubami, rozrzuć go po mieście! I wszedł tam na moich oczach. Rdz 19,24; Ap 8,5

10,2. Koła. Zob. komentarz do Ez 1,15-18.

3 A cheruby stały po prawej stronie świątyni, gdy ów mąż tam wchodził, obłok zaś napełnił dziedziniec wewnętrzny. 

4 Następnie chwała Pańska podniosła się znad cheruba w kierunku progu świątyni, świątynia zaś napełniła się obłokiem, a dziedziniec był pełen blasku chwały Pańskiej. Ez 1,28+; Wj 24,16+ Wj 40,34-35; 1Krl 8,10-11

10,4. Blask chwały Pańskiej. Zob. komentarz do Ez 1,4 i 1,26-28, gdzie omówiono pojęcie kabod lub „chwały” Bożej oraz zestawiono je z koncepcją melammu, „boskiego blasku”, o którym mowa w starożytnej literaturze mezopotamskiej. Na temat porównania z egipskimi i akadyjskimi tekstami religijnymi opisującymi blask bogów oraz niebezpieczeństwo, które owo boskie światło stwarzało dla ludzi, zob. komentarz do Wj 13,21-22 i 33,18-23.

5 Rozległ się szum skrzydeł cherubów aż na dziedzińcu zewnętrznym, podobny do głosu Boga wszechmogącego, gdy przemawia. Ez 1,24; Ps 29,3; Wj 19,19

6 A gdy owemu mężowi, odzianemu w lnianą szatę, dał taki rozkaz: Weź ognia spomiędzy kół, spomiędzy cherubów, on tam poszedł i stanął obok koła. 7 Wówczas jeden z cherubów wyciągnął rękę w kierunku ognia znajdującego się pomiędzy cherubami, a wziąwszy go, położył na dłonie człowieka ubranego w lnianą szatę. Ten wziął go i wyszedł. 8 Pod skrzydłami zaś cherubów pojawiło się coś na kształt ręki ludzkiej. 

9 I patrzyłem, a oto przy boku cherubów znajdowały się cztery koła: po jednym kole obok każdego cheruba, a koła te z wyglądu miały połysk jakby złocistego topazu. Ez 1,5-21

10,9. Chryzolit [BT: „tarszisz”]. Podobnie jak w Ez 1,15 półszlachetnym kamieniem, o którym tutaj mowa, jest tarszisz. Większość komentatorów sądzi, że był to beryl lub topaz - obydwa minerały mogły odbijać światło i wywoływać wrażenie lśnienia, na co tekst zwraca uwagę.

10 Wyglądały zaś tak, jakby wszystkie cztery miały ten sam kształt, jakby jedno koło znajdowało się w drugim. 11 A gdy się posuwały, posuwały się w czterech swoich kierunkach; nie odwracały się, gdy się posuwały, ale posuwały się w tym kierunku, dokąd prowadziła je głowa, posuwały się za nią i nie odwracały się, gdy się posuwały. 12 Ich całe ciało – plecy, ręce, skrzydła i koła u wszystkich czterech – było wypełnione dokoła oczami.

10,12. Wypełnione dokoła oczami. Zob. komentarz do Ez 1,15-18 na temat analizy dotyczącej kół „pełnych oczu”.

13 Słyszałem, że kołom została nadana nazwa galgal.

10,13 nazwa galgal. Znaczenie niepewne, chyba „rydwan” (por. 10,2.6) albo „wicher”, „wir”.

14 Każda istota miała po cztery oblicza: pierwsze było obliczem wołu, drugie obliczem człowieka, trzecie obliczem lwa, a czwarte obliczem orła.

10,14 pierwsze..., drugie. Za przekładem syr. Tekst hebr.: „oblicze pierwszego... oblicze drugiego”.

— wołu. Na zasadzie domysłu (por. 1,10). BJ: „cheruba”, za tekstem hebr.

10,14. Cztery oblicza. Zob. komentarz do Ez 1,6.

15 A cheruby się podniosły; była to ta sama Istota żyjąca, którą widziałem nad rzeką Kebar.

10,15. Rzeka Kebar. Zob. komentarz do Ez 1,1.

16 Gdy cheruby szły, poruszały się także u ich boku koła; a gdy cheruby podnosiły swe skrzydła, aby się unieść z ziemi, koła nie odrywały się od ich boku. 17 A gdy cheruby się zatrzymywały, także one się zatrzymywały, a gdy się podnosiły, to podnosiły się także i one razem z nimi, ponieważ był w nich duch Istot żyjących.

Chwała Pańska opuszcza świątynię Ez 1,28+; Wj 24,16+

18 A chwała Pańska odeszła od progu świątyni i zatrzymała się nad cherubami.

10,18. Znaczenie progu. W świecie biblijnym wejścia posiadały znaczenie symboliczne. Pełniły rolę miejsca sądu (Pwt 22,20-21) oraz miejsca wydarzeń prawnych, w którym dokonywano aktów poddania lub kultu (1 Sm 5,4; Ez 46,1-2). Wyznaczały też miejsce wejścia i wyjścia z prywatnego domostwa lub, jak w Księdze Ezechiela, wyjścia prowadzącego ze sfery świętej do świata świeckiego.

19 Cheruby rozwinęły skrzydła i uchodząc, uniosły się z ziemi na moich oczach, a koła z nimi. Zatrzymały się w wejściu do wschodniej bramy świątyni Pańskiej, a chwała Boga Izraela spoczywała nad nimi, u góry.

10,19 Zatrzymały się. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „zatrzymał się”.

— Brama wschodnia jest tą, która wychodzi na dolinę Cedronu i na Górę Oliwną (por. 11,23).

10,19. Wschodnia brama. Była to brama prowadząca do zewnętrznego dziedzińca świątyni. Chociaż kompleks świątynny był umieszczony na osi wschód-zachód, nie jest jasne, jak blisko owych świętych przedsionków znajdowały się budowle i dziedzińce wchodzące w skład królewskiego pałacu. Być może brama, o której Ezechiel tutaj wspomina, łączyła świątynię z kompleksem pałacowym. Jeśli tak faktycznie było, znaczenie jej zostało podkreślone, gdy Jahwe podjął przygotowania do porzucenia społeczności religijnej i władzy świeckiej i wydania ich na pastwę losu.

20 Była to ta sama Istota żyjąca, którą oglądałem pod Bogiem Izraela nad rzeką Kebar, i poznałem, że były to cheruby. 21 Każdy miał po cztery oblicza i cztery skrzydła, a pod skrzydłami coś w rodzaju rąk ludzkich. 22 Wygląd ich twarzy był podobny do tych samych twarzy, które widziałem nad rzeką Kebar. Każdy poruszał się prosto przed siebie.

10,22 nad rzeką Kebar. W tekście hebr. dodane po tej frazie: „ich postać i one”(?). W grec. to pominięte.

Ez 11

Grzechy przywódców Jerozolimy

1 Potem podniósł mnie duch i zaprowadził mnie do wschodniej bramy świątyni Pańskiej, zwróconej ku wschodowi. A oto u wejścia do bramy znajdowało się dwudziestu pięciu mężów, wśród których ujrzałem Jaazaniasza, syna Azzura, i Pelatiasza, syna Benajasza, przywódców ludu. Ez 3,12 Ez 8,16

11,1-21 Ten ustęp powinien być złączony z rozdz. 8 (przed unicestwieniem miasta), o ile nie jest dubletem 8,7n. Wizja odejścia Jahwe (10,18-22) przedłuża się normalnie aż do 11,22-23.

11,1. Przywódcy ludu. Wszystkie wymienione przez Ezechiela imiona pojawiają się na pieczęciach z tego okresu, jednak, z wyjątkiem Pelatiasza, wydaje się mało prawdopodobne, by miały one jakiś związek z tymi osobami. Pieczęć Pelatiasza mogła faktycznie należeć do wspomnianej tutaj osoby, ale nie ma co do tego pewności. Na temat dodatkowych informacji o pieczęciach i imionach osób, które się na nich pojawiają, zob. komentarz umieszczony we wstawce obok tekstu z Jr 32.

2 I rzekł do mnie [Pan]: Synu człowieczy, oto mężowie, w których myślach jest zło i którzy w tym mieście szerzą złe rady.

11,2 [Pan]. BJ: „On”. Chodzi o Jahwe, jak uściślono w grec. i w przekładzie syr.

3 Mówią: Nieprędko buduje się domy. Oto kocioł, a my stanowimy mięso. Ez 24,1-14

11,3 Wiersz trudny do objaśnienia. Jeśli za grec. czyta się pierwszą frazę jako pytanie, to można rozumieć, że Ezechiel demaskuje fałszywą pewność tych, którzy wierzą, że uniknęli klęski, i marzą o urządzeniu się. Obraz mięsa w kotle, podjęty i rozwijany w 24,1-4, przedstawiałby również zwodniczą pewność tych, którzy uważają się teraz za zabezpieczonych, jak mięso uchronione przed płomieniami, natomiast przy zachowaniu tekstu masoreckiego dostrzeże się zdemaskowanie przez Ezechiela skrajnego braku wiary w zwycięstwo. Rozwijanie przez proroka obrazu kotła w następnych wierszach byłoby wówczas wydłużaniem tematu pesymizmu, gdyż zapowiadałoby wszystkie te nieszczęścia, które spowoduje tak wielki brak zaufania (por. w. 8). Może wreszcie chodzić o egoistyczną reakcję tych, którzy zamierzają skorzystać z sytuacji stworzonej przez pierwszą deportację: jest rzeczą bezużyteczną budowanie domów, wystarczy zająć te opuszczone; bezużyteczne jest odtąd niepokojenie się, gdyż nieszczęście nie spadnie już na tych, którzy mogli zostać w Jerozolimie. Tak czy inaczej, Ezechiel przypomina, że niebezpieczeństwo się nie oddaliło.

4 Dlatego prorokuj przeciwko nim, prorokuj, synu człowieczy! 5 Wówczas owładnął mną Duch Pański i rzekł do mnie: Mów: Tak mówi Pan: W ten sposób powiedzieliście, domu Izraela, a Ja znam sprawy waszej duszy. 6 Wielu wymordowaliście w tym mieście, a jego ulice zasłaliście trupami. 7 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Trupy, które porozkładaliście w jego środku, są mięsem, a ono kotłem, wy jednak zostaniecie usunięci ze środka.

11,7 zostaniecie usunięci. BJ: „usunę was”, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „usunie was”.

11,3.7. Metafora kotła i mięsa. Ezechiel obala twierdzenia nowych przywódców Jerozolimy, że oto stworzyli dla mieszkańców miasta bezpieczną przystań. Odwraca całą sytuację, przekształcając kocioł (Jerozolimę) ze szczelnie zamkniętego naczynia w sprzęt do gotowania, w którym lud (zob. Mi 3,3) i jego fałszywi przywódcy będą gotowani na ogniu gniewu Jahwe (porównaj Ez 22,18-22).

8 Boicie się miecza, a Ja sprowadzę na was miecz – wyrocznia Pana Boga. 9 Wypędzę was z jego obrębu, z jego środka, wydam was w ręce obcych i przeprowadzę sąd nad wami. 10 Padniecie od miecza, będę was sądził na granicy izraelskiej, i poznacie, że Ja jestem Pan. 11 Ono nie będzie dla was kotłem ani wy nie będziecie w nim mięsem; na granicy izraelskiej będę was sądził. 

12 I poznacie, że Ja jestem Pan, do którego poleceń nie stosowaliście się ani nie wypełnialiście nakazów, ale wypełnialiście nakazy tych narodów, które was otaczają dokoła. Pwt 12,29-30

13 Skoro tylko skończyłem prorokować, umarł Pelatiasz, syn Benajasza. I upadłem na twarz, wołając głośno tymi słowami: Ach, Panie Boże! Czy całkowicie wyniszczysz Resztę Izraela? Ez 9,8+

Nowe przymierze zapowiedziane wygnańcom Jr 24

14 Pan skierował do mnie te słowa: 

15 Synu człowieczy, oto do braci twoich, do zesłanych wraz z tobą, do wszystkich pokoleń izraelskich, do ogółu mówią mieszkańcy Jerozolimy: Oddaleni jesteście od Pana. Ziemia ta nam została oddana w posiadanie. Ez 33,24

11,15 Ziemia ta nam została oddana w posiadanie. Mieszkańcy Jerozolimy, których ominęła deportacja, uważają się za elitę narodu. Już Jeremiasz zwalczał tę zarozumiałość oznajmiając (Jr 24), że to właśnie wygnańcy są ulubieńcami Jahwe. Ezechiel dodaje, że i posiadanie świątyni niewiele znaczy, gdyż Jahwe może być dla wygnańców „sanktuarium” na obcej ziemi (por. 1,3+).

16 Dlatego mów: Tak mówi Pan Bóg: Wprawdzie wygnałem ich pomiędzy narody i rozproszyłem po krajach, jednak przez krótki czas będę dla nich świątynią w tych krajach, do których przybyli. Ez 36,19

17 Dlatego mów: Tak mówi Pan Bóg: Zgromadzę was na nowo, [wyprowadzając] spomiędzy obcych narodów, sprowadzę was z krajów, po których zostaliście rozproszeni, i dam wam ziemię Izraela. Pwt 30,3-5; Ez 36,24-25

18 Wrócą tam i wykorzenią z niej wszystkie bożki i obrzydliwości.

11,18. Bożki i obrzydliwości. Zob. komentarz na temat bożków do tekstu Ez 8,5 i 8,10.

19 Dam im jedno serce i nowego ducha dam do ich wnętrza. Z ciała ich usunę serce kamienne, a dam im serce cielesne, Ez 18,31; Ez 36,26; Ps 51,12-14 Jr 4,4+; Pwt 30,6-8; Ez 44,7; Ez 36,27; Jr 31,31+

11,19 do ich. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „do waszego”.

— „jedno serce” lub może „inne serce” (grec.) albo „serce nowe” (przekład syr.; por. 18,31; Jr 4,4+).

11,19. Serce kamienne. Wyobrażenie kamiennego serca wywoływało w świecie starożytnym kilka skojarzeń, wywodzących się głównie z Egiptu. Po pierwsze, w wierzeniach egipskich serce człowieka było ważone podczas sądu dla ustalenia, czy zmarły zasługuje na wejście do życia wiecznego. Jeśli obciążały je winy i grzechy, rezultaty były katastrofalne (zob. komentarz do Wj 8,11). Oczywiście, serce kamienne było sercem ciężkim. Ważniejsze są jednak obrazy związane z procesem mumifikacji. Począwszy od okresu Nowego Państwa, serce zmarłego wyjmowano z mumii i umieszczano w specjalnym naczyniu/urnie, podobnie jak inne ważne organy wewnętrzne. Czyniono to z powodu wiary, że serce może zdradzić człowieka na sądzie, a więc zagrozić jego życiu pośmiertnemu. Serce zastępowano rzeźbionym kamieniem w kształcie żuka/skarabeusza. W Egipcie owad ten był symbolem życia wiecznego. Umieszczając kamiennego żuka w miejsce wyjętego serca, zapewniano odnowienie ludzkiego życia i witalności. W przeciwieństwie do tego, Jahwe obiecuje przywrócić swój lud do życia, dając mu serce cielesne, które go nie zawiedzie i nie zdradzi. Obraz cielesnego serca, pojawiający się w wersetach 17-20, wskazuje na nowe wyjście i nowe przymierze.

20 aby postępowali zgodnie z moimi poleceniami, strzegli nakazów moich i wypełniali je. I tak będą oni moim ludem, a Ja będę ich Bogiem. 21 A co do tych, których serce skłania się ku bożkom i obrzydliwościom, to na ich głowy składam odpowiedzialność za ich postępowanie – wyrocznia Pana Boga.

11,21 do tych, których serce. Za Wulgatą i Targumem. Tekst hebr.: „do serca, które”.

Chwała Pańska opuszcza Jerozolimę Ez 1,28+; Wj 24,16+

22 Potem cheruby rozwinęły skrzydła i równocześnie z nimi [poruszyły się] koła, a chwała Boga Izraela spoczywała na nich u góry. 

23 I odeszła chwała Pańska z granic miasta, i zatrzymała się na górze, która leży na wschód od miasta. Ez 3,12

11,23. Góra na wschód od miasta. Góra położona na wschód od kompleksu świątynnego byłaby Górą Oliwną. Można z niej było spoglądać w dół na świątynię i Jerozolimę. Patrząc od strony miasta, był to ostatni element krajobrazu widoczny na wschodzie. Może więc chodzić o miejsce poza miastem, z którego Bóg będzie obserwował jego los (porównaj z Jon 4,5), lub o miejsce, z którego powróci do nieba (tradycja podaje je jako miejsce wniebowstąpienia Chrystusa, chociaż Nowy Testament potwierdza to w niewielkim stopniu).

24 A duch uniósł mnie w widzeniu pod wpływem Ducha Bożego i zaprowadził do zesłańców do ziemi chaldejskiej, i tak skończyło się widzenie, które miałem. 25 Następnie opowiedziałem zesłańcom wszystkie te sprawy Pana, które mi On pozwolił widzieć.

11,25 W. 24-25 odpowiadają 8,3: prorok przeniesiony do Jerozolimy, aby tam mieć widzenia (rozdz. 8-11), został zaprowadzony w duchu na miejsce wygnania.

Ez 12

Zagłada ludu i króla Jr 18,1+

1 Pan skierował do mnie te słowa:

12,1-20 Ta nowa akcja symboliczna, odegrana w milczeniu, zapowiada bliską deportację narodu z Jerozolimy.

2 Synu człowieczy, mieszkasz wśród ludu opornego, który ma oczy na to, by widzieć, a nie widzi, i ma uszy na to, by słyszeć, a nie słyszy, ponieważ jest ludem opornym. Ez 2,5-7; Iz 6,10; Jr 5,21

3 Synu człowieczy, przygotuj sobie rzeczy na drogę zesłania, za dnia i na ich oczach, i na ich oczach wyjdź z miejsca twego pobytu na inne miejsce. Może to zrozumieją, chociaż to lud zbuntowany. 4 Wynieś swoje tobołki, jak tobołki zesłańca, za dnia, na ich oczach, i wyjdź wieczorem – na ich oczach – tak jak wychodzą zesłańcy. 5 Na ich oczach zrób sobie wyłom w murze i wyjdź przez niego!

12,5 wyjdź. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „zabierz”. Tak samo w w. 6.

12,5. Wyłom w murze. Asyryjskie reliefy ukazują różne metody niszczenia umocnień obronnych miasta w warunkach oblężenia. Ezechiel, czyniąc wyłom od zewnętrznej strony murów, odgrywa rolę Babilończyków, którzy działali na rozkaz Boży, próbując przedostać się do miasta.

6 Na ich oczach włóż tobołek na swoje barki i wyjdź, gdy zmierzch zapadnie. Zasłoń twarz, abyś nie widział kraju, albowiem ustanawiam cię znakiem dla pokoleń izraelskich. Iz 8,18+; Jr 18,1+

12,6. Zasłonięcie twarzy. Zasłaniano twarz podczas żałoby albo ze wstydu, jednak czynność taką opisywano za pomocą innych czasowników hebrajskich niż tutaj użyte. Wydaje się prawdopodobne, że w wersecie tym zasłonięcie twarzy symbolizuje los króla (w. 12-13).

12,6. Znak dla pokoleń izraelskich. Proroctwo odegrane przez Ezechiela stanowi Boży znak nadciągającego zniszczenia Jerozolimy i wygnania jego mieszkańców. Wykonując opisane tutaj działania, Ezechiel sam stał się przesłaniem. Znaki-czyny często sięgały jeszcze dalej, np. gdy znakiem stawało się całe życie proroka (zob. Iz 18,18; Jr 16,2; Oz 1).

7 I uczyniłem tak, jak mi rozkazano: tobołki wyniosłem za dnia, jak tobołki zesłańca, wieczorem uczyniłem sobie rękami wyłom w murze, wyszedłem w mroku i na ich oczach włożyłem [tobołki] na barki.

12,7 wyszedłem. Za przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „zabrałem”.

8 Rano skierował Pan do mnie te słowa: 9 Synu człowieczy, czy dom Izraela, lud zbuntowany, zapytał się: Co ty robisz? 10 Powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Ta przepowiednia odnosi się do władcy, będącego w Jerozolimie, i do całego domu Izraela, który tam się znajduje.

12,10 Przed „Ta przepowiednia” (hammassa) pominięto jako dittografię „książę” (hannasî).

12,10. Do księcia [BT: „władcy”], będącego w Jerozolimie. W czasie gdy przemawiał Ezechiel, władcą Jerozolimy był Sedecjasz - trzeci syn Jozjasza, który zasiadł na tronie, przy czym jego władza była wyraźnie ograniczona i poddana kontroli Nabuchodonozora (zob. 2 Krl 24,15-17). Fakt, że Ezechiel nazywa Sedecjasza „księciem” (w języku hebrajskim nasi), zamiast królem (po hebrajsku melek), wskazuje, że nie uważał go za prawdziwego następcę Dawida.

11 Powiedz: Jestem dla was znakiem. Podobnie jak ja uczyniłem, tak się wam stanie: Pójdą na zesłanie, w niewolę. 12 Władca, który znajduje się wśród nich, włoży na ramiona [tobołki] w mroku i wyjdzie; zrobią wyłom w murze, aby mógł przez niego przejść, zasłoni on twarz, aby swymi oczami nie widział kraju.

12,12 Jest tu chyba jednocześnie zapowiedź wyjścia przez wyłom w murze, czego będzie próbował Sedecjasz wraz ze swą armią (2 Krl 25,4n), oraz niewoli króla, któremu przed uprowadzeniem go do Babilonu zostaną wyłupione oczy (2 Krl 25,7).

13 Zarzucę sieć moją na niego i wpadnie w mój niewód. Każę go przyprowadzić do Babilonu, do kraju Chaldejczyków, ale nie będzie go mógł oglądać, i tam umrze. Ez 17,20 Kpł 26,33

12,13. Sieć, sidła. Obraz boga chwytającego w sieć swoich nieprzyjaciół jest powszechnym motywem w sztuce Bliskiego Wschodu. Na Steli Sępów sumeryjski bóg Ningirsu w lewej ręce trzyma sieć zrobioną z trzciny. W sieci uwięzieni są żołnierze Umma, króla Lagasz, który zaatakował Eannatum. Sztuka egipska z okresu panowania Neko II ukazuje faraona chwytającego swoich wrogów w olbrzymią sieć (zob. Hi 1,14-15).

12,13. Do kraju Chaldejczyków. Chaldejczycy pojawiają się w źródłach mezopotamskich w IX w. przed Chr. Chociaż byli oni pod względem etnicznym spokrewnieni z innymi plemionami aramejskimi, zamieszkującymi południową część Babilonii, mieli odrębną strukturę plemienną. Gdy imperium asyryjskie zaczęło się chylić ku upadkowi, przywódcy Chaldejczyków, m.in. Nabopolassar i Nabuchodonozor, zdobyli w końcu niepodległość i po 635 przed Chr. założyli dynastię neobabilońską. Kontrolowany przez nich obszar, w którego granicach osiedlili wygnańców z Judy, ciągnął się od południowej części Mezopotamii do rejonu na zachód od Charanu i dalej, aż do górnego dorzecza Eufratu.

12,13. Nie będzie go mógł oglądać i tam umrze. Przepowiednia ta wypełniła się, gdy król Sedecjasz został oślepiony po zdobyciu Jerozolimy przez wojska Nabuchodonozora. Chociaż miał zostać zaprowadzony na wygnanie i resztę życia spędzić jako więzień, Sedecjaszowi wyłupiono oczy po zmuszeniu go do obserwowania egzekucji własnych dzieci (zob. 2 Krl 25,7). Praktyka wyłupiania oczu więźniom pojawia się w asyryjskich rocznikach Asurbanipala II w IX w. przed Chr. i annałach Sargona II z VIII w. przed Chr. Była to jedna z wielu metod siania terroru mająca przerazić i upokorzyć nieprzyjaciół.

14 A wszystkich z jego otoczenia, jego obrońców i wszystkie zastępy jego wojsk rozproszę na wszystkie wiatry i miecza na nich dobędę. 15 I poznają, że Ja jestem Pan, gdy ich rozproszę wśród narodów i rozrzucę po krajach. 

16 Ale niektórych z nich, którzy ujdą miecza, głodu i zarazy, pozostawię, aby pomiędzy narodami, do których przybędą, opowiadali o wszystkich swoich obrzydliwościach. Wówczas poznają, że Ja jestem Pan. Iz 4,3+

17 Pan skierował do mnie te słowa: Ez 4,16

18 Synu człowieczy, z drżeniem będziesz spożywał swój chleb, a w niepokoju i smutku będziesz pił wodę.

12,18 Jest to prawdopodobnie nowa akcja symboliczna: przedstawić — podczas jedzenia — drżenie i trwogę.

12,18. Z drżeniem będziesz spożywał swój chleb, a w niepokoju i smutku będziesz pil wodę. Ponieważ jedzenie i picie należało do najbardziej podstawowych czynności życia codziennego, nastrój panujący przy stole często odzwierciedlał ogólną atmosferę. Podczas Paschy Izraelici mieli spożywać posiłek „w pośpiechu”, dając w ten sposób wyraz gotowości do odejścia. Tutaj niepokój sygnalizuje poczucie zagrożenia, w którym żyli mieszkańcy Judy.

19 Powiedz ludowi ziemi: Tak mówi Pan Bóg do mieszkańców Jerozolimy w ziemi izraelskiej: Chleb swój będą spożywali w smutku, a wodę będą pili w trwodze, ponieważ ziemia ich zamieni się w pustkowie i zostanie ogołocona ze swoich dostatków, z powodu bezprawia wszystkich jej mieszkańców.

12,19 ponieważ ziemia. Tekst od tego wyrażenia do końca zdania w BJ: „ażeby kraj i ci, którzy się tam znajdują (dosł.: „to, co go napełnia”), zostali uwolnieni od przemocy wszystkich jego mieszkańców”, za grec. Tekst hebr.: „kraj zostanie uwolniony od tego, co go napełnia”.

20 Ludne miasta zostaną opuszczone, ziemia zamieni się w pustkowie. Wówczas poznacie, że Ja jestem Pan.

Przysłowia ludowe

21 Pan skierował do mnie te słowa: 

22 Synu człowieczy, cóż to macie za przysłowie o ziemi izraelskiej, które głosi: Dłużą się dni, a wszystkie proroctwa zawodzą? 2P 3,3-4

12,22 Mowa o tym, że groźnych wyroczni Ezechiela słuchano ze sceptycyzmem. Ezechiel odwróci przysłowie: kara nadchodzi.

23 Dlatego powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Ja sprawię, że przypowieści tej zostanie położony kres i nie będą jej więcej powtarzać w Izraelu. Co więcej, powiedz im: Nadchodzą dni, gdy każde widzenie stanie się rzeczywistością. 24 Nie będzie już bowiem wśród pokoleń izraelskich żadnego fałszywego widzenia ani żadnego złudnego proroctwa,

12,24. Pochlebne wróżby. Zadanie wróżbiarza polegało na odgadnięciu woli boga (lub bogów) za pomocą różnych czynności rytualnych, np. badania wnętrzności owiec złożonych w ofierze, radzenia się duchów zmarłych (1 Sm 28,8) lub analizowania astrologicznych układów planet. Wszystkie te praktyki były zakazane w prawie Izraelitów (zob. komentarz do Pwt 18,10-13) z powodu ich związku z fałszywymi bogami i fałszywymi religiami. Oczywiście, wróżbita pragnął zadowolić klientów, którzy mu płacili, próbował więc im schlebiać lub zwodzić ich swoim postępowaniem i wypowiadanymi słowami (porównaj Prz 26,24-26). Takie pozytywne dla klientów przepowiednie były często fałszywe i podobne do tych, które zostały potępione przez Jeremiasza (zob. Jr 27,9-10).

25 gdyż Ja, Pan, przemawiam, a to, co mówię, stanie się niechybnie; już za dni waszych, ludu zbuntowany, ogłoszę wyrok i wykonam go – wyrocznia Pana Boga. 26 Potem Pan skierował do mnie te słowa: 27 Synu człowieczy, oto Izraelici powiadają: Widzenie, jakie on ma, odnosi się do dni bardzo odległych. Prorokuje o dalekiej przyszłości.

28 Przeto powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: A każde moje słowo wypełni się bez zwłoki. Cokolwiek mówię, to mówię i wykonam – wyrocznia Pana Boga. Ap 10,6; Jr 1,11-12

Ez 13

Przeciw fałszywym prorokom Jr 14,13-16; Jr 23,9-40; Jr 27,9-10; Jr 27,16-18; Jr 28

1 Pan skierował do mnie te słowa: 2 Synu człowieczy, prorokuj przeciw prorokom izraelskim, prorokuj i mów do tych, którzy prorokują we własnym imieniu: Słuchajcie słowa Pańskiego:

13,2 prorokuj. Za grec. Tekst hebr.: „którzy prorokowali”.

3 Tak mówi Pan Bóg: Biada prorokom głupim, którzy idą za własnym rozumem, a niczego nie widzieli. 4 Jak lisy wśród ruin są twoi prorocy, Izraelu. 

5 Nie wstąpiliście na wyłom ani nie budowaliście murów wokół domu Izraela, aby się ostał w walce w dzień Pana. Am 5,18+

6 Oglądają rzeczy zwodnicze i prorokują kłamstwa ci, którzy mawiają: Wyrocznia Pana. Pan ich nie posłał, a mimo to oczekują spełnienia słowa. 7 Czy nie mieliście widzeń zwodniczych i nie opowiadaliście proroctw fałszywych, gdy mówiliście: Wyrocznia Pana – a Ja się nie odzywałem? 8 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ przepowiadaliście rzeczy zwodnicze i mieliście kłamliwe widzenia, Ja występuję przeciwko wam – wyrocznia Pana Boga. 9 Ręka moja dotknie proroków, którzy mają widzenia zwodnicze i przepowiadają kłamstwa. Nie będą oni należeć do społeczności mego ludu i nie zostaną wpisani w poczet pokoleń izraelskich, nie wejdą do ziemi Izraela, abyście poznali, że Ja jestem Pan Bóg. 

10 Oto wprowadzili mój lud w błąd, mówiąc: „Pokój”, podczas gdy pokoju nie było. A kiedy on budował mur, tamci pokrywali go tynkiem. Jr 6,14+ Ez 22,28

13,10 mówiąc: „Pokój”. Pokój to nie tylko brak zagrożeń zewnętrznych, lecz dobrobyt i zgoda w społeczeństwie (por. Jr 6,14+).

— pokrywali go tynkiem. Ezechiel zarzuca fałszywym prorokom ich zwodniczy optymizm. Jeruzalem to dom zagrożony przez rozprzężenie elementów, a więc należałoby poważnie naprawić budowlę, a niektórzy zadowolili się maskowaniem pęknięć zwykłym tynkiem.

13,10. Lichy mur pokryty tynkiem. Ezechiel posługuje się analogią podobną do tej, która pojawia się w Jr 6,14 i 8,11. W obydwu rzeczywistość prorocka zostaje ukryta, ludzie zaś zwodzą samych siebie, wierząc, że rana nie jest poważna lub że mur jest solidny. Odzwierciedla to tendencję do ukrywania poważnych problemów pod kosmetycznymi rozwiązaniami. Mezopotamskie kodeksy prawne zajmują się niesolidnymi budowniczymi i właścicielami domów, którzy zaniedbują napraw lub starają się ukryć niewłaściwie wykonaną robotę (zob. prawa Esznunna oraz Kodeks Hammurabiego).

11 Powiedz tym, którzy go pokrywali tynkiem: Upadnie on, [gdy] spadnie deszcz ulewny, nastąpi gradobicie i wicher gwałtowny się zerwie.

13,11 (Upadnie on). Za tekstem hebr. W BJ pominięte jako dittografia.

— nastąpi gradobicie. Po „nastąpi” (dosł.: „spadnie”) w tekście hebr. dodane: ,,posyłałem”(?).

13,11. Niszczycielskie siły Boże. Marne mury, trzymające się razem tylko dzięki warstwie tynku, nie mogły się oprzeć siłom natury wyzwalanym przez Boga. Podobnie jak w Iz 28,2 i 30,30, deszcz oraz towarzyszący mu silny wiatr i niszczący grad ukazane zostały jako Boży głos, grzmieniem oznajmujący odpowiedź i oskarżenie Judy. Podobny obraz pojawia się w sumeryjskiej Lamentacji nad zniszczeniem Ur. W zawartym w nim opisie niedoli poeta opowiada, jak bóg Enlil zatrzymał delikatny wietrzyk, który przynosił deszcz potrzebny uprawom. W jego miejsce pojawił się wiatr pustynny (sirocco), który całkowicie wysuszył ziemię, oraz burzowa wichura, która powaliła domy i świstem odzywała się w bramach opustoszałych miast.

12 I oto mur rozwalony. Czy wam nie powiedzą: Gdzie jest zaprawa, którą narzuciliście? 13 Przeto tak mówi Pan Bóg: W zapalczywości mojej sprowadzę wicher gwałtowny, spadnie deszcz ulewny na skutek mojego gniewu i grad na skutek mego oburzenia, by wszystko zniszczyć. 14 I zburzę mur, który pokryliście tynkiem, powalę go na ziemię, tak że ukażą się jego fundamenty i upadnie, a wy pod nim zginiecie. Wówczas poznacie, że Ja jestem Pan.

13,14. Ukazanie się fundamentów. Boży gniew był tak wielki, że symboliczny mur wzniesiony przez fałszywe proroctwo runął, odsłaniając fundamenty. Fundamenty owe miały się ukazać takimi, jakimi rzeczywiście były: kierowano się dotąd własnym interesem i korzyścią, zamiast słowem Bożym. Starożytne fundamenty były zwykle zbudowane z kilku warstw kamieni ułożonych w wykopie.

15 Wywrę gniew mój na murze i na tych, którzy go tynkiem obrzucili, i powiem wam: Gdzie jest mur i ci, którzy go tynkowali – 16 prorocy Izraela, wieszczący o Jerozolimie, którzy mieli o niej widzenia pokoju, ale w niej nie było pokoju? – wyrocznia Pana Boga.

Fałszywe prorokinie

17 A ty, synu człowieczy, zwróć swoje oblicze ku córkom twojego narodu, samorzutnie głoszącym przepowiednie, i prorokuj przeciwko nim!

13,17 Do zarzutów już poczynionych fałszywym prorokom dochodzą tu niejasne dla nas aluzje do praktyk zapewne magicznych oraz idolatrycznych.

18 Powiesz: Tak mówi Pan Bóg: Biada tym, które szyją wstążki na przeguby obydwu rąk i sporządzają zasłony wszelkiego kształtu na głowy, aby usidlać dusze. Łowicie dusze ludu mego, a własne dusze chcecie przy życiu zachować?

13,18 na przeguby. W BJ: „na wszystkie przeguby”. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „na wszystkie moje przeguby”.

13,18. Wstążki z magicznymi zaklęciami na przeguby rąk. Opisany tutaj zwyczaj nie jest całkowicie pewny, bowiem hebrajski termin kesatot pojawia się jedynie w tym rozdziale (w w. 18 i 20). Możliwe, że jest on spokrewniony z akadyjskim kasitu, „magią nakłaniającą”. Babilońskie teksty zaklęć opisują, że osoby pragnące zmusić innych do pełnienia swojej woli, zakładały opaski na ramię lub przegub, co miało im dać magiczną siłę. Być może te fałszywe prorokinie uprawiały podobne praktyki. Ezechiel może jednak zwyczajnie porównywać ich postępowanie do obyczaju, który znał z Babilonu.

13,18. Zasłony wszelkiego kształtu. Ponownie akadyjskie słowo, być może sapahu („rozwiązywać”), może być podstawą wskazania konkretnego przedmiotu. Jeśli jest on paralelny do wstążek na przeguby rąk, „zasłona” mogła być noszona na szyi jako inny amulet magiczny, mający zmusić ludzi do podporządkowania się woli owych kobiet. Z pewnością chodzi o jakąś formę „przepaski”. Niezależnie od rodzaju akcesoriów wymienionych w tym wersecie, wszyscy badacze są zgodni, że chodzi o czary w celu objęcia nad kimś kontroli.

19 Bezcześcicie Mnie przed ludem moim dla garści jęczmienia i kęsa chleba, zabijając dusze, które nie powinny umrzeć, a oszczędzając dusze, które nie powinny żyć, gdy okłamujecie mój lud, który chętnie słucha kłamstwa. 1Sm 9,7+

20 Przeto tak mówi Pan Bóg: Oto wystąpię przeciwko wstążkom, którymi usidlacie dusze jak ptaki. Pozrywam je z ramion waszych i dusze przez was usidlone wypuszczę na wolność.

13,20 i dusze przez was usidlone wypuszczę na wolność. BJ: „i uwolnię dusze, które usiłujecie usidlić jak ptaki”. Powtórzone na końcu wiersza hebr. leporechot jest bardzo trudne. Znaczenie wyprowadzone z rdzenia parach, „pączek”, „puszczać pączki”, nie współgra w żaden sposób z kontekstem. Znaczenie „fruwać”, „ptaki”, sugerowane identycznym rdzeniem aram. i współbrzmiące z „usidlić”, jest bardziej zadowalające. Musi tu też chodzić o praktyki bardziej lub mniej magiczne, dla nas niejasne. W grec. to słowo, brakujące w pierwszej części wiersza, przetłumaczono na jego końcu: „dla rozproszenia”.

— Przed drugim „jak ptaki” pominięto „dusze” (w nieprawidłowej formie) jako prawdopodobną dittografię.

21 Pozrywam wasze zasłony i tak jak ptaki wyzwolę lud mój z rąk waszych, aby już więcej nie był łupem w waszych rękach, i poznacie, że Ja jestem Pan. 22 Ponieważ zasmucałyście kłamstwem serce sprawiedliwego, chociaż Ja go nie zasmucałem, i ponieważ wzmacniałyście ręce bezbożnego, aby nie zawrócił ze swej złej drogi i żył,23 dlatego nie będziecie miały widzeń złudnych i nie będziecie więcej prorokowały. Wyzwolę lud mój z ręki waszej, i poznacie, że Ja jestem Pan.

Ez 14

Przeciwko bałwochwalstwu

1 Przybyli do mnie niektórzy ze starszyzny izraelskiej i usiedli przede mną. Ez 20,1-4

2 A Pan skierował do mnie te słowa: 3 Synu człowieczy, mężowie ci wprowadzili do serca swoje bożki i postawili przed sobą to, co było dla nich sposobnością do grzechu. Czyż mam na to pozwolić, aby oni pytali Mnie o radę?

14,1-3. Wypytywanie proroka przez starszyznę. Starszyzna pełniła rolę władzy w społeczności wygnańców. Starsi przyszli do Ezechiela, by prosić o radę i wyrocznię. Gest zasiadania przed nim (u jego stóp) wskazuje na rolę nauczyciela i przedstawiciela Bożego odgrywaną przez proroka. Pozostaje pytanie, na ile szczerze przyjęli jego władzę - czy byli po prostu ciekawi tego, co im przedstawi jako słowo Boże.

4 Dlatego przemów do nich i powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Każdemu z domu Izraela, kto wprowadza swoje bożki do serca i stawia przed sobą, a potem przychodzi do proroka, odpowiem Ja sam, Pan, stosownie do liczby jego bożków, 5 aby odkryć zamiary domu Izraela, tych, którzy się oddalili ode Mnie z powodu wszystkich swoich bożków.6 Dlatego powiedz domowi Izraela: Tak mówi Pan Bóg: Nawróćcie się, odwróćcie od swoich bożków i od wszystkich swoich obrzydliwości się odwróćcie! 7 Albowiem Ja sam, Pan, dam odpowiedź każdemu spośród Izraelitów i z przybyszów osiadłych w Izraelu, ktokolwiek odwróci się ode Mnie i wprowadzi do serca swe bożki, i postawi przed sobą to, co dla niego stanowi sposobność do grzechu, a potem przyjdzie do proroka, aby przez niego pytać Mnie o radę.

14,7 Albowiem Ja sam, Pan, dam odpowiedź. Jahwe odmawia udzielenia odpowiedzi przez swojego proroka zasięgającym rady niewiernym Izraelitom. On odpowiada „sam” — karząc ich.

— i z przybyszów osiadłych w Izraelu. Cudzoziemiec osiadły w Izraelu (por. Wj 12,48+) prawnie — według prawodawstwa Ezechiela (47,22) — jest weń włączony.

8 Zwrócę oblicze moje przeciwko temu mężowi, użyję go jako przysłowiowego przykładu i wykluczę z mego ludu, a poznacie, że Ja jestem Pan. 9 A gdyby prorok dał się zwieść i przemawiał – to Ja, Pan, zwiodłem tego proroka. Wyciągnę rękę przeciwko niemu i zgładzę go spośród ludu mego izraelskiego.

14,9 zwiodłem tego proroka. Oznacza to: jeśli prorok pozwala się zwieść, to Ja pozwoliłem mu ulec pokusie, gdyż postanowiłem jego zgubę.

10 Poniosą odpowiedzialność za swoje winy. Wina proroka będzie taka jak tego, który się go pytał – 11 aby dom Izraela nie oddalał się już więcej ode Mnie i nie plamił się już więcej żadnymi swymi grzechami. Oni będą moim ludem, a Ja będę ich Bogiem – wyrocznia Pana Boga.

Odpowiedzialność osobista, nie zbiorowa Ez 18; Ez 33,10-20

12 Pan skierował do mnie te słowa:

14,12-23 Ten tekst, wraz z rozdz. 18 i 33,10-20, stanowi decydujący postęp w rozwoju doktryny moralnej ST. W starych tekstach uważano osobę przede wszystkim za całość z rodziną, szczepem a następnie z narodem. Noe (Rdz 6,18) został ocalony wraz z całą rodziną. Abraham powołany przez Boga (Rdz 12) wprowadza do Kanaanu cały swój szczep. Ta koncepcja odnosi się także do odpowiedzialności i odpłaty. Jeśli Abraham (Rdz 18,22-23) wstawia się za Sodomą, to nie w celu odłączenia i oszczędzenia sprawiedliwych, lecz przeciwnie — by na podstawie solidarności działającej na odwrót nawet występni uniknęli zasłużonej kary. Wydawało się rzeczą normalną, żeby miasto lub naród zostały ukarane jako całość, sprawiedliwi razem z grzesznikami, oraz że dzieci odpowiadają za postępowanie rodziców (Wj 20,5; Pwt 5,9; 7,10; por. Jr 31,29 — Ez 18,2). Przepowiadanie proroków kładzie jednak nacisk na odpowiedzialność osobistą i tym samym wnosi korektę do starych zasad. Jeśli Jeremiasz przewiduje przezwyciężenie solidarności pokoleń w grzechu i sankcji dopiero w przyszłości (Jr 31,29-30), to już w Pwt protestuje się przeciwko karaniu dzieci za grzechy ojców (Pwt 24,16; por. 2 Krl 14,6). Wreszcie Ezechiel (po otrzymaniu w wizji, rozdz. 8-10, pewności, że zagrażająca Jerozolimie kara jest odpowiedzią na jej obecne grzechy) stał się mistrzem i niejako teoretykiem odpowiedzialności osobistej. Zbawienie człowieka lub jego zguba nie zależą ani od jego przodków, ani od jego krewnych, ani nawet od jego własnej przeszłości. W obliczu Jahwe wchodzą w rachubę jedynie aktualne dyspozycje serca. Te radykalnie indywidualistyczne twierdzenia zostaną z kolei poprawione w myśl zasady solidarności, wyrażonej w czwartej pieśni o Słudze Jahwe (Iz 52,13 — 53,12; por. Iz 42,1+). Z drugiej strony, te twierdzenia — zastosowane rygorystycznie w perspektywie wyłącznie doczesnej — można by zanegować na podstawie codziennego doświadczenia (por. Hiob), a ta negacja z kolei domaga się nowego postępu, który przyniesie Objawienie o odpłacie pozagrobowej (por. Wstęp do ksiąg mądrościowych s. 655-656). W końcu NT (zwłaszcza św. Paweł), budując nadzieję chrześcijańską na solidarności przez wiarę z Chrystusem zmartwychwstałym, zadośćuczyni zarówno indywidualistycznym wymaganiom Ezechiela, jak też prawu solidarności w grzechu i odkupieniu ludzkości stworzonej oraz zbawionej przez Boga.

13 Synu człowieczy, gdyby jakiś kraj zgrzeszył przeciwko Mnie niewiernością i gdybym wówczas wyciągnął rękę przeciwko niemu, i złamał mu podporę chleba, zesłał głód, wyniszczył ludzi i zwierzęta, 

14 i gdyby tam byli owi trzej mężowie: Noe, Daniel i Hiob, to tylko oni, dzięki sprawiedliwości swej, ocaliliby życie swoje – wyrocznia Pana Boga. Rdz 18,22-33

14,14 Trzej popularni bohaterowie, dobrze znani tradycji izraelskiej: Noe, o którym pamięć została zachowana w opowieści Rdz 6-9; Hiob, o którym legenda zainspirowała najpiękniejsze poematy biblijne; wreszcie Daniel, nieznany z Biblii (z wyjątkiem Ez 28,3), lecz którego mądrość i sprawiedliwość zostały uczczone w poematach z Ras-Szamra.

14,14. Noe, Daniel, Hiob. Chociaż Noego i Hioba łatwo można było uznać za sprawiedliwych starożytnych mędrców, wielu komentatorom wydaje się nieprawdopodobne, by Ezechiel umieścił w ich gronie współczesnego sobie proroka, Daniela. Rozdział ten powstał jednak przypuszczalnie u schyłku lat dziewięćdziesiątych VI w. przed Chr. Daniel przebywał już wówczas w Babilonie przez prawie piętnaście lat i liczył dwadzieścia kilka, trzydzieści lat. Odniósł sukces wcześnie (zob. komentarz do Dn 2,1), od dziesięciu lat zajmował ważną pozycję na dworze. Mimo to nie pasuje on do profilu dwóch pozostałych postaci. Po pierwsze, Noe i Hiob nie byli Izraelitami. Noe żył w czasach potopu, przed Abrahamem. Hiob pochodził z Us, zwykle umieszczanego na ziemiach Edomu. W babilońskich tekstach mądrościowych znajdujemy argumenty na temat cierpienia podobne do pojawiających się w Księdze Hioba, wskazujące zatem na długą tradycję dotyczącą tej postaci. Poszukiwanie ogólnie szanowanych jednostek z przeszłości, zdaniem niektórych komentatorów, wskazuje, że nie chodzi tutaj o Daniela, lecz Danila - mądrego króla starożytnego Ugarit, który był ojcem bohatera imieniem Akchat. Podobnie jak Debora (Sdz 4,5), Danil zasiadał pod drzewem i wysłuchiwał spraw ludu, wymierzając sprawiedliwość w interesie wdów i sierot. Ponieważ jednak nie był on związany z kultem Jahwe, trudno sobie wyobrazić, by Ezechiel przypisywał mu tak ważną pozycję. Podobnie jak w przypadku oznaczenia niewinnych w Ez 9, ci trzej wielcy mędrcy, znani z osobistej prawości, w obliczu nadchodzącej katastrofy mogą ocalić jedynie samych siebie. Implikacja, że pewna liczba sprawiedliwych jest niezbędna, by miasto mogło zostać ocalone od Bożego gniewu (zob. Rdz 18,23-32; Jr 5,1), schodzi na dalszy plan w obliczu pogwałcenia przymierza przez Judę.

15 Albo gdybym na ten kraj zesłał dzikie zwierzęta, aby go wyludnić i uczynić z niego pustynię, tak by nikt z powodu dzikich zwierząt nie mógł tamtędy przechodzić,

14,15. Dzikie zwierzęta jako sąd. W wersetach 15-20 Bóg sięga po różne środki, aby ukarać mieszkańców Judy za ich przestępstwa i usunąć w ten sposób nieczystości z kraju. Jeśli idzie o wykorzystanie dzikich zwierząt jako narzędzia gniewu Bożego, zob. komentarz do Ez 5,17.

16 i gdyby w jego środku byli owi trzej mężowie, na moje życie – wyrocznia Pana Boga – nie mogliby uratować ani synów, ani córek; oni sami tylko by ocaleli, kraj zaś zamieniłby się w pustkowie. 17 Albo gdybym na kraj ten sprowadził miecz i gdybym powiedział: Niech miecz przejdzie przez ten kraj, i wyniszczyłbym w nim ludzi i zwierzęta, 18 i gdyby owi trzej mężowie znajdowali się w tym kraju, na moje życie – wyrocznia Pana Boga – nie mogliby ocalić ani synów, ani córek, ocaliliby tylko samych siebie. 19 Albo gdybym na kraj ten zesłał zarazę i we krwi utopiłbym gniew mój na niego, aby wytracić stamtąd ludzi i zwierzęta, 20 i gdyby Noe, Daniel i Hiob w tym kraju się znajdowali, na moje życie – wyrocznia Pana Boga – ani synów, ani córek by nie ocalili, ale oni sami tylko dzięki swej sprawiedliwości ocaliliby własne życie. 21 Bo tak mówi Pan Bóg: Nawet gdybym zesłał na Jerozolimę owe cztery moje straszne klęski – miecz, głód, dzikie zwierzęta i zarazę, aby w niej wyniszczyć ludzi i zwierzęta, 22 to jeszcze pozostanie tam Reszta, która ocali synów i córki. Oto oni przyjdą do was i będziecie widzieli postępowanie ich i uczynki, tak iż pocieszycie się po klęskach, które sprowadziłem na Jerozolimę, po wszystkim tym, co na nią sprowadziłem. 23 Oni pocieszać was będą, gdy zobaczycie ich postępowanie i uczynki i poznacie, że nie bez podstaw było to wszystko, co jej uczyniłem – wyrocznia Pana Boga.

Ez 15

Przypowieść o winorośli Iz 5,1+

1 Pan skierował do mnie te słowa: 2 Synu człowieczy, czym [góruje] drzewo winorośli nad drzewem liściastym, które jest wśród drzew w lesie? 3 Czy weźmie się z niego drewno, by uczynić jakiś przedmiot? Czy użyje się go do zrobienia kołka, aby na nim zawiesić jakieś naczynie? 4 Oto w ogień się wrzuca je na spalenie. Obydwa jego końce ogień już strawił, a środek został nadpalony. Czy przyda się jeszcze na coś?

15,4 Wyjaśnienie tego porównania: Izrael został pozbawiony terytoriów Samarii w 720, a Judy — w r. 597. Samo Jeruzalem („środek”) nie jest nietknięte, gdyż podlegało już oblężeniu i deportacji.

5 Oto gdy jeszcze było nietknięte, już nie nadawało się do obróbki; jeszcze mniej się nada do obróbki, gdy ogień je strawił, a ono spłonęło. 6 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Podobnie jak z drzewem winorośli, które jest wśród drzew w lesie, a które wrzuciłem w ogień na spalenie, tak postąpię z mieszkańcami Jerozolimy. 7 Oblicze moje zwracam przeciwko nim; ognia uszli, lecz ogień ich strawi, i poznacie, że Ja jestem Pan, kiedy oblicze moje zwrócę przeciwko nim.

15,2-7. Przysłowia i metafory winorośli. Podobnie jak w Izajaszowej „Pieśni o winnicy” (Iz 5,1-7), Ezechiel posługuje się winoroślą jako metaforą Judy (zob. też Ez 17,5-10). W każdym przypadku bezużyteczność winorośli, gałęzi lub drzewa, zostaje podana za powód jego zniszczenia. Podobny obraz pojawia się w egipskim utworze mądrościowym Pouczenia Amenemope. Tam również roślina stanowiąca metaforę głupców przemawiających bez zastanowienia zostaje usunięta i zniszczona, szybko bowiem usycha i po wyrwaniu nie ma żadnej wartości. Metafora miasta jako nieproduktywnej rośliny występuje też w Micie o Errze i Iszumie (zachowały się egzemplarze pochodzące z VIII w. przed Chr.), w którym Marduk lamentuje nad losem Babilonu. Powiada, że napełnił go nasionami niczym szyszkę sosny, zasadził niczym sad, lecz nigdy nie skosztował jego owoców.

8 Zamienię ten kraj w pustkowie, bo dopuścili się wiarołomstwa – wyrocznia Pana Boga.

Ez 16

Symboliczna historia Izraela Ez 23; Oz 1-3; Iz 1,21; Jr 2,2; Jr 3,6n

1 Pan skierował do mnie te słowa: Mt 22,2-14; Mt 25,1-13

16,1-63 Izrael, niewierna oblubienica Jahwe, „uprawiająca nierząd” z bogami obcymi, to w literaturze prorockiej obraz obiegowy od Ozeasza (por. Oz 1,2+), co Ezechiel rozwija w długą alegorię (podjętą znów w rozdz. 23 w innej formie). W niej jest odtworzona cała historia Izraela (rozdz. 20; por. 22, gdzie już jasno opowiada się o tych samych wydarzeniach). Kończy się ona w w. 60-63 jak u Ozeasza — darmowym przebaczeniem oblubieńca, który zawiera nowe przymierze. Tak się zapowiadają zaślubiny mesjańskie, których obraz zostaje podjęty w NT.

2 Synu człowieczy, zapoznaj Jerozolimę z jej obrzydliwościami J 3,29; Ef 5,25-33; Ap 17

3 i powiedz: Tak mówi Pan Bóg do Jerozolimy: Z pochodzenia i urodzenia swego jesteś z ziemi Kanaan. Ojciec twój był Amorytą, a matka twoja – Chittytką.

16,3. Pochodzenie z ziemi Kanaan. Biblijne wzmianki na temat Jerozolimy podają, że było to pierwotnie miasto Jebusytów (Joz 18,28). Dawid zdobył je i przekształcił w stolicę Izraela (2 Sm 5,6-10). Wzmianki o Jerozolimie pojawiają się też w egipskich tekstach złorzeczących z XIX i XVIII w. przed Chr. oraz w czternastowiecznych dokumentach z Amarna. Dokonując owego utożsamienia, Ezechiel stara się usunąć na bok ludzką dumę z miasta Jerozolimy, wskazując, że Bóg rozpoczyna wysuwanie oskarżeń pod adresem Judy.

16,3. Ojciec twój był Amorytą, a matka twoja Chetytką. Werset ten funkcjonuje niejako na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, słusznie ukazuje Jerozolimę jako miasto Jebusytów, wskazując na jej polityczne pochodzenie od Amorytów i Chetytów z północnej Syrii. Potwierdzają to wzmianki o Jerozolimie pojawiające się w tekstach z Amarna. Po drugie, w warstwie symbolicznej, stawia przed oczyma Jerozolimy jej mieszanych przodków (łącząc ją z trzema z siedmiu głównych grup etnicznych zamieszkujących Kanaan w Wj 3,8). Bóg określa owo miejsce i jego mieszkańców jako całkowicie skorumpowane. Po podbiciu Ziemi Obiecanej Izraelici mieli oczyścić Kanaan ze wszystkich jego bałwochwalczych tradycji (Pwt 7,1-5) - stali się tymczasem tacy sami jak ludzie, których miejsce mieli zająć.

4 A twoje urodzenie: w dniu twego przyjścia na świat nie odcięto ci pępowiny, nie obmyto cię w wodzie, aby cię oczyścić; nie natarto cię solą i w pieluszki cię nie owinięto.

16,4. Sposób traktowania noworodków. Wszystkie opisane tutaj czynności były zwykle wykonywane przez położne. Położna odcinała i zawiązywała pępowinę, myła niemowlę, czyściła jego skórę słoną wodą i w końcu zawijała je w pieluszkę. Później dziecko pokazywano rodzicom, którzy nadawali mu imię. W tym przypadku dziecko nie zostało jednak uznane za członka rodziny, lecz porzucone w polu - jego los spoczywał w ręku Boga. W starożytnym świecie rola położnej, która przygotowywała pomieszczenie do porodu i opiekowała się noworodkiem, była często metaforycznie przypisywana bóstwu. W jednej z części babilońskiego eposu Atrachasis bogini płodności, Mami, ukazana została jako boska położna, która powołuje ludzkość do życia. W egipskim Hymnie do Atona bóg słońca każdego ranka pełni rolę położnej na całym obszarze Egiptu. Rytuały wykonywane przez położne związane były z zaspokojeniem fizycznych potrzeb noworodka oraz z symbolicznym przejściem z łona matki do świata żywych.

5 Żadne oko nie okazało współczucia, aby spełnić względem ciebie jedną z tych posług przez litość dla ciebie. W dniu twego urodzenia wyrzucono cię na puste pole – przez niechęć do ciebie.

16,5. Pozostawienie dziecka. W źródłach klasycznych i w tekstach pochodzących z Bliskiego Wschodu wspomina się o przypadkach dzieciobójstwa. Najbardziej jaskrawe przykłady, pochodzące z okresu rzymsko-bizantyńskiego, odnaleziono podczas prac wykopaliskowych prowadzonych niedawno w ruinach starożytnego Aszkelonu. Natrafiono tam na szczątki setek niemowląt wyrzuconych do kanałów ściekowych. Dzieciobójstwo miało zwykle na celu pozbycie się dziewczynek lub chorego potomstwa. Traktowano to jako metodę kontroli liczebności populacji lub ekonomiczną konieczność, wiele bowiem wiosek mogło ledwie wyżywić i otoczyć opieką zdrowe dzieci i dorosłych. Fakt, że rodzice dziecka „wyrzucili je na puste pole”, miał również konsekwencje prawne. Zrzekali się w ten sposób w stosunku do niego wszelkich roszczeń prawnych; pozostawiali dziecko Bogu i/lub innemu człowiekowi do „adopcji”, by w ten sposób ocalić mu życie. Przykładem tej praktyki może być pozostawienie Mojżesza w koszu nad Nilem (chociaż nie było to pełne porzucenie; siostrze Mojżesza nakazano, by obserwowała, co się stanie; Wj 2,1-10) oraz narodziny legendarnego Sargona z Akkadu.

6 Oto Ja przechodziłem obok ciebie i ujrzałem cię, jak szamotałaś się we krwi. Rzekłem do ciebie, gdy byłaś we krwi: Żyj,

16,6 Żyj. W tekście hebr. dittografia: „i powiedziałem ci...: Żyj!”. — Dziecko pozostaje zakrwawione i rośnie jako dziczka aż do przymierza na Synaju, opisanego pod postacią zaślubin (w. 8n).

7 rośnij! Jak trawę na polu cię uczyniłem. Rosłaś, wzrastałaś i doszłaś do wieku dojrzałego. Piersi twoje nabrały kształtu i włosy twoje stały się obfitsze. Ale byłaś naga i bez okrycia. Oz 2,5

16,7 cię uczyniłem. BJ: „sprawiłem, że urosłaś”. Dosł.: „uczyniłem z ciebie mnóstwo”.

— do wieku dojrzałego. Lekcja beet iddîm na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: baadî adajîm, „z najpiękniejszymi klejnotami”.

8 Oto przechodziłem obok ciebie i ujrzałem cię. Był to twój czas, czas miłości. Rozciągnąłem połę płaszcza mego nad tobą i zakryłem twoją nagość. Związałem się z tobą przysięgą i wszedłem z tobą w przymierze – wyrocznia Pana Boga – stałaś się moją. Pwt 23,1+ Wj 19,1+

16,8. Zakrycie nagości połą płaszcza. Był to gest o znaczeniu prawnym i symbolicznym, że mąż ma zamiar zatroszczyć się o potrzeby żony. Intencja ta została dodatkowo podkreślona przez złożenie ślubu (berit). Innym przykładem jest okrycie Rut przez Boaza w scenie na klepisku, w której zgadza się przyjąć rolę jej obrońcy wobec starszych wioski (Rt 3,9).

9 Obmyłem cię wodą, otarłem z ciebie krew i namaściłem olejkiem.

16,9. Namaszczenie olejkiem. Jednym z elementów rytuału zawarcia małżeństwa był „dzień kąpieli”, kiedy to dokonywano namaszczenia symbolizującego przeniesienie obowiązku opieki nad młodą kobietą z jej rodziców na męża. Ceremonię tę potwierdzają dokumenty starobabilońskie, może się też ona kryć u podstaw środkowoasyryjskiego prawa, zgodnie z którym mężczyzna namaszczał olejkiem głowę kobiety, która wkrótce miała zostać jego żoną. Gest ten pozostaje w jaskrawym kontraście do nieudzielenia opieki noworodkowi (Ez 16,4).

10 Następnie przyodziałem cię wyszywaną szatą, obułem cię w trzewiki z miękkiej skórki, opasałem bisiorem i okryłem cię jedwabiem.

16,10. Wyszywana szata. Wśród darów składanych pannie młodej była też zwykle wyszywana szata, w którą miała być ubrana. Do wyszywania brano jedynie najlepsze tkaniny. Wyszywaną szatę uważano za dar na wojnie (Sdz 5,30) oraz za luksusowy przedmiot nadający się do wymiany handlowej z innymi krajami (Ez 27,16). Na płaszczyźnie bardziej praktycznej, Kodeks Hammurabiego i kodeks Lipit Isztar z Mezopotamii wymieniają oliwę, zboże i odzienie jako rzeczy, które mąż powinien zapewnić swoim żonom.

16,10. Skórzane sandały. Zwyczajne sandały robiono z tkaniny z przeplatanych włókien, wzmocnionych skórzanymi rzemieniami (Iz 5,27). Obuwie wykonane całkowicie ze skóry było luksusem, dowodzącym bogactwa i władzy właściciela. Ozdobne skórzane sandały przedstawiono na Czarnym Obelisku Salmanassara III (IX w. przed Chr.) oraz na malowidłach ściennych z czasów asyryjskiego króla Sargona II (721-705 przed Chr.).

11 Ozdobiłem cię klejnotami, włożyłem bransolety na twoje ręce i naszyjnik na twoją szyję. 12 Włożyłem też pierścień w twój nos, kolczyki w twoje uszy i wspaniały diadem na twoją głowę.

16,11-12. Klejnoty. Klejnoty podarowane przez męża obejmują różne rodzaje kosztowności używanych zwykle do ozdobienia kobiecego ciała i głowy (porównaj ten tekst z pełniejszą listą z Iz 3,18-23). Podobnie jak wśród darów przekazanych Rebece (Rdz 24,22), jest tu bransoleta na ręce (być może mająca na obu końcach wyobrażenie głowy zwierzęcej). Naszyjnik mógł składać się z paciorków nawleczonych na sznurek lub metalowych pierścieni podobnych do ukazanych na asyryjskich reliefach oraz płaskorzeźbach z kości słoniowej odnalezionych w Nimrud i przedstawiających kobiety królewskiego rodu. Również kolczyk w nosie przypomina ozdobę przekazaną Rebece (Rdz 24,22), zaś kolczyki do uszu były przypuszczalnie owalne, umieszczane w przekłutych uszach. Najbardziej zdumiewającą z ozdób jest złoty diadem lub tiara, która dopełnia stroju żony króla i ma odpowiedniki w sztuce egipskiej i asyryjskiej.

13 Zostałaś ozdobiona złotem i srebrem, przyodziana w bisior oraz w szaty jedwabne i wyszywane. Jadałaś najczystszą mąkę, miód i oliwę. Stawałaś się z dnia na dzień piękniejsza i doszłaś aż do godności królewskiej. Pwt 32,13

16,13. Wyborne pokarmy. Podobnie jak Jahwe dostarczał Izraelitom pokarmu w całej historii tego narodu, w tej metaforze małżeństwa Jahwe ukazany został jako oblubieniec i mąż troszczący się o swoją oblubienicę, Jerozolimę, i obdarzający ją najlepszą mąką, miodem i oliwą z oliwek. Produkty te pojawiają się w mezopotamskich kodeksach prawnych jako składniki należne żonie i niezbędne do codziennego utrzymania. W tym jednak przypadku żona otrzymuje szczególne zaopatrzenie - najlepsze składniki - by mogła z nich przygotować swój chleb. Później posłuży to za podstawę oskarżeń pod jej adresem, gdy złoży te produkty w ofierze innym bogom (Ez 16,19).

14 Rozeszła się twoja sława między narodami dzięki twojej piękności, bo była ona doskonała z powodu ozdób, w które cię wyposażyłem – wyrocznia Pana Boga. 

15 Ale zaufałaś swojej piękności i wyzyskałaś swoją sławę na to, by uprawiać nierząd. Oddawałaś się każdemu, kto obok ciebie przechodził. Pwt 31,16; Pwt 32,15; Iz 57,8

16,15 kto obok ciebie przechodził. W tekście hebr. dodane: „był jego”(?). W części grec. i w przekładzie syr. pominięte.

16,15. Prostytucja w świecie starożytnym. W Mezopotamii istniał podział na prostytucję uprawianą dla zysku i „świętą posługę seksualną” (jak to zjawisko określa G. Lerner). Termin harimtu oznacza obydwie formy nierządu w tekstach zapisanych pismem klinowym (na przykład, to harimtu „obłaskawia” Enkidu w Eposie o Gilgameszu), istniała jednak pomiędzy prostytuującymi się kobietami różnica społeczna, inny też był cel ich zachowań. Święta posługa seksualna wykonywana w świątyni miała związek z rytuałem świętego małżeństwa, który miał zapewnić urodzajność ziemi. W Mezopotamii istniały różne hierarchie kapłanek, które reprezentowały boginię Isztar/Inanna i miały być „nawiedzane” przez boga Marduka każdej nocy. Istniały też zamknięte zakony kobiece oraz bardziej publiczne postaci, takie jak naditu, mogące posiadać własność, prowadzić interesy, a nawet wyjść za mąż. Fakt, że zjawisko prostytucji uprawianej dla zysku występowało w pobliżu świątyń, wynikał z tego samego powodu, dla którego kwitło ono w tawernach i miejskich bramach - panował tam większy ruch i łatwiej było znaleźć klienta. Zapłatę przyjmowały i kapłanki i prostytutki, te pierwsze miały ją jednak złożyć w ofierze bogom. Szczególnie dziwne w zachowaniu oblubienicy Jerozolimy jest to, iż płaci kochankom za ich usługi, co jest oczywistą aluzją do bałwochwalstwa i odrzucenia przymierza z Jahwe. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Pwt 23,17-18.

16 Nabrałaś swoich szat i sporządziłaś sobie wyżyny [z namiotami] o różnorakich barwach i na nich uprawiałaś nierząd.

16,16 [z namiotami]. W BJ pominięte. Może należy rozumieć: „namioty na wyżynach”.

— uprawiałaś nierząd. Po tej frazie omija się cztery niezrozumiałe słowa, dosł.: „(one) nie przybywają i nie będzie”.

16,16. Wyżyny sporządzone z szat. Dwoiste znaczenie tekstu ponownie wskazuje na wyżyny (bamot), gdzie uprawiano bałwochwalstwo, oraz na krzykliwie ustrojone łoża nierządnic umieszczone na podwyższonych platformach. W podobnym duchu, w Iz 57,7 opisano ustawienie łoża na wysokim wzgórzu i składanie na nim ofiar bożkom. Księga Przysłów 7,16-17 ostrzega, że łoże nierządnicy okryte jest kuszącymi, barwnymi i drogimi szatami (porównaj Ez 23,17) - znakomitymi szatami podobnymi do tych, które Bóg dał swojej oblubienicy-Jerozolimie.

17 Wziąwszy ozdobne przedmioty ze złota i ze srebra, które ci dałem, uczyniłaś sobie z nich podobizny ludzkie i przed nimi grzeszyłaś nierządem. Oz 2,10; Wj 32,2n

16,17. Męskie bożki [BT: „podobizny ludzkie”]. W mezopotamskich tekstach sakralnych zawarte są szczegółowe opisy wykonywania bożków. Istniały też dodatkowe rytuały, np. obrzęd „otwarcia ust”, które miały ożywić bożka, by mógł służyć za powiernika boskiej mocy i obecności. Ponieważ w tym fragmencie Księgi Ezechiela chodzi wyraźnie o bożka płci męskiej, możliwe, że jest to wierne wyobrażenie bóstwa (przedstawianego zwykle z koroną lub uniesioną w górę włócznią). Możliwe jest jednak również, że wykonano tutaj posąg cielca (porównaj złote cielce w Wj 32,2-4) lub symbol falliczny. Użycie metali szlachetnych do tego celu pojawia się też w opowieści o Mice z Sdz 17,4-5.

18 Wzięłaś swe szaty wyszywane i okryłaś je nimi, a także moją oliwę i moje kadzidło składałaś w ofierze przed nimi. 19 Nawet żywność, którą ci dałem: najczystszą mąkę, oliwę i miód, którymi cię żywiłem, ofiarowałaś im jako miłą woń. Tak było – wyrocznia Pana Boga. 

20 Brałaś też synów swoich i córki, które mi urodziłaś, a składałaś im w ofierze na pożywienie. Czy więc czymś małym jest twój nierząd? Kpł 18,21+

16,20. Ofiary z ludzi. Na temat ofiar z dzieci składanych Molochowi zob. komentarz do Kpł 18,21 oraz Pwt 18,10. W tym przypadku dzieci, dar Jahwe będący elementem przymierza, stają się „pożywieniem” bogów, którzy stali się „kochankami” Jerozolimy. Stanowi to kontynuację linii myślenia, która rozpoczyna się od stworzenia bożka, ubrania i namaszczenia go, następnie zaś dostarczenia mu „pożywienia”. Wszystkie wspomniane tutaj rytuały posiadają odpowiedniki mezopotamskie, pojawiające się w opisach służby w ich świątyniach, gdzie posągom bóstw każdego dnia serwowano dwa posiłki. Jednak składanie dzieci w ofierze bogom miało bardziej konkretne odzwierciedlenie w kulcie fenickim i kananejskim.

21 Zabijałaś przecież synów moich i paląc ich, składałaś im w ofierze. 22 A przy wszystkich tych obrzydliwościach i nierządach nie pamiętałaś dni twojej młodości, gdy byłaś naga, odkryta i gdy szamotałaś się w swojej krwi. 23 A po tych wszystkich złościach twoich – biada, o biada tobie! – wyrocznia Pana Boga – 24 budowałaś sobie szałasy i sporządzałaś wzniesienia na każdym miejscu. Pwt 12,2+

16,24. Sporządzałaś wzniesienia. Aby dać wyraz pragnieniu odgrywania roli nierządnicy, Jerozolima sporządzała wzniesienia (w języku hebrajskim geb) w ważnych miejscach. Mogły być to stylizowane przedstawienia łoża nierządnicy (zob. Prz 7,16-17) służące jako „znak” prostytutki, reklamujący jej obecność i uprawiane zajęcie.

25 Na początku każdej drogi budowałaś sobie wzniesienie, aby tam kalać swoją piękność, i oddawałaś się każdemu przechodniowi. Mnożyłaś coraz bardziej swoje czyny nierządne.

16,24-25. Przybytki na każdym placu [BT: „szałasy na każdym miejscu”]. Użyte tutaj słowo rama nie jest typowym hebrajskim określeniem przybytku. Gdzie indziej wydaje się oznaczać platformę (1 Sm 22,6) i, podobnie jak geb, może zwyczajnie wskazywać na obecność w danym miejscu nierządnicy. Fakt, że był on umieszczony na publicznym placu, miał znaczenie handlowe. Kobieta chciała znajdować się w miejscu o dużym nasileniu ruchu, by zarobić jak najwięcej pieniędzy. Odniesienie tego obrazu do metafory bałwochwalstwa Jerozolimy przywołuje różnorodne ołtarze i przybytki wzniesione przez Salomona dla bogów jego cudzoziemskich żon (1 Krl 11,4-8). Na temat przybytków na rogu każdej ulicy zob. komentarz do 2 Krn 28,24.

26 Uprawiałaś nierząd z twoimi sąsiadami, Egipcjanami, o ciałach potężnych, pomnażałaś coraz bardziej swoje czyny nierządne, aby Mnie pobudzać do gniewu. Iz 30; Iz 31

27 Oto wyciągnąłem rękę przeciwko tobie i zmniejszyłem ci żywność, i wydałem cię na łup twoim nieprzyjaciółkom, córkom filistyńskim, które się wstydziły twojego postępowania.

16,27 córkom filistyńskim. Miasta wybrzeża filistyńskiego korzystały z niepowodzeń Judy, aby się powiększyć jej kosztem — za Achaza według 2 Krn 28,18, za Ezechiasza według Roczników Sennacheryba, i może po pierwszej deportacji por. Jr 13,19 i tu 25,15-17.

16,27. Pomniejszenie terytorium. Gdy sprzymierzeniec lub wasal nie wypełniał postanowień traktatowych, zwierzchnik miał prawo podjąć środki karne. Na przykład gdy Ezechiasz, król Judy, odmówił zapłacenia dorocznej daniny królowi Asyrii, Sennacherybowi, ten zapisał w swoich rocznikach, że ziemie Ezechiasza zostały okrojone i przekazane w zarząd innym władcom wasalnym. W tym wersecie na podwójne znaczenie wskazuje użycie hebrajskiego słowa hoq jako „terytorium”. Zwykle oznacza ono regularny przydział żywności (Prz 30,8), tutaj jednak, w kontekście przymierza, określa dział uważany przez naród za jego własny, w rzeczywistości zaś będący darem od Boga.

28 Uprawiałaś następnie nierząd z Asyryjczykami, ponieważ byłaś nienasycona; oddawałaś się nierządowi z nimi, a i tak się tym nie nasyciłaś. 2Krl 21,1-18; 2Krn 33,1-10

16,28 a i tak się tym nie nasyciłaś. Działo się to szczególnie pod panowaniem Manassesa, kiedy przymierza z obcymi mocarstwami pociągnęły za sobą rozwój idolatrii.

29 Uprawiałaś więc znów nierząd z krajem kupieckim Chaldejczyków, i także tym się nie nasyciłaś.

16,26-29. Egipt, Asyria, Babilonia. W miarę jak Ezechiel rozwija temat zła będącego wynikiem uwikłania się w cudzoziemskie sojusze, wymienia w porządku chronologicznym kraje, które odwiodły Judę od Jahwe. Sojusze te później sprowadziły nieszczęście na naród. To właśnie za polityczne konszachty z Egiptem Rabsak [BT: „namiestnik”] zbeształ Ezechiasza w Iz 36,6. W czasach bliższych sojusz Sedecjasza z faraonem Psametychem II zaowocował oblężeniem Jerozolimy przez wojska Nabuchodonozora (zob. komentarz do Jr 37,5-8). Asyryjczycy narzucili Judzie pozycję wasala, lecz Achaz dobrowolnie ją przyjął, dostarczając więcej politycznego i społecznego wsparcia asyryjskiej sprawie, niż tego oczekiwano (zob. 2 Krl 16,3-9). W końcu, w czasach Ezechiela, król Judy utrzymywał długotrwałe stosunki z Chaldejczykami, które zostały zapoczątkowane jeszcze za Ezechiasza po przybyciu posłańców Merodak-Baladana (2 Krl 20,12-19). Wspominając o „kraju kupieckim”, Ezechiel może wyrażać trzeźwy osąd, że Juda ponownie stała się pionkiem w gospodarczej i politycznej rozgrywce, prowadzonej przez ówczesne potęgi Bliskiego Wschodu.

30 Jakżeż słabe było twoje serce – wyrocznia Pana Boga – skoro dopuszczałaś się takich rzeczy, godnych bezwstydnej nierządnicy,

16,30 twoje serce. Tekst niepewny. Hebr. słowo libbah — które wygląda na formę od leb lub lebab, „serce” — można by rozumieć według asyro-babilońskiego jako „gniew”. Należałoby zatem przetłumaczyć (poprawiając wokalizację): „Jestem napełniony gniewem przeciw tobie”.

31 skoro budowałaś szałas na początku każdej drogi, skoro urządzałaś sobie wzniesienia na każdym placu, a gardząc zapłatą, nie byłaś podobna do nierządnicy,

16,31 skoro budowałaś. BJ: „skoro budowałaś sobie” (bibenôtek), według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „w twoich córkach” (bibenôtajik).

32 lecz do kobiety cudzołożnej, która zamiast swojego męża przyjmuje obcych. 

33 Wszystkim nierządnicom daje się zapłatę, a ty wszystkim swoim kochankom dawałaś podarki i zjednywałaś ich sobie, by przychodzili do ciebie zewsząd i uprawiali z tobą nierząd. Oz 8,9+

34 U ciebie działo się odwrotnie niż u nierządnic: nikt nie gonił za tobą. To ty dawałaś zapłatę, a ciebie nikt nie wynagradzał. Tak, z tobą było wprost odwrotnie. 35 Dlatego, Nierządnico, słuchaj słowa Pańskiego! 

36 Tak mówi Pan Bóg: Za to, że odsłaniałaś swą sromotę i odkrywałaś swoją nagość, uprawiając nierząd ze wszystkimi swoimi ohydnymi bożkami, a także za krew twoich synów, których im ofiarowałaś – Ap 17,5-6

16,36 odsłaniałaś swą sromotę. Za Targ. BJ: „roztrwoniłaś twoje pieniądze”. Tekst hebr. dosł.: „rozdałaś swój brąz”, co byłoby aluzją do wspomnianych przed chwilą podarków, lecz wielu komentatorów uważa ten tekst za skażony.

— za krew. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „jak krew”.

16,36. Krew dzieci [BT: „krew twoich synów”]. Jest to powtórzenie oskarżenia z wersetu 20, że Jerozolima składała w ofierze swoje dzieci na ołtarzach innych bogów. Z Ps 106,38-39 wynika, że uważano to nie tylko za ohydę, lecz również za przelewanie „niewinnej krwi” - najgorszy z możliwych grzechów (zob. 2 Krl 21,16; Jr 26,15).

37 za to Ja zgromadzę wszystkich twoich kochanków, w których miałaś upodobanie, i wszystkich tych, których miłowałaś, jak również i tych wszystkich, których nienawidziłaś. Tak, Ja zgromadzę ich ze wszystkich stron przeciwko tobie i odsłonię twą nagość przed nimi, aby zobaczyli całą twoją nagość. Ap 17,16; Oz 2,12

38 Będę cię sądził tak, jak się sądzi cudzołożnice i zabójczynie. Wydam cię krwawemu gniewowi i zazdrości.

16,38 Wydam cię krwawemu gniewowi. Na zasadzie domysłu (por. 23,25). Tekst hebr.: „wydam ci krew gniewu”.

39 Wydam cię w ich ręce, a oni zniosą twoje szałasy, zniszczą twoje wzniesienia, rozbiorą cię z szat, zabiorą ci klejnoty i pozostawią cię nagą i odkrytą. Oz 2,5+

40 Zwołają przeciwko tobie zgromadzenie, ukamienują cię i mieczami poćwiartują na części. 41 Następnie domy twoje spalą w ogniu i wykonają na tobie wyrok na oczach wielu kobiet. Oto tak położę kres twemu nierządowi i już więcej nie będziesz dawała podarków za nierząd. 42 I tak uśmierzę mój gniew na ciebie, i odstąpi od ciebie moja zapalczywość. Uspokoję się i już więcej nie będę się gniewał. 43 Ponieważ nie pamiętałaś o dniach młodości swojej i wszystkimi czynami wzbudzałaś we Mnie gniew, przeto Ja z kolei na twoją głowę sprowadzę [skutki] twego postępowania – wyrocznia Pana Boga – nie dodasz już zbrodni do wszystkich twoich obrzydliwości. 44 Oto każdy układający przysłowia będzie o tobie wypowiadał następujące: „Jaka matka, taka córka”. 

45 Jesteś rzeczywiście córką twej matki, która nabrała wstrętu do swojego męża i dzieci; jesteś rzeczywiście siostrą swoich sióstr, które nabrały wstrętu do swoich mężów i dzieci. Matka wasza była Chittytką, a ojciec wasz Amorytą. Ez 16,3

16,45 swoich sióstr. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „swojej siostry”.

16,45. Matka wasza była Chetytką, a ojciec wasz Amorytą. Zob. komentarz do Ez 16,3. Prorok nawiązuje nie tylko do tych ludów Kanaanu, lecz również do małżeństw mieszanych, które były zawierane na przestrzeni wieków między owymi ludami i Izraelitami.

46 Twoją starszą siostrą była Samaria, mieszkająca na lewo od ciebie wraz ze swoimi córkami, a twoją młodszą siostrą była Sodoma wraz ze swoimi córkami, mieszkająca na prawo od ciebie.

16,46 Strona prawa i lewa określone, gdy patrzący jest zwrócony na wschód.

16,46. Samaria i Sodoma. Podane tutaj oskarżenie jest wyraźnie zrozumiałe. Samaria, stolica Północnego Królestwa Izraela, i Sodoma zostały zniszczone, gdy Bóg stwierdził ich nieprawość (zob. Rdz 19,12-25 i 2 Krl 17,5-18). Określenie Samarii mianem starszej lub „większej” siostry może wskazywać na względne znaczenie tego miasta jako stolicy dziesięciu pokoleń Izraela. Samaria została zbudowana przez Omriego (1 Krl 16,24) w IX w. przed Chr. i była znacznie „młodsza” nawet od Jerozolimy Dawida. Bóg mógł wymienić Sodomę z powodu tradycji opowiadającej o jej zniszczeniu. (Am 4,11). Jako miasto Sodoma była przypuszczalnie starsza od Jerozolimy, lecz mniejsza od niej, czego dowodem łatwość, z jaką ją zdobyto (Rdz 14,8-11).

47 Tylko przez krótki czas nie naśladowałaś ich postępowania i nie popełniałaś takich obrzydliwości jak one. A potem w całym swoim postępowaniu stałaś się gorsza od nich.

16,47 takich obrzydliwości. Domyślny przekład tekstu prawdopodobnie skażonego.

48 Na moje życie – wyrocznia Pana Boga – twoja siostra Sodoma wraz ze swymi córkami postępowała tak, jak ty postępowałaś wraz z twymi córkami. 49 Oto taka była wina siostry twojej, Sodomy: ona i jej córki odznaczały się wyniosłością, zachłannością i spokojną beztroską, ale nie wspierały biednego i nieszczęśliwego, 

50 co więcej, uniosły się pychą i dopuszczały się tego, co wobec Mnie jest obrzydliwością. Dlatego je odrzuciłem, jak to widziałaś. Rdz 19

16,50 widziałaś. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „widziałem”.

51 Także Samaria nie dopuściła się ani połowy twoich grzechów. Ty popełniłaś o wiele więcej obrzydliwości niż one i ty usprawiedliwiłaś twoje siostry przez wszystkie obrzydliwości, które popełniłaś. 52 Ty więc także znoś swoją hańbę, ty, która usprawiedliwiłaś swoje siostry. Przez twoje grzechy, które były gorsze niż ich, zostały one przez ciebie usprawiedliwione. Zawstydź się więc i znoś swoją hańbę, albowiem usprawiedliwiłaś swoje siostry.

16,52 swoje siostry. Dwukrotnie w wierszu według przekładów starożytnych. Tekst hebr. w obu miejscach: „swoją siostrę”.

53 Ja zaś odmienię ich los, los Sodomy i jej córek oraz los Samarii i jej córek, a także twój los odmienię przy nich, 54 abyś nosiła swoją hańbę i była zawstydzona z powodu wszystkiego, czego się dopuściłaś, i w ten sposób im przyniosła pociechę. 55 Twoja siostra Sodoma i jej córki wrócą znów do pierwotnego swego stanu. Podobnie i Samaria ze swymi córkami powróci także do swego stanu pierwotnego. Ty i córki twoje wrócicie także do swego stanu pierwotnego. 56 Czyż za dni twojej pychy nie było mowy w twoich ustach o twojej siostrze Sodomie, 57 zanim hańba twoja nie została odkryta? Podobnie jak ona jesteś teraz pośmiewiskiem dla córek Edomu i wszystkich, którzy mieszkają dokoła, dla córek filistyńskich, które tobą gardzą.

16,57 hańba twoja. BJ: „twoja nagość”, za trzema rkpsami (por. w. 37). Tekst hebr.: „twoja występność”.

— jak ona. Za grec. Tekst hebr.: „jak czas”.

— Edomu. Za niektórymi rkpsami i przekładem syr. Tekst hebr.: „Aramu”.

16,57. Edom i Filistea. W kontekście sojuszu Edomitów i Chaldejczyków, który miał przypuszczalnie miejsce w okresie oblężenia Jerozolimy (zob. Ps 137,7), Edomici mogli wyrażać satysfakcję z jej klęski, a nawet rabować Judę po zdobyciu stolicy przez Babilończyków (zob. komentarz do Jr 49,7). W VII w. przed Chr. Filistea zajmowała chwiejne stanowisko, stając raz po stronie Babilończyków, raz przeciwko nim. Na przykład Aszkelon został złupiony i spalony przez Nabuchodonozora w 604 przed Chr. Po zdobyciu Jerozolimy w 597 przed Chr. i jej zniszczeniu w roku 587 okoliczne państwa mogły radować się losem mieszkańców miasta, uważając je za nową Sodomę, zaś jej zniszczenie - za dowód sprawiedliwego gniewu Bożego, który spadł na ten zdeprawowany i nieposłuszny naród.

58 Odpowiesz za swe cudzołóstwa i obrzydliwości – wyrocznia Pana Boga. 59 Tak bowiem mówi Pan Bóg: Postąpię z tobą tak, jak ty postępowałaś, ty, która złamałaś przysięgę i zerwałaś przymierze. 

60 Ja jednak wspomnę o przymierzu, które z tobą zawarłem za dni twojej młodości, i ustanowię z tobą przymierze wieczne. Jr 31,3; Jr 31,31-34; Oz 2,16-25; Ez 36,31

61 Ty zaś ze swej strony wspomnisz swoje postępowanie i zawstydzisz się, kiedy przyjąwszy siostry twoje tak starsze, jak i młodsze od ciebie, dam ci je za córki, choć nie ze względu na zawarte z tobą przymierze. 62 Odnowię bowiem moje przymierze z tobą, i poznasz, że Ja jestem Pan,

16,62 moje przymierze z tobą. Naleganie Ezechiela na darmowość dobrodziejstw Bożych, udzielonych Izraelowi nie z racji jego skruchy (która przyjdzie po nowym przymierzu), lecz z czystej życzliwości, przygotowuje objawienie NT (por. 1 J 4,10; itd.).

63 abyś pamiętała i wstydziła się i abyś ze wstydu ust swoich nie otwarła wówczas, gdy ci przebaczę wszystko, co uczyniłaś – wyrocznia Pana Boga.

Ez 17

Alegoryczny orzeł

1 Pan skierował do mnie te słowa:

17,1. Alegorie i przypowieści w świecie starożytnym. W narracji starożytnej często posługiwano się retorycznym narzędziem alegorii i przypowieści, by wyrazić główną myśl lub stworzyć obraz bardziej zrozumiały i mocniej przemawiający do odbiorców. Odnosi się to szczególnie do literatury mądrościowej i tekstów prorockich. Na przykład w pochodzącym z XX w. przed Chr. egipskim utworze zatytułowanym Spór człowieka z jego Ba, przygnębiony duch człowieka opowiada mu przypowieść o śmierci i jej nieprzewidywalności. Inny tekst egipski, Pouczenia Ankszeszonki (VIII w. przed Chr.), posługuje się obrazem opuszczonego domu i niezamężnej kobiety jako alegorią straty. Egipskie pieśni miłosne (XIII w. przed Chr.) sławią wielorakie przymioty pięknej kobiety, posługując się przenośnym znaczeniem bujnych moczarów, pąku lotosu oraz kwitnącej mandragory. W profetycznych wizjach egipskiego mędrca Neferti (XX w. przed Chr.) opisano inwazję nad Egipt za pomocą obrazu sieci w moczarach pełnej „dziwnych ptaków” oraz obrazu pojawienia się stad pustyni, pijących wodę Nilu. Odwoływanie się w tych krótkich opowieściach i grach słów do wyobraźni powiększało satysfakcję słuchaczy i akcentowało główną myśl autora.

2 Synu człowieczy, zadaj zagadkę i opowiedz przypowieść domowi izraelskiemu. 3 Powiesz: Tak mówi Pan Bóg: Orzeł wielki, o rozłożystych skrzydłach i długich piórach, okryty pstrym upierzeniem, przyleciał nad Liban i zabrał wierzchołek cedru.

17,3 Ów „orzeł” to Nabuchodonozor, który w r. 597, po deportacji Jojakina, umieścił na tronie jerozolimskim Sedecjasza (por. w. 12n).

17,3. Bajki o zwierzętach i drzewach. Do najbardziej popularnych rodzajów bajek należą te, w których występują zwierzęta (zob. komentarz do Lb 22,28-31) albo drzewa, prowadzące rozmowę lub dokonujące określonych działań (zob. komentarz do Sdz 9,8). Zachowało się kilka przykładów takich utworów. W asyryjskich Słowach Ahikara(VIII w. przed Chr.) toczy się dialog pomiędzy ciernistym krzewem i drzewem granatu na temat ich przymiotów. W pochodzącej z XIII w. przed Chr. egipskiej Opowieści o dwóch braciach krowy ostrzegają młodszego brata, Anubisa, że jego zazdrosny starszy brat chce go zabić.

4 Ułamał koniec jego pędów, zaniósł do kraju kupieckiego i złożył go w mieście handlowym. Ez 16,29

17,4. Kraj kupiecki. Chociaż z handlem najczęściej łączeni są Fenicjanie, ich rola bardziej przypominała rolę pośredników, natomiast bankierzy i kupcy dostarczający towarów pochodzili głównie z miast Mezopotamii (zob. Iz 23,8). To właśnie handlowe imperium Chaldejczyków, dzięki militarnym wysiłkom ich króla, zdołało objąć zasięgiem swych wpływów wszystkie dziedziny przedsiębiorczości. Temat ten powraca w wielu rocznikach mezopotamskich, opowiadających o wyprawie króla „na morze”, by objąć kontrolę nad „cedrami Libanu”.

5 Następnie wziął szczep z tego kraju i zasadził na roli urodzajnej, i umieścił go nad obfitymi wodami, i zasadził jak wierzbę,

17,5 nad obfitymi wodami. Według przekładów starożytnych. W tekście hebr. przed „nad” dodane „weź”.

6 by rósł i stał się bujną winoroślą – choć niskopienną – której pędy zwracały się ku niemu i której korzenie miały być pod nim. I stał się on krzewem winnym, wytworzył gałązki i wypuścił listowie. 7 Ale był inny wielki orzeł, o wielkich skrzydłach i bogatym upierzeniu. A oto ów krzew z ziemi, gdzie był zasadzony, ku niemu zwrócił swe korzenie, ku niemu zwrócił swe gałązki, aby on je nawadniał.

17,7 inny. Za przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „jeden”.

— Jest to Egipt, na którym Sedecjasz zawsze miał pokusę się opierać przeciwko Babilonii (por. w. 15).

17,6-7. Przypowieści o krzewie winnym. Zob. komentarz do Ez 15,2-7. Wysiłki ogrodnika troszczącego się o winną latorośl i sadzącego ją w pobliżu obfitych źródeł wody nagradzane były bujnym wzrostem. Jednak z chwilą pojawienia się drugiego orła krzew winny wydaje się odrzucać troskliwe zabiegi ogrodnika i traci z oczu swój cel. Zwraca pnącza [BT: „korzenie”] w stronę drugiego ptaka, jakby szukał innego, niepotrzebnego mu, źródła wody. Ten brak właściwej relacji upodabnia przypowieść Ezechiela do „Pieśni o winnicy” z Iz 5,1-7.

8 A przecież na roli urodzajnej, nad wodami obfitymi był zasadzony, gdzie mógł puszczać gałązki i wydawać owoc, i stać się wspaniałą winoroślą. 9 Powiedz: Tak mówi Pan Bóg: Czy to się uda? Czy nie wyrwie on jego korzeni? Czy nie oberwie jego owoców? I czy nie uschną wszystkie świeże pędy, które wypuści? A nie potrzeba mu ani mocnego ramienia, ani licznego ludu, aby go wyrwać z korzeniami.

17,9 Czy to się uda? Według niektórych rkpsów i przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „to się uda”.

10 Oto go zasadzono. – Czy mu się poszczęści? Czy nie uschnie, gdy wschodni wiatr powieje? Uschnie na roli, na której wypuszczał swe pędy. 11 Pan skierował do mnie te słowa: 

12 Mów do ludu opornego: Czy nie wiecie, co to oznacza? Powiedz: Oto król babiloński nadciągnął do Jerozolimy, pochwycił jej króla i jej książąt i zaprowadził ich do siebie, do Babilonu. 2Krl 24,10-17

17,12. Deportowanie króla i książąt. Ezechiel interpretuje przypowieść o orle i krzewie winnym jako opowieść o wzięciu Jojakina i członków jego królewskiego dworu jako zakładników po oblężeniu i zdobyciu miasta Jerozolimy przez Nabuchodonozora w 597 przed Chr. (2 Krl 24,6-17). Podobnie jak zadbany krzew winny, Jojakin był traktowany w sposób godny. Dowodzą tego listy racji żywnościowych pochodzące z urzędowych dokumentów Nabuchodonozora. Jeśli do sytuacji tej odnieść położenie Daniela i jego trzech przyjaciół, wydaje się prawdopodobne, że Jojakina i jego doradców starano się poddać wpływom kultury babilońskiej, by kiedyś mogli powrócić do Jerozolimy jako wierni zarządcy Nabuchodonozora (Dn 1,3-5).

13 Wziął następnie jednego z potomków królewskich, zawarł z nim przymierze i przysięgą go związał, a co znaczniejszych uprowadził z kraju,

17,13. Jeden z potomków królewskich. Kroniki babilońskie podają, że po zdobyciu Jerozolimy w 597 przed Chr. Nabuchodonozor zabrał jako zakładnika króla Jojakina, syna Jojakima. Na tronie Judy umieścił Nabuchodonozor wuja Jojakina, trzeciego syna Jozjasza. Pierwotnie nosił on imię Mattaniasz, lecz król babiloński nazwał go Sedecjaszem, by podkreślić jego podrzędną pozycję (2 Krl 24,17).

14 aby królestwo było bez znaczenia, tak by więcej już nie powstało, by tak mogło trwać, zachowując warunki przymierza. 

15 On jednak zbuntował się przeciw niemu, skierował posłów do Egiptu, aby mu dano koni i liczne oddziały. Czy mu się to powiedzie? Czy ocali się ten, który tak postępuje? Czy ocali się ten, co złamał przymierze? 2Krl 24,20

17,15. Bunt Sedecjasza i jego umowa z Egiptem. Mimo klęski w 597 przed Chr. oraz deportowania Jojakina, Sedecjasz przemyśliwał o uniezależnieniu się przeciwko Babilończykom. W tym celu spotkał się z posłańcami Edomu, Moabu, Ammonu, Tyru i Sydonu na samym początku swojego panowania (Jr 27,3), najwyraźniej zawarł też jakiś układ z faraonem Psametychem II (zob. komentarz do Jr 34,21). Zob. komentarz do Jr 37,5-8 na temat ruchów wojsk egipskich w Palestynie. Faraon Apries w jakimś stopniu odpowiedział na błaganie Sedecjasza o pomoc, nie zdołał jednak zapobiec upadkowi Jerozolimy.

16 Na moje życie – wyrocznia Pana Boga – w siedzibie tego króla, który go wprowadził na tron, a wobec którego przysięgi nie dochował i złamał warunki przymierza, u niego w Babilonie umrze. 17 Nie wspomoże go faraon wielkim wojskiem i licznymi zastępami podczas walki, gdy usypią wały i pobudują wieże, gdzie zginie mnóstwo ludzi.

17,17 Nie wspomoże. BJ: „nie ocali”, joszîa, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: jaaseh, „zrobi”.

17,17. Wały i roboty oblężnicze. Chociaż fragmenty kroniki babilońskiej, które przetrwały do naszych czasów, nie zawierają opisu oblężenia Jerozolimy (zob. 2 Krl 25,1), podobna operacja wojskowa ukazana została w asyryjskich annałach Sennacheryba, datowanych począwszy od 701 przed Chr. Można przyjąć, że zaplanowano długie oblężenie, ponieważ wiele czasu poświęcono na zbudowanie wałów i wież. Zob. komentarz do Jr 6,6 oraz Ez 4,2, gdzie opisano urządzenia stosowane podczas takiej operacji.

18 On odrzucił przysięgę i złamał przymierze, bo rękę swą do tego przyłożył, on to wszystko uczynił. Nie ocali się.

17,18. Przysięga i przymierze. Los Sedecjasza miał być wynikiem nieuszanowania złożonej przysięgi lub niedotrzymania warunków traktatu. Starożytne umowy międzynarodowe zawierały zwykle listę przekleństw, które spadną na nielojalną stronę. Podpisywaniu traktatu towarzyszyła przysięga składana odpowiednim bóstwom. W rezultacie, jeśli traktat został złamany, obowiązek ukarania winowajcy spadał na jego boga/bogów.

19 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Na moje życie! [Skutki] odrzucenia mojej przysięgi i złamania mego przymierza sprowadzę na jego głowę. 

20 Zarzucę moją sieć na niego, aby wpadł w mój niewód, i przywiodę go do Babilonu i tam go osądzę za wiarołomstwo popełnione względem Mnie. Ez 12,13

21 Wszyscy zaś najlepsi spośród całego jego wojska zginą od miecza, a ci, którzy ocaleją, zostaną rozproszeni na wszystkie wiatry. I poznacie, że przemówiłem Ja, Pan.

17,21 Wszyscy zaś najlepsi. BJ: „Co do całej jego elity”, „jego elita”, mibecharajw, według niektórych rkpsów, Targumu i przekładu syr. Tekst hebr.: miberahajw, „jego zbiegowie”.

22 Tak mówi Pan Bóg: Ja także wezmę wierzchołek z wysokiego cedru i zasadzę, z najwyższych jego pędów ułamię gałązkę i zasadzę ją na górze wyniosłej i wysokiej.

17,22 Po wyjaśnieniu prozą, znowu w poemacie podjęta zapowiedź przyszłej odbudowy, przedstawionej jako era mesjańska.

— i zasadzę. Tekst hebr. dosł.: „i dam”. W BJ pominięte za przekładami starożytnymi i wieloma rkpsami.

17,22. Zasadzenie gałązki cedru. Podobnie jak wielki orzeł w wersecie 4 ułamał koniec pędu z wierzchołka cedru, teraz Jahwe (występujący pod postacią orła) bierze ową delikatna gałązkę i sadzi na najwyższej górze. Z tego toku myślenia wynika, że dynastia Dawida będzie mogła dalej panować poprzez linię Jojakina. Podobne metafory o charakterze ogrodniczym, ukazujące odnowienie dynastii Dawida, pojawiają się w Iz 11,1 i Jr 23,5.

23 Na wysokiej górze izraelskiej ją zasadzę. Ona wypuści gałązki i wyda owoc, i stanie się cedrem wspaniałym. Wszystko ptactwo pod nim zamieszka, wszystkie istoty skrzydlate zamieszkają w cieniu jego gałęzi. Ez 20,40 Ez 31,6; Mt 13,32

17,23. Kosmiczne drzewo dostarczające schronienia ptakom. Pojęcie kosmicznego drzewa lub „jednego drzewa” jest wyobrażeniem wspólnym wielu ludom starożytnym. Pełni ono rolę symbolu piękna i urodzajności, czerpiąc swoje soki z wód ziemi oraz dostarczając schronienia i pożywienia wszystkim stworzeniom, które znajdują się pod jego konarami. Jego symetria i stabilność wydają się powstrzymywać śmierć i obiecywać ciągłość istnienia. Na przykład w sztuce asyryjskiej pojawia się motyw stylizowanego drzewa życia, być może symbolu opieki króla na jego ludem (zob. komentarz do Dn 4,10-12).

24 I wszystkie drzewa na polu poznają, że Ja jestem Pan, który poniża drzewo wysokie, który drzewo niskie wywyższa, który sprawia, że drzewo zielone usycha, który zieloność daje drzewu suchemu. Ja, Pan, rzekłem i to uczynię. Ps 113,7-9; Łk 1,51-53 Ez 21,3; Łk 23,31

Ez 18

Odpowiedzialność osobista, nie dziedziczna Ez 14,12+; Ez 33,10-20

1 Pan skierował do mnie te słowa: 

2 Z jakiego powodu powtarzacie między sobą to przysłowie o ziemi izraelskiej: Ojcowie jedli zielone winogrona, a zęby ścierpły synom? Jr 31,29+

3 Na moje życie – wyrocznia Pana Boga. Nie będziecie więcej powtarzali tego przysłowia w Izraelu. Ez 18,20; Pwt 24,16

4 Oto wszystkie osoby są moje: tak osoba ojca, jak osoba syna. Są moje. Umrze tylko ta osoba, która zgrzeszyła. 

5 Ktokolwiek jest sprawiedliwy i przestrzega prawa i sprawiedliwości, Ps 15,2-5; Ps 24,3-6

18,5 Ktokolwiek jest sprawiedliwy. Następujące wyliczenie przypomina wyznania albo „ślubowania”, które powinny być dołączone do pewnych uroczystości liturgicznych.

6 kto nie jada na górach i oczu nie podnosi ku bożkom domu Izraela, nie bezcześci żony bliźniego, nie zbliża się do żony w okresie jej nieczystości,

18,6 nie jada na górach. Spożywanie (posiłków sakralnych) na wyżynach było praktyką kultów idolatrycznych.

18,6. Jedzenie w przybytkach na wyżynach. Jest to przypuszczalnie oskarżenie o bałwochwalstwo praktykowane w miejscowych wyżynach (bamot). Nie ma jednak żadnych paralel w prawie biblijnym lub kodeksach prawnych Bliskiego Wschodu, które rzucałyby jakieś światło na tę praktykę. Można ją porównać do oddawania dzieci Jerozolimy na pożywienie bogom (Ez 16,20) lub do oskarżenia ludu Judy o gotowość do praktykowania „bałwochwalczego kultu na każdym wysokim wzgórzu”. Podobne potępienie kultu w przybytkach położonych na wyżynach pojawia się w Oz 4,13.

18,6. Bożki domu Izraela. Wydaje się, że prorok Ezechiel posługuje się tutaj potocznym zwrotem ukutym w późnym okresie monarchii (lub być może w okresie wygnania), oznaczającym skrajną postać nieczystości w rezultacie uprawiania kultu bożków. Jego język jest rozmyślnie ostry; prorok charakteryzuje bożki w najbardziej dosadny z możliwych sposobów - jako nieczystości i odchody.

7 nie krzywdzi nikogo, zwraca zastaw dłużnikowi, nie trudni się rozbojem, łaknącemu udziela chleba, nagiego przyodziewa szatą, Mt 25,35n

8 nie uprawia lichwy, nie żąda odsetek, odsuwa swą rękę od nieprawości, sprawiedliwie rozsądza między jednym a drugim człowiekiem, Kpł 25,35-37

18,8. Lichwa. Zgodnie z prawem biblijnym Ezechiel uważa pobieranie odsetek od udzielonej pożyczki za czyn niesprawiedliwy. Zob. komentarz do Wj 22,25, gdzie szerzej opisaliśmy praktyki związane z udzielaniem pożyczek na Bliskim Wschodzie, oraz komentarz do Pwt 15,1-11, w którym omówiono systemy finansowania w różnych częściach świata starożytnego.

9 stosuje się do moich ustaw i zachowuje wiernie moje przykazania, postępując uczciwie – ten na pewno żyć będzie – wyrocznia Pana Boga.

18,5-9. Negatywne wyznanie z Księgi umarłych. Ponieważ dusza lub ka zmarłego Egipcjanina stawała przed sądem Ozyrysa, bóstwa podziemnego świata, stworzono poradnik mający przygotować człowieka do tego „ostatecznego sprawdzianu”- utwór zatytułowany Księga zmarłych. Jej przesłanie, często malowane lub rzeźbione na ścianach komnat grobowych, ma źródła we wczesnym okresie dynastycznym (2500 przed Chr.). Treść Księgi zmarłych ulepszano i poprawiano aż do 500 przed Chr. Jedną z części cieszących się największą popularnością było oznajmienie własnej niewinności w formie negatywnego wyznania. Oto przykładowe zaprzeczenia w nim zawarte: „Nie zgrzeszyłem przeciwko mym bliźnim”, „Nie obchodziłem się źle z bydłem”. Podobny tekst pojawia się w Hi 31.

10 Lecz jeśliby zrodził syna gwałtownika i rozlewającego krew, winnego jednej z tych [zbrodni] –

18,10 jednej z tych [zbrodni]. Według przekładu syr. i Wulgaty. Tekst hebr.: „brat jednej z tych (zbrodni)”.

11 choć sam żadnej z nich nie popełnił syna, który jadał na górach, syna, który bezcześcił żonę swego bliźniego, 12 uciskał biednego i potrzebującego, trudnił się rozbojem, nie oddawał zastawu, podnosił oczy ku bożkom, dopuszczał się obrzydliwości, 13 uprawiał lichwę i żądał odsetek – [syn] ten nie będzie żył, bo popełnił wszystkie te bezeceństwa. Ten na pewno umrze, a [odpowiedzialność za] krew jego spadnie na niego samego.

18,13 nie będzie żył. Grec. dosł.: „aby żyć, nie będzie żył” (częsty zwrot). Tekst hebr.: „i żyjąc, nie będzie żył”.

14 Natomiast gdyby zrodził syna, który by widział wszystkie grzechy popełniane przez swego ojca i uląkł się, a nie naśladował go w nich, 15 a więc nie jadał na górach, nie podnosił oczu ku bożkom izraelskim, nie bezcześcił żony bliźniego, 16 nie uciskał nikogo, nie zwlekał z płaceniem długów, nie popełniał gwałtów, łaknącemu udzielał chleba, przyodziewał nagiego, 17 odwracał rękę od zła, nie uprawiał lichwy, nie żądał odsetek, wypełniał moje nakazy i postępował według moich ustaw – [syn] ten nie umrze skutkiem wykroczeń swego ojca, ale żyć będzie.

18,17 od zła. Za grec. (por. w. 8). Tekst hebr.: „od nieszczęsnego”.

18 A ponieważ ojciec jego był gwałtownikiem, dopuszczał się grabieży i nie postępował dobrze pośród mego ludu, dlatego sam [ojciec] umrze z powodu swojej nieprawości.

18,18 grabieży. Na zasadzie domysłu (por. w. 7, 12, 16). Tekst hebr.: „grabieże jego brata”(?).

19 Wy zaś mówicie: „Dlaczego syn nie odpowiada za winy swego ojca?” Ależ syn postępował według prawa i sprawiedliwości, zachowywał wszystkie moje ustawy i postępował według nich, a więc powinien żyć. 

20 Umrze tylko ta osoba, która grzeszy. Syn nie ponosi odpowiedzialności za winę swego ojca ani ojciec – za winę swego syna. Sprawiedliwość sprawiedliwego jemu zostanie przypisana, występek zaś występnego na niego spadnie. Ez 18,4; Pwt 24,16

18,20. Odpowiedzialność indywidualna. Chociaż starożytna struktura społeczna występująca na Bliskim Wschodzie zorientowana była raczej na grupy ludzkie (plemię, ród, rodzinę), istniała koncepcja odpowiedzialności osobistej, co znalazło odbicie w ówczesnych utworach literackich i filozoficznych. Wśród przykładów wymienić można Epos o Gilgameszu. Mezopotamski bóg Ea gani tam główne bóstwo, Enlila, za sprowadzenie na ziemię potopu bez wystarczającego uzasadnienia: „Grzesznika obciążaj jego grzechem, winowajcę, jego winą”.

21 Lecz jeśliby występny porzucił wszystkie swoje grzechy, które popełniał, a strzegłby wszystkich moich ustaw i postępował według prawa i sprawiedliwości, żyć będzie, a nie umrze: Rz 2,6+ Ez 33,16

18,21 Człowiek nie tylko nie jest obciążony zbrodniami swoich przodków, lecz może się ustrzec od ciężaru własnej przeszłości. Podkreśla się wagę pojęcia nie zbiorowego, lecz ściśle osobistego nawrócenia (a także przewrotności). Tylko aktualna postawa duszy niejako determinuje sąd Boży (por. 14,12+ i Mt 3,2+).

22 nie będą mu policzone żadne grzechy, jakie popełnił, lecz będzie żył dzięki sprawiedliwości, z jaką postępował. 

23 Czyż tak bardzo miałoby mi zależeć na śmierci występnego – wyrocznia Pana Boga – a nie raczej na tym, by się nawrócił i żył? Ez 33,11; Mdr 11,26; Łk 15,7; Łk 15,10; Łk 15,32; J 8,11; Rz 11,32; 2P 3,9

24 A gdyby sprawiedliwy odstąpił od swej sprawiedliwości i popełniał zło, naśladując wszystkie obrzydliwości, którym się oddaje występny, czy taki będzie żył? Żaden z wykonanych czynów sprawiedliwych nie będzie mu policzony, ale umrze [on] z powodu nieprawości, której się dopuszczał, i grzechu, który popełnił. Ez 3,20; Ez 33,12-13

25 Wy mówicie: Sposób postępowania Pana nie jest słuszny. Słuchaj jednakże, domu Izraela: Czy mój sposób postępowania jest niesłuszny, czy raczej wasze postępowanie jest przewrotne? Ez 33,20

26 Jeśli sprawiedliwy odstąpił od sprawiedliwości, dopuszczał się grzechu i umarł, to umarł z powodu grzechów, które popełnił.

18,26 dopuszczał się grzechu i umarł. Według grec. i przekładu syr. W tekście hebr. dodane: „z ich powodu”.

27 A jeśli bezbożny odstąpił od bezbożności, której się oddawał, i postępuje według prawa i sprawiedliwości, to zachowa duszę swoją przy życiu. 28 Zastanowił się i odstąpił od wszystkich swoich grzechów, które popełniał, i dlatego na pewno żyć będzie, a nie umrze. 29 A jednak Izraelici mówią: Sposób postępowania Pana nie jest słuszny. Czy mój sposób postępowania nie jest słuszny, domu Izraela, czy to nie wasze postępowanie jest przewrotne? 

30 Dlatego, domu Izraela, będę was sądził, każdego według jego postępowania – wyrocznia Pana Boga. Nawróćcie się! Odstąpcie od wszystkich waszych grzechów, aby wam już więcej nie były sposobnością do przewiny. Mt 16,27 Ez 11,19+; Jr 4,4+

31 Odrzućcie od siebie wszystkie grzechy, które popełnialiście przeciwko Mnie, i uczyńcie sobie nowe serce i nowego ducha. Dlaczego mielibyście umrzeć, domu Izraela? Ez 33,11; Ez 18,23; Mdr 1,13 Mt 3,2+

18,31. Nowe serce, nowy duch. Zob. komentarz do Ez 11,19.

32 Ja nie mam żadnego upodobania w śmierci – wyrocznia Pana Boga. Zatem nawróćcie się, a żyć będziecie.

Ez 19

Żale nad władcami izraelskimi

1 A ty śpiewaj żale nad władcami izraelskimi

19,1-14 Ten poemat jest qînah, czyli lamentacją, ma charakterystyczny rytm: każdy wiersz składa się (w tekście hebr.) z dwóch nierównych stychów. Por. 26,17-18; 27,3-9.25-36. Jego forma jest alegoryczna, lecz niełatwo zinterpretować wszystkie elementy.

19,1. Lamentacje ze starożytnego Bliskiego Wschodu. Lamentacja może być indywidualnym wyrazem rozpaczy (np. lamentacja w Ps 22,2-21), pieśnią żałobną po śmierci ważnej postaci (np. elegia Dawida po śmierci Saula w 2 Sm 1,17-21) lub wołaniem wspólnoty podnoszonym w okresie kryzysu (np. Ps 137). Najsławniejsza w starożytnej Mezopotamii była Lamentacja z powodu zniszczenia Ur, upamiętniająca zdobycie miasta przez króla Elamitów, Kindattu, w 2004 przed Chr. Na temat dodatkowych informacji dotyczących tego rodzaju lamentacji zob. wstawkę zamieszczoną w komentarzu do Księgi Lamentacji.

2 i mów: Jakąż lwicą między lwami była twoja matka? Leżała wśród lwiątek i karmiła małe.

19,2 Lwica to naród izraelski, a lwiątka to jego królowie.

3 Odchowała jedno z małych. Ono stało się lwiątkiem, nauczyło się porywać zdobycz, pożerało ludzi. 

4 Narody dowiedziały się o nim, i ono w pułapkę ich wpadło. Za kółko [w nozdrzach] zawiedli je do ziemi egipskiej. 2Krl 23,33-34

19,4 Aluzja do Joachaza, zdetronizowanego i uprowadzonego do Egiptu przez Neko w r. 609.

5 Ona zaś widząc, że się zawiodła, a jej nadzieja przepadła, wzięła inne ze swoich małych i uczyniła je lwiątkiem. 6 Biegało ono pomiędzy lwami i stało się młodym lwem, nauczyło się porywać zdobycz, pożerało ludzi. 7 Napadało na ich pałace, niszczyło ich miasta. Kraj i to, co go napełnia, ogarniało przerażenie na głos jego ryku.

19,7 Pierwszy stych, wajjaroa ’armenôtajw, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: wajjeda ’almenôtajw, „poznał ich wdowy”.

8 Zebrały się przeciwko niemu narody z okolicznych krajów, zastawiły na nie sidła i w pułapkę je pochwyciły. 

9 Za pomocą kółka [w nozdrzach] umieszczono je w klatce i zawiedziono do króla babilońskiego. Zamknięto je w ciężkim więzieniu, by głos jego nie był więcej słyszany na górach izraelskich. 2Krl 24,8-17

19,9 w ciężkim więzieniu. BJ: „na miejscach urwistych”, za grec. i Wulgatą. Tekst hebr.: „w pułapkach”(?).

— Wydaje się, że chodzi tu o Jojakina, uprowadzonego do Babilonii w r. 597. Prorok nie wspomina panowania Jojakima, który umarł śmiercią naturalną i dlatego jego los nie służy jako nauka ani dla Sedecjasza, ani dla jego współczesnych.

19,1-9. Polowanie na lwy, symbole związane z lwami. Z powodu wielu odnośników w tekstach izraelskich (Iz 5,29; Na 2,1.1-12), egipskich i asyryjskich na temat związków królów z lwami, nie jest rzeczą zaskakującą, że Ezechiel posługuje się tym obrazem. Do naszych czasów przetrwały liczne sceny przedstawiające polowanie na lwy. Była to rozrywka królów, a także konieczność, np. gdy często dochodziło do przypadków atakowania ludzi przez zwierzęta (na jednej z asyryjskich tablic Asurnasirpala II z IX w. przed Chr. przedstawiono Nubijczyka pożeranego przez lwa) lub gdy przez drapieżniki zagrożone były całe wsie (jak w jednym z tekstów z Mari, gdzie opisano, jak w celu schwytania zwierząt w pułapkę wykopano specjalny dół). Symbolika zastosowana w tej „lamentacji” nawiązuje do dwóch ostatnich królów Judy (Joachaza i Jojakima). Pojawia się też tutaj przypuszczalnie gra słów nawiązująca do błogosławieństwa udzielonego przez Jakuba jego najstarszemu synowi, Judzie, w Rdz 49,8-12, kiedy to określił go mianem „młodego lwa”.

10 Matka twoja była podobna do winorośli zasadzonej nad brzegiem wód. Była płodna i w latorośle bogata dzięki obfitości wody. Iz 5,1+; Ez 17,6-10 Ps 1,3; Ez 47,12+; Ap 22,1-2

19,10 podobna do. Według Targumu. Tekst hebr. niezrozumiały (dosł.: „w twojej krwi”).

— Nowa alegoria: winnicą jest naród, który miał czas dobrobytu, a ma być zniszczony.

11 Wypuściła potężne konary, zdatne na berła królewskie. Okazały był wzrost jej wśród gąszczu gałązek, z powodu swej wysokości widoczna była wśród mnóstwa listowia. 

12 Lecz w gniewie została wyrwana, rzucona na ziemię, a wiatr wschodni wysuszył jej owoc. Została złamana, uschły potężne jej konary i ogień je strawił.

J 15,6

19,12 Czwarty stych za grec. W tekście hebr. rodz. m. i 1. mn.

— Piąty stych w BJ: „usechł potężny jej szczep”, za grec. W tekście hebr. czasownik w 1. mn., rzeczownik w 1. poj.

13 A teraz zasadzono ją na pustyni, na ziemi wyschłej i suchej. 

14 Ogień wydobył się z jej konaru, strawił jej gałęzie i owoce. Nie będzie już miała potężnego konaru, berła do rządzenia. Oto lamentacja – służyć ma jako lamentacja. Ez 5,4

19,10-14. Analogia do winnicy. Istnieje wyraźny związek łączący ten symbol z Księgi Ezechiela z „Pieśnią o winnicy” z Iz 5,1-7. W obydwu przypadkach gniew Boga przeciwko winnicy jest wynikiem zawiedzionych oczekiwań. Winnica z Księgi Izajasza wydała „złe owoce”, zaś winnica Ezechiela wyrosła „wśród gąszczu gałązek, z powodu swej wysokości widoczna była wśród mnóstwa listowia”. Z tekstu dowiadujemy się jednak niewiele o owocach. Wszystkie życiodajne siły krzewu zostały zmarnowane na coraz wyższe rozrastanie się gałęzi - symbolu pychy narodu Judy i jego królów (Jojakina i Sedecjasza). Los obydwu winnic był podobny. Obie zamieniły się w pustkowie, wysuszone wiatrem, połamane, pozbawione korzeni i całych gałęzi. Ezechiel dostarcza w ten sposób podstawy dla swojej lamentacji - oto koniec niepodległości narodu oraz zawieszenie obowiązywania przymierza pomiędzy Bogiem a rodem Dawida. Zob. komentarz do Ez 15,2-7.

Ez 20

Historia niewierności Izraela Ez 16,1+

1 Roku siódmego, piątego miesiąca, a dnia dziesiątego tegoż miesiąca przybyli niektórzy ze starszych izraelskich, aby się radzić Pana, i usiedli przede mną. Ez 14,1-5

20,1 Chodzi o lipiec-sierpień 591 r.

20,1. Chronologia. Jeśli oprzeć się na roku, w którym Jojakin i jego dwór uprowadzeni zostali do babilońskiej niewoli, podana tutaj data odpowiadałaby 15 XI 591 przed Chr. Możliwe, że mógł to być również 593 przed Chr., gdyby zacząć liczyć od roku, w którym Jojakin wstąpił na tron Judy.

20,1. Wypytywanie bóstwa poprzez proroka. W niespokojnych czasach często poszukiwano wyroczni bogów. W babilońskiej praktyce religijnej pojawienie się jakiegoś omenu mogło skłonić człowieka do pójścia do proroka z prośbą o podanie jego interpretacji. Kiedy indziej jakieś wydarzenie historyczne mogło uczynić pożądanym poszukiwanie słowa od Boga. Być może starsi pragnęli okazać w ten sposób, że pokładają ufność w Jahwe. W Księdze Jeremiasza są też jednak dowody, że ludzie króla (Jr 21,1-2) poszukiwali proroka, by dosłownie nakazać mu wypowiedzenie wyroczni o wybawieniu Jerozolimy. Z tekstu nie wynika, co mogło ich skłonić tym razem do złożenia wizyty prorokowi. Ponieważ w swojej mowie Ezechiel cofa się do wędrówki Izraelitów przez pustynię oraz czyni wiele aluzji do wczesnych dziejów stosunków Izraela z Egiptem, być może starszym chodziło o możliwość zawarcia umowy pomiędzy faraonem Psametychem II a królem Judy, Sedecjaszem. Sądzi się, że Psametych podjął zabiegi o pozyskanie poparcia Sedecjasza w 592 przed Chr.

2 Wówczas Pan skierował do mnie te słowa: 3 Synu człowieczy, przemów do starszych Izraela i powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Przyszliście po to, by szukać u Mnie rady? Na moje życie! Nie pozwolę na to, byście się Mnie radzili – wyrocznia Pana Boga. 

4 Jeżeli chcesz im ogłosić wyrok, synu człowieczy, jeżeli chcesz ogłosić wyrok, to daj im poznać obrzydliwości ich przodków. Ez 22,2; Ez 23,36

5 Powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Tego dnia, w którym wybrałem Izraela, kiedy podniosłem rękę, przysięgając potomkom szczepu Jakuba, objawiłem się w ziemi egipskiej i podniosłem rękę, przysięgając na ich korzyść w słowach: Ja jestem Pan, Bóg wasz. Pwt 7,6+

20,5 podniosłem rękę, przysięgając. Dosł.: „podniosłem rękę ku”. Mowa o geście przysięgi.

20,5. Podniesienie ręki podczas składania przysięgi. W Biblii pojawia się wiele przykładów gestu podniesienia ręki podczas składania przysięgi (zob. Pwt 32,40; Dn 12,7). Ezechiel posługuje się tą frazą dziesięć razy, ukazując w ten sposób Boga, który składa przysięgę. Ze źródeł pozabiblijnych przykłady tego gestu znaleźć można w tekstach z Mari, gdzie jest mowa o geście „dotykania gardła”, oraz w pochodzącej z VIII w. przed Chr. aramejskiej inskrypcji Panammu I, w której oskarżony składa przysięgę, wznosząc obie ręce do bóstwa.

6 Tego dnia podniosłem rękę ku nim, [przysięgając], że ich przeprowadzę z ziemi egipskiej do ziemi, którą dla nich wybrałem, opływającej w mleko i miód, będącej klejnotem wśród wszystkich krajów. Wj 3,14+ Wj 3,8+; Ez 20,15

20,6. Mleko i miód. Opis nawiązuje do narracji z Księgi Rodzaju i podkreśla urodzajność tej ziemi w kontekście pasterskiego stylu życia, niekoniecznie obfitość w kategoriach osiadłego rolnictwa. Mleko jest jednym z produktów hodowli, zaś miód oznacza naturalne zasoby (przypuszczalnie chodzi raczej o syrop z daktyli niż miód pszczeli). Teksty egipskie, nawet tak wczesne jak Opowieść o Sinuhe, opisują ziemię Kanaan jako bogatą w zasoby naturalne i uprawy.

7 I powiedziałem im: Niech każdy odrzuci bożki nęcące jego oczy; nie kalajcie się bałwanami egipskimi! Ja jestem Pan, Bóg wasz. Kpł 18,3

8 Lecz oni zbuntowali się przeciwko Mnie i nie chcieli Mnie słuchać. Nie odrzucili bożków nęcących ich oczy i nie wyzbyli się bałwanów egipskich. Postanowiłem więc, że zapalczywość moją wyleję na nich, że dopełnię mego gniewu na nich w ziemi egipskiej. 

9 Sprawiłem jednak, że imię moje nie doznało zniewagi na oczach narodów pogańskich, wśród których przebywali i na oczach których dałem im poznać, że ich wyprowadzę z ziemi egipskiej. Ez 20,14; Ez 36,22

20,9 Tu pobłażliwość Jahwe dla Jego ludu mimo grzechów tegoż jest wyjaśniona jedynym motywem — czcią dla imienia Bożego.

10 I tak wywiodłem ich z ziemi egipskiej, i zaprowadziłem na pustynię. 

11 Dałem im moje prawa i obwieściłem moje nakazy, które gdy człowiek zachowa, żyć będzie. Kpł 18,5+

12 Dałem im także szabaty, aby były znakiem między Mną a nimi, aby poznano, że Ja jestem Pan, który ich uświęca. Wj 20,8+; Wj 31,13

20,12. Szabaty jako znak. Chociaż indywidualnym znakiem uczestnictwa w przymierzu było obrzezanie, znakiem zbiorowego udziału Izraela było zachowywanie szabatu. Podobnie jak obrzezanie, przestrzeganie zwyczaju szabatu traktowano jak stały obowiązek ciążący na każdym pokoleniu. W przeciwieństwie jednak do obrzezania nie był to akt indywidualny i jednorazowy, lecz wykonywany stale i co siedem dni wyrażany w praktyce. Zamiast przypominania powodów nadania Dziesięciorga Przykazań, szabat stanowił obchody upamiętniające stworzenie świata przez Boga - szabaty zaś (forma liczby mnogiej może oznaczać wszystkie święta religijne obchodzone w Izraelu) zostały tu, być może, wspomniane, by przypomnieć Izraelitom, iż są narodem wybranym. Żaden lud nie otrzymał podobnego znaku, zatem, wraz z nadanymi prawami, stał się on darem i przejawem uczestnictwa we wspólnocie przymierza ustanowionej w Wj 31,13.

13 Ale dom Izraela zbuntował się przeciwko Mnie na pustyni. Nie postępowali według moich praw, odrzucili moje nakazy, które gdy człowiek zachowuje, dzięki nim żyje. Również i szabaty moje bezcześcili. Dlatego zapowiedziałem, że gniew mój wyleję na nich na pustyni, aby ich wyniszczyć. Wj 14,11+

14 Sprawiłem jednak, że imię moje nie doznało zniewagi w oczach tych narodów, na oczach których ich wyprowadziłem. Ez 20,9; Wj 32,12+

15 Co więcej, podniosłem rękę przeciwko nim na pustyni, przysięgając, że ich nie wprowadzę do ziemi, którą im dałem, opływającej w mleko i miód – klejnotu wśród wszystkich krajów –  Lb 14,28-30; Ps 95,11; Pwt 1,34-35; Ez 20,6+

16 ponieważ odrzucili moje nakazy i według praw moich nie postępowali, i bezcześcili moje szabaty; serce ich bowiem przylgnęło do ich bożków. 17 Ale oko moje okazało litość nad nimi, tak że ich nie wytraciłem i nie wygubiłem do szczętu na pustyni. 18 Powiedziałem jednak do synów ich na pustyni: Nie postępujcie według zasad przodków waszych i myśli ich nie podzielajcie oraz nie kalajcie się ich bożkami! 19 Ja jestem Pan, Bóg wasz. Według moich praw postępujcie, zachowujcie moje przykazania i wypełniajcie je. 20 Święćcie też moje szabaty, które niech będą znakiem między Mną a wami, aby poznano, że Ja jestem Pan, Bóg wasz. 

21 Ale i ci synowie zbuntowali się przeciwko Mnie. Nie postępowali według praw moich, nie czuwali, aby w czyn wprowadzić moje nakazy, które gdy człowiek zachowuje, dzięki nim żyje; bezcześcili także moje szabaty. Miałem zamiar wylać na nich moją zapalczywość, aby do końca wywrzeć na nich mój gniew – na pustyni. Kpł 18,5

22 Ale znowu odwróciłem rękę, mając na względzie moje imię, aby nie doznało zniewagi w oczach narodów, na oczach których ich wyprowadziłem. Ez 20,14

23 Przecież podniosłem rękę przeciwko nim na pustyni, przysięgając, że ich rozproszę wśród narodów i rozrzucę po obcych krajach; 24 bo nakazów moich nie uznali, prawa moje odrzucali i bezcześcili moje szabaty, a oczy ich zwracały się ku bożkom ich przodków. 25 Dlatego dopuściłem u nich prawa, które nie były dobre, i nakazy, według których nie mogli żyć.

20,25 Pierwotna teologia przypisywała Bogu instytucje i deformacje, za które w rzeczywistości odpowiedzialni są ludzie. Ezechiel ma tu na uwadze — jak się zdaje — przykazanie ofiarowania pierworodnego (Wj 22,28-29), które Izraelici objaśniali często w sposób skandalicznie materialistyczny (por. Kpł 18,21+).

20,25. Prawa i nakazy, które nie były dobre. Hebrajskie słowa, które zostały tutaj użyte, są bardzo ważne dla właściwego zrozumienia tego kontrowersyjnego stwierdzenia proroka Ezechiela. Nie jest to nawiązanie do Prawa Mojżeszowego nadanego na Synaju, nie użyto też słowa „Tora”. Słowo, które BT tłumaczy jako „prawa”, jest tym samym, które w wersecie 24 oddano jako „nakazy” (różnica polega jedynie na tym, że tam ma ono typową formę żeńską, tutaj zaś męską). Słowo hebrajskie przetłumaczone jako „prawa” oznacza decyzje Boże o charakterze prawnym. W wyniku niewierności Izraela Bóg zadekretował wydarzenia, które nie były narodowi wybranemu przychylne - podjął decyzje prawne, które zagrażały jego istnieniu. W wyniku tych decyzji Bóg posłużył się siłami, które zniszczyły Izraela, takimi jak wojna, głód, plagi i obce wojska.

26 Pokalałem ich własnymi ich ofiarami, gdy dopuściłem, by przeprowadzali przez ogień wszystko, co pierworodne – aby obudzić w nich grozę i by w ten sposób poznali, że Ja jestem Pan. Kpł 18,21+

20,26. Przeprowadzali przez ogień wszystko, co pierworodne. Po Ezechielowym motywie niepodważalnej władzy Boga nad stworzeniem, ofiara z pierworodnych stanowi nawiązanie do Wj 13,2, gdzie całe pierworodne potomstwo, ludzi i zwierząt, ukazane jest jako należące do Boga. Wyrazem tego prawa była dziesiąta plaga egipska (Wj 13,14-16). Wymaganie Boże zostało jednak złagodzone lub „odkupione” przez ofiarę (Wj 34,20) oraz ofiarny obrzęd obrzezania (Rdz 17,9-14; Wj 22,29). W religii fenickiej i kananejskiej składanie ofiar z pierworodnych było jednak zjawiskiem powszechnym (zob. komentarz na temat „przeprowadzania dzieci przez ogień” jako element kultu Molocha w Pwt 18,10). W czasach bliższych Ezechielowi o składanie dzieci w ofierze oskarżano królów Achaza i Manassesa (2 Krl 16,3; 21,6). Ponieważ władcy ci byli potomkami Dawida, uczestnikami „wiecznego przymierza” z Jahwe (2 Sm 23,5) i mieli stać na straży Prawa oraz przestrzegania Boskich i cywilnych nakazów, ich odrażające postępowanie może z łatwością pasować do obrazu „złego prawa” (Ez 20,25).

27 Dlatego mów, synu człowieczy, do pokoleń izraelskich! Powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Jeszcze i tym obrazili Mnie przodkowie wasi, że złamali wierność względem Mnie. 

28 Gdy wprowadziłem ich do tego kraju, który im uroczyście poprzysiągłem dać, to gdy zobaczyli jakiekolwiek wzniesienie i jakiekolwiek rozłożyste drzewo, składali tam swoje ofiary oraz wystawiali swoje gorszące dary; tam składali swoje miłe wonności i wylewali tam swoje ofiary płynne. Pwt 12,2+

29 Mówiłem im: Czymże jest ta wyżyna, na której się schodzicie? Nazywa się ją Wyżyną aż do dziś dnia.

20,29 Gra słów. Jahwe pyta: „Jaka jest ta wyżyna (habbamah), dokąd chodzicie (habba’îm)?” Stąd nazwa „Bama”.

20,28-29. Niedozwolony kult. Ezechiel ukazuje kontrast pomiędzy wiernością Boga przymierzowej obietnicy „ziemi i potomstwa” a nadużywaniem owych darów przez Izraelitów. Każda z czterech wymienionych tutaj praktyk kultowych, być może z wyjątkiem składania ofiar płynnych, odzwierciedla określone działania związane z kultem Jahwe. Opisano je jednak jako niedozwolone, ponieważ ich wyraźnym celem jest „karmienie” innych bogów - co było typowym rysem religii mezopotamskiej i kananejskiej. Zamiast składać ofiary wydające „miłą woń” (zob. Rdz 8,21) i podejmować właściwe działania wobec Boga, pokarm i napój wiązały się tam z wiarą, że bogowie wymagają regularnych posiłków (motyw ten pojawia się np. w scenie wygłodniałych bogów z opowieści o potopie zapisanej w Eposie o Gilgameszu). Zob. komentarz do Ez 6,13 na temat potępienia bałwochwalczego kultu oraz wyżyn i świętych gajów.

30 Powiedz przeto pokoleniom izraelskim: Tak mówi Pan Bóg: Kalacie się na sposób waszych przodków i nierząd uprawiacie z ich bożkami. 31 A gdy składacie swoje ofiary i przeprowadzacie swe dzieci przez ogień, to kalacie się ze wszystkimi bałwanami ich aż do dnia dzisiejszego. I Ja miałbym pozwolić, byście u Mnie, domu Izraela, szukali rady? Na moje życie – wyrocznia Pana Boga – nie pozwolę, byście u Mnie szukali rady. 32 A to, co wam do głowy przychodzi, nie stanie się nigdy. Oto co mówicie: Będziemy jak narody, jak plemiona z innych krajów służyć drewnu i kamieniowi.

20,32. Służenie drewnu i kamieniowi. Prorocy biblijni często szydzą z innych narodów oraz z Izraelitów, gdyż oddają cześć i służą bogom wykonanym z metalu, drewna i kamienia (zob. Jr 51,17-18; Oz 8,4). Archeolodzy odkryli kamienne formy, do których wlewano stopiony metal, by na masową skalę wytwarzać bożki. Wierzono, że owe obrazy mogą przyjąć obecność bogów jedynie w rezultacie wykonania określonych rytuałów, np. obrzędu „otworzenia ust”, o którym czytamy w babilońskich tekstach religijnych.

33 Na moje życie! – wyrocznia Pana Boga. Oto Ja będę panował nad wami mocną ręką i wyciągniętym ramieniem, i ze strasznym gniewem. 34 Wywiodę was spośród narodów, wyprowadzę was z powrotem z krajów, wśród których zostaliście rozproszeni, mocną ręką, wyciągniętym ramieniem i ze strasznym gniewem. 35 Poprowadzę was na pustynię tych narodów i będę was sądził przed moim obliczem.

20,35 na pustynię tych narodów. Wyrażenie oznacza pustynię Syrii.

36 Podobnie jak sądziłem waszych przodków na pustyni ziemi egipskiej, tak i was sądzić będę – wyrocznia Pana Boga. 37 Przeprowadzę was pod laską i sprawię, że pozostaniecie nieliczni.

20,37 Za grec. W BJ za hebr.: „Przeprowadzę was pod laską pasterską i doprowadzę was do przestrzegania przymierza”, „pod laską pasterską”, czyli jak pasterz przeprowadza przed sobą owce, żeby je policzyć (por. Kpł 27,32; Ez 34,1+).

38 Oddzielę was od opornych, tych, którzy się zbuntowali przeciwko Mnie. Wyprowadzę ich wprawdzie z ziemi, gdzie przebywają, ale do ziemi izraelskiej nie wejdą, abyście poznali, że Ja jestem Pan. 

39 A więc, domu Izraela, tak mówi Pan Bóg: Niech każdy idzie służyć swoim bożkom, ale później na pewno Mnie posłuchacie i już więcej nie będziecie kalali mego świętego imienia waszymi ofiarami i waszymi bożkami. Ez 16,59-63+; Ez 36,20; Ez 43,8; Kpł 17,1+

40 Albowiem na mojej świętej górze, na wysokiej górze izraelskiej – wyrocznia Pana Boga – tam cały dom Izraela służyć Mi będzie – wszyscy, co są w kraju. Tam przyjmę ich łaskawie. I będę szukał waszych ofiar oraz waszych pierwocin ze wszystkimi waszymi poświęconymi darami. Ez 17,23

41 Przyjmę was jako miłą woń, gdy was wyprowadzę spośród obcych narodów i wywiodę was z tych krajów, w których byliście rozproszeni. Wówczas okażę się w was Świętym na oczach tych narodów 42 i poznacie, że Ja jestem Pan, gdy was wprowadzę na ziemię izraelską, do tego kraju, który poprzysiągłem dać waszym przodkom. 43 I tam wspomnicie wasze postępowanie i wszystkie wasze czyny, którymi się pokalaliście, i sami poczujecie wstręt do siebie na myśl o wszystkich złych czynach, których się dopuściliście. 

44 Po tym poznacie, że Ja jestem Pan, gdy wam to uczynię przez wzgląd na imię moje, a nie na skutek waszego złego postępowania ani waszych skażonych obyczajów, domu Izraela! – wyrocznia Pana Boga. Ez 20,14

Ez 21

Miecz Pański

1 Pan skierował do mnie te słowa: Ez 45-46

2 Synu człowieczy, obróć się na południe i skieruj swą mowę ku południowi, i prorokuj przeciw lasowi krainy południowej. Ez 16,46+

21,2. Las krainy południowej. Hebrajski termin oznaczający tutaj południe lub krainę południową to Negeb - nazwa zwykle wiązana z pustynnym rejonem położonym na południe od Judy. W tym przypadku Ezechiel zdaje się używać owego słowa jedynie jako określenia kierunku (zob. Ez 40,2; 46,9 na temat innych przykładów tej praktyki). Ponieważ obszar Negebu nie jest zalesiony, sugestia, iż „las” oznacza Jerozolimę, wydaje się tutaj uzasadniona.

3 Powiedz lasowi południa: Słuchaj słowa Pańskiego! Tak mówi Pan Bóg: Oto podłożę pod ciebie ogień, który strawi wszelkie zielone i wszelkie suche drzewo. Gorejący ten płomień będzie nieugaszony, i spłoną w nim wszystkie istoty, począwszy od południa aż do północy. Iz 9,17; Iz 10,17-19; Jr 21,14; Ps 83,15; Ez 17,24; Łk 23,31

21,3. Nieprzyjacielskie wojska jako boska kara. Już u schyłku III tysiąclecia przed Chr. najazd obcych wojsk tłumaczono sobie jako celowe działanie bóstwa opiekuńczego, które zostało rozgniewane postępowaniem miejscowego ludu (np. inwazja Gutów, która położyła kres imperium Agade w Przekleństwie Agade). W Mezopotamii ów tradycyjny pogląd wraca również w retoryce Cyrusa dotyczącej pokonania Babilonu, do czego dopuścił Marduk - niezadowolony z postępowania Nabonida.

4 I każdy żyjący zobaczy, że to Ja, Pan, go zapaliłem, a nie zostanie ugaszony. Ez 48

5 Wówczas powiedziałem: Ach, Panie Boże, oni mówią o mnie: Ten tylko przypowieści opowiada. 6 Pan skierował do mnie te słowa: 7 Synu człowieczy, zwróć swoje oblicze ku Jerozolimie. Skieruj swą mowę przeciwko miejscom świętym i prorokuj przeciwko ziemi izraelskiej!

21,7 miejscom świętym. BJ: „ich przybytkowi”, za grec. i przekładem syr. Tekst hebr.: „ich przybytkom”.

8 Powiedz ziemi izraelskiej: Tak mówi Pan: Oto Ja jestem przeciwko tobie i dobędę miecza mego z pochwy, i wytnę spośród ciebie sprawiedliwego i grzesznika.

21,8 wytnę... sprawiedliwego i grzesznika. Ezechiel jeszcze tutaj wyraża starą zasadę solidarności w karze, której gdzie indziej przeciwstawia (14,12+) zasadę odpowiedzialności osobistej.

9 Ponieważ wytnę spośród ciebie sprawiedliwego i grzesznika, dlatego miecz mój wydobyty zostanie z pochwy na wszelkie ciało od południa aż do północy. 10 I wszyscy poznają, że Ja, Pan, wydobyłem miecz z pochwy; już nie powróci do niej. 11 Ty zaś, synu człowieczy, jęcz, jakbyś miał biodra złamane, w goryczy jęcz na ich oczach! 

12 A gdy powiedzą do ciebie: Dlaczego jęczysz? – odpowiedz: Z powodu wieści, która gdy nadejdzie, [sprawi, że] wszystkie serca osłabną, wszystkie ręce omdleją, wszelki duch zamilknie i wszelkie kolano się rozpłynie jak woda. Oto nadchodzi, dokonuje się – wyrocznia Pana Boga. Ez 7,17

13 Pan skierował do mnie te słowa: 14 Synu człowieczy, prorokuj i przemawiaj: Tak mówi Pan. Mów: Miecz, miecz! Wyostrzono go i wyczyszczono.

21,14 W następującym poemacie jest opiewany urywanym rytmem miecz Jahwe, który oddaje On w rękę „zabójcy”, tj. Babilończyków, aby wykonać swoje wyroki. Tekst źle zachowany. Szczegóły często trudne do wytłumaczenia.

15 Na krwawy bój wyostrzono, by lśnił jak błyskawica, wyczyszczono...

21,15 Zakończenie wiersza jest niezrozumiałe, a przekłady starożytne nie służą żadną pomocą. Tekst hebr.: „lub raczej się rozradujmy. Berło mojego syna gardzi wszelkim drzewem”. Grec: „gotów do wyzwolenia(?), zamorduj, pogardź, odrzuć wszelkie drzewo”. Wulgata: „ty, który władasz berłem mojego syna, wyciąłeś wszelkie drzewo”.

16 Kazałem go wyczyścić, by chwycić w dłoń; miecz wyostrzono i wyczyszczono, by dać go w rękę tego, co zabija. 

17 Krzycz i lamentuj, synu człowieczy, gdyż zawisł on nad moim ludem, nad wszystkimi książętami izraelskimi, wydanymi pod miecz wespół z moim ludem, a więc uderz się w biodro; Jr 31,19

21,17 a więc uderz się w biodro. Gest wyrażający żal i ból.

18 albowiem próba [nadeszła] – wyrocznia Pana Boga.

21,18 albowiem próba. Ciąg dalszy jest niezrozumiały. Dosł.: „a co by się zdarzyło, gdyby nie było berła pogardzającego?”. Wzmianka o „berle pogardzającym” wskazuje prawdopodobnie na aluzję do końca w. 15, również niezrozumiałego.

19 A ty, synu człowieczy, prorokuj i bij dłonią o dłoń! Miecz podwoi i potroi [ofiary], miecz mnożący zabitych, wielki miecz, który wokół was krąży.

21,19 wielki miecz. BJ: „miecz, który przeszywa wielką ofiarę”. Przekład na podstawie domysłu z tekstu prawdopodobnie skażonego, „wielka ofiara” to aluzja do Sedecjasza.

20 Aby serce omdlało, by się mnożyły ofiary, u wszystkich bram umieściłem miecz, sporządzony, by rzucać błyskawice, naostrzony, aby mordować.

21,20 miecz. BJ: „rzeź mieczem”, za grec. Tekst hebr. skażony.

— naostrzony. BJ: „wypolerowany” (merutah), za Targumem. Tekst hebr.: meuttah, co nie ma sensu.

21 Uderzaj w prawo i lewo, dokądkolwiek ostrze twoje jest skierowane. 22 Także i Ja będę bił dłonią o dłoń, a gniew mój uśmierzę. Ja, Pan, powiedziałem.

21,21 Uderzaj. BJ: „Bądź naostrzony”, za grec. Tekst hebr.: „bądź jedyny”.

Król babiloński na skrzyżowaniu dróg

23 Potem Pan skierował do mnie te słowa: 24 A ty, synu człowieczy, nakreśl sobie dwie drogi, którymi pójdzie miecz króla babilońskiego. Obydwie będą wychodziły z jednego kraju. Następnie postaw drogowskaz na początku drogi wiodącej do miasta. 25 Potem nakreśl drogę, którą pójdzie miecz do Rabba Ammonitów, ku Judzie, do samej Jerozolimy.

21,25. Drogi do Rabba i Jerozolimy. Ruch wojsk babilońskich opisano, każąc prorokowi nakreślić mapę na piasku. Ezechiel szkicuje marsz Babilończyków aż do skrzyżowania dróg, przypuszczalnie w Damaszku, gdzie miała być podjęta decyzja, czy rozdzielić wojska na dwie grupy, czy uderzyć zjednoczonymi siłami. Gdyby pojawił się odpowiedni omen, pomaszerowaliby na południe Drogą Królewską (Lb 20,17) do stolicy Ammonitów w mieście Rabba (37 km na wschód od rzeki Jordan). Inne znaki mogły jednak skłonić Babilończyków do zwrócenia się na zachód przez rejon wzgórz Golan na północ od Jeziora Galilejskiego. Armia pomaszerowałaby później na południe wzdłuż drogi nadmorskiej. Mogła też obrać bardziej bezpośredni szlak wzdłuż rzeki Jordan do Jerycha, przed zawróceniem nad wschód do górzystej krainy Judy, by rozpocząć oblężenie Jerozolimy.

26 Albowiem król babiloński stanął na rozdrożu, na początku obydwu dróg, aby się pytać wyroczni; potrząsa strzałami, zapytuje posążki bóstw i przypatruje się wątrobie.

21,26. Omeny związane z podróżą. Zważywszy na powagę sytuacji, decyzja Nabuchodonozora, by poprosić o kierownictwo bogów, wydaje się zrozumiała. Stojąc na rozdrożu, w ważnym miejscu dostarczającym okazji do działania bogów (zob. Jr 6,16), stosuje Nabuchodonozor różne środki zasięgania wyroczni, m.in. rzucanie losów, by ustalić, które z miast nieprzyjacielskich (Rabbę lub Jerozolimę) powinni najpierw zaatakować. Każda technika zasięgania wyroczni miała na celu ustalenie woli bóstwa. Ważny odpowiednik pojawia się już w tekstach z Mari, gdzie się zasięga wyroczni w celu ustalenia, którą z trzech dróg się udać.

21,26. Odczytywanie omenów na podstawie strzał i wątroby zwierząt. Nabuchodonozor zasięga wyroczni, potrząsając pękiem strzał i wyciągając jedną (belomancja). Radzi się też posągów bóstw domowych, które niesiono wraz z wojskami. W tekście jest mowa o terafim, które są teraz uważane raczej za obrazy przodków niż przedstawienia bóstw (zob. komentarz do Rdz 31,19). Na koniec, nakazuje kapłanom-wróżbiarzom zbadanie wątroby owcy (heptoskopia). Starożytni sporządzali nawet modele wątroby z gliny, by nauczać adeptów szkolących się na kapłanów.

27 W jego prawej ręce jest odpowiedź: Jerozolima – aby dać rozkaz do walki, wydać okrzyk bojowy, ustawić tarany naprzeciwko bram, usypać wały i wznieść szańce. Ez 4,2-3

21,27 Po „Jerozolima” w tekście hebr.: „aby tam umieścić tarany”. Pierwsza wzmianka o taranach jest prawdopodobnie błędna, lecz znajduje się ona również w przekładach starożytnych.

— Maszerując raczej przeciw Jeruzalem niż przeciw Rabba (stolica Ammonitów, dziś Amman), Nabuchodonozor nie jest posłuszny „zwodniczej wyroczni”, lecz wykazuje tym błąd popełniony przez Izraela, który się zbuntował przeciwko niemu i wezwał Egipt na pomoc (por. w. 28).

21,27. Tarany, wały, szańce. Zob. komentarz do Ez 4,2 na temat użycia machin oblężniczych i innych metod prowadzenia wojny oblężniczej.

28 W ich oczach będzie to jednak wyrocznia zwodnicza – mają przecież najświętsze przysięgi – on jednak przypomina o winach, z powodu których zostaną pojmani. 29 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ przypomnieliście sobie swoje nieprawości, a wasze przewinienia stały się jawne i grzechy w całym waszym postępowaniu widoczne, dlatego z własnej winy zostaniecie pojmani. 30 A o tobie, niecny bezbożniku, władco izraelski, którego dzień nadchodzi z ostatnim twoim występkiem, 

31 tak mówi Pan Bóg: Zdejmij zawój, usuń koronę! Wszystko będzie inne; co jest małe, zostanie wywyższone, a to, co wysokie, będzie poniżone. Iz 40,4; Mt 23,12

21,31. Królewska korona. Na podstawie opisów zawartych w tekstach mezopotamskich oraz przedstawień artystycznych widniejących na murach pałaców asyryjskich, wydaje się, że królewska korona była w istocie raczej turbanem. Głowę owijano kilka razy tkaniną, później zaś ozdabiano klejnotami i złotymi dekoracjami w postaci kunsztownych symboli królewskiego majestatu. Wzywając Sedecjasza, by zdjął koronę, Ezechiel nakazuje królowi wyzbyć się głównego atrybutu jego władzy, gdyż nie zasługuje, by go dłużej nosić.

32 Ruinę, ruinę z ciebie uczynię taką, jakiej nigdy nie było, dopóki nie przyjdzie ten, do którego należy sąd i któremu go przekażę. Rdz 49,10

21,32 jakiej nigdy nie było. Dosł.: „nawet tej nie było”.

— Końcowe słowa wiersza przypominają te z proroctwa Jakuba o Judzie (Rdz 49,10), które bywają korygowane w następujący sposób: „(berło nie oddali się od Judy ani laska pasterska spomiędzy jego stóp), dopóki nie nadejdzie ten, do którego należy”, lecz ten tekst jest skażony i pozostaje bardzo niejasny.

Sąd nad Ammonitami

33 A ty, synu człowieczy, prorokuj i mów: Tak mówi Pan Bóg: W sprawie Ammonitów i ich zniewagi powiedz: Miecz, miecz został wydobyty ku mordowaniu, wyostrzony, aby dokonać zagłady i lśnić –

21,33. Ammonici. Podobnie jak Juda, państwo Ammonitów brało udział w antybabilońskim spisku, przypuszczalnie pod wpływem knowań Egiptu. Omen opisany w Ez 21,20 skłonił Nabuchodonozora do zaatakowania najpierw Jerozolimy, zamiast stolicy Ammonitów, Rabba (dzisiejszego Dżebel Kal’a). Obecnie znajduje się ono w środkowej części Ammanu. Prowadzono tam fragmentaryczne badania archeologiczne. Zasiedlenie Rabba i jego okolic sięga czasów paleolitu. Chociaż w pewnych okresach VI w. przed Chr. znajdowało się ono pod władzą Izraelitów (zob. 2 Sm 12,26-31), po zniszczeniu Jerozolimy Ammonici zdołali poszerzyć zakres swojego panowania na północ. Józef Flawiusz podaje, że w pięć lat po zniszczeniu Jerozolimy, w dwudziestym trzecim roku panowania Nabuchodonozora (582/581 przed Chr.), babiloński władca prowadził kampanię wojenną w rejonie Zajordania, poddając sobie Moab i Ammon. Ponieważ zachowało się niewiele kronik babilońskich wykraczających poza 594 przed Chr., w chwili obecnej nie można tej informacji potwierdzić.

34 podczas gdy tobie ukazują się mylne wyrocznie i jawią ci się zwodnicze zapowiedzi – aby go spuścić na kark złoczyńców bezbożnych, których dzień nadszedł z ostatnim ich występkiem. 35 Schowaj go jednak do pochwy! W miejscu, gdzie zostałeś stworzony, i w kraju, gdzie się zrodziłeś, będę cię sądził. 36 Wyleję na ciebie mój gniew, rozniecę przeciwko tobie ogień mojej zapalczywości i wydam cię w ręce ludzi dzikich, sprawców zniszczenia. 37 Staniesz się strawą dla ognia, krew twoja będzie płynąć środkiem kraju i nie pozostawisz po sobie wspomnienia – ponieważ Ja, Pan, tak powiedziałem.

Ez 22

Grzechy Jerozolimy

1 Pan skierował do mnie te słowa: Ez 20,4; Ez 23,36

22,1-31 Temat przypomina rozdz. 16, 20 i 23, ale tu prorok mówi bez posługiwania się przypowieścią, a ponadto w polu widzenia ma raczej grzechy obecne, wyszczególnione w w. 12, niż grzechy minionych pokoleń.

2 ty, synu człowieczy, czy zechcesz sądzić? Czy zechcesz wydać wyrok na to krwawe miasto? Ukaż mu wszystkie jego obrzydliwości! 3 Powiedz: Tak mówi Pan Bóg: O miasto, które przelewasz własną krew, aby przez to sprowadzić nadejście swej godziny, któreś postawiło u siebie bożki, aby się nimi plugawić; 

4 przez twoją krew, którąś wylało, tyś zaciągnęło winę; przez bożki, któreś postawiło, tyś sprowadziło przybliżenie twoich dni, tyś doszło do kresu swoich lat. Dlatego uczynię z ciebie przedmiot hańby w oczach narodów i pośmiewisko wobec wszystkich krajów. Ez 5,14

5 Sąsiedzi i ci, którzy daleko od ciebie mieszkają, będą się z ciebie naśmiewać; ty o niesławnym imieniu i pełne swarów! 

6 Oto władcy izraelscy – każdy ma swój sposób na to, aby rozlewać krew. Ez 18,5-9

22,6 każdy ma swój sposób. Dosł.: „każdy według swojego ramienia”.

7 U ciebie znieważa się ojca i matkę, u ciebie krzywdzi się cudzoziemca, u ciebie uciska się sierotę i wdowę. Pwt 27,16; Kpł 19,3 Wj 22,21-22; Kpł 19,30

8 Szargasz moimi świętościami i bezcześcisz moje szabaty. 

9 Są u ciebie ludzie rzucający oszczerstwa w celu zabijania, u ciebie jada się na górach, u ciebie popełnia się nierząd. Kpł 19,16; Pwt 12,2+ Kpł 18,7

10 U ciebie odkrywa się nagość ojca, u ciebie gwałt zadaje się kobiecie w okresie jej nieczystości. Kpł 18,19

11 Ten popełnia obrzydliwość z żoną swego sąsiada, tamten plami się rozpustą ze swoją synową, a tamten u ciebie zadaje gwałt swojej siostrze, córce swego ojca. Kpł 18,20; Kpł 18,15

12 U ciebie przyjmuje się podarki za przelanie krwi. Pobierasz odsetki i lichwę, gwałtem ograbiasz swego bliźniego, ale o Mnie zapominasz – wyrocznia Pana Boga. Kpł 18,19; Pwt 27,25 Kpł 25,35-37

22,6-12. Lista przestępstw. Akt oskarżenia odczytany przez Ezechiela zarzuca ludności Judy i jej przywódcom cały szereg przestępstw naruszających podstawowe zapisy Prawa Świętości z Kpł 18 - 20: od braku szacunku wobec rodziców po bezczeszczenie szabatu i rozmaite czyny rozwiązłe. Podobne listy przestępstw pojawiają się też w kazaniu świątynnym Jeremiasza (Jr 7,6-11) oraz w wyroczni Amosa przeciwko ludowi Izraela (Am 2,6-12). Temat moralnego i religijnego skalania występuje również w egipskim utworze z XX w. przed Chr. zatytułowanym Spór człowieka z jego Ba; pada tam oskarżenie: „Każdy jest złodziejem, nie ma miłości wśród bliźnich... wszyscy wybierają zło”. Wiele podobnych przewinień wyliczają babilońskie teksty opisujące rytuał odpuszczenia (szurpu).

13 Oto uderzę w dłonie z powodu zysków niesprawiedliwych, które zbierasz, i z powodu krwi, którą się przelewa u ciebie. Ez 6,11

14 Czy ostoi się twoje serce, a ręce będą na tyle mocne w owych dniach, gdy się zabiorę do ciebie? Ja, Pan, powiedziałem i uczynię. 

15 Rozproszę cię pomiędzy obcymi narodami i rozleję po obcych krajach, usunę z ciebie twoją nieczystość. Kpł 26,33 Ez 20,9+

16 Potem przyjmę cię jako własność na oczach pogan, i poznasz, że Ja jestem Pan.

22,16 Potem przyjmę cię jako własność. Za grec. W BJ: „ty będziesz zbezczeszczona przez twoją winę”. „przez twój grzech”, dosł.: „przez ciebie”. Według grec. zaproponowano poprawienie na „ja będę znieważony przez ciebie”, lecz tam niewłaściwe zrozumienie wskutek odczytania w czasowniku rdzenia nachal („dziedziczyć”, „posiadać”) zamiast chalal („znieważyć”).

17 Pan skierował do mnie te słowa: Iz 1,22; Iz 1,25; Jr 6,28-30

18 Synu człowieczy, dom Izraela zamienił Mi się w żużel; wszyscy są miedzią, cyną, żelazem i ołowiem; stali się w piecu żużlem srebra.

22,18 srebra. W tekście hebr. dodano „srebra”, słowo chyba przeniesione przypadkowo (por. w. 20).

— Ten obraz, stosowany już przez Izajasza (1,22.25) i przez Jeremiasza (6,28n), tu został bardziej rozwinięty. Charakteryzuje on najazd na Jerozolimę i jej oblężenie.

22,18. Żużel w piecu. Podczas procesu wytapiania srebro oddzielano od ołowiu i innych pierwiastków (miedzi, cyny i żelaza) w dwustopniowym procesie. Po usunięciu wszelkich pozostałości siarki, w drugiej fazie, srebro topiono i wówczas na powierzchni pojawiały się odpady żużlowe, które mogły zostać zebrane. Metafora Ezechiela wskazuje, że niezbędne będzie jeszcze dodatkowe oczyszczenie Judy (doświadczenie wygnania), by żużel nieprawości i łamania przymierza mógł zostać usunięty przez gorący gniew Boży (zob. Ml 3,1-4). Zob. komentarz do Jr 6,28.

19 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ wszyscy staliście się żużlem, dlatego Ja was zgromadzę w środku Jerozolimy.

22,19 Wyrocznia mogła być wypowiedziana, gdy ludność Judy napływała do Jerozolimy, aby w niej szukać schronienia, tzn. na krótko przed oblężeniem 589-587 r.

20 Podobnie jak kładzie się razem w piecu srebro, miedź, żelazo, ołów i cynę, by rozpalić z dołu ogień i roztopić je, tak i was zgromadzę w gniewie moim i zapalczywości, umieszczę was i roztopię. Ml 3,2-3

22,20. Metalurgia. Proces uszlachetniania trwa w dalszym ciągu, gdy Bóg umieszcza w piecu kilka metali, m.in. symbolizujące Judę srebro. Boskie tchnienie używane jest zamiast miechów, by zwiększyć ilość tlenu i w ten sposób wzmóc żar ognia. Na to, że starożytni kowale nie zawsze posługiwali się miechami, wskazują egipskie malowidła przedstawiające metalurga, który specjalną rurą doprowadza powietrze do pieca. Chociaż każdy z metali obecnych w piecu, podobnie jak wygnańcy, istniał w stanie odrębnym, został teraz przekształcony, oczyszczony lub stopiony z innymi. Piec odgrywa więc tutaj, podobnie jak gdzie indziej, kluczową rolę w procesie społecznej i religijnej zmiany, oczyszczającej zbuntowany lud Boży. Na temat dodatkowych informacji o ówczesnych piecach zob. komentarz do Dn 3,6.

21 Zgromadzę was i rozniecę przeciw wam ogień mojego gniewu, zostaniecie roztopieni w jej środku. 22 Podobnie jak srebro topi się w środku pieca, tak i wy w jej środku zostaniecie roztopieni; wtedy poznacie, że Ja, Pan, wylałem na was moją zapalczywość. 23 Pan skierował do mnie te słowa:

22,23 Ta trzecia część proroctwa została prawdopodobnie napisana po zajęciu miasta.

24 Synu człowieczy, powiedz jej: Ty jesteś ziemią, która nie została ani oczyszczona, ani obmyta w dzień burzy,

22,24 nie została... oczyszczona. Za tekstem hebr. BJ: „nie przyjęła deszczu”, za grec.

25 której władcy, zamieszkali w jej środku, są jak lew ryczący, co rozdziera zdobycz: pożerają ludzi, zabierają bogactwa i kosztowności i mnożą wdowy wśród nich. So 3,3-4 Wj 20,13; Wj 20,15

22,25 władcy. Za grec. Tekst hebr.: „zmowa jej proroków”.

26 Kapłani jej przekraczają moje prawo – bezczeszczą moje świętości. Nie rozróżniają pomiędzy tym, co święte, i tym, co nieświęte, nie rozsądzają pomiędzy tym, co czyste, a tym, co nieczyste, a na szabaty zamknęli oczy, tak że wśród nich doznaję zniewagi. Kpł 19,30 Kpł 17-22; Kpł 11-16 Kpł 23,3; Wj 20,8-11

27 Przywódcy pośród niej są jak wilki rozdzierające zdobycz; rozlewają krew, zabijają ludzi, aby osiągnąć niesprawiedliwe zyski. 

28 Prorocy natomiast pokrywają ich [winy] tynkiem, głosząc zwodnicze zapowiedzi i rozpowiadając im kłamliwe wieszczby. Mówią oni: Tak mówi Pan Bóg, podczas gdy Pan nie mówi. Ez 13,10-16

22,28 pokrywają ... tynkiem. Tak dosł. (por. 13,10-16). BJ: „maskowali”.

22,28. Zwodnicze zapowiedzi, kłamliwe wieszczby. Podobnie jak we wcześniejszym potępieniu fałszywych proroków (Ez 13,6-9), Ezechiel oskarża tych ludzi o fabrykowanie wizji i objawień dla własnych celów. Jeremiasz wysuwa podobne oskarżenie pod adresem tych, którzy w imieniu Jahwe prorokują kłamstwa (Jr 29,8-9). Zob. komentarz do Ez 13,10 na temat innego przykładu proroków „wybielających” prawdę swymi fałszywymi wypowiedziami. Babilońscy prorocy baru zajmowali się odczytywaniem omenów, mogli być jednak zawstydzani lub odprawieni za fałszywe przepowiednie, niespełnienie się wyroczni można było zatem złożyć również na karb niewłaściwie przeprowadzonego rytuału.

29 Lud tej ziemi mnoży gwałt i rozbój, krzywdzi ubogiego i nędzarza, a bezprawnie uciska przybysza. 

30 I szukałem wśród nich męża, który by postawił mur i stanął w wyłomie przede Mną, aby bronił tej ziemi i przeszkodził Mi w jej niszczeniu, a nie znalazłem takiego. Ps 106,23; Iz 59,15-16

31 Wobec tego wyleję na nią mój gniew, w ogniu mojej zapalczywości wyniszczę ich. Na głowy ich składam odpowiedzialność za ich postępowanie – wyrocznia Pana Boga.

Ez 23

Symboliczna historia Samarii i Jerozolimy Ez 16,1+; Jr 3,6-13

1 Pan skierował do mnie te słowa:

23,1-49 Symboliczna historia Izraela (por. 16,1+) została tu podjęta na nowo i rozwinięta przez paralelę między Samarią a Jerozolimą.

2 Synu człowieczy! Były dwie kobiety, córki tej samej matki. 

3 Uprawiały nierząd w Egipcie – od młodości uprawiały nierząd. Tam już ściskano ich piersi i przygniatano dziewicze ich łona. Ez 20,7-8

23,3. Prostytucja. Zob. komentarz do Ez 16,15, gdzie omówiono zjawisko prostytucji występujące na Bliskim Wschodzie. W komentarzu do Pwt 23,17-18 dostarczono pełniejszego opisu prostytucji kultowej. W tekście Ezechiela chodzi jednak o bałwochwalstwo Izraela i Judy, które wzięły sobie „kochanków” (tj. innych bogów) z Egiptu i Asyrii (porównaj metaforyczne małżeństwo Ozeasza z Gomer w Oz 1-3).

4 A imiona ich: starszej – Ohola, siostry zaś jej – Oholiba. Stały się one moimi i zrodziły synów i córki. A [oznaczają] imiona ich: Ohola – Samarię, a Oholiba – Jerozolimę.

23,4 Ohola: „jej namiot”. Oholiba: „mój namiot (jest) w niej”. W tej etymologii — jak się wydaje — jest przeciwstawiony schizmatycki kult Samarii autentycznemu kultowi Jerozolimy. Chyba należy tu jednak widzieć aluzje do spraw oraz obyczajów nieznanych nam. Można mieć na myśli namioty, które stały na wyżynach kultowych.

5 Ohola, kiedy mi podlegała, uprawiała nierząd i pałała miłością ku swoim kochankom – Asyryjczykom, sąsiadom,

23,4-5. Aluzje historyczne na temat Egiptu i Asyrii. Polityczna gra o władzę prowadzona przez Egipt i Asyrię oznaczała, że Izrael i Juda musiały utrzymywać kontakty z obydwoma mocarstwami. Zabiegi potępione przez Ezechiela stanowiły odzwierciedlenie działań przystosowawczych, do których mniejsze państwa były zmuszone. Wiemy o wielu kontaktach pomiędzy Izraelem i Judą a egipskimi faraonami z XXV dynastii, m.in. o wymianie korespondencji dyplomatycznej oraz rozmowach w sprawie zawarcia sojuszu (podobnego do tego, w którego wyniku wojska egipskie weszły na pewien czas do Palestyny, by przyjść na odsiecz oblężonej Jerozolimie w 597 przed Chr.). Dowody związków łączących Izrael z Asyrią znaleźć można np. w przedstawieniu Jehu oddającego pokłon Salmanassarowi III na Czarnym Obelisku oraz w inskrypcjach z roczników Tiglat-Pilesera III, w których Menachem płaci daninę Asyrii. Również Juda musiała się poddać pod władzę Asyrii, np. gdy Achaz wołał o pomoc podczas wojny syroefraimickiej (2 Krl 16,7-9), oraz gdy Ezechiasz wykupił Jerozolimę oblężoną przez wojska Sennacheryba (2 Krl 18,13-16). Oprócz tego większość trwającego ponad pięćdziesiąt lat panowania Manassesa przebiegała pod nadzorem zwierzchników asyryjskich.

6 wielu możnowładcom i namiestnikom, ubranym w fioletową purpurę, ku wszystkim powabnym młodzieńcom i jeźdźcom dosiadającym koni.

23,6. Ubrany w fioletową purpurę. Dowody archeologiczne wskazują, że ślimaki rozkolce (Murex trunculus), z których wytwarzano ceniony barwnik purpurowy, występowały w dużej ilości u wybrzeży Fenicji (zob. Ez 27,7). Ponieważ do uzyskania barwnika pochodzącego z gruczołów podskrzelowych ślimaka w ilościach handlowych potrzeba było olbrzymiej liczby skorupiaków, jego cena była bardzo wysoka (na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Lb 4,6). Fakt, że dowódcy nosili purpurowe szaty, wskazuje na ich wysoką pozycję i zamożność.

23,6. Jeźdźcy dosiadający koni. Oddziały jazdy istniały w armii asyryjskiej i babilońskiej (wspomina się o nich w pochodzących z IX w. przed Chr. asyryjskich rocznikach Tukulti-Ninurty II). Jednak hebrajskie słowo, które zostało tutaj użyte, wskazuje raczej na załogi rydwanów z powodu swojego akadyjskiego odpowiednika (w języku hebrajskim parasim, w akadyjskim Parassannu). Król Achab wystawił 2000 rydwanów, które stanęły naprzeciw wojsk Salmanassara III podczas bitwy pod Karkar w 853 przed Chr.

7 Tym wszystkim spośród wybitnych Asyryjczyków oddawała swoje nierządne pieszczoty i kalała się bożkami tych, którzy w niej rozpalili nierządne uczucia. 8 Lecz ona nie poniechała swego nierządu [z czasów] Egiptu, bo tam sypiali z nią w jej młodości i przygniatali dziewicze jej łono, oddając się z nią czynom nierządnym. 9 Dlatego wydałem ją w ręce jej kochanków, w ręce Asyryjczyków, do których pałała miłością. 10 Ci zaś odkryli jej nagość, zabrali jej synów i córki, a ją samą zabili mieczem, tak że stała się dla kobiet przestrogą, bo wykonano na niej wyrok. 11 Choć widziała to siostra jej, Oholiba, dalej posunęła się w swojej żądzy, a nierząd jej stał się większy od nierządu jej siostry. 12 Zapałała żądzą do Asyryjczyków, możnowładców i namiestników, sąsiadów kosztownie ubranych, do jeźdźców dosiadających koni i do wszystkich powabnych młodzieńców. 13 I widziałem, że się splamiła i że obydwie kroczyły tą samą drogą. 14 W swoich czynach nierządnych poszła nawet jeszcze dalej, bo gdy ujrzała na ścianie wymalowanych mężów, malowane czerwoną farbą obrazy Chaldejczyków,

23,14. Ujrzała na ścianie wymalowanych mężów. Jednym z tradycyjnych motywów dekoracyjnych pojawiających się na bramach i murach mezopotamskich pałaców były postaci żołnierzy, królów i zwierząt mitycznych (choćby smoków na bramie Isztar w Babilonie). Na przykład w asyryjskim pałacu w Niniwie zachowały się sceny oblężenia, sceny łowów oraz postacie bogów. Znaczna część naszej wiedzy na temat wyglądu i stroju ówczesnych wojowników oraz technik walki i używanej broni pochodzi właśnie z tych ściennych reliefów. Chociaż mamy do czynienia jedynie z fragmentami malowideł, widać wyraźnie, że miały one niegdyś intensywne barwy, w niektórych przypadkach rozmiary większe od naturalnych, niewątpliwie żeby onieśmielać poddane ludy. Taka potęga mogła też skusić przywódców Judy, co sugeruje Ezechiel.

15 opasanych wokół bioder swych pasami, z obszernymi zawojami na głowach, a wszyscy oni z wyglądu przypominali bohaterów, podobni [byli] do Babilończyków, pochodzących z ziemi chaldejskiej,

23,14-15. Ubiór Chaldejczyków. Ponieważ większość zachowanych malowideł ściennych i reliefów jest pochodzenia asyryjskiego lub perskiego, nie znamy szczegółów ubioru Babilończyków. Z malowideł tych wynika jednak, że mężczyźni musieli nosić wyszywane, zdobione pasy (zob. Iz 5,27). Żołnierze babilońscy nakładali czapki lub zawoje z długimi frędzlami na końcu.

23,15. Dowódcy rydwanów [BT: „bohaterowie”]. Asyryjskie i babilońskie rydwany miały zwykle trzyosobową załogę: woźnicę, dowódcę uzbrojonego w łuk i włócznię oraz giermka trzymającego tarczę, który również, gdy istniała potrzeba, trzymał broń dowódcy. Akadyjskie słowo oznaczające tego człowieka to salsu, może być ono wyrazem pokrewnym do użytego tutaj hebrajskiego saliisim (hebrajskie korzenie tego ostatniego mogą wskazywać, że był on w jakiś sposób związany ze słowem „trzy”). Inną możliwością jest, że wyraz ten oznacza trzeciego pod względem stopnia oficera.

23,15. Chaldea. W VI w. przed Chr. Babilon znajdował się pod panowaniem obcej dynastii chaldejskiej. Chaldejczycy pojawili się tam po raz pierwszy w IX w. przed Chr. na obszarze rozciągającym się na południe od Babilonii. Chociaż ich struktura plemienna była podobna do istniejącej w społeczności sąsiadujących z nimi Aramejczyków, stanowili odrębną grupę etniczną. W czasach Ezechiela nazwanie kogoś Chaldejczykiem (kasdim) oznaczało przypisanie mu wysokiej pozycji społecznej.

16 zapałała ku nim żądzą tylko dzięki obrazowi, jaki widziały jej oczy. Wyprawiła więc posłów do nich, do ziemi chaldejskiej. 2Krl 20,12-19

23,16 Być może aluzja do relacji między Ezechiaszem a Merodakiem-Baladanem (por. Iz 39).

17 A Babilończycy przybyli do niej, by dzielić z nią łoże, i zbezcześcili ją swoimi czynami nierządnymi. A gdy ją splamili, dusza jej odwróciła się od nich. 18 I gdy tak ujawniła swoje czyny nierządne i odsłoniła swoją nagość, wówczas i moja dusza odwróciła się od niej, tak jak odwróciła się od jej siostry. 19 I pomnożyła jeszcze swoje czyny nierządne, gdy wspomniała dni swej młodości, kiedy to uprawiała nierząd w ziemi egipskiej. 20 I zapałała żądzą do swoich kochanków, którzy w sile swych członków i żądzy byli podobni do osłów i ogierów. 21 I zatęskniłaś za rozpustą swojej młodości, gdy w Egipcie przygniatano twe łono i ściskano piersi.

23,21 w Egipcie. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „z Egiptu”.

— przygniatano. BJ: „pieszczono”, beassôt, na zasadzie domysłu (por. w. 3). Tekst hebr.: baasôt, „czyniono”.

— ściskano. BJ: „wyciągając rękę”, umaek, por. w. 3. Tekst hebr.: lemaan, „ażeby”.

22 Dlatego, Oholibo, tak mówi Pan Bóg: Ja pobudzam przeciwko tobie twoich kochanków, tych, od których odwróciła się dusza twoja, i przyprowadzę ich zewsząd przeciw tobie: 23 Babilończyków i wszystkich Chaldejczyków, tych z Pekod, Szoa i Koa, a z nimi wszystkich Asyryjczyków, młodzieńców powabnych, możnowładców i namiestników, wszystkich najdzielniejszych wojowników, sławnych mężów gotowych dosiąść konia.

23,23 Pekod, wspomniany już w Jr 50,21, to aram. szczep na wschodzie Babilonii, znany z inskrypcji klinowych. Szoa i Koa zidentyfikowano z Sutu i Kutu, innymi szczepami tego samego regionu, lecz ta identyfikacja nie jest pewna.

23,23. Pekod, Szoa, Koa. Chociaż te określenia etniczne odnoszą się do sojuszników Babilonu zamieszkujących ziemie rozciągające się za Tygrysem, mogły też wywoływać budzące przestrach skojarzenia „kara, okrzyk wojenny i pisk”. Pekod to nazwa aramejskiego plemienia (zob. Jr 50,21), o którym wzmianki pojawiają się w annałach Tiglat-Pilesera III. Szoa oznacza przypuszczalnie Suti, nieujarzmione plemię stwarzające problemy amoryckim królom Mari. Znaczenie Koa nie jest znane, chociaż niektórzy badacze utożsamiają je z Guti.

24 Przybędą do ciebie od północy na wozach żelaznych i rydwanach w niezliczonym tłumie. Zewsząd podniosą przeciwko tobie tarczę, puklerz i hełm. Przedłożę im sprawę, aby wydali na ciebie wyrok według swoich sądów.

23,24 od północy. Według grec. W tekście hebr. słowo nieznane.

23,24. Zbroja i rynsztunek. Załoga rydwanu, przedstawiona na asyryjskich reliefach, nosiła ostro zakończone szyszaki lub turbany oraz kolczugi osłaniające górną część piersi. Do obrony przed ciosami mieli okrągłe tarcze. Piechota, chociaż dysponująca lżejszym uzbrojeniem z uwagi na konieczność większej mobilności i szybkości poruszania się, nosiła duże okrągłe tarcze. Szata piechura przepasana była skrzyżowanym pasem, chronił też głowę hełmem o stożkowatym kształcie. Wojownicy uzbrojeni byli we włócznie, miecze, topory lub maczugi (zob. listę uzbrojenia żołnierzy piechoty Ozjasza w 2 Krn 26,14).

25 Skieruję przeciwko tobie moją zapalczywość, i srogo będą się z tobą obchodzili; odetną ci nos i uszy, a to, co po tobie zostanie, padnie pod mieczem. Zabiorą ci synów i córki, a resztę ogień strawi.

23,25. Zdeformowanie twarzy. Chociaż zwycięzcy czasami oszpecali jeńców, być może mamy tutaj do czynienia z rozszerzeniem metafory małżeństwa ukazującej ukaranie niewiernej Ocholiby/Jerozolimy. Ezechiel mógł znać prawo Środkowego Państwa asyryjskiego lub podobne prawodawstwo dające mężowi prawo ukarania żony. W prawie asyryjskim mąż mógł obciąć żonie nos, okaleczyć twarz cudzołożnika i uczynić zeń eunucha.

26 Zedrą z ciebie szaty, zabiorą ci twe kosztowne ozdoby. 

27 Położę kres twojej rozpuście i nierządowi twemu, co się wywodzi z ziemi egipskiej, tak że już więcej nie podniesiesz ku nim oczu ani więcej nie wspomnisz Egiptu. Wj 16,3; Wj 17,3

28 Bo tak mówi Pan Bóg: Oto wydaję cię w ręce tych, których nienawidzisz, w ręce tych, od których odwróciła się twoja dusza. 29 Z nienawiścią będą się z tobą obchodzili, zabiorą ci wszystkie owoce twej pracy i pozostawią cię nagą i odkrytą, tak iż ujawni się twoja nagość, twój występek i nierządne czyny. 30 A to ci się przydarzy dlatego, że uprawiałaś nierząd z obcymi narodami i że się splamiłaś ich bożkami. 31 Naśladowałaś postępowanie swej siostry, wobec tego i jej kielich podam w twoje ręce. 

32 Tak mówi Pan Bóg: Pić będziesz kielich twej siostry, kielich głęboki i szeroki – wiele on zmieści. Jr 25,15-18; Iz 51,17+; Ps 75,9+

23,32 Ten mały poemat jest chyba pieśnią lub epigramatem, który Ezechiel miałby odnieść do Jerozolimy. Obraz kielicha stał się obiegowy od Jeremiasza.

33 Upojenia i bólu jest pełen ten kielich opuszczenia i grozy, kielich twej siostry Samarii. 34 Wypijesz go aż do dna i jeszcze w kawałki rozbijesz, i piersi swoje rozdrapiesz, bo Ja powiedziałem – wyrocznia Pana Boga. 35 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ zapomniałaś o Mnie i odrzuciłaś Mnie za siebie, przeto i ty także znoś swój bezwstyd i nierząd! 

36 Następnie rzekł do mnie Pan: Synu człowieczy, czyż nie masz sądzić Oholi i Oholiby? Wykaż im ich obrzydliwości, Ez 20,4; Ez 22,2

37 że cudzołożyły i krew jest na ich rękach, że cudzołożyły ze swoimi bożkami, a także synów swoich, których dla Mnie rodziły, im na żer przeprowadzały przez ogień. Kpł 18,21+

23,37 przez ogień. Według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „dla nich” (rodz. ż.).

— O tych ofiarach z dzieci por. już 20,25-26; Jr 7,31; 19,5; 32,35. Zob. Kpł 18,21+.

23,37. Przeprowadzanie synów przez ogień na pożywienie. Na temat tego oskarżenia o składanie ofiar z ludzi zob. komentarz do Ez 16,20.

38 A i to także Mi uczyniły: świątynię moją splugawiły w ów dzień oraz zbezcześciły moje szabaty.

23,38. Splugawienie świątyni. Składanie ofiar z dzieci, przelewanie niewinnej krwi skalało ręce mieszkańców Jerozolimy, mimo to mieli czelność składać ofiary innym bogom i przychodzić do świątyni Jahwe (porównaj Jr 7,9-11). Zbezczeszczenie świątyni było bardzo poważnym zarzutem, narażało bowiem na niebezpieczeństwo jednostkę i całe miasto (które mogło zostać zniszczone przez obrażone bóstwo). Co ważniejsze, mogło spowodować opuszczenie miasta przez jego bóstwo. Wnosząc swoje nieczystości do świątyni, mieszkańcy Jerozolimy kalali świętość Jahwe i czynili rzeczą niemożliwą pozostawanie w niej obecności Bożej (zob. Ez 10).

23,38. Zbezczeszczenie szabatu. Zob. komentarz do Ez 20,12 na temat znaczenia szabatu jako znaku związku przymierza. Podobnie jak pogwałcenie świętej przestrzeni świątyni, pogwałcenie świętych pór mogło naruszyć równowagę niezbędną do pozostania w świątyni obecności Bożej. Świątynia była miejscem, w którym Bóg odpoczywał - miejscem doskonałej równowagi. Szabat miał w życiu Izraela odzwierciedlać ową równowagę oraz wskazywać na jej źródło w życiu narodu wybranego. Zaniechanie przestrzegania szabatu groziło zachwianiem równowagi i zapanowaniem chaosu. Zbezczeszczenie świętych dni i wydarzeń stanowiło pogwałcenie samej istoty przymierza, co, jak każde pogwałcenie traktatu, groziło uruchomieniem zapisanej w nim kary lub przekleństwa.

39 Bo gdy ofiarowały swych synów bożkom, to jeszcze tego samego dnia wstępowały do świątyni, bezczeszcząc ją. Oto jak postępowały w obrębie mego domu. Kpł 19,30

40 Co więcej: posyłały po mężczyzn, aby przybywali z daleka, którzy gdy tylko posłaniec do nich zawitał, natychmiast przychodzili. To dla nich się kąpałaś, upiększałaś oczy i obwieszałaś się ozdobami.

23,40 W w. 40-41 prorok zwraca się bezpośrednio do swoich współczesnych i zarzuca im ich najnowsze grzechy, stąd zwrot w drugiej osobie. Passus zawiera liczne aluzje do konkretnych i aktualnych wydarzeń politycznych, lecz tekst jest skażony i trudny do zrozumienia.

23,40. Upiększanie oczu. Kobiety Bliskiego Wschodu regularnie powiększały i przyciemniały oczy mieszaniną oliwy z oliwek oraz malachitu (barwnik zielony) lub galenitu (barwnik czarny; zob. komentarz do 2 Krl 9,30). Źródła babilońskie wspominają o barwniku do oczu zawierającym stybnit (antymonit). Do mieszania owych substancji przed nałożeniem na powieki używano zdobionych palet. Wiele z nich odnaleziono na stanowiskach archeologicznych z okresu żelaza, m.in. w Megiddo.

41 Siadałaś na kosztownym łożu, przed którym był stół zastawiony. Na nim kładłaś moje kadzidło i mój olejek.

23,41. Kosztowne łoże. Cudzołożna Jerozolima została przedstawiono w podobny sposób jak nierządnica z Prz 7,10-23. Obydwie wabią kochanków ozdobnym łożem, kadzidłem i przekonywającymi słowami. Przed okresem hellenistycznym wszystkie wzmianki na temat łoża związane są z komnatą sypialną (zob. 2 Sm 4,7; Ps 6,6), nie zaś z salą, w której ucztowano.

23,41. Kadzidło i olejek. Przygotowując pomieszczenie, cudzołożna Jerozolima zapaliła kadzidło, by napełnić wonnością swoją sypialną komnatę (zob. Pnp 1,3; 4,10) oraz natarła ręce i ciało wonną oliwką (Est 2,12). Podobne obrazy pojawiają się w egipskich pieśniach miłosnych odkrytych przez archeologów w kompleksie świątynnym w Karnaku w Luksorze.

42 Rozlegały się tam rozbawione głosy, a do mężczyzn z ludnych okolic przyłączali się opoje z pustyni. Wkładali oni bransolety na ich ręce, a na ich głowy – ozdobne korony.

23,42 BJ: „Słyszano tam głosy beztroskiego tłumu z powodu mnóstwa ludzi, opojów przyprowadzonych z pustyni”. Niepewny przekład tekstu skażonego.

— Po „beztroskiego” w BJ pominięto „a do mężczyzn”.

23,42. Sabejczycy [BT: „opoje z pustyni”]. Niezależnie od tego, czy w tekście chodzi o arabską grupę plemienną Sabejczyków (zob. Hi 1,14-15; Jl 3,8), czy pijanych przywódców małych plemion nomadów, celem jest ukazanie niegodnego postępowania cudzołożnicy, której kochankami są zbóje i cudzoziemcy.

43 I tak sobie mawiałem: Ze zniszczoną przez cudzołóstwo uprawiają teraz nierząd

23,43 Tekst niepewny.

44 i przychodzą do niej, tak jak się przychodzi do nierządnicy. Oto tak przychodzono do Oholi i Oholiby, kobiet rozpustnych. 

45 Ale mężowie sprawiedliwi będą je sądzić tak, jak się sądzi cudzołożnice i zabójczynie, bo one są cudzołożnicami, a krew jest na ich rękach. Kpł 20,10; Pwt 22,21-22

46 Tak mówi Pan Bóg: Sprawię, że zwołają przeciwko nim zgromadzenie, aby je wydać na poniewierkę i na łup, 47 a zgromadzenie to ukamienuje je, posieka na kawałki mieczami, wybije ich synów i córki, a domy ich spali. 48 Oto tak oczyszczę ten dom z rozpusty, aby wszystkie kobiety otrzymały ostrzeżenie i już więcej nie uprawiały rozpusty jak one. 49 Wam każę odpokutować za waszą rozpustę, i cierpieć będziecie za wasze grzechy bałwochwalcze, a poznacie, że Ja jestem Pan Bóg.

Ez 24

Proroctwo o stolicy

1 Roku dziewiątego, miesiąca dziesiątego, a dziesiątego dnia tego miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

24,1 Chodzi o grudzień 589 — styczeń 588 r.

24,1. Chronologia. Jeśli za podstawę obliczeń przyjmiemy rok wstąpienia na tron Sedecjasza (596 przed Chr.), początek oblężenia Jerozolimy przez wojska Nabuchodonozora przypadał na 5 I 587 przed Chr. (dziesiąty dzień dziesiątego miesiąca [Tebet] w dziewiątym roku panowania Sedecjasza; według innej rachuby mógł to być 15 I 588 przed Chr.).

2 Synu człowieczy, zapisz sobie datę dzisiejszą, tego właśnie dnia, bo król babiloński w tym dniu właśnie oblegał Jerozolimę.

24,2 Według danych 2 Krl 25,1; Jr 52,4 (por. Jr 39,1) chodzi o początek oblężenia Jerozolimy. Jeśli prorok znajduje się wtedy w Babilonie, to ta data, podana przez niego na piśmie, może później służyć do weryfikowania dokładności jego objawień.

3 Opowiedz temu opornemu ludowi przypowieść! Powiedz mu: Tak mówi Pan Bóg: Postaw kocioł na ogniu, postaw, i nalej jeszcze do niego wody! Ez 11,3-12

24,3 Akcja symboliczna. Prorok ironicznie posługuje się powiedzeniem, które wyrażało chełpliwość z powodu bezpieczeństwa Jerozolimy (11,3). Trudno wyjaśnić wszystkie szczegóły, lecz ogólny sens rysuje się jasno: miasto jest tak zepsute, że nic nie może go ocalić, nawet przejściowa próba. Będzie zrujnowane, a jego mieszkańców nie obronią mury. Zostaną wypędzeni, aby ich rozproszyć.

24,3. Kocioł do gotowania. Kocioł był zwykle glinianym naczyniem o dużym otworze (niekiedy bywał też wykonany z miedzi zob. w. 11). Kotły używane w świątyni zrobione były ze srebra lub złota. Takie naczynia o różnych rozmiarach stawiano na ruszcie umieszczonym nad ogniem lub na kamiennym trójnogu jak w narracji z 2 Krl 4,38. Na temat użycia kotła do gotowania jako elementu wyroczni prorockiej zob. „kocioł do gotowania” Jeremiasza w Jr 1,13.

4 Wrzuć do niego kawałki mięsa, wszystkie lepsze kęsy: udziec i łopatki, najlepszymi kośćmi go napełnij! 5 Wybierz do tego najlepsze [sztuki] z drobnego bydła, podłóż drwa pod spodem i spraw, by to wrzało i kipiało, tak żeby nawet kości się rozgotowały.

24,5 drwa. Lekcja haecîm na zasadzie domysłu (por. w. 10). Tekst hebr.: haacamîm, „kości”.

6 Tak bowiem mówi Pan Bóg: Biada miastu krwawemu, zardzewiałemu kotłowi, którego rdzy nie sposób usunąć. Opróżniaj go kęs po kęsie; losów nad nim nie będzie się rzucać.

24,6. Kocioł i losy. Ezechiel opisuje przypuszczalnie jako skalaną lub chorą zawartość kotła (wyborne kawałki mięsa, w. 4), nie zaś sam kocioł [BT: „zardzewiały [kocioł]”]. W drodze rzucania losów decydowano, które kawałki mięsa zostaną przeznaczone do specjalnego użytku (być może jako dar dla świątyni). W Ezechielowej analogii wybrane kawałki mięsa zepsuły się i nie nadawały już do świętego użytku.

7 Bo krew, którą przelało, jest pośród niego, rozlało ją na nagiej skale, nie wylało jej na ziemię, aby ją przykryć prochem.

24,7. Rozlanie krwi. Ponieważ krew uważano za istotę życia, Izraelici nie mogli jej spożywać. Zob. komentarz do Pwt 12,16 i Kpł 17,11-12. Tutaj nie chodzi jednak o spożywanie krwi, lecz o wystawienie jej na pokaz. Gdy przelana została krew zwierzęcia, trzeba ją było przysypać ziemią (Kpł 17,13). Niezakrycie krwi byłoby „wołaniem” o pomstę (Rdz 37,26).

8 Oto żeby rozniecić gniew i wywrzeć pomstę, rozleję jego krew na nagiej skale, by nie została przykryta. Hi 16,18+

9 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Biada miastu krwawemu! Także i Ja chcę wznieść wielki stos. 10 Nagromadź drew, rozpal ogień, ugotuj mięso, przypraw korzeniem, niech kości się spalą!

24,10. Przyprawy. W babilońskich przepisach z XVIII w. przed Chr. wymienia się takie przyprawy dodawane do potraw mięsnych i gulaszu, jak: sól, cebula, por, mięta i czosnek. W starożytnych recepturach kucharze nadawali też potrawom charakterystyczny smak za pomocą anyżu, kolendra, kminku i kopru. Zważywszy, że potrawa z Księgi Ezechiela jest metaforą, dobrze przyrządzone mięso może nawet oznaczać ciało namaszczone do pogrzebu.

24,10. Spalenie kości. Mięso ugotowano tak dobrze, że z łatwością odchodziło od kości. Kości zostały następnie złamane, żeby szpik zmieszał się z innymi składnikami i dodał aromatu rosołowi. Przed wyrzuceniem kości palono, dopóki się nie rozpadły, dopiero wówczas mogły być wyniesione na stertę śmieci (porównaj Ez 22,15). Z metafory tej można wywnioskować przeprowadzenie gruntownego dzieła oczyszczenia lub zniszczenia.

11 Postaw ten kocioł pusty na węgle, aby się rozgrzała jego miedź i rozpaliła, aby we wnętrzu jego rozpłynęła się jego nieczystość i by zniszczała jego rdza. 12 Próżny trud, bo gruba warstwa rdzy nie schodzi w ogniu.

24,12 (Próżny trud, bo). Dodane za tekstem hebr., gdzie: „ona mnie zmęczyła swoimi trudami”(?). W BJ pominięte za grec.

— Na końcu wiersza pominięto też słowo „rdza” powtórzone przypadkowo.

13 Chciałem cię oczyścić z nieczystości twojej hańby, aleś ty nie chciało zezwolić na oczyszczenie cię z twego brudu. Wobec tego nie zostaniesz oczyszczone, dopóki nie uśmierzę mego gniewu na ciebie.

24,13 Chciałem cię oczyścić z nieczystości twojej hańby. BJ: „Twój brud jest hańbą, gdyż chciałem cię oczyścić”. „Twój brud”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „w twoim brudzie”.

14 Ja, Pan, postanowiłem. Słowo moje się spełni, wykonam je niechybnie, nie będę miał ani litości, ani współczucia. Będziesz osądzone według twego postępowania i według twoich złych uczynków – wyrocznia Pana Boga. Ez 5,11+

Osobiste doświadczenia proroka Jr 18,1+

15 Pan skierował do mnie te słowa: 

16 Synu człowieczy, oto zabieram ci nagle radość twych oczu, ale nie lamentuj ani nie płacz, ani nie pozwól, by płynęły ci łzy. Syr 36,22

24,16 radość twych oczu. Wyraz tkliwości, który tu określa małżonkę proroka (w. 18).

17 Wzdychaj w milczeniu, nie przywdziewaj żałoby jak po umarłym, zawiąż sobie zawój dokoła głowy, sandały włóż na nogi, nie przysłaniaj brody, nie spożywaj chleba żałoby!

24,17 Mowa o ceremoniach żałobnych. W zwrocie „chleb żałoby” (dosł.: „chleb ludzi”) aluzja do zwyczaju, który się nam wymyka.

24,17. Czynności wyrażające żałobę. Na temat innych przykładów obrzędów żałobnych zob. komentarz do Kpł 19,28 i Pwt 14,1-2. Podobnie jak Jeremiasz (Jr 16,5-7), Ezechiel otrzymuje zakaz odbywania tradycyjnej żałoby. W istocie ma chodzić w świątecznym zawoju/turbanie, z sandałami na nogach, jakby nic niezwykłego się nie stało.

18 Mówiłem do ludu mego rano, a wieczorem umarła mi żona, i uczyniłem rano tak, jak mi rozkazano. 19 A lud mówił do mnie: Czy nie wyjaśnisz nam, co oznacza dla nas to, co czynisz? 20 Wówczas powiedziałem im: Pan skierował do mnie te słowa: 

21 Powiedz domowi Izraela: Tak mówi Pan Bóg: Oto Ja pozwalam bezcześcić świątynię moją, dumę waszej potęgi, radość waszych oczu, tęsknotę waszych serc. Synowie wasi i córki wasze, których opuściliście, od miecza poginą. Jr 7,1-15; Lm 2,7

22 Wy zaś tak uczynicie, jak Ja uczyniłem: brody nie będziecie przesłaniać, ani spożywać chleba żałoby,

24,22 Ezechiel nie zakazuje mieszkańcom Jerozolimy żałoby oraz opłakiwania ich grzechów, ale wypadki potoczą się tak nagle i tak brutalnie, że nie będą mieli po temu możliwości.

23 ale mając zawoje na głowach i sandały na nogach, nie będziecie lamentować ani płakać. Będziecie schnąć z powodu nieprawości waszych i będziecie wzdychać jeden przed drugim. 

24 Ezechiel będzie dla was znakiem. To, co on uczynił, będziecie i wy czynili, gdy to nastąpi. I poznacie, że Ja jestem Pan. Ez 12,6+

25 O tak, synu człowieczy, prawdą jest, że w ów dzień, w którym zabiorę im to, co stanowiło ich siłę, ich radosną ozdobę, zachwyt dla ich oczu, tęsknotę ich serc – ich synów i córki – 26 że w ów dzień przyjdzie do ciebie zbieg, by donieść o tym twoim uszom. 

27 W ów dzień otworzą się usta twoje przed zbiegiem, aby mówić. Będziesz mówił i nie będziesz już niemy: Będziesz dla nich znakiem, i poznają, że Ja jestem Pan. Ez 3,26; Ez 33,22

Ez 25

MOWY PRZECIW NARODOM

Przeciw Ammonitom Pwt 2,19+; Ez 21,33-37; Am 1,13-15; Jr 49,1-6

1 Pan skierował do mnie te słowa:

25,1 —32,32 Jak w Am 1-2; Iz 13-23; Jr 47-51, wyrocznie Ezechiela przeciwko narodom są zgrupowane w rozdz. 25-32. Rozdz. 25-28 dotyczą najbliższych sąsiadów Izraela, Ammonitów, Moabitów, Edomitów i Filistynów (rozdz. 25), Tyru i Sydonu (rozdz. 26-28), następnie mowa o Egipcie, przeciwko któremu zostały skierowane wyrocznie w rozdz. 29-32. Daty określone w 26,1; 29,1; 30,20; 31,1; 32,1.17 spiętrzają się w czasie od 587 do 585 r. przed Chr., przed oblężeniem i po oblężeniu Jerozolimy. To jest to samo tło historyczne, co w rozdz. 24 i 33, które stanowią obramowanie tych wyroczni. Niewielka wyrocznia przeciwko Tyrowi z 29,17-21, datowana na r. 571, została dodana do zbioru.

25,1-7 Ammonici (Pwt 2,19+) uczestniczyli w różnych powstaniach przeciwko Nabuchodonozorowi, następnie opuścili swoich sprzymierzeńców i czerpali korzyści z nieszczęść Jerozolimy.

25,1. Wyrocznie przeciwko obcym narodom. Zob. komentarz do Jr 46,1.

25,1. Ammonici na początku VI w. przed Chr. Chociaż Ammonici mogli bezkarnie drwić z Jerozolimy po jej oblężeniu i zniszczeniu (zob. Ez 21,28), Nabuchodonozor zwrócił się w końcu i przeciwko temu królestwu z obszaru Zajordania. Według Herodota kampania przeciwko Ammonitom rozpoczęła się w 582 przed Chr. i zakończyła poważnym zniszczeniem obszaru ich królestwa. Wątpliwe jest, czy doszło do znacznej deportacji ludności, ponieważ odnaleziono odciski pieczęci datowane z okresu perskiego. Wskazują one na ciągłość kultury Ammonitów oraz na polityczne istnienie ich państwa jeszcze w IV w. przed Chr. Zob. komentarz do Jr 49,2.

2 Synu człowieczy, zwróć się ku Ammonitom i prorokuj przeciwko nim. 3 Powiedz Ammonitom: Słuchajcie słowa Pana Boga! Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ wołałeś: „Ha!” na moją świątynię, kiedy doznała zbezczeszczenia, i na ziemię izraelską, gdy ją pustoszono, i na dom Judy, gdy szedł na wygnanie –

25,3 Ponieważ wołałeś. Wyrocznia skierowana do upersonifikowanego Ammonu.

4 oto dlatego wydam cię w posiadanie synom wschodu. Rozbiją u ciebie swoje namioty i przygotują sobie u ciebie mieszkania. Oni będą spożywali twoje plony i będą pili twoje mleko. Lb 24,21+

25,4 synom wschodu. Chodzi o Arabów koczowników (por. Iz 11,14; Jr 49,28; Lb 24,21+).

25,4. Lud ze Wschodu [BT: „synowie Wschodu”]. Podobnie jak w Jr 49,28 ta grupa nomadów związana była z plemionami Madianitów zamieszkującymi obszar pustyni (zob. Sdz 6,3). Ich karawany przewoziły towary pochodzące z różnych królestw Zajordania i Palestyny, bywały też celem ataków armii najeźdźców (Iz 11,14). Jednak tym razem ów lud plemienny zamieszkał na ziemi Ammonitów. Stanowi to reminiscencję egipskiego utworu Widzenia Neferti, w którym również wspomina się o „pasterzach pustyni” osiedlających się na niegdyś zamieszkanych terenach.

25,4. Plony i mleko. Typowe błogosławieństwo zawierało życzenie, by obdarzony nim człowiek spożywał plony własnej pracy/owoce własnej winnicy (Ps 128,2; Iz 3,10). W tym jednak przypadku plony dostały się w ręce najeźdźców (porównaj Ez 23,29). Obce wojska konfiskowały plony i zwierzęta hodowlane, niszcząc miejscową gospodarkę.

5 Z Rabba uczynię miejsce popasu dla wielbłądów, a z miast Ammonitów – legowisko dla trzody. I poznacie, że Ja jestem Pan.

25,5 z miast. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „z synów”.

25,5. Rabba. Zob. komentarz do Jr 49,2 i Ez 21,18-20.

6 Tak mówi Pan Bóg: Dlatego że klaskałeś rękami i tupałeś nogami, i cieszyłeś się w duszy z całą twoją zawziętością wobec ziemi izraelskiej, Ez 6,11

7 dlatego wyciągam rękę przeciwko tobie; wydam cię na łup narodów, wyplenię cię spośród ludów, wyniszczę cię spośród krajów, unicestwię cię! – i poznasz, że Ja jestem Pan.

Przeciw Moabitom Lb 22,36+; Am 2,1-3; Jr 48; So 2,8-11

8 Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ Moab i Seir mówiły: „Oto dom Judy równy jest wszystkim innym narodom”,

25,8 Seir to górzysta równina leżąca na południowy wschód od Morza Martwego, na terytorium Edomitów (lecz por. Pwt 2,1+), a sam termin jest często stosowany jako synonim Edomu (por. Rdz 32,4; Sdz 5,4; Lb 24,18; Ez 35,2; itd.). Zaskakuje napotkanie tej wzmianki tutaj, gdyż Edomowi będzie poświęcona następna wyrocznia. Słowa „Seir” nie ma w grec, chyba jako późniejszej glosy.

25,8. Moab na początku VI w. przed Chr. Przedstawiciele Moabu byli obecni na strategicznym spotkaniu zorganizowanym przez Sedecjasza w 597 przed Chr. (Jr 27,3). Chociaż Moab najwyraźniej zdołał przetrwać i stał się miejscem schronienia dla Judejczyków, którzy uciekli z kraju po zniszczeniu Jerozolimy przez Nabuchodonozora w 587 przed Chr., nie zapomniano jego roli jako potencjalnego wichrzyciela w tym regionie. Józef Flawiusz podaje, że w latach 582-581 król Babilonu wyruszył na kolejną wyprawę zmierzającą do osłabienia królestw Ammonu i Moabu. Nie ma dowodów, które potwierdzałyby skuteczność tej kampanii, lecz naród Moabu najprawdopodobniej przetrwał i włączony został do imperium perskiego dopiero u schyłku VI w. przed Chr.

9 dlatego otworzę dojście poprzez grzbiet górski do Moabu i do jego miast w obrębie wszystkich granic, do ozdoby tego kraju: Bet-Hajeszimot, Baal-Meon i Kiriataim.

25,9 BJ: „a więc! otworzę wyżyny Moabu, jego miasta nie będą już miastami, na całym jego obszarze”. „jego miasta”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „nie jego miasta (lub: „od jego miast”)”.

— Cały wiersz jest niejasny, a jego przekład — niepewny.

25,9. Miasta. Każde z wymienionych tutaj miast stanowiło element zachodniej linii obronnej królestwa Moabu. Bet-Hajeszimot (Tell Azeima) leży w dolinie Szittim, na północ od Morza Martwego. Baal-Meon wymieniony na steli Meszy jest ogólnie utożsamiany z Chirbet Main, oddalonym 6,5 km na południowy zachód od Madaba i 21 km na południowy wschód od Bet-Hajeszimot. Kiriataim również pojawia się na steli Meszy i przypuszczalnie znajdowało się na równinie Moabitów (Joz 13,19). Uczeni utożsamiają je z kilkoma miejscami, m.in. z el-Kerejjtat i Dżalul, nie ma jednak zgody co do tej lokalizacji.

10 Dam ich razem z Ammonitami w posiadanie synów wschodu, aby już o nich nie wspominano między narodami. 11 Oto tak dokonam sprawiedliwości nad Moabem, i poznają, że Ja jestem Pan.

Przeciw Edomowi Pwt 2,1+; Ez 35; Am 1,11-12; Jr 49,7-22; Iz 34; Ps 137,7

12 Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ Edom dyszał zemstą przeciwko domowi Judy, a mszcząc się, ściągnął na siebie wielką winę,

25,12. Edom na początku VI wieku przed Chr. W okresie, w którym doszło do zniszczenia Jerozolimy, Edom przypuszczalnie zajmował stanowisko neutralne lub probabilońskie (Ps 137,7). Z Jr 40,11 wynika, że Edom nie przyjął uchodźców z Judy po 587 przed Chr. Podczas kampanii z 582 przed Chr. Nabuchodonozor nie dotarł więc przypuszczalnie do Edomu, lecz jego następca, Nabonid, polecił odnotować w swych kronikach oblężenie miasta Edomitów, Bosry, które miało miejsce w 552 przed Chr. Prace archeologiczne prowadzone w Buseira i w Tell el-Chelefa doprowadziły do odkrycia warstw zniszczenia pochodzących z tego okresu. Szybko jednak podjęto odbudowę i wznowiono działalność gospodarczą wzdłuż południowej odnogi Drogi Królewskiej.

13 dlatego tak mówi Pan Bóg: Wyciągnę rękę przeciwko Edomowi i wytracę w nim ludzi i zwierzęta, i zamienię go w pustynię – od Temanu aż do Dedanu polegną od miecza. Iz 21,13-14

25,13 od Temanu aż do Dedanu. Teman jest północnym regionem Edomu, lecz obie nazwy często są stosowane po prostu jako synonimy (por. Jr 49,20). Dedan, obecna oaza El-Ela, to kraj arabski, leżący na południowym wschodzie Edomu (por. Iz 21,13; Jr 49,8).

25,13. Teman i Dedan. Na temat opisu tych miast zob. komentarz do Jr 49,7 - 49,8.

14 Wykonam pomstę moją na Edomie rękami ludu mojego izraelskiego. Postąpię z Edomem według mego oburzenia i gniewu, aby poznali moją pomstę – wyrocznia Pana Boga.

Przeciwko Filistynom Joz 13,2+; So 2,4-7

15 Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ Filistyni postępowali mściwie, a żywiąc w duszy nienawiść, do zagłady doprowadzili ich na skutek odwiecznej nieprzyjaźni,

25,15. Filistea na początku VI w. przed Chr. Pominięcie miast Filistei na liście państw reprezentowanych na spotkaniu zorganizowanym przez Sedecjasza w 597 przed Chr. (Jr 27,3) wskazuje, że w owym czasie obszar ten znajdował się pod silną kontrolą Babilończyków. Rejon Filistei został spustoszony przez kampanie faraona Psametycha I, gdy osłabła tam dominacja asyryjska (zob. Jr 25,20; So 2,4). Synowie króla Aszkelonu figurują na babilońskich listach racji żywnościowych aż do 592 przed Chr., co wskazuje, że byli wzięci jako zakładnicy. Kiedy państwa filistyńskie przyłączyły się do buntu Judejczyków w 588 przed Chr., Nabuchodonozor kazał deportować ich mieszkańców i najwyraźniej osiedlił ich w okolicy Nippur. W okresie perskim na obszarze Filistei niewielu już było rdzennych filistyńskich mieszkańców.

16 dlatego tak mówi Pan Bóg: Oto wyciągnę rękę przeciwko Filistynom, wykorzenię Keretytów i wyniszczę resztki krainy nadmorskiej.

25,16 Keretyci to naród sąsiadujący z Filistynami (por. Joz 13,2+) i spokrewniony z nimi (por. 2 Sm 8,18+). Tu te dwie nazwy są praktycznie synonimami.

25,16. Keretyci. Ezechiel kreśli poetycki paralelizm pomiędzy Filistynami a Keretytami, chociaż nadal pozostaje niejasne, czy owe ludy były faktycznie ze sobą spokrewnione pod względem etnicznym i historycznym. Keretyci są najczęściej łączeni z Kretą. Wydaje się, że zaczęli służyć w charakterze najemnych żołnierzy wkrótce po osiedleniu się na południowym wybrzeżu Palestyny w pobliżu Gazy (zob. 1 Sm 30,14; 2 Sm 8,18).

17 Dokonam na nich wielkiej pomsty za pomocą srogich kar. Wtedy poznają, że Ja jestem Pan, gdy dokonam na nich pomsty.

Ez 26

Przeciwko Tyrowi Iz 23

1 Roku jedenastego, pierwszego dnia miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

26,1-14 Tyr był na początku VI w. potężnym miastem handlowym. Uczestniczył w dużej części wszystkich wysiłków antybabilońskich, poprzedzających wydarzenia 587 r., lecz opuścił Jerozolimę, swego sprzymierzeńca, i ucieszył się jej upadkiem.

26,1 Rok 587-586. W grec. lekcja: „dwunastego roku” i „pierwszego miesiąca”, czyli kwiecień 586.

2 Synu człowieczy, ponieważ Tyr mówił Jerozolimie: Ha, oto rozbita została brama ludów; powraca do mnie, ja będę bogaty, ona – pustynią, Ez 25,3

26,2 ja będę bogaty - ona pustynią. w BJ: „jej bogactwo zostało zniszczone”, „jej bogactwo”, dosł.: „to, co ją wypełnia”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „ja się napełnię”.

3 dlatego tak mówi Pan Bóg: Oto Ja jestem przeciwko tobie, Tyrze! Sprawię, że ruszą przeciw tobie liczne narody, nadpłyną falami jak morze.

26,3. Tyr na początku VI wieku przed Chr. Po klęsce Egiptu w 605 roku przed Chr. Tyr stał się głównym nieprzyjacielem Babilonu w zachodniej Azji. Było to czołowe miasto Fenicji, słynące z handlu morskiego. Znajdujący się w odległości ok. 0,5 km od lądu Tyr oraz jego zatoka morska wydawały się zabezpieczone przed wszelkim zagrożeniem, z wyjątkiem długiego oblężenia. Wody były wystarczająco głębokie, by mogły tam zawijać ciężko załadowane statki i rozładowywać towary. Skoncentrowany na działalności handlowej Tyr zaopatrywało w żywność i inne niezbędne towary jego siostrzane miasto Uszu. Flota Tyru zakładała kolonie w całym basenie Morza Śródziemnego, m.in. na Cyprze i w Kartaginie, w Afryce Północnej, by stamtąd sprowadzać surowce, głównie metale, oraz przewozić towary w jedną i drugą stronę, pomiędzy wschodnią i zachodnią częścią świata śródziemnomorskiego. W całym tym rejonie znajdowane są ślady fenickich wyrobów z metalu oraz ceramika, co wskazuje na zasięg i trwałość kontaktów handlowych, Głównymi towarami eksportowymi Tyru było drewno cedru, tkaniny i barwniki oraz wyroby ze szkła. Według Józefa Flawiusza król Tyru, Etbaal III, związał się licznymi sojuszami i uczestniczył w wielu spiskach przeciwko Babilończykom.

4 Zburzą mury Tyru i wywrócą jego wieże. Wymiotę z niego jego proch i uczynię z niego nagą skałę.

26,4 Tyr, cor, był zbudowany na skale, cur, w pewnej odległości od brzegu.

5 Stanie się pośrodku morza miejscem suszenia sieci, ponieważ Ja powiedziałem – wyrocznia Pana Boga. Stanie się on łupem narodów. 6 Córki zaś jego, które są na stałym lądzie, będą zabite mieczem. I poznają, że Ja jestem Pan. 

7 Bo tak mówi Pan Bóg: Oto Ja sprowadzam z północy na Tyr Nabuchodonozora, króla Babilonu, króla królów, z końmi, rydwanami, jeźdźcami, z wojskiem i licznym ludem. Ez 29,17-21

26,7 Oblężenie Tyru, rozpoczęte przez Nabuchodonozora w r. 585, trwało trzynaście lat i zakończyło się bez większej korzyści dla zwycięzcy (29,17-21). Zapowiedziane tu całkowite zburzenie zostanie wypełnione później przez Aleksandra Wielkiego.

26,7. Oblężenie Tyru przez Nabuchodonozora. Według Józefa Flawiusza oblężenie Tyru przez Babilończyków trwało trzynaście lat (ok. 586-573 przed Chr.). Jeden z tekstów babilońskich podaje, że Nabuchodonozor był tam osobiście obecny. Długie oblężenie zakończyło się najwyraźniej zawarciem traktatu nakazującego deportację członków królewskiej dynastii Tyru do Babilonu. Chociaż królowi Tyru pozwolono pełnić swój urząd, pozostawał on pod stałym nadzorem babilońskiego namiestnika. Potęga Tyru została poważnie zachwiana przez długie oblężenie.

8 Córki twoje, które są na stałym lądzie, zabije mieczem; wieże oblężnicze zbuduje przeciw tobie, przeciwko tobie usypie wały i tarczę wystawi przeciwko tobie. Ez 4,1-3

26,8. Machiny oblężnicze i wały. Autor tych słów doskonale znał się na prowadzeniu wojny oblężniczej. Najpierw wznoszono wały i rampy oblężnicze wokół murów broniącego się miasta. Na asyryjskich reliefach ściennych oglądamy wiele wałów oblężniczych. W miejscu dawnego Lakisz archeolodzy odkryli też rampę oblężniczą, dzięki której Asyryjczykom udało się zdobyć tę judejską twierdzę. Tyr był szczególnie trudny do zdobycia, ponieważ główne miasto leżało na wyspie w pobliżu brzegu.

26,8. Wystawienie tarczy. Taran służący do kruszenia murów osłaniano od góry tarczami chroniącymi żołnierzy, którzy podtaczali go pod mury miasta.

9 Głowice swych taranów skieruje przeciw twoim murom, zburzy twe wieże żelaznymi hakami.

26,9. Tarany. Tarany z asyryjskich reliefów ściennych to duże drewniane machiny na kołach używane do niszczenia bram miasta.

10 Z powodu mnóstwa koni okryje cię kurzawa. Od tętentu jego konnicy, jego kół i rydwanów zadrżą twoje mury, gdy wchodzić będzie w twe bramy tak, jak się wkracza do zdobytego miasta.

26,10. Używanie przez Babilończyków oddziałów kawalerii i rydwanów. Chaldejczycy słynęli ze swych oddziałów kawalerii i rydwanów, które przejęli do Asyryjczyków (zob. komentarz do Jr 6,23). Na reliefach ściennych asyryjscy wojownicy są często przedstawiani pośród bitewnego zgiełku, na ciągniętych przez konie rydwanach.

11 Kopytami swych koni stratuje wszystkie twe ulice, lud twój mieczem wybije, a potężne twe stele powali na ziemię.

26,11. Potężne filary [BT: „stele”]. Potężne filary są przypuszczalnie wyrażeniem symbolicznym oznaczającym ustanie oporu. Herodot wspomina jednak o filarach ze szmaragdu i złota zdobiących świątynię Heraklesa (Melkarta) w Tyrze. Asyryjskie reliefy ścienne przedstawiają dwie zewnętrzne kolumny świątyni w Tyrze.

12 Splądrowane będą twoje bogactwa, rozkradzione twoje towary, zburzone twoje mury, a wspaniałe twe domy porozwalane. Kamienie zaś twoje, drzewo i proch z ciebie wrzucą do morza. 

13 Sprawię, że odgłos twych pieśni umilknie, a dźwięk twoich cytr nie będzie się rozlegać. Iz 24,8-9; Jr 25,10; Ap 18,22

14 Uczynię z ciebie nagą skałę, staniesz się miejscem suszenia sieci. Nie odbudują cię więcej, bo Ja, Pan, powiedziałem – wyrocznia Pana Boga. 15 Tak mówi Pan Bóg do Tyru: Czy na huk upadku twego, gdy pobici jęczeć będą, gdy pośród ciebie rozpanoszy się mord, nie zadrżą wyspy?

26,15 „Wyspy” to wszystkie dalekie wybrzeża.

16 Wszyscy książęta morza zejdą z tronów swoich, odłożą swoje płaszcze, zdejmą swoje wyszywane szaty. Przyobleką się w strach, usiądą na ziemi, będą drżeć bez przerwy i wzdrygać się będą z twego powodu. Jon 3,6

17 Oni podniosą lament nad tobą i powiedzą do ciebie: O, jakżeś upadło, przez morze zalane, o miasto przesławne, na morzu potężne, ty i twoi mieszkańcy, któreś grozę siało na całym lądzie. Ap 18,9-19

26,17 lament. Hebr. qînah (por. 19,1-14+).

— O, jakżeś. Za tekstem hebr. W BJ: „O, jakże (upadło)”, na zasadzie domysłu.

— zalane. BJ: „zniknęło”, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „zamieszkałe” (prosta różnica wokalizacji).

— na... lądzie. Lekcja hajjabasza według przekładu syr. Tekst hebr.: joszebeha, „jego mieszkańcy”.

18 Teraz drżą okręty w dzień twego upadku; wyspy na morzu przeraziły się twoim końcem. 19 Albowiem tak mówi Pan Bóg: Gdy cię uczynię miastem opustoszałym, podobnym do miast, w których już nikt nie mieszka, gdy sprowadzę na ciebie Wielką Otchłań, tak że cię fale morskie przykryją, 

20 zrzucę cię z góry do tych, którzy już zeszli w dół, do ludu dawnego, i każę ci mieszkać w krainie podziemia, w wiecznej pustyni, u tych, którzy zeszli w dół, tak byś więcej nie było zamieszkane i więcej nie postało w krainie żyjących. Ez 32,18-32

26,20 dół. Ów „dół”, synonim „Szeolu”, nie oznacza grobu, lecz podziemne miejsce, gdzie są zgromadzone dusze umarłych (por. Lb 16,33+).

— nie było zamieszkane. Za tekstem hebr., gdzie teszebî. BJ: „nie powróciło”, taszubî, na zasadzie domysłu.

— byś... nie postało. BJ: „by nie... zostało odbudowane”, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „abym dał ozdobę”.

21 Uczynię z ciebie przedmiot grozy, przestaniesz istnieć. Będą cię szukać i nigdy cię nie znajdą – wyrocznia Pana Boga. Ap 18,21

Ez 27

Lament nad upadkiem Tyru

1 Pan skierował do mnie te słowa:

27,1-36 W tym symbolicznym opisie zatonięcia zastosowano słownictwo techniczne, którego przekład jest czasami niepewny.

2 A ty, synu człowieczy, podnieś lament nad Tyrem 3 i powiedz Tyrowi, który mieszka nad zalewami morskimi i prowadzi handel z narodami na licznych wyspach: Tak mówi Pan Bóg: Tyrze, ty powiedziałeś: Jestem okrętem o doskonałej piękności.

27,3 Jestem okrętem. Lekcja ’onijjah ’anî na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’anî, „ja (jestem)”.

27,3. Tyr jako miasto kupieckie. Tyr posiadał dwa ważne porty morskie - naturalną zatokę na północy i sztuczną na południu. W okresie tym Tyr pełnił rolę pośrednika w handlu śródziemnomorskim, przyjmując towary z dalekich portów i wysyłając je w świat przez przynajmniej połowę tysiąclecia.

4 W sercu morza są twoje granice, budowniczy nadali ci doskonałą piękność. 5 Z cyprysów Seniru pobudowano wszystkie twoje krawędzie, brano cedry Libanu, by maszt ustawić na tobie.

27,5 „Senir” to amorycka nazwa Hermonu (por. Pwt 3,9).

27,5. Cyprysy Seniru. Drzewo, o którym tutaj mowa, było przypuszczalnie odmianą jałowca. Z tekstu Pwt 3,9 wynika, że góra Senir to amorycka nazwa góry Hermon położonej w południowej części pasma Antylibanu na wschód od doliny Bekaa. Asyryjczycy nazywali ją Saniru.

6 Z dębów Baszanu wykonano ci wiosła, pokład twój ozdobiono kością słoniową, wykładaną w drzewie cedrowym z wysp kittejskich.

27,6 w drzewie cedrowym. Lekcja bite’aszurîm według Targumu. Tekst hebr.: bat ’aszurîm, „córa Asyryjczyków”.

— Kittim oznacza tu nie tylko mieszkańców Cypru, lecz także innych wysp i wybrzeży Morza Śródziemnego.

7 Bisior ozdobny z Egiptu stanowił twoje żagle, by służyć ci za banderę. Fioletowa i czerwona purpura z wysp Elisza były twoim nakryciem.

27,5-7. Materiały używane do budowy statków. Materiały tutaj wymienione należały do najlepszych, jakie znano w ówczesnym świecie śródziemnomorskim. Egipcjanie z sosny i jodły sporządzali maszty i pokłady. Wiosła fenickich birem (starożytnych okrętów o dwóch rzędach wioseł po obu burtach) wykonane były z najtwardszego drewna. Intarsje z kości słoniowej pochodziły z Kittiony na Cyprze [BT: „z wysp kittejskich”]. Płótno żaglowe wytwarzane w Egipcie cieszyło się dużym wzięciem w całym regionie. Barwniki użyte do pokolorowania żagli należały do najdroższych.

27,7. Wyspy Elisza. Położenie wysp Elisza jest niepewne. Elisza był synem Jawana (Rdz 10,4). Nazwę tę łączono z tyryjską kolonią słynącą z produkcji barwników. Elisza odpowiada przypuszczalnie Alaszija na tabliczkach z Amarna, które jest zwykle utożsamiane z Cyprem. Siedem tabliczek z Amarna wspomina o królu Alaszija, który pisał listy do władców Egiptu w XIII w. przed Chr.

8 Mieszkańcy Sydonu i Arwadu służyli ci za wioślarzy, mędrcy z Semeru byli u ciebie: oni to byli twoimi żeglarzami,

27,8 Sydon i Arwad — te dwa miasta wybrzeża fenickiego uznawały w mniejszym lub większym stopniu ekonomiczne zwierzchnictwo Tyru.

27,8. Sydon i Arwad. Sydon i Arwad były fenickimi miastami na wybrzeżu Morza Śródziemnego, na północ od Tyru. Arwad był od niego oddalony o ok. 176 km, zaś Sydon ok. 40 km na północ. Wydaje się, że w tym czasie znajdowały się pod zwierzchnictwem Tyru. Obydwa miasta często wspominane są w listach z Amarna oraz w rocznikach asyryjskich.

9 a biegli w rzemiośle starcy z Gebal tam byli, aby naprawiać twoje uszkodzenia. Wszystkie morskie okręty zawijały do ciebie, aby prowadzić z tobą handel.

27,9 Gebal to Byblos, inne miasto fenickie.

— Wszystkie morskie okręty. Tu poemat został przerwany szczegółowym wyliczeniem stosunków handlowych Tyru, które nie było częścią pierwotnej wyroczni.

27,9. Gebal. Podobnie jak Sydon i Arwad, Gebal (lub Byblos) to fenickie miasto położone na północ od Tyru (w odległości ok. 96 km od niego), na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Byblos było partnerem handlowym Egiptu w III tysiącleciu przed Chr. i zajmuje poczesne miejsce w tekstach z Amarna i rocznikach asyryjskich.

10 Persja, Lud i Put służyły w twoim wojsku jako wojownicy. Tarcze i hełmy wieszali oni u ciebie. Dodawali ci świetności. Jr 46,9+

27,10. Persja, Lidia [BT: „Lud”], Put. Wymieniając Persję, Lidię i Put, Ezechiel wskazuje na ludy zamieszkujące najodleglejsze krańce znanego wówczas świata. Persja leżała w zachodnim Iranie, zaś Lidia - w środkowej Turcji. Put może oznaczać Libię, której ziemie rozciągały się na zachód od Egiptu.

27,11. Arwad, Helech [BT: „twoje wojsko”], Gam-mad [BT: brak]. Wzmianka o Arwadzie pojawiła się już w wersecie 8. Helech (w języku hebrajskim, „twoje wojsko”, i tak tłumaczy BT) nie jest potwierdzone nigdzie indziej w Starym Testamencie jako toponimia. W rocznikach asyryjskich łączono je jednak z Hilakku (Cylicją w południowo-wschodniej Turcji). Położenie Gammad jest niepewne, być może należy utożsamiać je z Kumidi z tabliczek z Amarna, znajdującym się na północ od Tyru, na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

11 Synowie Arwadu i twoje wojsko stali dokoła na twych wałach, a Gammadejczycy na twoich wieżach; wieszali swe tarcze na twoich murach, czyniąc piękność twą doskonałą. 

12 Tarszisz prowadził z tobą handel z powodu mnóstwa twoich wszystkich bogactw. Srebro, żelazo, cynę i ołów dostarczano ci w zamian za twe towary. Iz 23,1+

27,12. Tarszisz. Tarszisz łączono z przemysłem metalurgicznym. W rocznikach asyryjskiego króla Assarhaddona miejsce o nazwie Tarszisz ma związek z Cyprem i innymi wyspami. W źródłach klasycznych pojawia się też Tartessus - fenicka kolonia w zachodniej Hiszpanii.

13 Jawan, Tubal i Meszek prowadzili z tobą handel, dostarczając za twe towary niewolników i wyroby z brązu. Ez 38,2

27,13 Jawan, czyli Jonia, oznacza Greków albo nawet w ogóle ludzi Zachodu. O Tubal i Meszek por. 38,2+.

27,13. Grecja [BT: „Jawan”], Tubal i Meszek. Jawan (lub Jonia) to biblijne określenie greckiego świata. Tubal (Tuballu) to asyryjskie określenie środkowego królestwa Anatolii. Podobnie jak Tubal, Meszek (Muszku) wymieniany jest w asyryjskich annałach jako królestwo ze środkowej Anatolii. Obydwa państwa z Anatolii miały złe stosunki z Asyrią.

14 Z Bet-Togarma za twe towary dostarczano ci w zamian konie pociągowe, wierzchowce i muły. Ez 38,6

27,14 Bet-Togarma — prawdopodobnie chodzi o Armenię (por. 38,6).

27,14. Bet-Togarma. Bet-Togarma była przypuszczalnie stolicą Kammanu - jednego z królestw środkowej Anatolii. W źródłach chetyckich znane jest jako Tegaramara, zaś w asyryjskich jako Til-Garimmu.

15 Mieszkańcy Dedanu prowadzili z tobą handel, a niezliczone wyspy należały do twoich klientów. Dawali ci jako zapłatę kość słoniową i drzewo hebanowe. Ez 25,13

27,15. Rodos [BT: „Dedan”]. Wzmianka o Rodos, pojawiająca się w tym fragmencie, wydaje się problematyczna w najstarszych rękopisach Starego Testamentu. Inni komentatorzy odczytują hebrajskie słowo jako Danuna [BT: „Dedan”] - obszar leżący na północ od Tyru, wymieniany w listach z Amarna.

16 Edom prowadził z tobą handel z powodu mnogości twoich wyrobów; dostarczano ci w zamian za twe towary kamienie szlachetne, purpurę, różnobarwne tkaniny, bisior, korale i rubiny.

27,16 Edom. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „Aram”.

27,16. Aram. Aram oznacza niezamieszkany daleki obszar syryjski ciągnący się od Górnej Mezopotamii (na północy) do Damaszku (na południu).

17 Juda i kraj Izraela prowadzili z tobą handel, za twe towary dostarczali ci pszenicę z Minnit, wosk i miód, i oliwę, i balsam. Sdz 11,33

27,17 wosk. Hebr.: „pannag”. Jest to słowo nieznane, chyba nazwa ciastka. Według innych chodzi o proso (przekład syr.) lub o balsam (Wulgata).

— Minnit to miejscowość w kraju Ammonitów.

27,17. Minnit. Minnit było obszarem należącym do Ammonitów, położonym na terenie Zajordania i wspomnianym w Sdz 11,33. Euzebiusz, historyk Kościoła z IV wieku po Chr., kojarzy Minnit z miastem Maanit oddalonym o 6,5 km od Cheszbonu.

18 Damaszek prowadził z tobą handel dzięki mnogości twoich wyrobów i mnogości twego wszelakiego bogactwa, wino z Chelbon i wełnę z Sachar [w zamian ci dostarczano]. Oz 14,8

27,18 Wino z Chelbon, na północ od Damaszku, było słynne, wymienia się je w dokumentach asyryjskich.

— Sachar jest nieznane i nie może być nazwą miejsca: zaproponowano znaczenie „surowa wełna”.

27,18. Chelbon i Sachar. Chelbon utożsamia się z asyryjskim Hilbinu (dzisiejszym Helbun) położonym 16 km na północ od Damaszku. Sachar to przypuszczalnie pustynia es-Sahara, rozciągająca się na północny zachód od Damaszku.

19 Dan i Jawan począwszy od Uzzal w zamian za twe towary dostarczały ci wyroby żelazne, cynamon i trzcinę. Rdz 10,27; Rdz 25,13

27,19 Dan i Jawan począwszy od Uzzal. Końcowa nazwa odnosi się do arabskiego szczepu, jak Szeba i Rama (w. 22-23; por. Rdz 10,27; 1 Krl 10,1+), lecz tutaj — prawdopodobnie — oznacza ona jakiś region. Dan i Jawan zaskakują w tym kontekście. Jawan był już wymieniony w w. 13, a Dan, szczep Izraela, nie ma tu żadnej racji bytu (por. w. 17). W tym miejscu chodzi chyba o szczepy arabskie (zresztą nieznane) bliskie Uzzal, jednakże tekst został chyba skażony, dlatego niektórzy proponują lekcję z pominięciem „Dan” (brakuje go w grec.) i poprawieniem Jawan na jajin: „(zaopatrywali cię...) w wino z Uzzal”.

27,19. Grecy z Uzzal [BT: „Dan i Jawan począwszy od Uzzal”]. Uzzal należy przypuszczalnie identyfikować z Izalla - miejscem położonym u anatolińskich podnóży Cylicji. Grecy (lub Jończycy) mogli utrzymywać stosunki z tym miastem, nie są one jednak nigdzie indziej potwierdzone.

27,19. Kasja [BT: „cynamon”] i wonna trzcina. Miasto Damaszek handlowało qiddu (przypuszczalnie kasją) - kosztowną wonnością sprowadzaną z Azji Wschodniej. Wonna trzcina była aromatyczną trawą wykorzystywaną do wytwarzania perfum, kosmetyków, przypraw i lekarstw. Wspomniany tutaj gatunek trzciny był prawdopodobnie sprowadzany z Indii.

20 Dedan był dla ciebie dostawcą czapraków.

27,20. Dedan. Dedan był centralną oazą arabską dostarczającą Tyrowi końskich czapraków. Uczeni utożsamiają go ze współczesnym miejscem o nazwie al-Ula, usytuowanym na szlaku handlu kadzidłem wiodącym z Jemenu do Palestyny.

27,20. Czapraki. Termin hebrajski przetłumaczony tutaj jako „czapraki” pochodzi przypuszczalnie od akadyjskiego rdzenia oznaczającego „nakrycie na [grzbiet] konia”.

21 Arabia i wszyscy książęta Kedaru byli twoimi klientami, handlowali z tobą owcami, baranami i kozłami.

27,21. Kedar. Zob. komentarz do Iz 42,11.

22 Kupcy z Szeby i Rama prowadzili z tobą handel, dostarczali ci w zamian za twe towary najlepszy balsam oraz wszelkiego rodzaju drogie kamienie i złoto. 1Krl 10,1+; Rdz 10,7

27,22. Szeba i Rama. Na temat Szeby zob. komentarz do Iz 60,6. Rama pojawia się w Starym Testamencie tylko w połączeniu z Szebą. Mogła być Rama związana z Rgmt (samogłoski starożytnej nazwy są niepewne) - miastem położonym w okręgu Nadżran w środkowej Arabii.

23 Charan, Kanne, Edon, kupcy z Saby, Aszszur i Kilmad prowadzili z tobą handel. Rdz 11,31; Rdz 12,5

27,23 Charan znajduje się nad górnym Eufratem. Kanne i Edon odpowiadają — jak się wydaje — Kannu i Bit Adini z tekstów asyryjskich, miastom środkowego Eufratu. Saba — por. 1 Krl 10,1+. Kilmad jest nieznanym miastem, leżącym prawdopodobnie blisko Aszszuru.

27,23. Charan, Kanne, Edon, Saba, Aszszur i Kilmad. Wszystkie te obszary rozciągały się na północ i wschód od Tyru. Charan leżał nad rzeką Balik w Górnej Mezopotamii. Kanne to przypuszczalnie asyryjskie Kannu, którego położenie pozostaje nieznane. Edon to Bit Adini - aramejskie państwo leżące w Syrii na zachód od rzeki Balik. Aszszur to nazwa dawnej stolicy Asyrii oraz imię głównego boga Asyryjczyków. Kilmad nie pojawia się w innych tekstach starożytnych.

24 Handlowali z tobą bogatymi sukniami, płaszczami z fioletowej purpury, różnokolorowymi materiałami i dywanami tkanymi wielobarwnie, skręcanymi i mocnymi sznurami. Tym handlowali z tobą.

27,24. Towary. Wymienione tutaj towary były bardzo rzadko spotykane i egzotyczne. Wiele słów hebrajskich użytych przez Ezechiela to hapax legomena - wyrazy pojawiające się jedynie w tym fragmencie Pisma Świętego. Pokrewieństwa łączące je z wyrazami z języka akadyjskiego rzucają nieco światła na ich znaczenie. „Bogate suknie” to ozdobne wyszywane szaty jakiegoś rodzaju. Obok nich prorok wymienia drogie wyszywane okrycia z fioletowej purpury [BT: „płaszczami z fioletowej purpury - różnokolorowymi materiałami”] oraz płaszcze i opończe [BT: „dywany tkane wielobarwnie, skręcanymi i mocnymi sznurami”], szaty wełniane i wielobarwne okrycia.

25 Okrętami z Tarszisz zwożono do ciebie towary. Stałeś się więc bogaty i wielce sławny w sercu mórz.

27,25 Drugi stych w BJ: „Byłeś obładowany i obciążony”. Można też rozumieć tak, jak przyjęto tutaj, lecz wydaje się, że prorok usiłuje zasugerować jednocześnie obfitość ładunku tego wspaniałego okrętu i jego bliskie zatonięcie.

27,25. Okręty z Tarszisz. Chociaż werset 12 nie określa bliżej położenia Tarszisz (np. w Hiszpanii), zwrot „okręty z Tarszisz” wydaje się zakładać związki z Fenicją, podobne do tych, które pojawiają się w Iz 23,1-18. Zatem mogły to być statki żeglujące do Tarszisz.

26 Wioślarze twoi wprowadzili cię na pełne morze, ale wiatr wschodni złamał cię w sercu mórz. 27 Twoje bogactwo, twoje towary i twoje ładunki, twoi sternicy i twoi żeglarze, naprawiający twoje okręty, i twoi klienci, wszyscy twoi wojownicy przebywający u ciebie i cały twój lud znajdujący się u ciebie – utoną w głębi morza w dniu twego upadku. 28 Na głośny krzyk twoich żeglarzy drżą wały morskie. 29 Wszyscy, którzy wiosłują, schodzą ze swoich statków; żeglarze i wszyscy sternicy morscy pozostają na lądzie. 

30 Głośno lamentują nad tobą, podnosząc gorzkie wołanie, posypują głowy ziemią i tarzają się w popiele. Ap 18,19

31 Przez wzgląd na ciebie golą sobie głowy i przywdziewają wory. Płaczą nad tobą w ucisku serca, skarżąc się gorzko. 

32 Podnoszą nad tobą lament serdeczny i narzekania: „Któż jak Tyr został zniszczony w sercu mórz?” Ap 18,18

27,32 Któż jak Tyr został zniszczony. BJ: „Kto był porównywalny z Tyrem”, „porównywalny (z Tyrem)”, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „(jak Tyr) milczący”(?).

33 Gdy towary twe szły za morze, syciłeś wiele narodów. Dzięki mnogości dóbr twoich i twoich towarów bogaciłeś królów ziemi. Ap 18,19

34 Teraz zostałeś rozbity przez morskie fale i leżysz w morskiej toni. Twoje towary i wszyscy twoi mieszkańcy zatonęli razem z tobą. 35 Wszyscy mieszkańcy wysp zdumiewają się nad tobą, a królowie ich, zdjęci strachem, trwożą się bardzo. 36 Kupcy z różnych narodów gwiżdżą nad tobą; stałeś się postrachem, i na zawsze zostałeś unicestwiony.

Ez 28

Przeciw władzy Tyru

1 Pan skierował do mnie te słowa: 

2 Synu człowieczy, powiedz władcy Tyru: Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ serce twoje stało się wyniosłe, powiedziałeś: Ja jestem Bogiem, ja zasiadam na Boskiej stolicy, w sercu mórz – a przecież ty jesteś tylko człowiekiem, a nie Bogiem, i rozum chciałeś mieć równy rozumowi Bożemu. Rdz 3,5 Iz 14,13

28,2. Władca Tyru. W tym czasie królem Tyru był Etbaal III, chociaż żaden z elementów wyroczni prorockiej nie znajduje historycznego potwierdzenia w odniesieniu do jego osoby. Tekst biblijny powiada, że książę ów podawał się za równego opiekuńczemu bóstwu Tyru, Melkartowi, co nie jest potwierdzone w literaturze pozabiblijnej.

3 Oto jesteś mądrzejszy od Daniela, żadna tajemnica nie jest ukryta przed tobą. Ez 14,14

28,3 żadna tajemnica. Za tekstem hebr. W BJ: „żaden mędrzec”, za grec.

28,3. Daniel. Niektórzy badacze sądzą, że chodzi tutaj o sławną postać z literatury pozabiblijnej pojawiającą się w ugaryckim eposie o Kerecie. Jednak mądrość nie należała do najsławniejszych cech ugaryckiego Danila. Biblijny Daniel były przypuszczalnie lepiej znany Ezechielowi z powodu swych wyjątkowych darów. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Ez 14,14.

4 Dzięki swej przezorności i sprytowi zdobyłeś sobie majątek, i nagromadziłeś złota i srebra w swoich skarbcach. 5 Dzięki swojej wielkiej przezorności, dzięki swoim zdolnościom kupieckim, pomnożyłeś swoje majętności, a serce twoje stało się wyniosłe z powodu twego majątku. 6 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ rozum chciałeś mieć równy rozumowi Bożemu, 7 oto dlatego sprowadzam na ciebie cudzoziemców – najsroższych spośród narodów. Oni dobędą mieczy przeciwko urokowi twojej mądrości i zbezczeszczą twój blask. 8 Zepchną cię do dołu, i umrzesz śmiercią nagłą w sercu mórz. 

9 Czy będziesz jeszcze mówił: Ja jestem Bogiem – w obliczu swoich oprawców? Przecież będziesz tylko człowiekiem, a nie Bogiem w ręku tego, który cię będzie zabijał. Iz 31,3

10 Umrzesz śmiercią nieobrzezanych z ręki cudzoziemców, ponieważ Ja to postanowiłem – wyrocznia Pana Boga.

Upadek króla Tyru

11 Pan skierował do mnie te słowa:

28,11-19 Był to wówczas Ittobaal II, ale poemat jest adresowany nie tyle do osobistości historycznej, ile do upersonifikowanej potęgi miasta. Przez spontaniczne przystosowanie tradycja chrześcijańska często odnosiła ten poemat do upadku Lucyfera (por. 28,2; Iz 14,13).

12 Synu człowieczy, podnieś lament nad władcą Tyru i powiedz mu: Tak mówi Pan Bóg: Byłeś odbiciem doskonałości, pełen mądrości i niezrównanie piękny.

28,12 podnieś lament. Znowu występuje qînah (por. 19,1-14+), lecz ten fragment nie przedstawia właściwego dlań rytmu, słowo to więc jest używane w szerokim znaczeniu.

— odbiciem doskonałości. BJ: „wzorem doskonałości”, dosł.: „pieczęcią doskonałości”, za grec. Tekst hebr.: „pieczętujący wzór”.

28,12. Lament. W Starym Testamencie znaleźć można wiele lamentacji oraz pieśni żałobnych, podobnie jak w literaturze Bliskiego Wschodu. Zwykle opłakuje się w nich miasta lub narody, zdarzają się też jednak lamentacje z powodu śmierci poszczególnych osób. W tym przypadku „lament” stanowi sarkastyczny przykład utworu wyszydzającego. Zob. komentarz do Ez 19,1.

28,12. Pieczęć doskonałości [BT: „odbicie doskonałości”]. Asyryjskie epitety, którymi obdarzano królów, zawierają takie tytuły jak „człowiek doskonały” i „doskonały władca”. Słowo to służy też określeniu boskich atrybutów. W tym fragmencie król porównany został do misternie wyrzeźbionej pieczęci (zob. wstawkę umieszczoną obok komentarza do Jr 32). Pieczęcie owe były zwykłe wykonane z półszlachetnych kamieni i pełniły rolę znaku tożsamości oraz ochronnego amuletu.

13 Mieszkałeś w Edenie, ogrodzie Bożym; okrywały cię wszelkiego rodzaju szlachetne kamienie: rubin, topaz, diament, złoty topaz, onyks, jaspis, szafir, granat, szmaragd, a ze złota wykonano okrętki i oprawy na tobie, przygotowane w dniu twego stworzenia.

28,13 okrętki i oprawy. BJ: „kolczyki i naszyjniki”. Tłumaczenie domyślne. Pierwszy termin zwykle oznacza tamburyn; drugi, mający niezwykłą formę (to jedyny przykład rzeczownika utworzonego od rdzenia, który normalnie znaczy „drążyć”, „przebić”), jest technicznym terminem z zakresu złotnictwa.

28,13. Lista drogocennych kamieni. W Wj 28,17-20 i 39,10-13 pektorał najwyższego kapłana ozdobiony jest dwunastoma drogocennymi kamieniami, z których wiele pojawia się w tym fragmencie. Szata dekorowana w ten sposób wyraźnie wskazywała na dostojeństwo najwyższego kapłana, jednak w tekście Księgi Ezechiela nic nie wskazuje na to, że chodzi o pektorał. Starożytni królowie nosili czasami zawoje ozdobione szlachetnymi kamieniami. Przybrane kamieniami napierśniki lub pektorały pojawiają się też w innych miejscach starożytnego świata. Określenie pewnej liczby wymienionych tu kamieni szlachetnych jest problematyczne, co powoduje, że współczesne przekłady wykazują rozbieżności w tym względzie. Karneol to przypuszczalnie rubin; topaz to być może żółtozielony kamień złożony z oliwinów, zwany perydotytem; trzecim kamieniem nie jest diament [BT] ani szmaragd, lecz nieokreślony bliżej twardy minerał; czwartym jest przypuszczalnie żółty kamień [BT: „tarszisz”] (D. Block sugeruje, że chodzi o hiszpański topaz o złocistej barwie); piątym minerałem jest onyks, jak podają przekłady; szóstym - jakiś rodzaj jaspisu [BT: „beryl”]; siódmym - lapis lazuli [BT: „szafir”]; ósmy kamień jest bardzo niepewny; większość badaczy sądzi, że ostatnim z wymienionych kamieni jest szmaragd.

14 Jako wielkiego cheruba opiekunem ustanowiłem cię na świętej górze Bożej, chadzałeś pośród błyszczących kamieni. Rdz 3,24 Iz 14,13 Ez 10,2

28,14 wielkiego. BJ: „o rozpostartych skrzydłach”. Tak św. Hieronim przełożył słowo skądinąd nieznane.

— Te wiersze — jak się wydaje — są inspirowane nie tylko biblijnymi wspomnieniami raju ziemskiego, lecz także różnymi elementami mitologii Wschodu: górą bogów, umiejscowioną na krańcach północy (por. Ps 48,2-3; Iz 14,13), aluzją do cheruba obrońcy (por. Rdz 3,24) oraz do rozżarzonych węgli (Ez 10,2), upadkiem i unicestwieniem (w. 16), lecz niektóre szczegóły pozostają dla nas niejasne.

28,14. Cherub. Słowo cherub/cherubin pojawia się ponad dziewięćdziesiąt razy w Starym Testamencie. Oznacza istoty niebieskie. Wszystkie cheruby mają skrzydła. Wygląd cherubów jest bardzo zróżnicowany; mają czasami wiele twarzy - oblicze wołu, orła lub człowieka. Opisywane są podobnie jak różne postacie o złożonej budowie, które pojawiają się w sztuce Bliskiego Wschodu, szczególnie w sztuce asyryjskiej. Ponieważ łączyły różne cechy zwierzęce i ludzkie, były dobrym symbolem Bożej obecności, zarówno w Izraelu, jak i w krajach z nim sąsiadujących. W tym fragmencie chodzi niewątpliwie o aluzję do strażnika drzewa życia z Rdz 3,24 (zob. komentarz do tego tekstu). Porównanie księcia Tyru do cheruba sugeruje, że powierzono mu opiekę nad własnością bóstwa. W tym rejonie zasoby naturalne były często uważane za domenę bogów (w źródłach mezopotamskich, np. w Eposie o Gilgameszu). Również artefakty kulturowe potwierdzają prawdziwość ukazanego tutaj obrazu. Postacie cherubów często przedstawiano na płaskorzeźbach z kości słoniowej, niekiedy też w formie cherubów ukazywano królów. Płaskorzeźby te mogły być wysadzane drogocennymi kamieniami i ozdabiane dodatkowo motywami kwiatów i gór. Na temat dodatkowych informacji o cherubach zob. komentarz do Ez 10,1 i Wj 25,18-20.

28,14. Święta góra Boża. Motyw świętej góry pojawia się często w świecie kultury antycznej. W wyobrażeniach ludzi Bliskiego Wschodu, podobnie jak w mitologii greckiej, pałac bóstwa znajdował się na wysokiej górze, przy czym nie próbowano sprecyzować różnicy pomiędzy szczytami gór a niebiosami. Według literatury ugaryckiej dom Baala miał się znajdować na górze Safon. W kręgu kultury Izraelitów dwiema najważniejszymi świętymi górami była góra Synaj i góra świątynna w Jerozolimie. Chociaż w myśli antycznej nie ma odpowiedników, które wskazywałyby, że raj znajdował się na szczycie góry, ogród Eden pełni rolę raju głównie dlatego, iż jest miejscem obecności Bożej - kosmicznym Świętym Świętych. Święta góra jest więc czymś bardzo zbliżonym do Edenu - i na niej, i w raju przebywa Bóg. W Ez 31,16 autor ponownie łączy lasy Libanu i ogród Eden.

28,14. Błyszczące kamienie. Wiele związków znaczeniowych może rzucać światło na sens pojawiających się tutaj „błyszczących kamieni”. W starożytnej ikonografii są to dekoracyjne zdobienia na płaskorzeźbach z kości słoniowej (zob. komentarz na temat „cherubów” w poprzednim haśle). W antycznej mitologii, np. w tekstach ugaryckich, pojawia się pałac z drogocennych kamieni. W jednej ze starożytnych legend Gilgamesz podczas swojej podróży trafia do gaju, w którym drzewa i krzewy obsypane są szlachetnymi kamieniami. Każdy z wymienionych przykładów mógłby stanowić kontekst obrazu ukazanego w tekście biblijnym.

15 Byłeś doskonały w postępowaniu swoim od dni twego stworzenia, aż znalazła się w tobie nieprawość. 

16 Rozkwit twego handlu sprawił, że wnętrze twoje napełniło się uciskiem i zgrzeszyłeś, dlatego zrzuciłem cię z góry Bożej i jako cherub opiekun zniknąłeś spośród błyszczących kamieni. Ez 10,2; Ez 10,7

17 Serce twoje stało się wyniosłe z powodu twej piękności, zanikła twoja przezorność z powodu twego blasku. Rzuciłem cię na ziemię, wydałem cię królom na widowisko.

28,16-17. Związki z postacią szatana. Niemal od początku historii Kościoła istniała tradycja egzegetyczna, w której ramach rozumiano ten fragment jako opowieść o upadku szatana. Chociaż podobny sposób interpretacji tekstu Iz 14 został zdecydowanie odrzucony przez szanowanych komentatorów biblijnych, np. przez Jana Kalwina (który otwarcie z niego drwił), przetrwał do czasów współczesnych. Jeśli chodzi o szersze tło, należy przypomnieć, że w żadnym fragmencie Pisma Świętego szatan nie jest przedstawiany jako cherub ani postać związana z cherubem pojawiającym się w ogrodzie Eden. Co więcej, wyobrażenia Izraelitów związane z postacią szatana były znacznie bardziej ograniczone od tych z Nowego Testamentu. Nawet w Księdze Hioba „szatan” nie jest imieniem właściwym, lecz określeniem funkcji (zob. komentarz do Hi 1,6). Słowo „szatan” stało się imieniem własnym wodza demonów dopiero ok. II w. po Chr. i dopiero w późniejszym rozwoju nauki chrześcijańskiej został szatan źródłem i przyczyną wszelkiego zła. W konsekwencji Izraelici nie mogli w taki sposób odczytywać Ezechielowego fragmentu, żaden tekst z Nowego Testamentu nie daje też podstaw do odejścia od sposobu, w jaki pojmowali ten fragment. W rozpatrywanym kontekście jest to metaforyczny opis szafarstwa powierzonego księciu Tyru (roli równie ważnej jak rola cheruba w ogrodzie Eden). Zamiast potraktować święty depozyt z bojaźnią i szacunkiem, książę Tyru wykorzystał go dla własnego zysku - zupełnie tak, jakby cherub w ogrodzie Eden otworzył stragan z owocami z drzewa życia. Z tego powodu został usunięty, pozbawiony zaufania i publicznie upokorzony.

18 Mnóstwem twoich przewin, nieuczciwością twego handlu zbezcześciłeś swoją świątynię. Sprawiłem, że ogień wyszedł z twego wnętrza, aby cię pochłonąć, i obróciłem cię w popiół na ziemi na oczach tych wszystkich, którzy na ciebie patrzyli.

28,18. Zbezczeszczone świątynie. W Księdze Ezechiela świątynia Izraela zostaje zbezczeszczona, gdy łupią ją Babilończycy (Ez 7,21-22). Można było „zbezcześcić” święty przedmiot, nie traktując go w sposób należyty, tj. jak rzecz świecką. Ponieważ wydaje się mało prawdopodobne, by Ezechiel uważał świątynie Tyru za święte, chodzi przypuszczalnie o to, że księcia oskarżono o złupienie świątynnego skarbca lub sprzeniewierzenie świątynnych funduszy.

19 Wszystkie te narody, które cię znały, zdumiały się nad tobą. Stałeś się dla nich postrachem. Przestałeś istnieć na zawsze.

Przeciwko Sydonowi

20 Pan skierował do mnie te słowa:

28,20-23 Sydon, ważne miasto fenickie, ale mniejsze od Tyru przed epoką perską. Według Jr 27,3 Sydon uczestniczył w polityce, która doprowadziła Judę do upadku, co uzasadnia atak Ezechiela.

21 Synu człowieczy, obróć się ku Sydonowi i prorokuj przeciwko niemu:

28,21. Sydon na początku VI w. przed Chr. Wielkie miasto handlowe Sydon zostało pokonane przez króla Asyrii, Sennacheryba, w 701 przed Chr., który usunął z tronu króla Luli za przyłączenie się do koalicji antyasyryjskiej. Za panowania Abdimilikutti w 677 przed Chr. Sydon ponownie zbuntował się przeciwko królowi Asyrii Assarhaddonowi. Miasto zostało zburzone aż po fundamenty, a jego król ścięty. Asyryjczycy odbudowali miasto i nazwali je Kar-Assarhaddon. Stało się ono później głównym ośrodkiem administracji asyryjskiej w regionie. W Jr 27,3 posłańcy z Sydonu uczestniczą w potajemnym spotkaniu zwołanym w Jerozolimie w 594 przed Chr. W kilka lat później Sydon został zmuszony do poddania się Nabuchodonozorowi, władcy Babilonu. Wtedy też deportowano wielu jego mieszkańców. Autor nie podaje szczegółów, wiadomo jednak, że w tym okresie wygnańcy z Sydonu znajdowali się w mieście Uruk w Babilonii. Herodot donosi, że w 588 przed Chr. Egipcjanie walczyli z Sydonem o kontrolę nad wybrzeżem fenickim, bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że Sydon był już wówczas wasalem Babilonu.

22 Mów: Tak mówi Pan Bóg: Oto występuję przeciwko tobie, Sydonie! Chcę być uwielbiony pośród ciebie. Poznają, że Ja jestem Pan, gdy nad nim wykonam sądy moje i ukażę się mu jako Święty. 23 Ześlę na niego zarazę i krew na jego ulice, a zabici będą padać w jego środku pod razami miecza [podniesionego] na niego zewsząd. I poznają, że Ja jestem Pan.

Izrael wybawiony od narodów pogańskich

24 A dla domu Izraela nie będzie już więcej ani ciernia raniącego, ani żądła zadającego ból ze strony tych wszystkich, którzy mieszkają dokoła, którzy ich nienawidzili. I poznają, że ja jestem Pan. 

25 Tak mówi Pan Bóg: Kiedy zgromadzę dom Izraela spośród narodów pogańskich, wśród których został rozproszony, w nim będę uwielbiony na oczach narodów pogańskich. Będą mieszkać na swojej ziemi, którą dałem słudze memu, Jakubowi. Ez 37,25; Rdz 28,13

26 Będą na niej mieszkać bezpiecznie, będą budować domy i uprawiać winnice; będą mieszkać bezpiecznie, podczas gdy nad wszystkimi dokoła, którzy ich nienawidzili, Ja będę wykonywać sądy. I poznają, że Ja jestem Pan, ich Bóg.

Ez 29

Przeciwko Egiptowi Iz 19; Jr 46

1 W roku dziesiątym, miesiącu dziesiątym, dwunastego dnia miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

29,1 Chodzi o grudzień 588 — styczeń 587 r.

29,1. Chronologia. Chociaż w porównaniu z datą podaną w Ez 24,1 wydarzenia te wydają się o jeden rok późniejsze, komentatorzy często wskazują, że uwaga chronologiczna z Ez 24,1 oparta jest raczej na systemie nieuwzględniającym roku wstąpienia na tron niż na tym, który bierze go pod uwagę (zob. komentarz do Ez 24,1; Jr 26,1 i Dn 2,1). Jeśli przypuszczenie to jest słuszne, wyrocznia Ezechiela została ogłoszona zaledwie w dwa dni po rozpoczęciu oblężenia Jerozolimy. Wydaje się to bardziej prawdopodobne, bowiem reakcja Egiptu na oblężenie Jerozolimy nastąpiła już latem.

2 Synu człowieczy, obróć się ku faraonowi, królowi egipskiemu, i prorokuj przeciwko niemu i przeciwko całemu Egiptowi.

29,2 obróć się ku faraonowi. Chofra (Apries), 588-570, z którym intrygował Juda, aby otrzymać pomoc.

29,2. Egipt na początku VI w. przed Chr. Na początku VI w. przed Chr. Egipt znajdował się pod panowaniem faraonów z XXVI dynastii. Po upadku Asyrii Egipt starał się przejąć kontrolę nad obszarem Lewantu, podobnie jak to czynił w wiekach poprzednich. Jednak król Babilonu Nabuchodonozor zdołał z powodzeniem wypełnić próżnię w stosunkach władzy, która powstała w tym rejonie, odnosząc zdecydowane zwycięstwo nad Egiptem w bitwie pod Karkemisz (605 przed Chr.). Faraon Psametych II (595-589 przed Chr.) znaczną część swojego panowania poświęcił na podejmowanie prób odzyskania ziem w Fenicji i Palestynie, które Nabuchodonozor odebrał Neko II (610-596 przed Chr.) po bitwie pod Karkemisz. Apries (Chofra) zasiadł na tronie w 589 przed Chr. Wczesnym latem tego roku, gdy rozpoczęło się oblężenie Jerozolimy, wysłał on swoją armię do Palestyny. W rezultacie Babilończycy musieli na pewien czas odstąpić od oblężenia. Operacja ta w połączeniu z manewrem floty egipskiej, która pożeglowała do Tyru, by szybko przejąć nad nim kontrolę (wspomina o tym grecki historyk Herodot), zmusiła Nabuchodonozora do wycofania się spod murów Jerozolimy. Niestety, Egipcjanie zostali szybko pokonani (być może w pobliżu Gazy) i późnym latem oblężenie rozpoczęto na nowo.

3 Powiedz: Tak mówi Pan Bóg: Oto Ja jestem przeciwko tobie, faraonie, królu egipski, wielki krokodylu, rozciągnięty wśród swoich rzek, który mawiałeś: Moje są rzeki, ja je uczyniłem. Ez 32; Hi 40,25-41; Hi 40,26

29,3 rzek... rzeki. Za grec. BJ: „Nilów... Nil”. Za hebr.

— ja je uczyniłem. Za grec. BJ: „ja go uczyniłem”, według syr. Hebr.: „ja uczyniłem siebie”.

29,3. Tożsamość faraona. W tym okresie Egiptem władał faraon Apries (Chofra), który zasiadał na tronie w latach 589-570 przed Chr. Ezechiel przypuszczalnie nawiązuje tutaj ogólnie do pozycji faraona, nie zaś do konkretnego władcy.

29,3. Wielki potwór [BT: „krokodyl”] rozciągnięty wśród rzek. Na temat metaforycznego przedstawienia Egiptu jako potwora chaosu zob. komentarz do Iz 30,7. Bardziej konkretnie, użyte tutaj słowo hebrajskie może oznaczać krokodyla. W Ezechielowym obrazie zawarte są przypuszczalnie obydwa elementy.

4 Założę kółka w twoje szczęki i sprawię, że ryby z twoich rzek przylgną do twoich łusek i wydobędę cię z twoich rzek, a wszystkie ryby z twoich rzek przylgną do twoich łusek.

29,4. Metafora ryby. Grecki historyk Herodot opisuje sposób chwytania krokodyli nilowych. Łowca nabijał na hak wieprzowinę służącą za przynętę i zarzucał ją na środek rzeki. Następnie zaczynał bić na brzegu żywą świnię. Słysząc świński kwik, krokodyl podążał za nim, napotykał przynętę i połykał haczyk. Później wyciągano linę z krokodylem na haku.

5 Wyrzucę cię na pustynię, ciebie i wszystkie ryby twoich rzek. Upadniesz na otwartym polu, nikt cię nie podniesie i nie pochowa. Zwierzętom polnym i ptakom podniebnym oddam cię na pożarcie. Jr 25,33

29,5 pochowa. Lekcja tiqqaber za Targumem. Tekst hebr.: tiqqabec, „zgromadzi”.

6 Wtedy wszyscy mieszkańcy Egiptu poznają, że Ja jestem Pan. Byłeś bowiem oparciem z trzciny dla domu Izraela. Iz 36,6; 2Krl 18,21

29,6. Metafora trzcinowej laski. Niezależnie od tego, czy byłaby używana jako laska czy jako kula, trzcina uległaby pęknięciu pod wpływem ciężaru i spowodowała dodatkowe obrażenia, zamiast dostarczać pewnego oparcia. Asyryjczycy powiadali to samo o faraonie w Iz 36,6. Powszechne występowanie trzcin w Egipcie czyniło tę roślinę trafną metaforą polegania na państwie egipskim. Bardziej konkretnie, faraon miał kilka bereł będących symbolem jego władzy i urzędu. Berło zwane was było na końcu rozwidlone, u góry zaś miało kształt głowy psa. Berło heqa wyglądem przypominało kij pasterski. Chociaż zwykle nie były one wykonywane z trzciny, odkrycia w grobowcach faraonów przynajmniej jeden raz potwierdziły, że trzcinowa laska znajdowała się pośród lasek używanych przez faraona.

7 Gdy się chwytali ciebie ręką, ty się łamałeś i rozrywałeś im całą rękę, a gdy chcieli się na tobie oprzeć, kruszyłeś się i sprawiałeś, że się im wszystkim chwiały biodra.

29,7 całą rękę. Za grec. i przekładem syr. Tekst hebr.: „całe ramię”.

— sprawiłeś, że się... chwiały. Za przekładem syr. Tekst hebr.: „wzmacniałeś” (przestawienie dwóch liter).

8 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Oto sprowadzę na ciebie miecz i wytrzebię spośród ciebie ludzi i zwierzęta. 9 Ziemia egipska stanie się pustynią i miejscem bezludnym; wtedy poznają, że Ja jestem Pan. Ponieważ powiedziałeś: „Mój jest Nil, ja go uczyniłem”, 10 oto dlatego ruszam na ciebie i na twoje rzeki i uczynię z ziemi egipskiej bezludną pustynię, od Migdol aż do Sjene i aż do granic Kusz.

29,10 bezludną pustynię. BJ: „ruinę i spustoszenie”. „ruinę”, według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „ruiny zniszczenia”.

— Migdol to forteca w północnym Egipcie. Sjene, dziś Asuan, miasto na krańcach południowych, blisko granicy etiopskiej.

29,10. Od Migdol aż do Asuanu [BT: „Sjene”]. Migdol („wieża”) było nazwą kilku placówek wojskowych na północno-wschodniej granicy Egiptu. Chociaż nie można mieć pewności, o którą z nich tutaj chodzi, nazwa wskazuje na północno-wschodnie rubieże Egiptu. Sjene (dzisiejszy Asuan) znajdowała się bezpośrednio na północ od pierwszej katarakty Nilu, w miejscu tradycyjnej południowej granicy Egiptu (granicy z Kusz/Nubią). Obszar pomiędzy Migdol a Asuanem obejmował zatem całe terytorium Egiptu.

11 Nie przekroczy jej żadna ludzka stopa ani też nie przejdzie przez nią noga żadnego zwierzęcia. Nie będzie zamieszkana przez lat czterdzieści. 12 Uczynię z ziemi egipskiej pustynię wśród wyludnionych krajów, a miasta jej zostaną pustynią wśród wyludnionych miast – przez lat czterdzieści – i rozproszę Egipcjan wśród narodów, i rozdzielę ich po krajach.

29,11-12. Trwające czterdzieści lat spustoszenie i wygnanie. Czterdzieści lat było okresem, w którym pojawiało się i znikało jedno ludzkie pokolenie - odpowiednim czasem przejściowej kary dla narodu. W inskrypcji Moabitów, Mesza, władca Moabu, powiada, że Izrael okupował jego ziemie przez czterdzieści lat. Istnieją pewne dowody, że Nabuchodonozor podjął inwazję na Egipt w trzydziestym siódmym roku swojego panowania (568 przed Chr.), nie wiadomo jednak, jakim wynikiem się zakończyła i czy Memfis objęte było działaniami wojennymi. Memfis zostało zdobyte przez perskiego króla Kambyzesa w 535 przed Chr., a faraon Psametych II dostał się do niewoli. Egipt pozostawał pod perskim panowaniem przez niemal cały czas istnienia imperium Achemenidów, z jednym tylko krótkim okresem buntu i niepodległości ok. 460 przed Chr.

13 Tak bowiem mówi Pan Bóg: Po upływie owych lat czterdziestu zbiorę Egipcjan spośród narodów, między którymi zostali oni rozproszeni.

29,13 Wygnani Egipcjanie otrzymują więc taką samą obietnicę powrotu, jaka została uczyniona Izraelowi (por. 11,16-17; itd.), lecz nie są oni przyłączeni do narodu wybranego w odnowionym kulcie Jahwe, jak w drugiej części Iz (por. Iz 45,14+).

14 Odmienię los Egiptu i zgromadzę ich w kraju Patros, w kraju ich pochodzenia, i będą tam tworzyć królestwo bez znaczenia.

29,14 Patros, „kraj południa”, czyli Górny Egipt.

29,14. Górny Egipt. Górny Egipt (lub kraina Patros) oznaczał wszystkie ziemie egipskie rozciągające się na południe od Memfis. Starożytna tradycja egipska podaje, że naród egipski miał swoje źródła w południowej części Górnego Egiptu. Król Asyrii Assarhaddon podawał się za króla Musur (północnego Egiptu) i Paturisi (Patros).

15 W porównaniu z innymi królestwami będzie to królestwo bez znaczenia i nigdy nie podniesie się ponad inne narody. Zmniejszę ich liczbę, aby więcej nie panowali nad narodami.

29,14-15. Królestwo bez znaczenia. Określenie „królestwo bez znaczenia” wydaje się wskazywać, że Egipt stanie się państwem wasalnym. Chociaż nie powiedziano, komu zostanie poddany, informacje historyczne są wystarczająco jednoznaczne. Podbity przez Kambyzesa w 525 przed Chr., Egipt stał się perskim wasalem na dwa następne stulecia.

16 Nie będą już więcej nadzieją domu Izraela, i to im będzie przypominać winę tego czasu, gdy oni skłaniali się ku nim. Wtedy poznają, że Ja jestem Pan Bóg.

Zapłata Nabuchodonozora

17 W roku dwudziestym siódmym, w miesiącu pierwszym, pierwszego dnia miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

29,17 Chodzi o marzec-kwiecień 571 r. Ta ostatnia z datowanych wyroczni Ezechiela, która wnosi uzupełnienia lub poprawki do jego poprzednich wyroczni: jako kompensatę za swoją częściową porażkę związaną z Tyrem (w. 18; por. 26,7+) Nabuchodonozor otrzymuje pozwolenie na grabież Egiptu (ale wkroczy tam dopiero w 568 r., por. Jr 43,12). Jako wykonawca wyroków Bożych zasługuje on na swoją zapłatę.

29,17. Chronologia. Datą tą jest 26 IV 571 przed Chr., w rok lub dwa po zakończeniu oblężenia Tyru.

18 Synu człowieczy, Nabuchodonozor, król babiloński, nałożył na swoje wojsko trudne zadanie przeciw Tyrowi; wszelka głowa wyłysiała i wszelkie ramię się obnażyło, a przecież ani on, ani jego wojsko nie miało w Tyrze zysku z wysiłku włożonego w jego zdobycie. Ez 30,10; Ez 30,24; Ez 32,11n

29,18. Oblężenie Tyru przez Nabuchodonozora. Zob. komentarz do Ez 26,7.

29,18. Każda głowa wyłysiała i każde ramię się obnażyło. Żołnierze Nabuchodonozora mieli wyłysiałe głowy i obnażone ramiona z powodu ciężarów, które na nich nosili, wykonując roboty ziemne podczas oblężenia Tyru. Wzniesienie wałów oblężniczych u murów obleganego miasta wymagało przerzucenia wielu ton ziemi. Oprócz tego podjęto próbę zbudowania pomostu sięgającego do wznoszącego się na wyspie miasta. Ziemię transportowano w koszach noszonych na głowie i na ramieniu.

29,18. Brak nagrody. Żołnierze otrzymywali zwykle nagrodę w postaci łupów, na które składali się ludzie, zwierzęta i dobytek ruchomy. Tyr nie został jednak złupiony, ponieważ dobrowolnie poddał się Babilonowi.

19 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Oto Ja daję Nabuchodonozorowi, królowi babilońskiemu, kraj egipski, aby zabrał jego bogactwo, zagarnął łupy jego i przywłaszczył sobie jego zdobycze, by jego wojsku służyły za zapłatę.

29,19. Nabuchodonozor w Egipcie. Inwazja Nabuchodonozora na Egipt w celu jego podbicia była nieuchronna. Medowie zjednoczyli obszary rozciągające się na wschód od Tygrysu, skutecznie odcinając Babilon od handlu ze wschodem, zaś Egipcjanie wraz ze swymi fenickimi sprzymierzeńcami stale stwarzali problemy w polityce i handlu na zachodzie oraz na szlakach handlowych wiodących z Arabii. Przedłużające się oblężenie Tyru (trwające trzynaście lat według żyjącego w IV wieku przed Chr. greckiego historyka Menandera) zablokowało ten morski port i doprowadziło do zniszczenia znacznej części Fenicji (584-571 przed Chr.). Fragmentaryczne zapiski z annałów Nabuchodonozora, pochodzące z trzydziestego siódmego roku jego panowania, Herodot oraz Ez 29,19-21 nawiązują do inwazji Babilończyków na Egipt dokonanej w 568 przed Chr. Nie podano jednak żadnych szczegółów na temat zwycięstw odniesionych nad plemionami pustyni. Wydaje się prawdopodobne, że w trakcie tej kampanii w twierdzach na Synaju umieszczono garnizony babilońskie.

20 Jako żołd za wykonaną tam pracę daję mu ziemię egipską, dlatego że dla Mnie pracowali – wyrocznia Pana Boga. Jr 43,10; Jr 44,30; Jr 46,26

21 W owym dniu sprawię, że wyrośnie potęga domu Izraela, i tobie pozwolę, żebyś pośród nich otworzył usta. Wtedy poznają, że Ja jestem Pan.

29,21 sprawię, że wyrośnie potęga. BJ: „wzbudzę potomstwo”. Dosł.: „sprawię, że się rozwinie róg”, co jest symbolem siły, niekiedy o znaczeniu mesjańskim (por. Ps 132,17).

— żebyś pośród nich otworzył usta. W Ez wielekroć pojawia się kwestia okresów niemoty i upoważnienia do otwierania ust, aby przemawiać w imieniu Jahwe (por. 3,26; 24,26-27; 33,21-22). Tu ma się wrażenie, że prorok zmuszony do milczenia własnym zawstydzeniem (por. 16,63), będzie mógł wreszcie wyrazić swoją wdzięczność.

29,21. Metafora rogu. Rogi zwierzęcia uważane były za znak jego siły, a więc symbol mocy. Wiele wyobrażeń bóstw z Mezopotamii posiadało rogi. Wyrośnięcie rogu [BT: „potęgi”] oznaczało zatem odzyskanie potęgi przez Izraela. Również korony królewskie miały często rogi, dlatego symbol ten mógł się w bardziej konkretny sposób odnosić do króla (zob. komentarz do Dn 7,7).

Ez 30

Dzień Pański nad Egiptem

1 Pan skierował do mnie te słowa:

30,1 To proroctwo jest uzupełnieniem, chyba późnym, proroctwa z rozdz. 29.

2 Synu człowieczy, prorokuj i mów: Tak mówi Pan Bóg: Biadajcie nad tym dniem! Am 5,18+

3 Bliski jest bowiem dzień, bliski jest dzień Pański. Dniem chmur będzie czas [kary] narodów pogańskich. 4 Miecz przyjdzie na Egipt i trwoga nastanie w Kusz, kiedy w Egipcie polegną zabici, gdy zabiorą jego bogactwo i gdy posady jego będą rozwalone.

30,4. Związki Egiptu z Kusz. Kusz, państwo sąsiadujące od południa z Egiptem, znane także jako Nubia, utrzymywało kontakty ze swoim północnym sąsiadem od początku historii pisanej. Egipt przez wiele wieków dominował nad Kusz w dziedzinie handlu, czasami też dokonywał podboju jego ziem. Jednak w połowie VIII w. przed Chr. Kuszytom udało się podbić Egipt i sprawować w nim władzę przez niemal jedno stulecie.

5 Kusz i Put, i Lud, i cudzoziemcy wszyscy, i Kub, i synowie ziemi przymierza razem z nimi poginą od miecza. Jr 46,9+

30,5 cudzoziemcy wszyscy. BJ: „cała Arabia”. „Arabia”, jeśli czytać haarab (za Symmachem i Teodocjonem) zamiast ha’ereb, „unia”.

— Kub jest nieznane i należy chyba czytać (za grec.) Lub, czyli Libia.

30,5. Geografia. Pierwsze trzy z wymienionych obszarów (Kusz, Put i Lud) pojawiają się również w Ez 27,10. Kusz (Nubia) graniczyła z Egiptem od południa; Put (Libia) leżał na zachód od Egiptu. Lidia znajdowała się po przeciwnej stronie Morza Śródziemnego i była często sojusznikiem Egiptu w walce z nieprzyjaciółmi ze wschodu. Arabia może oznaczać położony na południowy wschód od Egiptu Półwysep Arabski, byłoby jednak rzeczą niezwykłą, gdyby to hebrajskie słowo przyjęło tutaj takie znaczenie. Częściej używane było na określenie grup niejednolitych pod względem etnicznym. Wiadomo, że w tym okresie Egipcjanie wykorzystywali najemników z całej wschodniej Azji oraz ze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Kub to nieznany obszar znajdujący się przypuszczalnie w granicach Libii. „Ziemia przymierza” to aluzja do żołnierzy niewymienionego z nazwy kraju, przypuszczalnie z Judy, która utrzymywała kontakty wojskowe z Egiptem i prawdopodobnie dostarczała mu wojsk najemnych, jak to czyniły wszystkie inne kraje. Również Jeremiasz wiedział o koloniach żydowskich w Egipcie (zob. komentarz do Jr 44,1).

6 Tak mówi Pan: Upadną podpory Egiptu i wywróci się jego dumna potęga; od Migdol aż do Sjene polegną od miecza. Wyrocznia Pana Boga. Ez 29,10

30,6. Od Migdol aż do Asuanu [BT: „Sjene”]. Zob. komentarz do Ez 29,10.

7 Wśród krajów wyludnionych będzie wyludniony, a miasta jego znajdą się wśród miast opustoszałych. 8 I poznają, że Ja jestem Pan, kiedy podłożę ogień pod Egipt, a wszyscy jego poplecznicy się załamią. 9 W owym dniu wyruszą ode Mnie wysłannicy na okrętach, aby przerazić beztroskie Kusz, i trwoga nastanie wśród nich, jak w dzień Egiptu, że oto nadchodzi.

30,9. Wysłannicy na okrętach, aby przerazić beztroskie Kusz. Słowo hebrajskie, które oznacza tutaj „okręty” (zapożyczone z języka egipskiego), oznacza raczej łodzie wojskowe niż trzcinowe łódki lub statki handlowe. Nubia, oddzielona ziemiami Egiptu niczym strefą buforową, czuła się w dużym stopniu bezpieczna przed mocarstwami, które pojawiały się na wschodzie. Chociaż faraon Psametych II rozpoczął kampanię przeciwko Nubii w 593 przed Chr., to nie atak ze strony Egiptu zagraża tutaj Nubijczykom. Perski król Kambyzes najechał Nubię w 525 przed Chr. i od tego czasu wchodziła ona w skład jego imperium. Nubijczycy służyli jako najemnicy w armii perskiej.

10 Tak mówi Pan Bóg: Położę kres bogactwu Egiptu ręką Nabuchodonozora, króla Babilonu. 

11 On i jego lud, najmężniejsi wśród narodów, przyjdą, by niszczyć ten kraj. Dobędą miecza przeciw Egiptowi i pokryją kraj pobitymi. Ez 29,11-12

30,10-11. Nabuchodonozor i Egipt. Zob. komentarz do Ez 29,19.

12 I wysuszę rzeki, i sprzedam kraj ludziom złym, spustoszę ziemię ze wszystkim, co na niej jest, ręką cudzoziemców. Ja, Pan, to powiedziałem.

30,12. Sprzedam kraj. W świecie starożytnym obraz sprzedaży czegoś nie podkreślał „otrzymania pieniędzy”, jak to ma miejsce we współczesnej ekonomii. Akcent padał raczej na przeniesienie własności. W języku akadyjskim słowo oznaczające sprzedaż używane jest również jako określenie daru. Fragment Rt 4,3-5 dowodzi, że z równą elastycznością posługiwano się nim w języku hebrajskim. W rezultacie nie musiało się pojawiać pytanie, co Jahwe otrzymał w zamian. Nie o to tutaj chodzi. Bóg odebrał kraj Egipcjanom i przekazał go Babilończykom.

13 Tak mówi Pan Bóg: Zniszczę bożki i położę kres bałwanom z Nof, i władcy w ziemi egipskiej nie będzie już odtąd. I ześlę trwogę na kraj egipski.

30,13 Nof to Memfis w Dolnym Egipcie. Nazwy w kolejnych wierszach: Patros — por, 29,14+. Soan to Tanis, miasto w delcie Nilu. No oznacza Teby, stolicę Górnego Egiptu (por. Jr 46,25+). Sin jest fortecą w delcie. On to Heliopolis, a Pi-Beset — Bubastis, oba miasta w Dolnym Egipcie. Tachpanches jest miastem granicznym na wschód od delty.

30,13. Obrazy Memfis. Memfis było w tym okresie królewską rezydencją i miejscem kultu boga Ptaha. W miejscu tym odbywały się uroczystości koronacyjne królów. Ptah był jednym z nielicznych bogów, którzy nie posiadali zwierzęcej głowy. Był bóstwem stwórczym i opiekunem różnych gildii rzemieślników.

14 Spustoszę Patros i podłożę ogień pod Soan, i będę sprawował sąd nad No. Ez 29,14+

30,14. Patros. Jest to nawiązanie do Górnego Egiptu; zob. komentarz do Ez 29,14.

30,14. Soan. Soan (noszące helleńską nazwę Tanis) było miastem położonym we wschodniej części Delty Nilu, pełniącym rolę ważnego ośrodka administracyjnego w VIII i VII w. przed Chr.

30,14. Teby [BT: „No”]. Teby (nazywane przez Egipcjan No-Amon) były głównym miastem Górnego Egiptu i stolicą kraju przez wiele stuleci, w okresie Nowego Państwa. Teby otaczały monumentalne święte budowle.

15 Wyleję mój gniew na Sin, na twierdzę Egiptu, i w No wytępię hałaśliwą tłuszczę.

30,15. Peluzjum [BT: „Sin”]. Sin było ważnym miastem warownym położonym w północno-wschodnim rejonie granicznym delty Nilu, zwykle utożsamianym z Peluzjum. Twierdza ta odgrywała strategiczną rolę w systemie obronnym Egiptu przed najeźdźcami z Azji Zachodniej.

30,15. Heliopolis [BT: „On”]. Awen (noszące helleńską nazwę Heliopolis, „miasto boga słońca”) leżało na samym wierzchołku obszaru delty Nilu, na północ od Kairu. W języku hebrajskim jest zwykle określane mianem On (zob. Rdz 41,45.50).

16 Podłożę ogień pod Egipt – Sjene zadrży z trwogi; w No otworzy się wyłom, a w Nof będzie udręka codzienna.

30,16 a w Nof będzie udręka codzienna. BJ: „wody się rozleją”, za grec. Tekst hebr.: „a Nof, nieprzyjaciele dnia”(?).

17 Młodzieńcy z On i Pi-Beset polegną od miecza, a miasta te pójdą w niewolę.

30,17. Bubastis. Pi-Beset (noszące helleńską nazwę Bubastis) znajdowało się w rejonie Delty Nilu. Dzisiaj znajduje się tam Tell Basta oddalone o 56 km na południe od Kairu, nad rzeką Tanitik stanowiącą odnogę Nilu. Bubastis było siedzibą faraona Szeszonka (Sziszaka) - potężnego władcy z XXII dynastii (X w. przed Chr.).

18 W Tachpanches ciemności spowiją dzień, gdy tam złamię berła egipskie. Skończy się z nim jego dumna potęga. Czarna chmura go pokryje, a córki jego pójdą w niewolę.

30,18. Tachpanches. Tachpanches było egipską placówką we wschodniej części Delty Nilu graniczącej z Synajem. Grecy nazywali to miejsce, zamieszkiwane około VII w. przed Chr. przez najemników, Dafne. Herodot powiada, że Dafne było jedną z twierdz granicznych zbudowanych przez Egipcjan, by powstrzymać asyryjską inwazję. Żydzi uciekający przed Babilończykami mogli się tam zatrzymać na początku VI w. przed Chr.

19 Wykonam sądy w Egipcie, aby poznali, że Ja jestem Pan. 20 W roku jedenastym, miesiącu pierwszym, siódmego dnia miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

30,20 Chodzi o marzec-kwiecień 587 r.

30,20. Chronologia. Podaną tutaj datą jest 29 IV 587 roku przed Chr., w kilka zaledwie miesięcy po dacie z Ez 29,1. Interwencja egipska była bliska, Ezechiel ostrzega jednak, że nic z niej nie wyniknie.

21 Synu człowieczy, złamałem ramię faraona, króla egipskiego, i oto nie zostało jeszcze ono obwiązane, nie zastosowano lekarstwa, nie nałożono opatrunku, by mu wróciła siła do trzymania miecza.

30,21 Egipt podjął próbę interwencji, aby spowodować odstąpienie od oblężenia Jerozolimy, lecz bezskutecznie (por. Jr 37,5-8).

30,21. Ramię faraona. W Piśmie Świętym ramię jest symbolem agresywnej potęgi, zaś złamane ramię oznacza, że dana osoba pozbawiona została siły (zob. Ps 10,15; 37,17). Obraz wyciągniętego, mocarnego ramienia lub ręki pojawia się często w egipskich inskrypcjach opisujących potęgę faraona. Ów obóz jest często używany w całej narracji z Księgi Wyjścia dla oddania przewagi Boga nad faraonem. W pochodzących z XIV w. przed Chr. listach z Amarna, Abdi-Heba, namiestnik Jerozolimy, powołuje się na „mocne ramię króla” jako podstawę swojej nominacji. Podobnie, w pochodzącym z czasów XVIII dynastii Hymnie do Ozyrysa, jego dojście do dominacji oddano za pomocą frazy „gdy jego ramię było mocne”. W Hymnie na cześć Thota Horemheba, boga księżyca, opisano jako wiodącego boską nawę przez niebiosa na „wyciągniętych ramionach”.

22 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Oto występuję przeciw faraonowi, królowi egipskiemu, i złamię jego ramię tak zdrowe, jak i nadłamane, i miecz wytrącę mu z ręki.

30,22 Zapowiedź nowej klęski, która zniszczy resztę sił Egiptu.

23 Rozproszę Egipcjan wśród narodów i rozdzielę ich po krajach.

30,23. Rozproszenie Egipcjan. Zob. komentarz do Ez 29,11-12.

24 Natomiast wzmocnię ramiona króla babilońskiego i dam mu w rękę swój miecz, i złamię ramiona faraona, tak że będzie przed nim jęczał, jak jęczy śmiertelnie zraniony. 25 Wzmocnię ramiona króla babilońskiego, a ramiona faraona osłabną; i poznają, że Ja jestem Pan, kiedy mój miecz włożę w rękę króla babilońskiego, aby go wyciągnął przeciw ziemi egipskiej. 26 A Ja rozproszę Egipcjan pomiędzy narodami i rozdzielę ich po krajach, aby poznali, że Ja jestem Pan.

Ez 31

Cedr

1 W roku jedenastym, miesiącu trzecim, pierwszego dnia miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

31,1 Chodzi o maj-czerwiec 587 r.

31,1. Chronologia. Datą, o którą tutaj chodzi, jest 21 VI 587 przed Chr., niemal dwa miesiące po podanej w Ez 30,20. Ponieważ nie ma wyraźnego potwierdzenia daty interwencji egipskiej, trudno jest określić dokładnie czas wydarzeń opisanych w wyroczni.

2 Synu człowieczy, powiedz faraonowi, królowi egipskiemu, i całemu mnóstwu jego [poddanych]: Kogo porównam do twojej wielkości?

31,2 W alegorii z rozdz. 17 ten sam obraz jest użyty w odmiennym znaczeniu. Tu chodzi o opis świetności Egiptu, którą nagle zburzy kara Boża.

31,2. Tożsamość faraona. Podobnie jak w Ez 29,3, prorok nawiązuje tutaj przypuszczalnie do urzędu faraona. W 587 przed Chr. na tronie Egiptu zasiadał Chofra (zob. komentarz do Ez 29,3).

3 Oto cyprys jak cedr na Libanie o pięknych konarach i cień rzucających gałęziach, wyrósł wysoko i między chmurami był jego wierzchołek.

31,3 Oto cyprys jak cedr na Libanie. BJ: „Otóż do cedru na Libanie”, „do cedru”, te’aszszur, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’aszszur ’erez, „Aszszur jest cedrem”. Rzadkie słowo te’aszszur (por. 27,6; Iz 41,19; 60,13) jest — jak się wydaje — objaśnione zwykłym terminem ’erez, następnie przekształconym w słowo bardziej obiegowe (lecz w tym kontekście pozbawione sensu) przez kopistę, który niewątpliwie już go nie rozumiał.

4 Wody dodały mu wzrostu, Otchłań go wywyższyła, sprawiając, że ich strumienie płynęły dokoła miejsca, gdzie był zasadzony, i swoje potoki kierowały do wszystkich drzew polnych. 5 Dlatego wielkością swoją prześcignął wszystkie drzewa polne, pomnożyły się jego konary, jego listowie się rozrosło dzięki obfitości wody podczas jego wzrastania.

31,5 Końcowy stych w BJ: „które sprawiały jego wzrost”, na zasadzie domysłu. Czasownik znaczy zwykle „wyciągać”, „rozciągać”, stąd „wypuszczać”, „rosnąć”, lecz forma gramatyczna jest tutaj niezwykła (dosł.: „w fakcie wzrostu dla niego”) i można także zrozumieć: „dzięki wodom, które rozciągały się ku niemu”.

6 Na jego gałęziach uwiły sobie gniazda wszystkie ptaki podniebne, a pod jego gałęziami mnożyły się wszelkie zwierzęta polne, w jego zaś cieniu mieszkały liczne narody. Ez 17,23

7 Piękny był w swojej wielkości, ze swymi długimi konarami, gdyż korzenie jego nurzały się w obfitej wodzie. 8 Nie dorównywały mu cedry w raju Boga, cyprysy trudno było porównać do jego gałęzi, platany nie dorównywały jego konarom. Żadne drzewo w raju Boga nie dorównywało jego piękności. 

9 Pięknym go uczyniłem obfitością jego gałęzi, i zazdrościły mu tego wszystkie drzewa Edenu, które były w raju Boga. Rdz 2,8

31,8-9. Ogród Boży. Ogród Boży w Księdze Ezechiela należy utożsamiać z Edenem. Tutaj jednak nie przywołuje on obrazu utopijnego domu, z którego wywodzą się wszyscy ludzie. W przeciwieństwo do motywu raju pojawiającego się w Biblii, mityczny mezopotamski ogród bogów był piękną, strzeżoną posiadłością bóstw, do której ludzie wchodzili na własne ryzyko. Podobny charakter miał cedrowy las, do którego Enkidu zaprosił Gilgamesza i jego towarzyszy, gdy pokonali oni Huwawę, strażnika lasu wyznaczonego przez bogów. Ogrody takie, podobnie jak królewskie ogrody z tego okresu, były parkami pełnymi pięknych i egzotycznych drzew. Opis ten odpowiadałby też biblijnemu Edenowi.

10 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Ponieważ tak wysoko wyrósł, a wierzchołek swój podniósł aż do chmur i serce jego wbiło się w pychę z powodu własnej wielkości, 11 dlatego dałem go w ręce mocarza wśród narodów, aby się z nim obszedł stosownie do jego niegodziwości. Odepchnąłem go.

31,11 mocarza wśród narodów. To Nabuchodonozor (por. 29,19; Jr 43,12+), który najedzie Egipt w r. 568. Nie jest konieczne myślenie o podboju Egiptu przez Kambyzesa w r. 525.

12 A cudzoziemcy, ci najgroźniejsi spośród narodów, wycięli go i porzucili. Na góry i na wszystkie doliny spadły jego gałęzie, a jego konary połamane utonęły we wszystkich czeluściach ziemi, a spod jego cienia usunęły się wszystkie narody ziemi i opuściły go.

31,12 usunęły się wszystkie narody ziemi. BJ: „wszyscy mieszkańcy kraju uciekli”, „uciekli”, jiddedu, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: jiredu, „zstąpili”.

31,12. Upadek Asyrii. Imperium asyryjskie znajdowało się u szczytu swojej świetności na początku VII w. przed Chr., po dokonaniu podboju Egiptu. Jednak wielka wojna domowa z lat 652-648 przed Chr. odsłoniła ukryte słabości tego ogromnego państwa. Po zniszczeniach nią wywołanych Asyria zaczęła się szybko chylić ku upadkowi. Pod koniec panowania Asurbanipala (w 631 lub 627 przed Chr.) ze stolicy Asyrii, Niniwy, znikają wszystkie dokumenty handlowe i inne źródła tekstowe. W 626 przed Chr. Chaldejczycy z Babilonii ogłosili swoją niepodległość. W ciągu kolejnych czternastu lat wszystkie główne miasta Asyrii zostały zniszczone, zaś jej władcy schronili się w Harranie, w Syrii. W chaosie pogrążyła się też asyryjska armia. Asyryjczycy mogli uczestniczyć w bitwie pod Karkemisz przeciwko Nabuchodonozorowi, lecz od tej pory nigdy już o nich nie słyszano. Tak więc w ciągu czterdziestu lat od ustania wielkiej wojny domowej Asyria znikła w mroku zapomnienia.

13 Na jego szczątkach mieszkają ptaki podniebne, pomiędzy jego gałęziami są polne zwierzęta, 14 aby żadne drzewo, stojące nad wodami, nie rosło już więcej w górę, nie wznosiło swego wierzchołka aż ku chmurom, i aby nic, co bierze siłę z wody, nie ufało własnej wielkości. Ponieważ wszyscy zostali poddani śmierci, wejdą do krainy podziemnej, do grona tych ludzi, którzy zeszli do dołu.

31,3-14. Metafora drzewa. Drzewem, które pojawia się w tej biblijnej metaforze, jest cedr - dobrze znany na Bliskim Wschodzie symbol majestatu. Używano go jako materiału budowlanego wielu ważnych pałaców i świątyń. Egipscy, asyryjscy i babilońscy królowie wspominają z dumą, jak ścinali cedry Libanu w celu wzniesienia swoich wspaniałych budowli. Mit o kosmicznym drzewie pojawia się również w kontekstach mezopotamskich. Korzenie owego drzewa odżywiane były przez wielki podziemny ocean, zaś jego wierzchołek stapiał się z obłokami - w ten sposób drzewo łączyło niebiosa, ziemię i świat podziemny. W Eposie o Gilgameszu pojawia się motyw wielkiego drzewa udzielającego schronienia zwierzętom. Sumeryjska bogini Inanna odkryła święte kosmiczne drzewo nad brzegiem Eufratu i przeniosła je do swego świętego ogrodu w Uruk (biblijnym Erek), gdzie zwabiło ono mitycznego Anzu (boga przedstawianego pod postacią ptaka), węża i Lilit (złego demona). W Micie o Errze i Iszumie Marduk wspomina o drzewie meszu, którego korzenie sięgają w głąb oceanu, aż do podziemnego świata, zaś wierzchołek dotyka niebios. Motyw świętego drzewa jest też dobrze znany w kontekstach asyryjskich. Czasami jest ono określane mianem drzewa życia, niektórzy też łączą je z drzewem tego świata. Zwykle otaczają je zwierzęta lub postacie ludzi i bóstw. Uskrzydlony dysk umieszczony jest centralnie, ponad wierzchołkiem drzewa. Król ukazywany był też jako ludzka personifikacja owego drzewa. Sądzi się, że kosmiczne drzewo jest symbolem boskiego porządku świata, brak jednak starożytnych tekstów, które potwierdzałyby to przypuszczenie. Jak to ma często miejsce w Księdze Ezechiela, motyw mityczny przekształcony zostaje w obraz o charakterze politycznym.

15 Tak mówi Pan Bóg: W dniu, w którym on zszedł do Szeolu, na znak żałoby zamknąłem nad nim Otchłań, zatrzymałem jej strumienie i zastawiłem wielkie wody; z jego powodu spowiłem Liban w strój żałobny i z jego powodu uschły wszystkie drzewa na polach. Lb 16,33+

16 Gdy go strącałem do Szeolu, pomiędzy tych, którzy zeszli do dołu, hukiem jego upadku zatrwożyłem wszystkie narody. W krainie podziemnej pocieszały się wszystkie drzewa Edenu, piękne i wspaniałe drzewa Libanu, wszystkie, które wodami zostały zroszone. Ez 32,18-31; Iz 14,15

31,16. Porównanie Edenu do Libanu. W porównaniu tym pojawia się biblijny motyw Edenu jako chronionej własności Jahwe oraz mezopotamski motyw cedrowego lasu jako strzeżonej posiadłości bogów. Zob. komentarz do Ez 31,8-9.

17 Równocześnie zeszły do Szeolu, pomiędzy tych, którzy od miecza polegli, te spośród narodów, które w jego cieniu spoczywały.

31,17 BJ: „I jego potomstwo, które mieszkało w jego cieniu, pomiędzy narodami, ono również zeszło do Szeolu, ku ofiarom miecza”, „jego potomstwo”, zareô, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: zeroô, „jego ramię”.

— Faraon jest cedrem, inni królowie są jak inne drzewa raju ziemskiego (por. w. 7-9). Wszystkie te „drzewa” po zstąpieniu do Szeolu idą się pocieszyć przybyciem faraona (32,17n).

31,3-17. Zasięg, trwanie i potęga imperium asyryjskiego. Potęga imperium asyryjskiego trwała przez niemal trzy stulecia (ok. 900-612 przed Chr.). Zasięg terytorialny państwa asyryjskiego w rozkwicie był ogromny - imperium rozciągało się wówczas od Iranu na wschodzie do środkowego Egiptu, środkowej Anatolii i Cypru na zachodzie, zajmowało znaczną część Pustyni Arabskiej na południu, zaś na północy sięgało niemal dzisiejszej Armenii. W czasach Ezechiela znikło jednak ze sceny wydarzeń (około dwadzieścia lat wcześniej), mogło być więc doskonałym przykładem potężnego mocarstwa, które legło w gruzach.

18 Któremu z drzew Edenu dorównałeś chwałą i wielkością? A przecież zostaniesz zrzucony wspólnie z drzewami Edenu do Szeolu; wśród nieobrzezanych będziesz leżał wspólnie z tymi, którzy poginęli od miecza. Tak będzie z faraonem i wszystkimi jego poddanymi – wyrocznia Pana Boga.

31,18. Nieobrzezani. Istnieją dowody wskazujące, że egipscy kapłani i królowie byli poddawani jakiemuś rodzajowi obrzędu obrzezania. Ogólnie, Izraelici gardzili nieobrzezanymi, być może podobną postawę przejawiali członkowie egipskiej rodziny królewskiej. Pogarda dla nieobrzezanych znajduje odzwierciedlenie w egipskim i izraelskim zwyczaju odcinania penisów nieobrzezanym wrogom.

Ez 32

Lament nad faraonem

1 W roku jedenastym, miesiącu dwunastym, pierwszego dnia miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

32,1 Chodzi o luty-marzec 585 r.

32,1. Chronologia. Datą, o której tutaj mowa, jest 3 III 585 przed Chr., w kilka miesięcy po tym, jak wieść o upadku Jerozolimy dotarła do Ezechiela.

2 Synu człowieczy, podnieś lament nad faraonem, królem egipskim, i powiedz mu: Młody lwie wśród narodów, jesteś zniszczony, a byłeś jak krokodyl w morzach, prychałeś nozdrzami, mąciłeś wodę łapami i wzburzałeś ich fale. Ez 29,3-5; Hi 40,25-41,26

32,2. Potwór [BT: „krokodyl”] w morzu. Tym razem potwór nie przebywa w rzece Nil, lecz „w morzu”. Jest to przypuszczalnie aluzja do kosmicznych potworów zniszczonych przez Boga (zob. Iz 51,9-10; Ps 74,13). W Biblii i w innych utworach Bliskiego Wschodu morze jest symbolem chaosu, podobnie potwory, które w nim mieszkają. Wyraźne fizyczne zmagania morza z ziemią oraz gwałtowna, wydawałoby się niepowstrzymana, siła rozszalałego morza dały przyczynek do powstania mitów kosmicznych w kręgu Bliskiego Wschodu. Babilońska epika o stworzeniu, Enuma Elisz, opisuje, w jaki sposób Marduk pokonał Tiamat, boginię wodnego chaosu, która przybrała postać smoka. Dużą część cyklu ugaryckich opowieści o Baalu zajmuje opis jego zmagań z Jammem, bogiem morza. Podobnie, w epice ugaryckiej, Anat i Baal przypisują sobie pokonanie Litana, siedmiogłowego smoka, objąwszy w ten sposób panowanie nad morzami. W Ps 104,26 Jahwe bawi się z Lewiatanem, zaś w Hi 41,1-11 Bóg rzuca Hiobowi wyzwanie, by okazał władzę nad Lewiatanem jak On. Chociaż obecny tekst nie wskazuje wyraźnie, czy potwór symbolizuje naród, czy miasto, może to być aluzja do Egiptu lub Tyru, obydwa miały bowiem silne związki z morzem. Królestwa reprezentowane tutaj przez te zwierzęta są więc związane z siłami chaosu, które wnoszą nieład do świata stworzonego przez Boga i muszą zostać pokonane (zob. komentarz do Dn 7).

32,2. Lew/potwór. Paralelne umieszczenie lwa i potwora (smoka) wydaje się obecnie dziwne, nie było jednak niczym niezwykłym w świecie Ezechiela. Sławna Brama Isztar w Babilonie oraz droga procesji do niej wiodąca udekorowane były szklistymi cegłami, na których znajdowały się przedstawienia lwów i smoków. Oprócz tego w mitologicznej tradycji Mezopotamii powszechnie występują stworzenia o złożonej budowie, posiadające cechy lwa i smoka. Jest to szczególnie prawdziwe w odniesieniu do Labbu z mezopotamskiego mitu o Labbu. Od początku II tysiąclecia przed Chr., opisując samych siebie, królowie posługiwali się zamiennie obrazem lwa i smoka.

32,2. Mąciłeś wodę, wzburzałeś fale. Opis ten przywołuje typową scenę mityczną: oto burzące się wody kosmicznego oceanu budzą drzemiące w nich potwory (zwykle potwory morskie), które symbolizują siły chaosu i nieładu. W Enuma Elisz bóg nieba, Anu, stwarza cztery wiatry, by wzburzyły głębię i jej boginię, Tiamat. Tutaj to potwór burzy morze, które zagraża chaosem i zakłóceniem porządku panującego w świecie.

3 Tak mówi Pan Bóg: Rozciągnę moje sidła nad tobą w zgromadzeniu wielu narodów i wyciągnę cię moją siecią. Ez 31,12-16

32,3. Wciągnięcie w sieć. W Micie o Errze i Iszumie i Enuma Elisz stworzenia reprezentujące siły chaosu (odpowiednio, Anzu i Tiamat) zostają pochwycone w sieć.

4 Rzucę cię na ląd i cisnę na powierzchnię pól, i sprawię, że na tobie zamieszkają wszystkie ptaki podniebne, a każdy zwierz dziki tobą się nasyci.

32,4. Olbrzymie ścierwo pożerane przez ptaki i zwierzęta. W micie o Labbu opisano Labbu jako potwora liczącego 80 km długości i 1,6 km szerokości.

5 Ciało twe rozrzucę po górach i wypełnię doliny twoją padliną. 6 Ziemię napoję tym, co z ciebie wycieknie, twoją krwią aż po góry, i wąwozy tym się napełnią.

32,6. Wylanie krwi. W micie o Labbu krew zabitego potwora miała płynąć przez trzy lata i trzy miesiące.

7 Gdy gasnąć będziesz, zasłonię niebiosa i zaciemnię ich gwiazdy. Słońce zakryję chmurami, a księżyc nie użyczy swego blasku. Am 8,9+; Mt 24,29

8 Wszystkie ciała świecące na niebie ze względu na ciebie zaciemnię i sprowadzę ciemność na twoją ziemię – wyrocznia Pana Boga.

32,7-8. Wydarzenia kosmiczne. Te wydarzenia kosmiczne stanowią odzwierciedlenie motywu świata przewróconego do góry nogami, który był dobrze znany w kulturze antycznej (zob. komentarz do Jr 4,23-26). Oprócz tego słowa te uderzają w samo serce religii egipskiej, w której czołowe miejsce zajmował bóg słońca.

9 Zatrwożę serca wielu narodów, gdy do ludów nadejdzie [wieść] o twoim upadku, do krajów, których nie znałeś.

32,9 W. 10-15 są — jak się wydaje — późnym dodatkiem, w którym chodzi już nie tyle o faraona, ile o jego poddanych i sprzymierzeńców. Konkluzja (w. 16) pierwotnie stanowiła ciąg dalszy w. 9.

10 U wielu narodów wzbudzę grozę, a królowie ich przerażą się z twego powodu, gdy mieczem moim świsnę przed ich oczami, i będą nieustannie drżeć w obawie o życie swoje w dzień twojego upadku. 11 Albowiem tak mówi Pan: Przyjdzie na ciebie miecz króla Babilonu.

32,11. Miecz króla Babilonu. Zob. komentarz do Ez 29,19.

12 Powalę mnóstwo twych [poddanych] mieczami bohaterów: oni wszyscy należą do najgroźniejszych ludów. Zniszczą dumę Egiptu, i zginie całe jego mnóstwo. 13 Wszystkie jego zwierzęta wygubię na brzegu wielkich wód i już nie zamąci ich stopa człowieka ani zamąci kopyto bydła. 14 Potem uspokoję ich wody i sprawię, że ich rzeki jak oliwa popłyną – wyrocznia Pana Boga.

32,14. Rzeki jak oliwa popłyną. Muł osiadł na dnie rzeki, zaś na powierzchni pojawił się czysty nurt, płynący wartko niczym oliwa. Podobna frazeologia („niebiosa spływają wodą jak oliwą”) pojawia się też w ugaryckich tekstach o Baalu oraz w innych fragmentach Biblii jako obraz pomyślności. W ukazanym tutaj kontraście płynięcie oliwy oznacza niezakłócony nurt - niezakłócony, ponieważ ziemia opustoszała.

15 Gdy kraj egipski obrócę w pustynię, a ziemia pozbawiona zostanie tego, co ją napełnia, gdy pobiję wszystkich mieszkańców, wtedy poznają, że Ja jestem Pan. 16 Oto lament, który podniosą córki narodów, zaśpiewają go nad Egiptem i nad całą jego ludnością – wyrocznia Pana Boga.

Zejście faraona do Szeolu Ez 31,16-18; Iz 14,9-11; Iz 14,15

17 W roku dwunastym, miesiącu pierwszym, piętnastego dnia miesiąca, Pan skierował do mnie te słowa:

32,17 W... miesiącu pierwszym. Za grec. W tekście hebr. pominięte.

— Wskazaną datą jest marzec-kwiecień 586 r., a więc przed poprzednim proroctwem, jeśli te daty zostały dobrze zachowane.

32,17. Chronologia. Datą, o której tutaj mowa, jest 17 III 585 przed Chr., zatem przesłanie miało miejsce dwa tygodnie po dacie podanej w Ez 32,1.

18 Synu człowieczy, biadaj nad ludnością Egiptu i każ jej zstąpić do świata podziemnego, jej i córkom potężnych ludów, do tych, którzy zstąpili do dołu.

32,18 każ jej zstąpić... potężnych. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr. skażony i gramatycznie niepoprawny.

19 Kogóż przewyższyłaś zaletami? Zstąp i połóż się wśród nieobrzezanych.

32,19 zaletami? BJ: „pięknością?”. Tekst trzech następnych wierszy jest w bardzo złym stanie. — W. 19 trzeba chyba przestawić, za grec, po w. 21a, a w. 21b, z wyjątkiem dwóch ostatnich słów, mógłby być przypadkowym powtórzeniem w. 19b.

20 Polegną wśród pobitych mieczem; [miecz] został wydany; bierzcie go i całą jego ludność.

32,20 BJ: „Padli wśród pobitych mieczem (miecz został dany, wyciągnięto go), on i cała jego ludność”. Niepewny przekład tekstu bardzo niejasnego. Zamiast „on i (cała) jego (ludność)” w tekście hebr. są dwa zaimki rodz. ż., niczemu nie odpowiadające. Niektórzy za przekładami starożytnymi pomijają „miecz” czytając: „On (Egipt) został wydany i będzie porwany z całą swoją ludnością”.

21 Wtedy powiedzą do niego mocarni bohaterowie ze środka Szeolu: Razem ze swymi pomocnikami zstępują do dołu i będą leżeć wśród nieobrzezanych, razem z tymi, których miecz pobije.

32,21 Faraon został przyjęty w Szeolu przez wszystkich książąt barbarzyńskich, poległych przed nim w bitwach.

22 Tam jest Aszszur i wszystkie jego hufce, wokół jego grobu – to wszyscy pobici, polegli od miecza.

32,21-22. Asyria wraz ze swoimi zmarłymi w Szeolu. Wszystkie narody wymienione w wersetach 22-30 doznały ogromnych zniszczeń. Ezechielowi chodzi przypuszczalnie o ostateczną klęskę i rozpad imperium Asyryjskiego pod koniec VI w. przed Chr. Wojska asyryjskie zostały ostatecznie pokonane w bitwie pod Karkemisz, kiedy to Egipt (i zapewne Asyria) poniosły klęskę w starciu z królem Babilonu, Nabuchodonozorem. Obraz wskazuje, że ostatecznym kresem Asyrii będzie Szeol, miejsce przebywania umarłych.

23 Ich groby położone są w najgłębszym dole, a jego hufce są wokół jego grobu – to wszyscy pobici, polegli od miecza, ci, którzy szerzyli postrach w kraju żyjących. 24 Tam jest Elam i całe jego mnóstwo wokół jego grobu – to wszyscy pobici, polegli od miecza, którzy zstąpili nieobrzezani do świata podziemnego, oni, którzy postrach szerzyli w kraju żyjących, hańbę cierpią z tymi, którzy zstąpili do dołu.

32,24. Elam. Elam był ważnym państwem położonym w południowo-zachodnim Iranie. Jego głównym miastem była Suza - miasto o bardzo długiej historii, które pojawia się w zapiskach sumeryjskich i protoelamickich już od początku III tysiąclecia przed Chr. Elam został zniszczony przez Asyryjczyków u schyłku VII w. przed Chr. W 596 przed Chr. kraj ten został najechany przez Nabuchodonozora, później zaś przejęty przez Medo-Persów (VI w. przed Chr.).

25 Pośród pobitych zgotowano mu leże i całe jego mnóstwo jest wokół jego grobu. Wszyscy ci są nieobrzezani, pobici mieczem, albowiem strach przed nimi szerzył się w kraju żyjących, a teraz cierpią hańbę z tymi, którzy zstąpili do dołu; pośród pobitych zostali umieszczeni. 

26 Tam jest Meszek, Tubal i całe ich mnóstwo wokół ich grobu, wszyscy nieobrzezani, mieczem pobici, albowiem postrach szerzyli w kraju żyjących. Ez 27,13; Ez 38,2; Ez 38,3; Ez 39,1; Iz 66,19

32,26. Meszek i Tubal. Pod koniec VIII w. przed Chr. te dwa królestwa z Anatolii nękane były wewnętrznymi waśniami, później zaś podbite przez króla Asyrii Sargona II i najechane przez Kimmerów z południowej Rosji. Niestety, z VII i początku VI w. przed Chr. przetrwało niewiele informacji na temat ich dziejów. Sądzi się, że obydwa królestwa znalazły się pod kontrolą Lidii po zakończeniu wojen kimmeryjskich. Na wiosnę 585 przed Chr. Lidyjczycy rozpoczęli wojnę z Medami (zob. uwagę chronologiczną do w. 1 oraz komentarz do Ez 38,1). Wzmianki o nich pojawiają się ponownie w okresie perskim jako o odrębnym pod względem etnicznym ludzie. Asyryjczycy nazywali owe królestwa Muszku (środkowa Anatolia) i Tabal (wschodnia Anatolia), zaś u Herodota figurują one jako Moszi i Tibarenoi (wasalne królestwa imperium perskiego). Pod koniec VIII w. przed Chr. królem Muszku był Mita, znany Grekom jako Midas, król, pod którego dotknięciem wszystko zamieniało się w złoto. W Gordion odkryto i zbadano jego grobowiec.

27 A leżą oni nie przy bohaterach, którzy padli w czasach pradawnych, którzy w pełnej zbroi bojowej zstąpili do Szeolu, którym podłożono ich miecze pod głowy, a ich tarcze na ich kości, gdyż byli postrachem dla bohaterów w kraju żyjących.

32,27 w czasach pradawnych. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „wśród nieobrzezanych”.

— ich tarcze. Lekcja cinnôtam na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: awonotam, „ich winy”.

28 A ty będziesz rzucony pośród nieobrzezanych i będziesz musiał leżeć wśród tych, co mieczem zostali pobici. 29 Tam jest Edom, jego królowie i wszyscy jego książęta, których pomimo ich bohaterskich czynów położono wśród tych, co mieczem zostali pobici, spoczywają oni przy nieobrzezanych, przy tych, którzy zstąpili do dołu.

32,29. Edom. Edom był semickim sąsiadem Judy, zamieszkującym ziemie rozciągające się na południe i wschód od Morza Martwego. W VIII w. przed Chr. Edom dostał się pod kontrolę Asyryjczyków, co zostało odnotowane w rocznikach Tiglat-Pilesera III (745-727 przed Chr.), i pozostawał pod ich dominacją aż do śmierci Asurbanipala sto lat później. W tym czasie Edomici byli często wcielani do armii asyryjskiej, o czym donoszą starożytne annały. W okresie babilońskim Edom najwyraźniej opowiedział się po stronie tego wielkiego imperium, nie ma jednak pozabiblijnych dowodów, które by to potwierdzały. Edomici poddali się przypuszczalnie panowaniu Nabuchodonozora w 605 przed Chr. Chociaż niektórzy uchodźcy z Judy mogli tam znaleźć schronienie, Edomici biernie przyglądali się zniszczeniu Jerozolimy (zob. Ps 137,7 i Ab 11). Wydaje się, że babilońska kampania przeciwko Ammonowi i Moabowi w 594 przed Chr. nie wywarła wpływu na Edom. Pozostał chyba nietknięty aż do kampanii Nabonida w 552 przed Chr.

30 Tam są wszyscy władcy północy i wszyscy Sydończycy, którzy zstąpili wraz z pobitymi, okryci hańbą pomimo strachu, jaki szerzyły ich bohaterskie czyny; teraz leżą nieobrzezani przy tych, co mieczem zostali pobici, i cierpią hańbę z tymi, którzy zstąpili do dołu.

32,30. Książęta z północy. Książętami z północy byli przypuszczalnie aramejscy władcy lub szejkowie. Na północ od Izraela znajdowało się kilka wrogich królestw aramejskich, z największym w okolicach Damaszku.

31 Zobaczy ich faraon i pocieszać się będzie całym swym mnóstwem. Faraon i całe jego wojsko polegnie od miecza – wyrocznia Pana Boga. 32 Ponieważ strach szerzył on w kraju żyjących, dlatego rzucą go, by leżał pośród nieobrzezanych, przy tych, co od miecza polegli: faraon i całe jego mnóstwo – wyrocznia Pana Boga.

32,32 szerzył on. Za Targumem. Tekst hebr.: „szerzyłem”.

Ez 33

PRZYWRÓCENIE KRÓLESTWA BOŻEGO

Prorok stróżem Izraela

1 Pan skierował do mnie te słowa: Ez 3,17-21

33,1—39,29 Trzecia część księgi zawiera wyrocznie wypowiedziane od najazdu Nabuchodonozora na Palestynę, z wyjątkiem poematów przeciwko narodom, zebranych w drugiej części.

33,1 Na początku nowego okresu posługiwania prorok otrzymuje — w prawie identycznych słowach — taką samą misję, jaką otrzymał po swojej wizji inauguracyjnej (3,17-21).

2 Synu człowieczy, przemów do swoich rodaków i powiedz im: Jeśli na jakiś kraj sprowadzam miecz, a jego mieszkańcy wybiorą sobie jakiegoś męża i wyznaczą go na stróża, 3 on zaś widzi, że miecz przychodzi na kraj, i w trąbę dmie, i ostrzega lud,

33,3. Sygnał trąbki. Trąbka, o której tutaj mowa, była rogiem baranim o ograniczonej skali dźwięków. Hebrajski termin szopar jest przypuszczalnie spokrewniony z akadyjskim szapparu, który z kolei jest zapożyczeniem z języka sumeryjskiego, oznaczającym dzikiego kozła lub kozę alpejską. Sygnał trąbki odgrywał ważną rolę nie tylko podczas wojny (do zwiastowania zwycięstwa, ogłaszania rozpuszczenia oddziałów lub wzywania żołnierzy do broni), lecz także w kultowych obrzędach Izraela (zob. Ps 81,4 i Kpt 25,9). W istocie jest to najczęściej wymieniany instrument muzyczny w Starym Testamencie. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Joz 6,4-5.

4 ale ktoś, choć słyszy dźwięk trąby, nie pozwala się ostrzec, tak że miecz nadchodzi i zabija go, to on sam winien jest swej śmierci. Jl 2,1+

5 Dźwięk trąby usłyszał, nie dał się jednak ostrzec; niech spadnie na niego wina za własną śmierć. Tamten jednak, kto przestrzegł, ocalił samego siebie. 

6 Jeśli jednak stróż widzi, że nadchodzi miecz, a nie dmie w trąbę, i lud nie jest ostrzeżony, i nadchodzi miecz, i zabija kogoś z nich, to ten ostatni porwany jest wprawdzie z własnej winy, ale winą za jego śmierć obarczę stróża.

33,2-6. Rola strażnika. Strażnik stał w miejscu, z którego rozciągał się najlepszy widok na okolice miasta, by móc w porę dojrzeć nadciągające wojska nieprzyjaciela. Wieść tę ogłaszał ustnie lub dając sygnał trąbką. Jego zadanie polegało na wznieceniu alarmu - powiadomieniu mieszkańców o nadciąganiu wroga. Zwolniony był z wszelkiej odpowiedzialności, jeśli rodacy nie zważali na jego wołanie. Strażnicy występowali na całym obszarze Bliskiego Wschodu. Znaczenie duchowe, które nadano tutaj strażnikowi, zostało podjęte w Zwojach znad Morza Martwego (przypuszczalnie pod wpływem Księgi Ezechiela). Przywódca tamtejszej wspólnoty odgrywał rolę strażnika wypatrującego nadejścia sądu Bożego.

7 Ciebie, o synu człowieczy, wyznaczyłem na stróża domu Izraela po to, byś słysząc z mych ust napomnienia, przestrzegał ich w moim imieniu. Ez 3,16-19

33,7. Prorok jako strażnik. Przedstawienie Ezechiela jako prorockiego strażnika przypomina misję powierzoną Izajaszowi (Iz 21,6-9) i Jeremiaszowi (Jr 6,17). Chociaż proroków Bliskiego Wschodu określano na różne sposoby, wyobrażenie proroka jako strażnika stało się jednym z tych stosunkowo szeroko rozpowszechnionych. Obowiązkiem proroków było ostrzeganie królów przed nadciągającym niebezpieczeństwem (o charakterze militarnym lub kultowym), które mogło zagrozić ich osobom lub królestwu.

8 Jeśli do występnego powiem: Występny musi umrzeć – a ty nic nie mówisz, by występnego sprowadzić z jego drogi – to on umrze z powodu swej przewiny, ale odpowiedzialnością za jego śmierć obarczę ciebie. 9 Jeśli jednak ostrzegłeś występnego, by odstąpił od swojej drogi i zawrócił, on jednak nie odstępuje od swojej drogi, to on umrze z własnej winy, ty zaś ocaliłeś swoją duszę.

Nawrócenie i zatwardziałość Ez 14,12-20+; Ez 18,21-30+

10 Ty, o synu człowieczy, mów do domu Izraela: Powiadacie tak: Zaprawdę, nasze przestępstwa i grzechy nasze ciążą na nas, my na skutek nich marniejemy. Jak możemy się ocalić?

33,10 Jak możemy się ocalić! Przygnębiony lud uznaje się za przytłoczony ciężarem swoich grzechów i za niezdolny do jego uniknięcia. W odpowiedzi Ezechiel stwierdza możliwość nawrócenia. Ta sekwencja (w. 10-20) jest ponownym podjęciem tematu poruszonego już w 18,21-31.

11 Powiedz im: Na moje życie! – wyrocznia Pana Boga – Ja nie pragnę śmierci występnego, ale jedynie tego, aby występny zawrócił ze swej drogi i żył. Zawróćcie, zawróćcie z waszych złych dróg! Czemuż to chcecie zginąć, domu Izraela? Ez 18,23; Łk 15,7; Łk 15,10; Łk 15,32

12 Ty, o synu człowieczy, powiedz swoim rodakom: Sprawiedliwość nie uratuje sprawiedliwego, jeśli on zgrzeszy, a występek występnego nie zgubi, jeśli on odwróci się od swego występku, natomiast sprawiedliwy nie zdoła pozostać przy życiu wtedy, jeśli zgrzeszy. 13 Jeśli powiem sprawiedliwemu: Pozostaniesz z pewnością przy życiu, a on zadufany w swej sprawiedliwości popełnia zbrodnię, to już nie będzie pamiętana cała jego sprawiedliwość, i z powodu zbrodni, której się dopuścił, musi umrzeć.

33,13 Pozostaniesz z pewnością przy życiu. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „pozostanie z pewnością przy życiu”.

14 A kiedy powiem do występnego: Z pewnością umrzesz, on zaś odwróci się od swego grzechu i zacznie postępować według prawa i sprawiedliwości: Ne 9,29

15 oddając zastaw, zwracając, co ukradł, żyjąc według praw, które dają życie, nie dopuszczając się zbrodni, to z pewnością zostanie on przy życiu i nie umrze. Ez 18,22

33,15 oddając zastaw. Według przekładów starożytnych. W tekście hebr. dodane: „występny”.

33,15. Zastaw jako zabezpieczenie spłaty pożyczki. Dawanie zastawu jako zabezpieczenia zwrotu pożyczki znane było powszechnie na Bliskim Wschodzie. Tysiące umów kredytowych odnalezionych na obszarze Mezopotamii potwierdzają, że była to typowa procedura. Na przykład w Terka (stanowisku w Syrii pochodzącym z okresu środkowego brązu) odkryto dokument stwierdzający, że człowiek imieniem Puzurum zaciągnął pożyczkę w miejscowej świątyni boga słońca, Szamasza. Zachował on połowę kontraktu sporządzonego pismem klinowym, zaś druga przechowywana była w świątyni (w tym przypadku spełniającej funkcję banku). Obydwie części pełniły więc rolę pokwitowania. Po zwrocie pożyczonej kwoty świątynia oddawała pożyczkobiorcy drugą część kontraktu.

16 Żaden z popełnionych przez niego grzechów nie będzie mu pamiętany. Postępuje według prawa i sprawiedliwości, ma więc pozostać przy życiu. 

17 Mówią jednak twoi rodacy: „Nie jest słuszne postępowanie Pana”, podczas gdy właśnie ich postępowanie nie jest słuszne. Ez 18,29

18 Jeśli odstąpi sprawiedliwy od sprawiedliwości swojej i popełniać będzie zbrodnie, to ma za to umrzeć. 19 Jeśli odstąpi występny od swojego występku i postępować będzie według prawa i sprawiedliwości, to ma za to zostać przy życiu. 

20 A wy powiadacie: „Postępowanie Pana nie jest słuszne”. Będę sądził każdego z was, domu Izraela, według jego postępowania. Ez 18,30

Zdobycie miasta

21 W jedenastym roku od uprowadzenia naszego, w dziesiątym miesiącu, piątego dnia tego miesiąca, przybył do mnie zbieg z Jerozolimy z doniesieniem: Miasto jest zdobyte. Ez 24,26-27

33,21 Chodzi o grudzień 586 — styczeń 585, lecz to datowanie jest podejrzane: zajęcie miasta miało miejsce czwartego miesiąca jedenastego roku panowania Sedecjasza (2 Krl 25,3; Jr 39,2), nowina więc zostałaby wysłana siedemnaście miesięcy wcześniej, aby dotrzeć do Ezechiela, tymczasem karawana potrzebowała ok. czterech miesięcy, aby pokonać tę drogę (por. Ezd 7,9; 8,31). Poprawna lekcja zachowała się chyba w niektórych rkpsach hebr., grec. i w przekładzie syr., gdzie jest „jedenastego miesiąca”.

33,21. Chronologia. Datą, o której tutaj mowa, jest 19 I 585 przed Chr. Od upadku Jerozolimy minęło ok. pięciu miesięcy. Większość komentatorów jest zgodna, że nie chodzi tutaj o zbiega lub uchodźcę, lecz o jednego z tych, którym udało się przeżyć i jako jeniec trafił do Babilonu w pierwszej fali wygnańców, która została deportowana po zniszczeniu Jerozolimy.

22 I spoczęła na mnie ręka Pańska wieczorem przed przybyciem zbiega, i otworzyła mi usta rano, moje usta otwarły się i nie byłem już niemy. Ez 3,26-27

33,22 Ezechiela więc pozbawiła mowy „ręka Jahwe” (por. 3,24-27; 24,27).

Zniszczenie kraju

23 Wówczas Pan skierował do mnie te słowa: 

24 Synu człowieczy, mieszkańcy tych ruin w ziemi Izraela mówią tak: Abraham był tylko sam jeden i zawładnął krajem, a nas jest wielu, nam dany on został w posiadanie. Ez 11,15

33,24 Refleksja ta ukazuje przywiązanie ludu do swego kraju, ale jednocześnie zarozumiałe zaufanie na przyszłość, nawet po katastrofie 587 r.

25 Dlatego powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Jadacie z krwią, podnosicie oczy ku swym bożkom, przelewacie krew, a chcielibyście zawładnąć krajem? Kpł 17,10-14; Kpł 1,5+

33,25 Jadacie z krwią. Przekład niepewny, dosł.: „jadacie na krwi”. A może, po poprawce: „jadacie na górach” (por. 18,6 w BJ).

33,25. Jedzenie mięsa z krwią. Hebrajska fraza znaczy dosłownie „jedzenie nad krwią”. Tekst Kpł 19,26 łączy takie zachowanie z zakazanymi formami czarów. W średniowiecznych tekstach rabinackich zwyczaj ten przypisywany jest Sabejczykom - sekcie z północnej Arabii mającej tradycję spożywania wspólnotowego posiłku, podczas którego ludzie jedli mięso, zaś krew odsączano na ziemię w celu zwabienia duchów. Podobne praktyki znane były powszechnie na Bliskim Wschodzie. Ziemia Izraela została wyobrażona teologicznie - jako obóz otaczający świątynię. Wymienione tutaj przestępstwa spowodowałyby usunięcie człowieka poza obszar obozu.

26 Ufacie swemu mieczowi, dopuszczacie się obrzydliwości, każdy z was bezcześci żonę bliźniego swego, a chcielibyście zawładnąć krajem? Kpł 18,20

27 Tak powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Na moje życie! – ci, którzy są w ruinach, mają paść od miecza, a którzy są na polu, tych oddaję dzikim zwierzętom na pożarcie, a którzy przebywają na wyżynach górskich i w pieczarach, mają umrzeć od zarazy.

33,27. Dzikie zwierzęta jako kara. Dzikie zwierzęta były źródłem nieustannego lęku dla mieszkańców miast Bliskiego Wschodu. W asyryjskich tekstach i reliefach przedstawiono królów polujących na lwy, co miało symbolicznie ukazywać wybawienie miasta od plagi dzikich zwierząt. Niektórzy komentatorzy sugerowali, że zabicie osiemnastu lwów symbolizuje osiemnaście bram Niniwy oraz osiemnaście dróg do nich prowadzących. Zob. komentarz do Ez 5,17.

28 I uczynię kraj pustkowiem i ugorem, jego pyszna świetność będzie miała kres, a góry Izraela będą leżały odludne; nikt tamtędy nie będzie przechodził. 29 I poznają, że Ja jestem Pan, gdy kraj uczynię pustkowiem i ugorem z powodu wszystkich obrzydliwości, których się dopuścili.

Lud wobec Proroka

30 Synu człowieczy, twoi rodacy opowiadają o tobie przy murach i bramach swych domów i mówią jeden do drugiego: Pójdźcie posłuchać, co też to za słowo, które pochodzi od Pana. 

31 I przychodzą do ciebie jak na zebranie ludowe, siadają przed tobą i słuchają twoich słów; jednakże według nich nie postępują, bo kłamstwa są na ich ustach i zgodnie z nimi postępują, a serce ich ciągnie do zysku. Mt 7,26; Łk 8,21

33,31 jak na zebranie ludowe. Dosł.: „jak wtargnięcie ludu”.

— kłamstwa. Lekcja kezabîm na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: agabîm, „namiętność” (termin użyty w następnym wierszu w znaczeniu „(śpiew) miłosny”).

32 Oto jesteś dla nich jak ten, co śpiewa o miłości, ma piękny głos i doskonały instrument: słuchają oni twoich słów, jednakże według nich nie postępują. Łk 7,32

33,32. Słuchanie pieśni miłosnych jako forma rozrywki. Pieśni miłosne (lub erotyczne) od dawna były źródłem rozrywki dla mieszkańców starożytnych miast. Wędrowni pieśniarze podróżowali z miasta do miasta, zabawiając okolicznych mieszkańców. Pismem klinowym spisano wiele owych pieśni. Na przykład fragmenty Eposu o Gilgameszumogły być wykonywane jako pieśni dla mieszkańców miast sumeryjskich, podobnie jak fragmenty Homerowej Iliady i Odysei śpiewane były przez wędrownych pieśniarzy na wiele stuleci przed ich spisaniem. Sumeryjskie pieśni miłosne łączyły się z tekstami opisującymi małżeństwo rytualne (element liturgii w kulcie boga Tammuza) i cieszyły dużą popularnością w Egipcie w 2. poł. II tysiąclecia przed Chr. (w okresie XVIII i XIX dynastii). Sprowadzenie roli posłańca Bożego do roli człowieka dostarczającego zwyczajnej rozrywki było poważnym wykroczeniem.

33 Kiedy jednak wszystko się wypełni – oto już się spełnia – wtedy poznają, że pośród nich był prorok. Pwt 18,21+; Ez 2,5

Ez 34

Pasterze izraelscy Jr 23,1-6; Jr 31,10; Za 11,4-17; Mt 18,12-14; Łk 15,4-7; J 10,1-18+

1 Pan skierował do mnie te słowa:

34,1-31 Obraz króla-pasterza jest bardzo stary w dziedzictwie literackim Wschodu. Jeremiasz odniósł go do królów Izraela, aby im zarzucić, że źle wypełnili swoją funkcję (Jr 2,8; 10,21; 23,1-3), oraz aby zapowiedzieć, że Bóg da swojemu ludowi nowych pasterzy, którzy będą go paść w sprawiedliwości (Jr 3,15; 23,4), a wśród nich Odrośl (Jr 23,5-6) — Mesjasza. Ezechiel podejmuje temat z Jr 23,1-6, jeszcze raz przywołany później, w Za 11,4-17; 13,7. Zarzuca on pasterzom, tu królom i świeckim przywódcom ludu, ich zbrodnie (w. 1-10). Jahwe odbierze im stado, z którym źle się obchodzą, i sam uczyni się pasterzem swego ludu (por. Rdz 48,15; 49,24; Iz 40,11; Ps 80,2; 95,7; i Ps 23). Jest to zapowiedź teokracji (w. 11-16): faktycznie po powrocie z wygnania królestwo nie zostanie odbudowane, dopiero później Jahwe da swojemu ludowi pasterza (por. 17,22; 21,32) wybranego przez siebie (w. 23-24), „księcia” (por. 45,7-8.17; 46,8-10.16-18), nowego Dawida. Opis panowania tego księcia (w. 25-31) i nadane mu imię Dawid (zob. 2 Sm 7,1+; por. Iz 11,1+; Jr 23,5) sugerują erę mesjańską, kiedy sam Bóg przez swojego Mesjasza będzie panował nad swoim ludem w sprawiedliwości i pokoju. W tym tekście Ezechiela znajduje się szkic przypowieści o zaginionej owcy (Mt 18,12-14; Łk 15,4-7), a przede wszystkim alegoria o dobrym pasterzu (J 10,11-18), która zestawiona z Ezechielem ukazuje się jako mesjańskie roszczenie Jezusa. Dobry pasterz należy do najstarszych tematów ikonograficznych chrześcijaństwa.

2 Synu człowieczy, prorokuj o pasterzach Izraela, prorokuj i powiedz im, pasterzom: Tak mówi Pan Bóg: Biada pasterzom Izraela, którzy sami siebie pasą! Czyż pasterze nie powinni paść owiec?

34,2 pasterzom. Za tekstem hebr. W BJ: „Pasterze”, za przekładem syr. (por. w. 9).

3 Nakarmiliście się mlekiem, odzialiście się wełną, zabiliście tłuste zwierzęta, jednakże owiec nie paśliście. 1P 5,2-4 Mt 18,12-14; Łk 15,4-7

34,3 mlekiem. Za grec. i Wulgatą. Tekst hebr.: „tłuszczem” (prosta różnica wokalizacji).

34,3. Wymagania stawiane przywódcom. Trzy produkty hodowli owiec i kóz (kozie mleko/twaróg, owcza wełna, mięso) tworzą metaforę przywódców, którzy czerpią korzyści, zapominając o swoich obowiązkach. Królewscy i kapłańscy zarządcy byli zaopatrywani dzięki różnego rodzaju podatkom nakładanym na ludność, oczekiwano jednak, że w zamian doświadczy ona korzyści, zamiast być wyłącznie eksploatowana.

4 Słabej nie wzmacnialiście, o zdrowie chorej nie dbaliście, skaleczonej nie opatrywaliście, zabłąkanej nie sprowadziliście z powrotem, zagubionej nie odszukiwaliście, a z przemocą i z okrucieństwem obchodziliście się z nimi.

34,3-4. Obowiązki pasterza. Podobnie jak poprzednia metafora opisywała przywileje pasterza, ta opisuje obowiązki, które zostały przez niego zaniedbane. Metafora wykracza poza normalną rolę pasterza, polegającą na dostarczeniu owcom pożywienia i ochrony. Zamiast nich autor wskazuje na obowiązki naprawcze: opiekowanie się chorymi i odnajdywanie zgubionych. Oznaczałoby to, że obowiązkiem królów jest oddawanie sprawiedliwości ludziom wyobcowanym i pozbawionym majątku (takim jak wdowy i sieroty).

5 Rozproszyły się [owce moje], bo nie miały pasterza, i stały się żerem wszelkiego dzikiego zwierza. Rozproszyły się, Mt 9,36; Za 10,2; Iz 56,9-12

6 błądzą moje owce po wszystkich górach i po wszelkiej wyżynie; i po całej krainie były owce moje rozproszone, a nikt się o nie nie pytał i nikt ich nie szukał.

34,6 wyżynie. Dosł. „wysokim pagórku”. Prawdopodobna aluzja do kultu wyżyn.

7 Dlatego wy, pasterze, słuchajcie słowa Pańskiego: 8 Na moje życie – wyrocznia Pana Boga: Ponieważ owce moje stały się łupem i owce moje służyły za żer wszelkiemu dzikiemu zwierzęciu, bo nie było pasterza, pasterze zaś nie szukali owiec moich, bo pasterze sami siebie paśli, a nie paśli moich owiec, 9 dlatego wy, pasterze, słuchajcie słowa Pańskiego. 10 Tak mówi Pan Bóg: Oto jestem przeciw pasterzom. Z ich ręki zażądam moich owiec, położę kres ich pasterzowaniu, a pasterze nie będą paść samych siebie; wyrwę moje owce z ich paszczy, nie będą już one służyć im za żer. 11 Albowiem tak mówi Pan Bóg: Oto Ja sam będę szukał moich owiec i będę sprawował nad nimi pieczę. 12 Jak pasterz dokonuje przeglądu swojej trzody, gdy znajdzie się wśród rozproszonych owiec, tak Ja dokonam przeglądu moich owiec i uwolnię je ze wszystkich miejsc, dokąd się rozproszyły w dni ciemne i mroczne. 

13 Wyprowadzę je spomiędzy narodów i zgromadzę je z [różnych] krajów, sprowadzę je z powrotem do ich ziemi i paść je będę na górach izraelskich, w dolinach i we wszystkich zamieszkałych miejscach kraju. Iz 66,18-19; Mt 24,31; Mt 25,32

14 Na dobrym pastwisku będę je pasł, na wyżynach Izraela ma być ich pastwisko. Wtedy będą one leżały na dobrym pastwisku, na tłustym pastwisku paść się będą na górach izraelskich. 15 Ja sam będę pasł moje owce i Ja sam będę je układał na legowisku – wyrocznia Pana Boga. 

16 Zagubioną odszukam, zabłąkaną sprowadzę z powrotem, skaleczoną opatrzę, chorą umocnię, a tłustą i mocną będę ochraniał. Będę pasł sprawiedliwie. Iz 40,11; Łk 15,4-7

34,16 będę ochraniał. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „zniszczę”.

34,7-16. Metafora pasterza/króla. Ideologia ukazująca króla jako pasterza ludu pojawia się już wraz z postacią sumeryjskiego króla Lugalzagessi ok. 2450 przed Chr. Współczesny mu władca Lagasz, Urukagina, utrzymywał, że bóg Ningirsu jest właścicielem królestwa, zaś król wybrany został na „pasterza”, by nim zarządzał w imieniu bóstwa i ludu. W podobny sposób wyobrażani byli bogowie odpowiedzialni za utrzymywanie sprawiedliwości (Szamasz w Mezopotamii, Amon w Egipcie). Na Bliskim Wschodzie ideologia ta przetrwała w głównej swojej części aż do okresu monarchii izraelskiej. Była odnoszona do Asurbanipala w Asyrii (VII w. przed Chr.) i Nabuchodonozora (VI w. przed Chr.).

17 Do was zaś, owce moje, tak mówi Pan Bóg: Oto Ja osądzę poszczególne owce, barany i kozły. Mt 25,32-34

18 Czyż to wam może mało, że spasacie najlepsze pastwisko, by resztę swego pastwiska zdeptać swoimi stopami, że pijecie czystą wodę, by resztę zmącić stopami? 19 A owce moje muszą spasać to, co wy zdeptaliście waszymi stopami, i pić to, co zmąciliście waszymi stopami. 20 Dlatego Pan Bóg tak mówi do nich: Oto Ja sam rozsądzę pomiędzy owcą tłustą a owcą chudą. 21 Ponieważ wszystkie zwierzęta słabe odpychaliście bokiem i plecami i popychaliście je swoimi rogami, tak że je przepędzaliście, 22 dlatego chcę pomóc moim owcom, by już więcej nie stawały się łupem; osądzę poszczególne owce. 23 I ustanowię nad nimi jednego pasterza, który je będzie pasł, mego sługę, Dawida. On je będzie pasł, on będzie ich pasterzem. 24 A Ja, Pan, będę ich Bogiem, sługa zaś mój, Dawid, będzie władcą pośród nich. Ja, Pan, to powiedziałem. 

25 Zawrę z nimi przymierze pokoju, a dzikie zwierzęta wytępię z kraju, tak iż będą mogły [owce] bezpiecznie mieszkać na stepie i spać w lasach. Jr 23,5-6; Iz 11,6-9+; Oz 2,20

26 Błogosławić im będę oraz ziemiom wokół mego wzgórza, będę zsyłał deszcz w dogodnym czasie, będzie to deszcz niosący błogosławieństwo.

34,26 Błogosławić im będę oraz ziemiom. Za tekstem hebr. W BJ: „Osadzę je”, za grec. — Tym wzgórzem jest Syjon.

27 Drzewo polne wyda swój owoc, a ziemia wyda swój plon. Będą oni żyli bezpiecznie w swym kraju i poznają, że Ja jestem Pan, gdy skruszę drążki ich jarzma i wyrwę ich z ręki tych, którzy ich trzymają w niewoli. 28 Nie będą już odtąd łupem narodów ani nie będą pożerać ich zwierzęta kraju, ale bezpiecznie będą oni żyli, i nikt ich straszyć nie będzie. 29 Sprawię, że nastanie dla nich urodzaj, o którym będzie głośno, by już nie dręczył ich głód w kraju i by nie musieli znosić szyderstwa narodów. 30 Wtedy poznają, że Ja, Pan, ich Bóg, jestem z nimi oraz że oni, dom Izraela, są ludem moim – wyrocznia Pana Boga. 31 A wy, owce moje, jesteście owcami z mego pastwiska, Ja zaś Bogiem waszym – wyrocznia Pana Boga.

Ez 35

Przeciwko górom Edomu Ez 25,12-14+; Pwt 2,1+

1 Pan skierował do mnie te słowa:

35,1-15 To proroctwo przeciwko „górze Seir”, czyli Edomowi, powinno znaleźć swoje naturalne miejsce między proroctwami przeciwko narodom, lecz tutaj stanowi ono harmonijną całość z następną wyrocznią adresowaną do gór Izraela.

2 Synu człowieczy, zwróć się ku górze Seir i prorokuj przeciwko niej,

35,2. Góra Seir. Góra Seir to starożytna nazwa obszaru górzystego rozciągającego się na południe od Morza Martwego po obydwu stronach Doliny Uskoku, przebiegającej na południe od zatoki Akaba. Nazwa Seir pojawia się w egipskich tekstach z Amarna pochodzących z XIV w. przed Chr. Według Pisma Świętego góry Seir były pierwotnie zamieszkiwane przez Chorytów (Pwt 2,12.22), których później wyparli Edomici. Seir stał się wówczas synonimem całego kraju Edomu.

3 i mów do niej: Tak mówi Pan Bóg: Oto jestem przeciwko tobie, góro Seir, wyciągam rękę przeciwko tobie i zamienię cię w pustkowie i ugór, 4 a miasta twe zamienię w ruiny. Staniesz się pustkowiem i wtedy poznasz, że Ja jestem Pan. 5 Bo nienawiść twoja jest odwieczna i oddałaś Izraelitów pod miecz w czasie zagłady, w czasie ich ostatecznej ruiny.

35,5. Rola Edomu w upadku Jerozolimy. Werset ten odzwierciedla długotrwałą niezgodę utrzymującą się pomiędzy Edomem a Izraelem. Z innych tekstów Pisma Świętego dowiadujemy się o radości Edomitów na wieść, że Nabuchodonozor II zniszczył Jerozolimę (np. Ps 137; JI 3,19; Ab 1-14). Omawiany fragment jest jedynym, który wspomina o aktywnym udziale Edomitów w babilońskim podboju Izraela i Judy.

6 Dlatego – na moje życie! – wyrocznia Pana Boga: Obrócę cię w krew, krew ma cię prześladować. Ponieważ nie nienawidziłaś krwi, krew ma cię prześladować. Ap 16,6

35,6 Ponieważ nie nienawidziłaś krwi. Albo: „ponieważ nienawidziłaś krwi”. Za tekstem hebr. W BJ: „Przysięgam to, stałaś się winna przelewając krew”, za grec. (por. 22,4).

7 Górę Seir zamienię w pustkowie i ugór i wygubię na niej wszystko, co się tam porusza. 8 Pagórki twoje pokryję trupami, na twych wyżynach, na twych dolinach, we wszystkich parowach padać będą pobici mieczem. 9 Uczynię cię wiecznym pustkowiem, miasta twoje pozostaną już nie zamieszkane, i poznacie, że Ja jestem Pan. 10 Ponieważ powiedziałaś: Oba ludy i oba kraje mają być moimi, wezmę je w posiadanie, chociażby tam był Pan,

35,10 chociażby tam był Pan. W BJ słowa te wypowiada Bóg. Po r. 587 Edom okupował tylko południe Palestyny (Idumeę) i z wyjątkiem kilku epizodycznych wypadów nigdy nie usiłował najechać całych Judy i Izraela, „dwóch krajów” (por. 37,22), jednak wieść o najeździe Edomitów wygnańcy zinterpretowali jako zagrożenie dla całej ziemi Jahwe.

11 dlatego – na moje życie! – wyrocznia Pana Boga – postąpię z tobą według mego gniewu i mego oburzenia, tak jak ty postępowałaś w swojej nienawiści względem nich. I objawię się tobie przez to, że cię osądzę. 12 I wtedy poznasz, że Ja, Pan, usłyszałem wszystkie zniewagi, jakie wypowiedziałaś przeciwko górom izraelskim, mówiąc: Są one opustoszałe, są one wydane nam na pastwę. 13 Chełpiłyście się przeciwko Mnie ustami i zuchwałymi słowami przeciwko Mnie, Ja to słyszałem. 14 Tak mówi Pan Bóg: Ku radości całej ziemi zamienię cię w pustkowie. 15 Tak jak radowałaś się z tego powodu, że dziedzictwo domu Izraela było spustoszone, tak też z tobą uczynię. Pustkowiem się staniesz, góro Seir, i cały Edom wniwecz się obróci; wtedy poznacie, że Ja jestem Pan.

Ez 36

Błogosławieństwo dla gór Izraela

1 A ty, synu człowieczy, prorokuj o górach Izraela i mów: Góry Izraela, słuchajcie słowa Pańskiego!

36,1-38 To proroctwo zapowiada odwet gór Izraela na górze Edomu, która była tematem poprzedniej wyroczni. Zostało ono wypowiedziane krótko po 587 r., odkąd datują się najazdy sąsiednich ludów na Palestynę (por. w. 6).

2 Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ powiedział o was nieprzyjaciel: Hej, prastare wyżyny stały się naszą własnością, 3 dlatego prorokuj i mów: Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ was splądrowano i zewsząd czyniono na was zasadzki, tak że dostałyście się we władanie reszty ludów i dostałyście się na języki oraz [naraziłyście się] na obmowę ludzi,4 dlatego, góry izraelskie, słuchajcie słowa Pańskiego: Tak mówi Pan Bóg do gór i pagórków, do parowów i dolin, do opustoszałych ruin i opuszczonych miast, które stały się łupem i urągowiskiem reszty ludów dokoła. 5 Dlatego mówi Pan Bóg: Zaprawdę, z wielkim oburzeniem mówiłem przeciwko pozostałym ludom i przeciwko całemu Edomowi, którzy zawładnęli moim krajem, żywiąc w sercu radość i w duszy pogardę, że jest ich własnością i łupem.

36,5. Postępowanie Edomu. Zob. komentarz do Ez 35,5.

6 Dlatego prorokuj o kraju Izraela i mów do gór i pagórków, do parowów i dolin: Tak mówi Pan Bóg: Oto mówiłem z zapalczywością i z oburzeniem, ponieważ musicie znosić obelgi ze strony ludów, 7 dlatego tak mówi Pan Bóg: Podnoszę rękę [do przysięgi]: Zaprawdę, ludy, które są dokoła was, będą musiały znosić od was obelgi. 8 Wy jednak, góry izraelskie, wypuszczać będziecie swoje gałęzie i przynosić owoc memu ludowi izraelskiemu, albowiem wróci on niebawem.

36,8 W epoce odrętwienia i zniechęcenia wiara w rychły powrót jest uderzająca. Por. rozdz. 37; Iz 40-55.

9 Bo oto przychodzę do was i zwracam się do was: będą was uprawiać i obsiewać. 10 Rozmnożę na was ludzi, cały dom Izraela i miasta będą zamieszkane, i ruiny będą znowu odbudowane. 11 Rozmnożę na was ludzi i bydło; będą liczni i płodni, sprawię, że będziecie zamieszkane, tak jak w waszej przeszłości, i będę wam czynił dobrze, bardziej niż przedtem, abyście poznały, że Ja jestem Pan. 12 Sprowadzę znowu do was ludzi, mój lud izraelski, a oni wami zawładną, wy zaś macie się stać ich dziedzictwem i już nie pozbawiać ich dzieci. 13 Tak mówi Pan Bóg: Ponieważ mówią wam: Ty jesteś ludojadem i odbierasz potomstwo twemu ludowi,

36,13 Wyrażenie to można wyjaśnić bądź to jałowością palestyńskiej gleby, która będzie zmieniona (w. 30) w cudownie urodzajną, bądź też praktykowaniem ofiar z dzieci (Kpł 18,21+). Prorok może mieć na uwadze oba odniesienia.

14 dlatego już więcej nie będziesz pożerać ludzi i odbierać potomstwa twemu ludowi – wyrocznia Pana Boga.

36,14 nie będziesz... odbierać potomstwa twemu ludowi. Lekcja lo’ teszakkelî, według niektórych rkpsów i przekładów starożytnych. Tekst hebr,: lo’ tekaszszelî, „(twój naród) nie będzie się już potykał”. Na zasadzie domysłu taką samą poprawkę wprowadza się w wierszu następnym.

Wielka zapowiedź oczyszczenia Izraela

15 I w przyszłości nie będziesz już słuchać obelg ludów ani znosić hańby narodów, i nie będziesz już odbierać potomstwa twemu ludowi – wyrocznia Pana Boga. 16 Pan skierował do mnie te słowa: 

17 Synu człowieczy, kiedy dom Izraela mieszkał na swojej ziemi, wówczas splugawili ją swym postępowaniem i swymi czynami; postępowanie ich wobec Mnie było jak nieczystość miesięczna kobiety. Kpł 15,19-27

18 Wtedy wylałem na nich swe oburzenie z powodu krwi, którą w kraju przelali, i z powodu bożków, którymi go splugawili. 19 I rozproszyłem ich pomiędzy pogańskie ludy, i rozpierzchli się po krajach, osądziłem ich według postępowania i czynów. 

20 W ten sposób przyszli do ludów pogańskich i tam, dokąd przybyli, bezcześcili święte imię moje, podczas gdy mówiono o nich: To jest lud Pana, musieli się oni wyprowadzić ze swego kraju. Rz 2,24; Ez 20,39+

36,20 W ten sposób przyszli. Dosł.: „i przybył”. W BJ pominięte.

21 Wtedy zatroszczyłem się o święte me imię, które oni, Izraelici, zbezcześcili wśród ludów pogańskich, do których przybyli. 

22 Dlatego mów do domu Izraela: Tak mówi Pan Bóg: Nie z waszego powodu to czynię, domu Izraela, ale dla świętego imienia mojego, które bezcześciliście wśród ludów pogańskich, do których przyszliście. Ez 16,60-63; Iz 48,11; Ps 115,1

23 Chcę uświęcić wielkie imię moje, które zbezczeszczone jest pośród ludów, zbezczeszczone przez was pośród nich, i poznają ludy, że Ja jestem Pan – wyrocznia Pana Boga – gdy okażę się Świętym względem was przed ich oczami. 24 Zabiorę was spośród ludów, zbiorę was ze wszystkich krajów i przyprowadzę was z powrotem do waszego kraju,

25 pokropię was czystą wodą, abyście się stali czystymi, i oczyszczę was od wszelkiej zmazy i od wszystkich waszych bożków. J 3,5; J 4,1+

36,25. Pokropienie czystą wodą. Chociaż pokropienie wodą w celu dokonania oczyszczenia i odnowienia było stałym elementem rytualnych ablucji wykonywanych przez kapłanów, termin „czysta woda” nie jest używany nigdzie indziej w Starym Testamencie.

26 I dam wam serca nowe i ducha nowego tchnę do waszego wnętrza, zabiorę wam serca kamienne, a dam wam serca z ciała. Ez 11,19+; Jr 4,4+

36,26. Metafory. Serce było uważane przez starożytnych za ośrodek umysłu i woli lub powodujących człowiekiem skłonności. Na temat dodatkowych informacji dotyczących kamiennego lub ciężkiego serca zob. komentarz do Ez 11,19; Iz 6,9-10 i Wj 8,11.

27 Ducha mojego chcę tchnąć w was i sprawić, byście żyli według mych nakazów i przestrzegali przykazań, i według nich postępowali. Jr 31,31+; 1J 3,23-24; Ga 5,22-25

36,27 Duch (tchnienie) Boga, który stwarza i ożywia byty (Rdz 1,2; 2,7+; 6,17+), ogarnia ludzi, aby ich obdarować nadludzką mocą (Rdz 41,38; Wj 31,3; 1 Sm 16,13), szczególnie proroków (Sdz 3,10). Czasy mesjańskie będą nacechowane nadzwyczajnym wylaniem Ducha (Za 4,6; 6,8), dosięgającym wszystkich ludzi, aby im udzielić specjalnych charyzmatów (Lb 11,29; Jl 3,1-2; Dz 2,16-21+), bardziej tajemniczo jednak Duch będzie dla każdego źródłem odnowy wewnętrznej, która uzdolni go do wiernego zachowywania Prawa Bożego (Ez 11,19; 36,26-27; 37,14; Ps 51,12n; Iz 32,15-19; Za 12,10), będzie więc źródłem Nowego Przymierza (Jr 31,31+; por. 2 Kor 3,6+) jako woda życiodajna. To Duch sprawi zrodzenie owoców sprawiedliwości oraz świętości (Iz 44,3; J 4,1+), gwarantujących ludziom życzliwość i opiekę Bożą (Ez 39,24.29). Owo wylanie Ducha dokona się za pośrednictwem Mesjasza, który sam będzie pierwszym Nim obdarowanym w celu wypełnienia swego zbawczego dzieła (Iz 11,1-3; 42,1; 61,1; por. Mt 3,16+).

28 Wtedy będziecie mieszkać w kraju, który dałem waszym przodkom, i będziecie moim ludem, a Ja będę waszym Bogiem. 29 Uwolnię was od wszelkiej nieczystości waszej i przywołam [urodzaj] zboża, i pomnożę je, i żadnej klęski głodu już na was nie ześlę. 

30 Chcę pomnożyć owoce drzew i plony pól, byście nie musieli już znosić hańby klęski głodu wśród ludów. Ez 16,61-63

31 Wtedy wspominać będziecie wasz sposób życia i wasze złe czyny. Będziecie czuli obrzydzenie do siebie samych z powodu waszych grzechów i waszych obrzydliwości. 32 Nie z waszego powodu Ja to uczynię – wyrocznia Pana Boga. Zapamiętajcie to sobie dobrze! Wstydźcie się i zarumieńcie z powodu waszego sposobu życia, domu Izraela! 33 Tak mówi Pan Bóg: W dniu, w którym oczyszczę was ze wszystkich win waszych, zaludnię znowu miasta, ruiny zostaną odbudowane, 34 a spustoszony kraj znowu będzie uprawiany, zamiast odłogiem leżeć przed oczami każdego przechodnia. 

35 I będą mówić: Ten spustoszony kraj stał się jak ogród Eden, a miasta, które były opustoszałe, zniszczone i zburzone, zostały umocnione i zaludnione. Iz 51,3

36 A narody pogańskie, które wokoło was pozostaną, poznają, że Ja, Pan, to, co zburzone, znowu odbudowałem, a to, co opuszczone, znowu zasadziłem. Ja, Pan, to powiedziałem i to wykonam. 37 Tak mówi Pan Bóg: I do tego jeszcze to uczynię: dam się uprosić domowi Izraela i rozmnożę ich jak trzodę ludzką. 38 Jak poświęcone owce, jak owce Jerozolimy za jej świetnych dni, tak miasta wyludnione staną się pełne trzody ludzkiej, aby poznano, że Ja jestem Pan.

Ez 37

Ożywienie wysuszonych kości

1 Spoczęła na mnie ręka Pana, i wyprowadził mnie On w duchu na zewnątrz, i postawił mnie pośród doliny. Była ona pełna kości. Ez 3,12

37,1 pośród doliny. Dolina już wspomniana w 3,22-23 i 8,4.

37,1. Przenoszenie w wizji. Zob. komentarz do Ez 8,3.

2 I polecił mi, abym przeszedł dokoła nich, i oto było ich na obszarze doliny bardzo wiele. Były one zupełnie wyschłe.

37,1-2. Dolina pełna wyschłych kości. Duża ilość kości, o której wspomina Ezechiel, sugeruje, że miejsce to było sceną jakiejś wielkiej katastrofy. Opis dużej liczby ciał, które nie zostały we właściwych sposób pochowane, przywołuje widok wielu starożytnych pól bitewnych oraz scen bitew znany z najstarszych okresów historii Mezopotamii i Egiptu. W podobny sposób zniszczenie nieprzyjaciół opisano w rocznikach asyryjskich. Typowym przekleństwem na Bliskim Wschodzie było wystawienie ciała wroga na działanie niszczycielskich sił przyrody.

3 I rzekł do mnie: Synu człowieczy, czy kości te powrócą znowu do życia? Odpowiedziałem: Panie Boże, Ty to wiesz. 4 Wtedy rzekł On do mnie: Prorokuj nad tymi kośćmi i mów do nich: Wyschłe kości, słuchajcie słowa Pana! 5 Tak mówi Pan Bóg: Oto Ja wam daję ducha, byście ożyły.

37,5 W hebr. ten sam termin ruah oznacza „ducha”, „tchnienie” i „wiatr”.

6 Chcę was otoczyć ścięgnami i sprawić, byście obrosły ciałem, i przybrać was w skórę, i dać wam ducha, byście ożyły i poznały, że Ja jestem Pan. 

7 I prorokowałem, jak mi polecono, a gdy prorokowałem, oto powstał szum i trzask, i kości jedna po drugiej zbliżały się do siebie. Rdz 2,7; Ps 104,30; Ap 11,11; Ap 20,4+; Rz 8,11

37,7 kości... zbliżały się. Za grec. Tekst hebr.: „zbliżyliście sobie kości”.

8 I patrzyłem, a oto powróciły ścięgna i wyrosło ciało, a skóra pokryła je z wierzchu, ale jeszcze nie było w nich ducha. 9 I powiedział On do mnie: Prorokuj do ducha, prorokuj, o synu człowieczy, i mów do ducha: Tak powiada Pan Bóg: Z czterech wiatrów przybądź, duchu, i tchnij na tych pobitych, aby ożyli. 10 Wtedy prorokowałem tak, jak mi nakazał, i duch wstąpił w nich, a ożyli i stanęli na nogach – wojsko bardzo, bardzo wielkie.

37,10 Jak w Oz 6,2; 13,14 i Iz 26,19, Bóg zapowiada tutaj (por. w. 11-14) mesjańskie odrodzenie Izraela po cierpieniach wygnania (por. Ap 20,4+), jednakże przez użyte symbole kieruje już umysły ku idei zmartwychwstania indywidualnego ciała, zmartwychwstania przewidzianego w Hi 19,25+ i wyraźnie potwierdzonego w Dn 12,2; 2 Mch 7,9-14.23-36; 12,43-46; por. 2 Mch 7,9+. Dla NT — zob. Mt 22,29-32, a zwłaszcza 1 Kor 15.

11 I rzekł do mnie: Synu człowieczy, kości te to cały dom Izraela. Oto mówią oni: Wyschły kości nasze, znikła nadzieja nasza, już po nas.

37,11 znikła nadzieja nasza, już po nas. Ta refleksja pozwala nam usytuować wizję w Babilonii, w środowisku zniechęconych wygnańców.

12 Dlatego prorokuj i mów do nich: Tak mówi Pan Bóg: Oto otwieram wasze groby i wydobywam was z grobów, ludu mój, i wiodę was do kraju Izraela, 13 i poznacie, że Ja jestem Pan, gdy wasze groby otworzę i z grobów was wydobędę, ludu mój.

37,12-13. Idea zmartwychwstania. Koncepcja zmartwychwstania była znana w pewnych częściach Bliskiego Wschodu. Egipcjanie wierzyli, że niektórzy zmarli powstawali do życia jako gwiazdy i zajmowali ich miejsce na niebie. Jednak, ogólnie, w myśli starożytnej jedynym zmartwychwstaniem było przywołanie duchów zmarłych (nie był to jednak stan trwały, w dodatku pozbawiony elementu cielesnej obecności) lub przebudzenie się bóstw płodności towarzyszące cyklicznym zmianom zachodzącym w przyrodzie. Bóstwa owe umierały co roku wraz z zakończeniem cyklu rolniczego, po czym „zimowały” w podziemnym świecie. Na wiosnę dokonywało się ich rytualne przebudzenie. Żadne z owych wyobrażeń nie jest podobne do teologicznej doktryny zmartwychwstania. Sporadyczne przypadki ponownego ożywienia lub ponownego odrodzenia narodu (analogiczne do opisanego w tym fragmencie) trudno uznać za przykład doktryny zmartwychwstania. Zob. komentarz do Iz 26,19. Niektórzy badacze sugerowali, że prorok został przeniesiony w wizji raczej na wschód. W zoroastryzmie istniał zwyczaj pozostawiania ciał zmarłych bez pogrzebu, w nadziei, że pewnego dnia zostaną zebrane i ożywione. Przeciwko temu poglądowi przemawia jednak fakt, że kultura i religia perska zaczęły się rozpowszechniać kilkadziesiąt lat po czasach Ezechiela, zaś zoroastryzm począł dominować na obszarze imperium perskiego dopiero pod koniec VI w. przed Chr.

14 Udzielę wam mego ducha, byście ożyli, i powiodę was do kraju waszego, i poznacie, że Ja, Pan, to powiedziałem i wykonam – wyrocznia Pana Boga.

Juda i Izrael utworzą jedno królestwo

15 Pan skierował do mnie te słowa: 16 Synu człowieczy, weź sobie kawałek drewna i napisz na nim: Juda i Izraelici, jego sprzymierzeńcy. Potem weź sobie drugi kawałek drewna i napisz na nim: Józef, drewno Efraima i cały dom Izraela, jego sprzymierzeńcy.

37,16 Juda i Izraelici, jego sprzymierzeńcy. BJ: „Juda i Izraelici, którzy są z nim”. Słowo „Izraelici” nie jest tu przeciwstawione „Judejczykom”, lecz oznacza całą ludność Królestwa Południowego.

— Na końcu wiersza chodzi o całe Królestwo Północne, które zniknęło po zajęciu Samarii i deportacji w r. 721.

37,15-16. Pisanie na kawałku drewna. Wzmianka o kawałku drewna może wskazywać, że Ezechiel spisał proroctwo na dwóch drewnianych tablicach. Oficjalne wiadomości zapisywano często na drewnianych tablicach pokrytych pszczelim woskiem, nie były one jednak przeznaczone do archiwizowania i przechowywania.

17 Złącz je z sobą jedno z drugim w jeden kawałek drewna, tak by w ręku twoim stanowiły jedną całość. 18 A jeśli potem mówić będą do ciebie rodacy: Czyż nam nie powiesz, co przez to masz na myśli? 

19 Wtedy powiedz im: Tak mówi Pan Bóg: Oto biorę drewno Józefa, które jest w ręce Efraima oraz plemion Izraela, jego sprzymierzeńców, i przykładam je do drewna Judy, i czynię je jednym drewnem po to, by w ręku moim byli jedno. Za 11,7; Za 11,14

20 A drewna, na których będziesz pisał, będą przed ich oczami w twym ręku. 21 Wtedy powiedz do nich: Tak mówi Pan Bóg: Oto wybieram Izraelitów spośród ludów, do których pociągnęli, i zbieram ich ze wszystkich stron, i prowadzę ich do ich kraju.

22 I uczynię ich jednym ludem w kraju, na górach Izraela, i jeden król będzie nimi wszystkimi rządził, i już nie będą tworzyć dwóch narodów, i już nie będą podzieleni na dwa królestwa. Jr 3,18+

23 I już nie będą się kalać swymi bożkami i wstrętnymi kultami, i wszelkimi odstępstwami. Uwolnię ich od wszystkich wiarołomstw, którymi zgrzeszyli, oczyszczę ich i będą moim ludem, Ja zaś będę ich Bogiem.

37,23 wiarołomstw. Lekcja meszubôt za niektórymi rkpsami i Symmachem. Tekst hebr.: môszebôt, „mieszkania”.

24 Sługa mój, Dawid, będzie królem nad nimi, i wszyscy oni będą mieć jedynego Pasterza, i żyć będą według moich praw, i moje przykazania zachowywać będą i wypełniać. Ez 34,23; J 10,16

25 Będą mieszkali w kraju, który dałem słudze mojemu, Jakubowi, w którym mieszkali wasi przodkowie. Zamieszkają w nim oni i synowie, i wnuki ich na zawsze, a mój sługa, Dawid, będzie na zawsze ich władcą. Ez 28,26 Jr 17,25; Jl 4,20 Jr 31,31+

26 I zawrę z nimi przymierze pokoju: będzie to wiekuiste przymierze z nimi. Osadzę ich i rozmnożę, a mój przybytek pośród nich umieszczę na stałe. 27 Mieszkanie moje będzie pośród nich, i Ja będę ich Bogiem, a oni będą moim ludem. 28 Ludy zaś pogańskie poznają, że Ja jestem Pan, który uświęca Izraela, gdy mój przybytek będzie wśród nich na zawsze.

Ez 38

Przeciwko Gogowi, królowi Magog Ap 20,7-10

1 Pan skierował do mnie te słowa: Rdz 10,2

38,1-23 Nie będąc jednoznacznie apokalipsą, poemat ten prezentuje już liczne cechy apokaliptyczne. Podczas gdy dawne proroctwa były przede wszystkim kazaniami moralnymi dotyczącymi teraźniejszości, w które się wtapiały, tu i ówdzie, perspektywy lepszej przyszłości, to apokalipsa jest najczęściej pismem lub mową pocieszenia, opowiadaniem wizji, których prorok był świadkiem. Te wizje odsłaniają przyszłość pozwalającą zapomnieć o teraźniejszych cierpieniach, często odsłaniają także triumf sądu i otwierają perspektywy eschatologiczne, objawiając jednocześnie tajemnice życia pozagrobowego. Chociaż ten rodzaj literacki rozwinął się przede wszystkim w późnym judaizmie, to jednak był przygotowywany od dawna i reprezentowany w Biblii (por. Wstęp s. 1014,1025). Rozdz. 38-39 to pierwsza próbka tego rodzaju. Odnajdujemy go w Iz 24-27; Dn 7-12; Za 9-14, a rozwinął się przede wszystkim w II w. przed Chr. (Księga Henocha itd.). W NT reprezentuje go Ap.

2 Synu człowieczy, zwróć się ku Gogowi, krajowi Magog, wielkiemu księciu [krajów] Meszek i Tubal, i prorokuj przeciwko niemu,

38,2 Meszek i Tubal to krainy Azji Mniejszej (por. 27,13; Iz 66,21+). „Kraj Magog”, występujący tylko tu i w 39,6, to twór sztuczny — sama nazwa oznacza „kraj Goga”. Próby zidentyfikowania Goga wydają się bezcelowe. Zapożyczając prawdopodobnie cechy licznych osobistości ówczesnych, przedstawiono go tu jako typ barbarzyńskiego najeźdźcy, który w odległej i nieokreślonej przyszłości ma wystawić Izraela na ostatnie próby.

38,2. Gog. Identyfikacja Goga od wieków nastręczała ogromnych trudności biblijnym egzegetom. Najbardziej prawdopodobna wydaje się hipoteza, że nazwa ta pochodzi od imienia Gygesa, który był królem lidyjskim wymienianym w źródłach asyryjskich i greckich. W materiałach asyryjskich określa się go mianem Gugu, który panował nad mat Gugu (akadyjska nazwa „kraju Goga”). Okres jego panowania był jednak o pięćdziesiąt lub więcej lat wcześniejszy od czasów Ezechiela, dlatego niektórzy badacze argumentowali, że jest to raczej nazwa dynastyczna używana przez jego królewskich potomków. W czasach Ezechiela królem Lidii był Aliattes. Nie ma też dowodów, by Lidia kiedykolwiek zagrażała Judzie, Lidyjczycy uczestniczyli jednak w wojnie przeciwko Kiaksaresowi i Medom w 585 przed Chr. Nazwa Gog przypomina Agaga i Oga - dwóch słynnych nieprzyjaciół Izraela.

38,2. Magog. Magog to przypuszczalnie hebrajska forma akadyjskiego mat Gugu, „kraju Goga”, który Józef Flawiusz utożsamia z położoną w zachodniej Anatolii Lidią.

38,2. Meszek i Tubal. Pod koniec VIII w. przed Chr. te dwa królestwa Anatolii nękane były wewnętrznymi waśniami, później zaś podbite przez króla Asyrii Sargona II i najechane przez Kimmerów z południowych terenów dzisiejszej Rosji. Niestety, z VII i początku VI w. przed Chr. przetrwało niewiele informacji na temat ich dziejów. Sądzi się, że królestwa te znalazły się pod kontrolą Lidii po zakończeniu wojen kimmeryjskich. Na wiosnę 585 przed Chr. Lidyjczycy rozpoczęli wojnę z Medami (zob. uwagę chronologiczną do w. 1 oraz komentarz do Ez 38,1). Wzmianki o nich pojawiają się ponownie w okresie perskim jako o odrębnym pod względem etnicznym ludzie. Asyryjczycy nazywali owe królestwa Muszku (środkowa Anatolia) i Tabal (wschodnia Anatolia), zaś u Herodota figurują one jako Moszi i Tibarenoi (wasalne królestwa imperium perskiego). Pod koniec VIII w. przed Chr. królem Muszku był Mita, znany Grekom jako Midas, król, pod którego dotknięciem wszystko zamieniało się w złoto. W Gordion odkryto i zbadano jego grobowiec.

3 i mów: Tak mówi Pan Bóg: Oto jestem przeciw tobie, Gogu, wielki książę kraju Meszek i Tubal. 

4 Zawrócę cię i włożę kółka w twoje szczęki, i wyprowadzę ciebie i całe twoje wojsko, rumaki i jeźdźców, wszystkich w pełnej zbroi, wielki zastęp z długimi i krótkimi tarczami, wszystkich uzbrojonych w miecze. Ez 27,13; Ez 29,4

38,4 włożę kółka w twoje szczęki. Jahwe bierze w posiadanie Goga i zmusi go do posłuszeństwa.

38,4. Włożę kółka [BT: „haki”] w twoje szczęki. Asyryjczycy umieszczali haki w szczękach pokonanych wrogów, by ich w ten sposób poniżyć lub prowadzić na wygnanie. Praktyka ta jest często opisywana w asyryjskich annałach i przedstawiana na reliefach ściennych. Na steli z Zinjirli w Syrii przedstawiono Assarhaddona prowadzącego Baala z Tyru i Tirhaka z Egiptu na powrozie przywiązanym do kółka założonego na wargi. Asurbanipal powiada, że polecił przekłuć policzki Uate (króla Izmaelitów) ostrym narzędziem i umieścić pierścień w jego szczęce.

38,4. Duże i małe tarcze. Były to, odpowiednio, tarcze osłaniające całe ciało i mniejsze tarcze ręczne. Zob. komentarz do Ez 23,24.

5 Są z nimi Persowie, Kuszyci, Libijczycy, wszyscy zbrojni w tarcze i hełmy. Ez 27,10+

38,5. Persja, Kusz i Put. Zob. komentarz do Ez 27,10.

6 Gomer i całe jego wojsko, mieszkańcy Togarma na najdalszej północy i całe jego wojsko, rozliczne ludy są z tobą.

38,6 Prawdopodobnie Kimmeryjczycy (znad Morza Czarnego) i inne hordy przychodzące z północy.

38,6. Gomer. W rocznikach asyryjskich Gomer utożsamiany jest z Gimirri, zaś w źródłach greckich z Kimmeryjczykami. W Odysei Homera czytamy, że zamieszkiwali oni północne wybrzeże Morza Czarnego. Lud ten napadał od północy na królestwo Urartu i stwarzał problemy Asyryjczykom w VIII w. przed Chr. Sargon poległ w bitwie stoczonej z ludem Gomer pod Tubal. Z historii Herodota wynika, że lud ten przybył do Anatolii z gór Kaukazu. W VII w. przed Chr. nawiązał kontakty z królestwem Lidii położonym w Anatolii. Wojownicy Gomera pokonali Frygijczyków i w 676 przed Chr. złupili stolicę ich państwa, Gordion - królewską siedzibę słynnego króla Midasa. W 644 przed Chr. zdobyli Sardes - stolicę królestwa Lidii. Wtedy też poległ król Gyges. W czasach Ezechiela Kimmeryjczycy zostali wygnani z Lidii przez króla Aliattesa. W okresie późniejszym znaleźli się pod panowaniem Medów.

38,6. Bet-Togarma [BT: Togarma]. Bet-Togarma była przypuszczalnie stolicą Kammanu - jednego z królestw środkowej Anatolii. W źródłach chetyckich znane jest jako Tegaramara, zaś w asyryjskich jako Til-Garimmu.

7 Zbrój się i bądź w pogotowiu, ty i wszystkie twe zastępy, które wokół ciebie się zebrały, będziecie na moje usługi.

38,7 na moje usługi. Za grec. Tekst hebr.: „na ich usługi”.

8 Po wielu dniach otrzymasz rozkaz, z końcem lat przybędziesz do kraju, który ocalał od miecza. Jego lud zebrany jest spośród wielu narodów na górach Izraela, długo leżących odłogiem. Sprowadzony on jest z powrotem spośród wielu narodów, a zamieszkują oni wszyscy bezpiecznie.

38,8 na górach Izraela, długo leżących odłogiem. A więc długo po powrocie do Palestyny.

9 Ty jednak nadciągniesz jak burza i przyjdziesz jak chmura, by nakryć kraj: będziesz tam ty i całe twoje wojsko, i rozliczne narody z tobą. 10 Tak mówi Pan Bóg: Owego dnia zrodzą się myśli w twym sercu i poweźmiesz zły zamysł.

38,10 Gog nie wie, że jest narzędziem Jahwe, wydaje mu się, że działa sam z siebie (por. Iz 10,5+).

11 Powiesz: Wyruszę przeciw nieumocnionemu krajowi, pociągnę przeciwko ludziom spokojnym – gdzie wszyscy żyją bezpiecznie, a nie ma murów, zasuw i bram –

38,11. Wioski bez murów. Pozbawione murów, zasuw i bram wioski (wspomniane tutaj oraz w Za 2,8 i Est 9,19), czyli wiejskie osady, stanowiły przeciwieństwo ufortyfikowanych miast. Nie posiadały umocnień, były więc narażone na atak.

12 by plądrować i łupić, by rękę swą położyć na ruiny, które znowu zostały zamieszkane, oraz na lud, który się zebrał z krajów pogańskich, a który myśli jedynie o trzodach i dobytku, a mieszka w środku ziemi.

38,12 w środku. Dosł.: „na pępku”. Tym pępkiem świata jest Jerozolima.

13 Szeba i Dedan, i handlarze z Tarszisz, i wszyscy jego przekupnie będą do ciebie mówić: Czy przybywasz po to, by łupić? Czy zgromadziłeś tłum, by grabić srebro i złoto, by zagarniać dla siebie trzody i dobytek, by nabrać wielkiego łupu? 1Krl 10,1+; Ez 25,13+

38,13. Szeba i Dedan. Królestwo Szeby było ważnym ośrodkiem handlowym w południowo-zachodniej Arabii zajmującym się eksportem drogocennych kamieni, złota i kadzidła. W źródłach miejscowych oraz w rocznikach asyryjskich królestwo to jest znane jako Saba. W I tysiącleciu przed Chr. istniała tam bardzo wysoko rozwinięta cywilizacja miejska. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 2 Krn 9,1. Dedan był centralną oazą arabską dostarczającą Tyrowi końskich czapraków. Uczeni utożsamiają ją ze współczesnym miejscem o nazwie al-Ula, usytuowanym na szlaku handlu kadzidłem wiodącym z Jemenu do Palestyny.

38,13. Handlarze z Tarszisz. W tym kontekście określenie „handlarze z Tarszisz” wydaje się oznaczać lud kupiecki, który zajmował się handlem na szlakach lądowych wiodących przez Pustynię Arabską do Szeby i Dedanu, i dalej, na wybrzeże Morza Śródziemnego.

14 Dlatego prorokuj, synu człowieczy, i mów do Goga: Tak mówi Pan Bóg: Czy nie tak będzie, że gdy lud mój izraelski zamieszka bezpiecznie, ty dowiesz się o tym

38,14 ty dowiesz się o tym. Za tekstem hebr. BJ: „wybierz się w drogę?” Za grec.

38,14. Gog. Zob. komentarz do Ez 38,2.

15 i przyjdziesz ze swej siedziby, z najdalszej północy, ty i liczne ludy wraz z tobą, wszyscy na koniach, wielka gromada, potężne wojsko? 

16 I nadciągniesz przeciwko memu ludowi, Izraelowi, jak chmura, by pokryć kraj. Przy końcu dni to się stanie, wtedy sprowadzę ciebie do kraju mojego, by poznały Mnie pogańskie ludy, gdy na twoim przykładzie, Gogu, okażę moją świętość przed ich oczami. Wj 14,4

17 Tak mówi Pan Bóg: Ty jesteś przecież tym, o którym w dawniejszych czasach mówiłem przez moje sługi, proroków Izraela, którzy wtedy przepowiadali, że sprowadzę cię na nich.

38,17 Ty jesteś. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „Czy to ty jesteś?”.

— Po „wtedy” w tekście hebr, dodane „lata”, co pominięte w grec.

— U dawnych proroków znajdują się aluzje do przyszłego najazdu (zob. np. Jr 3-6), ale Ezechiel ma na myśli — jak się zdaje — proroków jeszcze dawniejszych niż Jeremiasz.

18 Ale w dniu, w którym przybędzie Gog do kraju Izraela – wyrocznia Pana Boga – gniew we Mnie zapłonie.

38,18 Dotąd Gog był narzędziem Jahwe, lecz Jahwe obraca się przeciwko niemu, aby mu zadać przerażającą klęskę.

19 I w uniesieniu, w ogniu mego gniewu, mówię to: Zaiste, w owym dniu przyjdzie wielkie trzęsienie ziemi na kraj Izraela. Am 8,9+

38,19. Trzęsienia ziemi w Izraelu. Wydaje się, że opisano tutaj kosmiczne trzęsienie ziemi podobne do tego, które pojawia się w Wj 19; Sdz 5,4-5; Iz 30,27-28; Ha 3,3-7 oraz Ps 68,9 i 114 (zob. komentarz do 1 Sm 14,15). Podobne obrazy spotykamy w rocznikach asyryjskiego króla Assarhaddona. Na obszarze Lewantu często dochodziło do trzęsień ziemi, jednak Izrael znajdował się na granicy obszaru sejsmicznego, którego epicentrum stanowiła Anatolia. Dobrze udokumentowane historyczne trzęsienia ziemi miały miejsce w 760 i 31 przed Chr. W erze chrześcijańskiej obszar ten co sto lat nawiedzało większe trzęsienie ziemi.

20 Przede Mną będą drżały ryby morskie i ptaki podniebne, dzikie zwierzęta i wszystko, co pełza po ziemi, i wszyscy ludzie, którzy są na ziemi. Góry się rozpękną, skały się zapadną i wszystkie mury runą na ziemię. 21 I powołam przeciwko niemu wszelki strach – wyrocznia Pana Boga – miecz każdego zwróci się przeciwko bratu.

38,21 wszelki strach. BJ: „wszelki rodzaj miecza”, lekol chereb, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: lekol haraj chereb, „wszystkie moje góry, miecz”.

22 I wymierzę im karę przez zarazę i krew, i ulewę, i grad [jakby] kamieni. Ogień i siarkę ześlę jak deszcz na niego i na jego wojsko, i na rozliczne ludy, które są z nim.

38,22. Grad i płonąca siarka. Pojawienie się gradu jako sądu Bożego nie jest niczym niezwykłym w starożytnych relacjach o podboju. W liście do swojego boga (Aszura) władca Asyrii, Sargon, powiada, że podczas kampanii wojennej przeciwko Urartu (714 przed Chr.) bóg Adad zaatakował jego nieprzyjaciół „kamieniami z nieba”, doprowadzając w ten sposób do ich zniszczenia. W bitwie brała udział koalicja, której członkowie zbiegli przejściami i dolinami przed ścigającym ich Sargonem, zaś król nieprzyjaciół ukrył się w szczelinach swojej góry. Siarka często występuje w rejonach wulkanicznych. Nie ma ona związku z gradem, z wyjątkiem tego, że jedno i drugie było kataklizmem nawiedzającym ten rejon.

23 Tak okażę się wielkim i świętym, tak ukażę się oczom wielu narodów, wtedy poznają, że Ja jestem Pan. Wj 14,4

Ez 39

1 Ty zaś, synu człowieczy, prorokuj przeciwko Gogowi i mów: Tak mówi Pan Bóg: Oto obracam się przeciwko tobie, Gogu, wielki książę [krajów] Meszek i Tubal. Ez 38,3-4

39,1 Rozdz. 39 jest raczej rozwinięciem ostatnich słów rozdz. 38 niż jego dubletem: opowiada szczegółowo o klęsce Goga i o jej następstwach.

39,1. Gog. Zob. komentarz do Ez 38,2.

2 Wywiodę cię i sprowadzę, i przywiodę z najdalszej północy, i wprowadzę cię na góry Izraela. 3 Złamię ci łuk w lewej ręce, a wytrącę strzały z prawej. 4 Na górach Izraela padniesz ty i wszystkie twoje zastępy, i ludy, które są z tobą: drapieżnym ptakom wszelkiego rodzaju oraz dzikim zwierzętom oddam cię na żer.

39,4. Żer dla ptaków i dzikich zwierząt. Pozostawienie zwłok bez pogrzebu, wystawionych na działanie niszczących sił przyrody i żarłoczność dzikich zwierząt, było najgorszym przekleństwem, jakie można sobie wyobrazić. W myśli hebrajskiej nie istniało wyraźne rozróżnienie pomiędzy ciałem i duszą, a śmierć nie była postrzegana jako oddzielenie obydwu tych elementów. Wierzono, że zmarły pozbawiony właściwego pochówku jest w jakiś sposób świadomy swojego losu. Mieszkańcy Bliskiego Wschodu byli przekonani, że zmarli pozbawieni pogrzebu nie mogą znaleźć spokoju, dopóki ich nie pochowano.

5 Padniesz na otwartym polu, albowiem Ja tak powiedziałem – wyrocznia Pana Boga. 

6 I ześlę ogień na Magog i na żyjących bezpiecznie mieszkańców wysp, aby poznali, że Ja jestem Pan. Ez 38,23

39,6. Magog. Zob. komentarz do 38,2.

7 Natomiast imię moje święte ogłoszę pośród mego ludu izraelskiego; nie pozwolę już bezcześcić świętego mojego imienia w przyszłości, aby narody pogańskie poznały, że Ja jestem Pan, Święty w Izraelu.

39,7 Święty w Izraelu. Może raczej, za przekładami starożytnymi i niektórymi rkpsami hebr.: „Święty Izraela”, formuła bardzo częsta u Izajasza, lecz tym samym tutaj podejrzana.

8 Oto nadchodzi i spełnia się – wyrocznia Pana Boga. To jest dzień, o którym mówiłem. 9 Wtedy wyjdą mieszkańcy miast izraelskich, by zapalić ogień i spalić oręż, puklerze i tarcze, łuki i strzały, maczugi i dzidy – przez siedem lat palić tym będą.

39,9. Wykorzystanie broni jako opału. Fragmenty mówiące o zniszczeniu narzędzi wojny koncentrują się zwykle na użyciu ich do celów praktycznych i przynoszących ludziom pożytek. Drewniane elementy broni mogły zostać spalone w ogniu (niekiedy użycie to rozszerzano również na części garderoby, np. w Iz 9,5), zaś części metalowe przerobione tak, by można je było wykorzystać w pracy na roli (Iz 2,4; Mi 4,3).

10 Nie będą musieli już oni przynosić drzewa z pola ani wycinać w lesie, bo będzie się palić orężem. Będą oni plądrować tych, którzy ich plądrowali, będą brali zdobycz na tych, którzy na nich brali zdobycz – wyrocznia Pana Boga. 11 W owym dniu wyznaczę dla Goga sławne miejsce, gdzie będzie jego grób w Izraelu, Dolinę Przechodzących na wschód od Morza [Martwego], i odgrodzę ją dla przechodzących, i tu pogrzebią Goga i cały jego tłum, i nadadzą jej miano „Dolina Tłumu Goga”.

39,11 sławne. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „tam”.

— Zamiast „dolina Oberim” lub „Dolina Przechodniów” trzeba może czytać za koptyjskim „dolina Abarim” jako grę słów z dalszym ciągiem wiersza, która mogła wprowadzić ten błąd w wokalizacji. Znane są góry Abarim w krainie Moab (por. Lb 27,12), a doliną, „która zatrzymuje przechodzących” (BT: „i odgrodzę ją dla przechodzących”), mogła być ta właśnie dolina Arnon, głęboka i urwista.

— Dolina Tłumu Goga. BJ: „Dolina Hamôn-Gog”.

39,11. Miejsce pochówku. Stylistyka opisu położenia grobli (‘oberim) uniemożliwia dokonanie jego pewnej lokalizacji. Uczeni tłumaczyli to określenie jako „Dolinę Wędrowców” lub, na podstawie ugaryckiej paraleli, jako „tych, którzy odeszli”. Drugie z przypuszczeń wydaje się bardziej prawdopodobne. Gog pragnął być utożsamiany z wielkimi królami z przeszłości, zajął bowiem miejsce tych, którzy umarli. Tekst ugarycki wspomina o Refaim zamieszkujących podziemny świat zmarłych (zob. komentarz do Iz 14,9-11).

12 Będą ich grzebać Izraelici, aby oczyścić kraj przez siedem miesięcy. 13 Będzie ich grzebał cały lud kraju i to przyniesie mu sławę w dniu, w którym objawię moją chwałę – wyrocznia Pana Boga. 14 I wydzieli się ludzi, którzy będą musieli stale przemierzać kraj i grzebać tych, którzy pozostali na powierzchni ziemi, aby ją oczyścić; po upływie siedmiu miesięcy będą przeszukiwać.

39,14 Po „grzebać” w tekście hebr. dodane „przechodzących”, co w grec. pominięte.

— Jest tylu umarłych, że trzeba siedmiu miesięcy, żeby ich pogrzebać (w. 12), a już na początku tego okresu zostaną wyznaczeni wysłańcy, by poszli się upewnić, czy nie pozostaje więcej trupów do pogrzebania, gdyż nawet jeden wystarczyłby do uczynienia kraju nieczystym.

15 I kiedy krążyć będą po kraju, a ktoś zobaczy kość ludzką, wówczas umieści przy tym jakiś znak, aż pogrzebią ją grabarze w „Dolinie Tłumu Goga”. Pwt 21,23; Lb 19,16

16 A nazwa miasta będzie Hamona. W ten sposób oczyszczą oni kraj.

39,16 Fraza w nawiasie to glosa, lecz nieznane jest miasto o tej nazwie, a tekst — niepewny.

17 A ty, synu człowieczy – mówi Pan Bóg – mów do ptaków wszelkiego rodzaju i do wszystkich dzikich zwierząt: Zbierzcie się i przyjdźcie tu, zgromadźcie się ze wszystkich stron nad moją ofiarą, którą chcę wam zgotować, nad wielką ofiarą na górach Izraela: jedzcie ciało i pijcie krew! Ap 19,17-18

18 Ciało bohaterów jeść będziecie i krew możnowładców ziemi będziecie piły – wszystkie barany, jagnięta, kozły, cielce, bydło tuczne z Baszanu. 19 I spożywać będziecie tłuszcz do syta, i krew będziecie pić, aż się upijecie ofiarą, którą wam przygotuję. 20 Przy stole moim nasycicie się rumakiem i jeźdźcem, bohaterem i wszelkim wojownikiem – wyrocznia Pana Boga.

Zakończenie

21 W ten sposób znów okażę moją chwałę wśród narodów i wszystkie narody ujrzą sąd, który sprawuję, oraz rękę moją, którą na nie kładę. Wj 14,4

39,21-29 To zakończenie nie dotyczy proroctwa przeciwko Gogowi, lecz całej partii tekstu. Jest to streszczenie nauczania Ezechiela, które było wyrażone już w 5,8.10; 28,26; 34,30; itd.

22 I pozna dom Izraela, że Ja jestem Pan, ich Bóg, odtąd i na zawsze. 

23 Narody zrozumieją jednak, że dom Izraela z powodu swego przewinienia musiał pójść na wygnanie. Ponieważ odstąpili ode Mnie, oblicze moje ukryłem przed nimi i wydałem ich w ręce nieprzyjaciół, i padli oni wszyscy od miecza. 24 Postąpiłem z nimi według ich nieczystości i ich grzechów. Oblicze moje ukryłem przed nimi. 25 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Teraz odwrócę los Jakuba i zmiłuję się nad całym domem Izraela, i zatroszczę się o moje święte imię. 

26 I zapomną oni o swojej hańbie i o wszystkich niewiernościach, których dopuścili się przeciwko Mnie, gdy bezpiecznie żyć będą w swoim kraju, a nikt ich nie będzie niepokoił, 27 gdy spośród narodów sprowadzę ich, [zabierając] ich z kraju nieprzyjaciół, i zgromadzę ich, i okażę się w nich świętym na oczach wielu narodów. 28 I poznają, że Ja, Pan, jestem ich Bogiem, gdy uprowadziwszy ich na wygnanie pomiędzy pogan, zgromadzę ich znowu w ich kraju i nie pozostawię tam już żadnego z nich.

29 I już nie będę na przyszłość ukrywał oblicza mojego przed nimi, kiedy Ducha mojego wyleję na Izraelitów – wyrocznia Pana Boga. Ez 37,14; Ez 11,19+

Ez 40

PIĘKNO I ŚWIETNOŚĆ NOWYCH CZASÓW

Przyszła świątynia

1 W dwudziestym piątym roku naszego wygnania, z początkiem roku, w dziesiątym dniu miesiąca, w czternaście lat po zdobyciu miasta, właśnie tego dnia spoczęła na mnie ręka Pana, i zaprowadził mnie On Ez 8,3

40,1—48,35 Ta ostatnia część Ez prezentuje szczegółowy plan religijnego i politycznego odrodzenia narodu izraelskiego w Palestynie. Prorok inspiruje się przeszłością, dobrze sobie znaną, lecz usiłuje dostosować dawne prawodawstwo do nowych warunków oraz wykorzystać ostatnie doświadczenia, aby uniknąć dla Izraela pokus i nadużyć, które doprowadziły go do ruiny. Odtąd Ezechiel ukazuje się jako organizator, chcący ucieleśnić reformy od dawna przewidziane i upragnione. Jego poprzednie obietnice odbudowy przymierza duchowego postulowały nową organizację wspólnoty. Przeżywszy epokę, kiedy wszystko w Izraelu wymagało odnowy, prorok może wyposażyć rodzący się judaizm w akt założycielski, który posłuży za podstawę wszystkich wysiłków i wszystkich przyszłych nadziei — od Ezd aż do niebiańskiego Jeruzalem Ap. Czytelnik chrześcijanin z upodobaniem usłyszy to wszystko o ideale świętości (44,23; 43,7) oraz obecności Boga (48,35), ideale, który właśnie urzeczywistnia się w Kościele.

40,1 Chodzi o wrzesień-październik 573 r.: rok religijny zaczynał się na wiosnę, lecz początek roku świeckiego zbiegał się z pierwszym miesiącem jesieni.

40,1. Dziesiąty dzień pierwszego miesiąca. Czas określono tutaj za pomocą hebrajskiego zwrotu „głowa/początek roku” przypominającego jego akadyjski odpowiednik. Wizja zapisana w tej części Księgi Ezechiela miała zatem miejsce dziesiątego dnia miesiąca Nisan w dwudziestym piątym roku wygnania (lub 28 IV 573 przed Chr.). W kalendarzu Izraelitów data ta wyznaczała początek przygotowań do obchodów Święta Paschy. Tego dnia wybierano baranka, który miał zostać zabity czternastego dnia owego miesiąca.

2 w Bożym widzeniu do kraju Izraela oraz postawił mnie na pewnej bardzo wysokiej górze, a na niej na wprost mnie było coś, jakby zabudowania jakiegoś miasta. Ez 37,1; Ez 1,1-3; Ap 21,10

40,2 Oczywiście Jerozolima, lecz Jerozolima powiększona i wyidealizowana.

3 Zaprowadził mnie tam, i oto ukazał się wtedy mąż, który miał wygląd, jakby był z brązu; miał on lniany sznur w ręce oraz mierniczy pręt. Stał przy bramie. Ap 11,1; Ap 21,15

40,3 Tym „mężem” jest oczywiście anioł, który wyjaśnia prorokowi jego wizję. Przypisana aniołowi rola interpretatora jest cechą późnego profetyzmu (por. Dn 8,16; 9,21n; 10,5n; Za l,8n; 2,2; Ap 1,1; 10,1-11; itd.).

40,3. Lniany sznur oraz mierniczy pręt. Lniany sznur mógł być podobny do liny mierniczej, której w Za 2,5 użyto do zmierzenia miasta. Wydaje się, że był on używany do pomiaru bardzo dużych odległości. Mierniczy pręt służył do pomiaru mniejszych odległości. Niektórzy badacze uważają, że podobnym symbolem jest stela Ur-Nammuznajdująca się w sumeryjskim mieście Ur.

4 I rzekł do mnie ów mąż: Synu człowieczy, popatrz oczami i słuchaj uszami, i dokładnie uważaj, co będę ci ukazywać, albowiem zostałeś tu przyprowadzony po to, abyś to widział. Oznajmij domowi Izraela wszystko, co zobaczysz. Wj 25,9; Wj 25,40

Mur zewnętrzny

5 I oto: mur otaczał od zewnątrz świątynię dokoła, a w ręku męża był mierniczy pręt, długi aż na sześć łokci, liczony po łokciu i po jednej piędzi; i mierzył grubość budowli: jeden pręt, a wysokość także jeden pręt. Wj 27,9-19; Wj 38,9-20 2Krn 3,3; 2Krn 4,5

40,5 Wydaje się, że istniały dwa wymiary łokcia: łokieć zwyczajny, równy sześciu piędziom, i „łokieć wielki”, starszy — siedmiu piędziom. Ezechiel określa, że posługuje się takim, który liczy jeden „łokieć (zwyczajny) i jedną piędź”. Zob. tablicę miar na końcu tomu.

40,5. Długi łokieć, pręt [BT: „mierniczy pręt długi aż na sześć łokci”]. Pręt, o którym wspomina Ezechiel, mierzył ok. 3 m.

Przedsionek wschodni

6 Potem poszedł do bramy, zwróconej ku wschodowi, i wszedłszy po stopniach, zmierzył próg bramy: jeden pręt szerokości.

40,6-16 Trzy przedsionki dziedzińca zewnętrznego są podobne, ale dokładnie opisany będzie tylko przedsionek wschodni. Niemniej pewne szczegóły się nam wymykają, gdyż tekst często jest skażony, a opis — dość mglisty. Jednakże plan tych przedsionków jest właściwie taki sam jak bram twierdz w Megiddo, Chasorze i Gezer, budowanych począwszy od Salomona. Mamy tu wizualne wspomnienie przedwygnaniowej Jerozolimy.

40,6 jeden pręt szerokości. BJ: „jeden pręt głębokości”. W tekście hebr. powtórzone: „i próg, jeden pręt głębokości”, co jako dittografia jest pominięte w grec.

40,6. Znaczenie wschodniej bramy. Przez wschodnią bramę do świątyni wkraczała chwała Jahwe (Ez 43,1-5). Przez tę samą bramę Boża chwała opuściła świątynię (Ez 10,19). Ponieważ starożytne świątynie były zwrócone ku wschodowi, była to najważniejsza z bram.

7 I wnęka: jeden pręt długości i jeden pręt szerokości, a filar pomiędzy wnękami: pięć łokci, oraz próg bramy po stronie przedsionka bramy od wewnątrz: jeden pręt.

40,7 filar. Za grec. W tekście hebr. pominięte.

40,7. Brama. Wielkość i konstrukcja bram wskazuje na wielkie znaczenie, które posiadały w obrębie kompleksu świątynnego. Węgary zdobione były gałązkami palmy, przypuszczalnie tak jak w świątyni Salomona (1 Krl 6,29-36). Ten rodzaj urządzeń obronnych wznoszony był w celach militarnych, nie zaś religijnych. W dalszej części Księgi Ezechiela czytamy, że bramy miały być pilnowane przez lewitów, którzy strzegli świętych miejsc znajdujących się w obrębie świątyni. Ogólna budowa opisanych tutaj bram odpowiada też typowym konstrukcjom z przedwygnaniowych miast palestyńskich, takich jak Megiddo, Chasor i Gezer. Jako bramy miejskie były na ogół znacznie masywniejsze od znajdujących się w świątyniach.

8 I zmierzył przedsionek bramy w kierunku domu: jeden pręt.

40,8 W BJ wiersz pominięty jako dittografia, nie występująca w przekładach starożytnych.

9 I zmierzył przedsionek bramy: osiem łokci, oraz filary: dwa łokcie. 10 Wnęki bramy w kierunku wschodnim: trzy z tej strony i trzy z tamtej strony, wszystkie trzy tej samej miary, i filary tej samej miary, tak z jednej, jak i z drugiej strony. 11 I zmierzył szerokość wejścia przez bramę: dziesięć łokci, głębokość bramy: trzynaście łokci. 12 Przed wnękami była przegroda po jednym łokciu z jednej i z drugiej strony, każda wnęka zaś miała sześć łokci z jednej i z drugiej strony. 13 Potem zmierzył bramę od dachu wnęki do dachu drugiego, szerokość – dwadzieścia pięć łokci od drzwi do drzwi.

40,13 od dachu wnęki do dachu drugiego. BJ: „od podstawy jednego pokoju aż do podstawy drugiego”, miggaw... legaw, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: miggag... legaggô, „od dachu jednego pokoju aż do jego dachu”.

14 Zmierzył także przedsionek: dwadzieścia łokci. Przedsionek [otaczał] dokoła bramę.

40,14 Przedsionek [otaczał] dokoła bramę. BJ: „przedsionek był otoczony dziedzińcem ze wszystkich stron”, za grec. Ten wiersz jest niezrozumiały w tekście hebr. Na początku domyślne „zmierzył” (wajjamad) zamiast „zrobił” (wajjaas). Dalszy ciąg tłumaczony według grec.

15 Od strony przedniej wejścia przez bramę do przedniej strony bramy ku środkowi: pięćdziesiąt łokci. 16 I okratowane okna były dokoła przy wnękach oraz przy ich filarach ku wnętrzu, i tak samo były okna dokoła przedsionka ku wnętrzu, a na filarach były ozdoby w kształcie palm z jednej i z drugiej strony.

40,16 okratowane okna. Przekład niepewny, dosł.: „zatkane okna”.

— Te skomplikowane przedsionki, jedyne otwory w obwarowaniu, miały umożliwić ścisłą kontrolę wchodzących. Według Ezechiela świątynia powinna być strzeżona przed obcymi i bezbożnymi.

40,7-16. Zestawienie wymiarów podanych w tekście z wymiarami bram odnalezionych przez archeologów. Fragment budowli opisanej w tekście jest najwyraźniej pomieszczeniem dla straży i ma wymiary 30 m x 13 m. Można go porównać z pomieszczeniami dla straży znajdującymi się w świątyni Salomona (1 Krl 14,28), chociaż rozmiary tych ostatnich nie są znane. Wśród dwudziestu konstrukcji bramowych z okresu żelaza, które odnaleziono na terenie Izraela, ta zaliczałaby się do największych. Bramy Dan, Megiddo i Lakisz miały 24-30 m szerokości (w porównaniu z 13 m szerokości tej bramy). Należały one jednak do największych, zaś przeciętna brama miała szerokość zbliżoną do tutaj podanej. Jedna z bram odkrytych na największej głębokości, brama z Lakisz, miała prawie 24,5 m szerokości. Opisy i wymiary pomieszczeń są porównywalne do odkrytych przez archeologów bram pochodzących z okresu żelaza.

Dziedziniec zewnętrzny

17 Potem zaprowadził mnie na dziedziniec zewnętrzny, i oto były tam cele oraz [kamienna] posadzka na dziedzińcu dokoła: trzydzieści cel było na posadzce. 18 Bruk kamienny znajdował się w bok od bramy odpowiednio do głębokości bramy; był to dolny bruk kamienny. 19 I zmierzył szerokość od przedniej strony bramy dolnej aż do przedniej strony dziedzińca wewnętrznego, [idąc] od zewnątrz: sto łokci.

40,19 dziedzińca. Za grec. W tekście hebr. pominięte.

40,17-19. Opis i rozmiary dziedzińca zewnętrznego. Na podstawie informacji zawartych w Ez 42,6 można ustalić, że na obszarze dziedzińca zewnętrznego znajdowała się pewna liczba pomieszczeń, które były używane przez czcicieli jako miejsce spożywania posiłków i spotkań podczas ważnych obchodów religijnych. Sale posiadały wsparte na filarach portyki. W tekście nie podano liczby pomieszczeń ani ich wielkości. Znajdowała się tam również podwyższona kamienna posadzka. Hebrajski termin, który ją określa, jest rzadko spotykany. W Est 1,6 oznacza on mozaikową posadzkę ozdobioną drogocennymi kamieniami.

Przedsionek północny

20 [Potem zaprowadził mnie ku stronie północnej], a oto była tam brama, której przednia strona zwrócona była ku północy, ku dziedzińcowi zewnętrznemu; zmierzył jej długość i jej szerokość. 21 Miała trzy wnęki z jednej strony i trzy wnęki z drugiej; jej filary i jej przedsionek odpowiadały rozmiarom pierwszej bramy: pięćdziesiąt łokci długie i dwadzieścia pięć szerokie. 22 A jej okna oraz jej przedsionek wraz z ozdobami w kształcie palm były takie jak przy bramie, której strona przednia zwrócona była ku wschodowi. Wstępowało się wzwyż po siedmiu stopniach, naprzeciw których był przedsionek.

40,22 naprzeciw których. Za tekstem hebr. W BJ: „ku wnętrzu”, za grec. Tak samo w w. 26.

23 Naprzeciwko bramy północnej była brama dziedzińca wewnętrznego, taka jak przy bramie wschodniej; i zmierzył od bramy do bramy: sto łokci.

40,23 jak przy bramie wschodniej. Za grec. Tekst hebr.: „i na wschodniej”.

Przedsionek południowy

24 Potem zaprowadził mnie na południe, i oto była tam brama zwrócona ku południowi, i zmierzył jej filary oraz jej przedsionek: miały te same rozmiary.

40,24 jej filary. Za tekstem hebr. W BJ: „wnęki, filary”, za grec.

25 Miała ona, podobnie jak jej przedsionek, okna dokoła – w równej liczbie co poprzednie: pięćdziesiąt łokci wynosiła długość i dwadzieścia pięć łokci szerokość. 26 Dojście do niej było po siedmiu stopniach, naprzeciw których był jej przedsionek; miała ozdoby w kształcie palm na filarach po obydwu stronach.

40,26. Ozdoby w kształcie palm. Wykorzystanie dekoracyjnego motywu palm służyło nie tylko artystycznej ozdobie świątyni, lecz przypominało świątynię Salomona (1 Krl 6,29-36). Takie elementy dekoracyjne były powszechnie stosowane w Palestynie w okresie żelaza, szczególnie w zdobieniach fasad świątyń.

27 Była też tam brama do dziedzińca wewnętrznego, zwrócona na południe; zmierzył w kierunku południowym od jednej strony do drugiej: sto łokci.

40,20-27. Porównanie opisu i wymiarów bramy północnej i południowej z wymiarami bramy wschodniej. Bramy północna i południowa składały się z tych samych elementów co brama wschodnia: wnęk, węgarów, nisz, westybulu i dekoracyjnych motywów palmowych. Również wymiary wszystkich trzech bram były identyczne.

Dziedziniec wewnętrzny. Przedsionek południowy

28 Następnie zaprowadził mnie na dziedziniec wewnętrzny przy bramie południowej i zmierzył bramę południową; miała ona te same rozmiary.

29 A wnęki jej oraz filary i przedsionek miały te same rozmiary; miała ona również okna dokoła; tak samo jak przedsionek; pięćdziesiąt łokci wynosiła długość, a dwadzieścia pięć łokci szerokość.30 Przedsionki dokoła miały dwadzieścia pięć łokci długości i pięć łokci szerokości.

40,30 W BJ wiersz pominięty za grec.

31 Jej przedsionek leżał jednak przy zewnętrznym dziedzińcu; na jej filarach były ozdoby w kształcie palm, a wejście do niej miało osiem stopni.

Przedsionek wschodni

32 I zaprowadził mnie na wewnętrzny dziedziniec po stronie wschodniej, i zmierzył bramę; były to te same rozmiary.

40,32 po stronie wschodniej. Może trzeba to czytać z grec: „i zaprowadził mnie ku bramie wychodzącej na wschód”. W każdym razie sens ogólny jest jasny.

33 A jej wnęki i filary, i przedsionek odpowiadały tamtym rozmiarom. I okna miała ona, jak też przedsionek, dokoła. Długość wynosiła pięćdziesiąt łokci, a szerokość dwadzieścia pięć łokci. 34 Przedsionek jej leżał przy zewnętrznym dziedzińcu, ozdoby w kształcie palm były na jej filarach z jednej i drugiej strony, a wejście do niej miało osiem stopni.

Przedsionek północny

35 Następnie zaprowadził mnie ku bramie północnej i zmierzył ją: były to te same wymiary. 36 Miała ona swe wnęki oraz filary i przedsionek, i okna dokoła – pięćdziesiąt łokci długości i dwadzieścia pięć łokci szerokości.

40,36 wnęki oraz filary. L. mn. z qere i grec, 1. poj. — hebr. ketib.

— Po „przedsionek” w BJ dodane: „miały te same wymiary”, za jednym rkpsem.

37 Jej przedsionek prowadził na zewnętrzny dziedziniec, i ozdoby w kształcie palm były na jej filarach z jednej i drugiej strony, a wejście do niej miało osiem stopni.

40,37 Jej przedsionek. Za grec Tekst hebr.: „jej filar”.

— W. 37 ma ciąg dalszy w w. 47. Między wymienione wiersze tekst przyjął dodatki: w. 38-43 — opis urządzeń do przygotowywania ofiar przed bramą północną, co dopiero przywołaną w w. 35-37; w. 44-46 — opis dwu zakrystii bramy północnej i południowej.

40,28-37. Bramy do dziedzińca wewnętrznego (brak bramy zachodniej). Bramy wiodące do dziedzińca wewnętrznego stanowiły zwierciadlane odbicie bram zewnętrznych. Dziedziniec wewnętrzny zachodnim bokiem przylegał do zachodniego muru, z budowlą umieszczoną pomiędzy nim a tylną częścią świątyni. Z tego właśnie powodu nie było bramy zachodniej.

Portyki i dziedziniec wewnętrzny

38 Był tam portyk, a wejście do niego było przy filarach bram. Tam to płukano żertwy całopalne. Kpł 1,9; 2Krn 4,6

40,38 przy filarach bram. Za tekstem hebr., gdzie dosł.: „w filarach, bramy”. BJ: „w przedsionku bramy”, za grec.

39 A w przedsionku bramy były dwa stoły po jednej i dwa stoły po drugiej stronie, by na nich zabijać żertwy całopalne, zadośćuczynne i przebłagalne.

40,39. Ofiary. Na temat różnego rodzaju ofiar zob. komentarz do pierwszych rozdziałów Księgi Kapłańskiej.

40 A od strony zewnętrznej, przy wejściu do bramy północnej, były dwa stoły, a po stronie drugiej przedsionka przy bramie były również dwa stoły; 41 cztery stoły tu i cztery stoły tam po bokach bramy, czyli osiem stołów, na których zabijano żertwy. 42 I cztery stoły do ofiary całopalenia były tam z ciosowych kamieni, długie na półtora łokcia i wysokie na jeden łokieć; na nich kładziono sprzęt do zabijania żertw na całopalenia i ofiary. 43 A dokoła wewnątrz przymocowane było obrzeże szerokie na piędź, na stołach zaś leżało mięso ofiarne.

40,43. Funkcja rozdwojonych haków [BT: „obrzeża szerokiego na piędź”]. Rozdwojone haki umieszczone w murach miały zgodnie z tradycyjną interpretacją służyć do zawieszania różnych sprzętów. Nowsze hipotezy głoszą, że były to wnęki lub półki na sprzęty świątynne.

44 Potem wprowadził mnie na dziedziniec wewnętrzny. Poza bramą wewnętrzną były dwie cele na dziedzińcu wewnętrznym, jedna po boku bramy północnej, a przednia jej strona skierowana była ku południowi, i jedna po boku bramy południowej, a przednia jej strona skierowana była ku północy.

40,44 Zdanie w nawiasie dodane za grec.

— Poza bramą wewnętrzną. Za tekstem hebr. W BJ pominięte za grec.

— dwie cele. Za grec. Tekst hebr.: „cele śpiewaków”,

— jedna. Za grec. Tekst hebr.: „która (jest)”.

— południowej. Za grec. Tekst hebr.: „wschodniej”.

45 I rzekł do mnie: Ta cela, której przednia strona skierowana jest ku południowi, jest przeznaczona dla kapłanów pełniących służbę przy świątyni. Lb 3,27-32

46 A cela, której przednia strona skierowana jest ku północy, jest przeznaczona dla kapłanów pełniących służbę przy ołtarzu. Właśnie synowie Sadoka, spośród synów Lewiego, mają prawo przybliżać się do Pana, aby Mu służyć. Ez 44,15+

47 I zmierzył dziedziniec. Był to kwadrat sto łokci długi i sto łokci szeroki, a ołtarz stał przed świątynią.

40,47. Rozmiary wewnętrznego dziedzińca. Dziedziniec wewnętrzny był kwadratem o boku 51 m.

Część właściwej świątyni 1Krl 6,3; 2Krn 3,4

48 Potem wprowadził mnie do przedsionka świątyni i zmierzył filar przedsionka: pięć łokci z jednej i pięć łokci z drugiej strony; brama była szeroka na czternaście łokci, a boki bramy miały trzy łokcie z jednej strony i trzy łokcie z drugiej.

40,48-49 Świątynia w sensie właściwym, ze swymi trzema częściami: ulam, czyli przedsionkiem, hekal, czyli salą (Święte), debir, czyli sanktuarium (Święte Świętych), jest prawie dokładnym odtworzeniem świątyni Salomona (1 Krl 6). To dlatego Ezechiel tej części poświęca mniej miejsca niż innym, których nowy porządek wyobraża prawdziwą reformę.

40,48 filar przedsionka. BJ: „filary ulam”, ’elě ha’ulam, na zasadzie domysłu (por. grec). Tekst hebr.: ’el ’ulam, „w stronę ulam”.

49 Długość przedsionka wynosiła dwadzieścia łokci, a szerokość dwanaście łokci. Wstępowało się do niego po dziesięciu stopniach. A kolumny były obok filarów, jedna z jednej, druga zaś z drugiej strony. 1Krl 7,21; 2Krn 3,15-17; 1Krl 6,3; 2Krn 3,5-7

40,49 po dziesięciu stopniach. Za grec. Tekst hebr.: „stopnie, które (doń prowadzą)”.

Ez 41

1 Potem wprowadził mnie do głównej budowli i zmierzył filary: były szerokie na sześć łokci z jednej i na sześć łokci z drugiej strony.

41,1 W tekście hebr. na końcu wiersza dodane: „szerokość namiotu”, co jako glosę pominięto w kilku rkpsach i w grec.

41,1. Opis i wymiary sanktuarium zewnętrznego. W wyglądzie zewnętrznego sanktuarium można się dopatrzyć słabych wpływów babilońskich oraz podobieństw do starszych bram miejskich z Megiddo, Chasor i Gezer, prawdopodobnie wzniesionych przez Salomona (1 Krl 9,15). Na przykład północna brama miejska w Megiddo miała przejście z trzema identycznymi wnękami, jak opisane w Księdze Ezechiela. W Ez 41,1 przedstawiono wielką salę - pomieszczenie znajdujące się pomiędzy westybulem a Świętym Świętych. Zgodnie z tym wzorem wzniesiono wiele świątyń mezopotamskich (zob. komentarz do Wj 26 i 1 Krl 7).

2 Szerokość drzwi: dziesięć łokci, a boczne ściany przy drzwiach miały pięć łokci z jednej i pięć łokci z drugiej strony; i zmierzył jej długość: czterdzieści łokci, oraz jej szerokość: dwadzieścia łokci. 

3 Potem wszedł do wnętrza i zmierzył filar przy wejściu: dwa łokcie, oraz szerokość wejścia: sześć łokci, i boczne ściany wejścia: siedem łokci z jednej i z drugiej strony. 1Krl 6,20; 2Krn 3,8-9

41,3 boczne ściany. Za grec. Tekst hebr.: „szerokość”.

4 I zmierzył jego długość: dwadzieścia łokci, oraz szerokość: dwadzieścia łokci po przedniej stronie głównej budowli. I powiedział do mnie: Jest to Miejsce Najświętsze.

Cele boczne 1Krl 6,5-6

5 I zmierzył mur świątyni: sześć łokci, i szerokość przybudówki: cztery łokcie wokół świątyni.

41,5-11 Te celki znajdowały się również w świątyni Salomona (1 Krl 6,5-6). Ich wyposażenie wydaje się nam tutaj niejasne, a o przeznaczeniu nie ma mowy. Bywają uważane za „skarbiec” świątyni.

— Różnica stylu sprawia, że w. 5-15a uznaje się za dodatek, jednakże wydaje się, że właśnie tu jest należne im miejsce w opisie świątyni.

6 A pomieszczeń bocznych – pomieszczenie nad pomieszczeniem – było trzydzieści w trzech piętrach; a w murze były występy skierowane ku wnętrzu pomieszczeń bocznych, mające służyć jako podpory. W ścianach świątyni nie było bowiem podpór.

41,6 BJ: „Celki były położone jedna nad drugą, trzema piętrami, po trzydzieści celek każde. Celki zagłębiały się w mur tego budynku, z celkami naokoło formując uskoki, ale nie było uskoków w murze świątyni”. Posiłkowano się tu przekładami starożytnymi. Tekst hebr. jest bardzo niejasny, dosł.: „celki, celki nad celkami, trzy i trzydzieści razy”.

7 A boczne pomieszczenia rozszerzały się z jednego piętra na drugie, ponieważ na piętrach opasywały one świątynię dokoła; dlatego szerokość u góry była większa, a od dolnego pokoju bocznego wstępowało się do środkowego i do górnego.

41,7 BJ: „Szerokość celek powiększała się z piętra na piętro, według powiększenia uzyskanego na murze, z piętra na piętro, naokoło świątyni”, „powiększała się”, nôsepah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: nasebah, „odwracała się”. — „według powiększenia uzyskanego na murze”, za grec. Tekst hebr.: „gdyż one otaczały świątynię”, oraz dodane dosł.: „dlatego też szerokość świątyni u góry, i w ten sposób dół wznosił się do góry przez środek(?)”. Należy zaniechać przekładu tego tekstu, można jednakże uchwycić jego ogólną myśl: mur zewnętrzny budynku z celkami musiał mieć coraz mniejszą grubość z piętra na piętro, schodkowo, w kierunku wnętrza, przez co proporcjonalnie wzrastała szerokość celek.

8 Widziałem dokoła świątyni podwyższenie. Fundamenty bocznych budynków wynosiły jeden pełny pręt: sześć łokci...

41,8 Na końcu wiersza w tekście hebr. dodane niezrozumiałe słowo.

9 Grubość muru w przybudówce, która wychodziła na zewnątrz, wynosiła pięć łokci. Pomiędzy bocznymi budynkami świątyni 10 oraz pomiędzy celami szerokość wynosiła dwadzieścia łokci dokoła świątyni. 11 Bramy przybudówki wychodziły na wolną przestrzeń, jedna brama na północ, druga brama na południe, a szerokość wolnego miejsca wynosiła pięć łokci dokoła.

41,5-11. Plan architektoniczny. Ezechiel opisuje tutaj budowle pomocnicze wchodzące w skład kompleksu świątynnego. W omawianym fragmencie pojawia się pewna liczba terminów architektonicznych, których znaczenie pozostaje niejasne. Duża część opisu stanowi wyraźną reminiscencję opisu świątyni Salomona z 1 Krl 6,5-8. Chociaż Ezechiel wspomina o budowlach pomocniczych rozmieszczonych wokół świątyni, jak autor Pierwszej Księgi Królewskiej, nie definiuje ich funkcji. Podobne pojedyncze wielopiętrowe pomieszczenia, odnalezione w egipskich ośrodkach kultu religijnego, wskazują, że służyły one do przechowywania skarbów świątyni. Na przykład świątynie zbudowane przez faraona Merenptaha i Ramzesa II (XIII w. przed Chr.) miały pomieszczenia magazynowe o powierzchni czterokrotnie większej od świątyni właściwej. Podobnie było na obszarze Mezopotamii.

Budowla zachodnia 1Krl 6,15-18

12 Budowla zaś, która leżała przed odgrodzonym obszarem po stronie zachodniej, miała szerokość siedemdziesięciu łokci, mur budynku miał grubość pięciu łokci dokoła i długość dziewięćdziesięciu łokci.

41,12-15 Ta „budowla” — niewątpliwie rozległym nie pokryty dachem hall, którego przeznaczenia nie znamy — nie istniała, jak się wydaje, w świątyni Salomona (por. jednak 2 Krl 23,11 i 1 Krn 26,18).

13 Potem zmierzył świątynię: miała ona długość stu łokci, a odgrodzony obszar i budynek wraz z jego murami – długość stu łokci. 14 Szerokość przedniej strony świątyni z odgrodzonym obszarem na wschodzie – sto łokci.

41,13-14. Porównanie wymiarów nowej świątyni ze świątynią Salomona. Świątynia Salomona i świątynia Ezechiela składały się z trzech pomieszczeń. Wymiary świętego pomieszczenia i wielkiej sali obu świątyń są identyczne.

15a Następnie zmierzył długość budynku przed odgrodzonym obszarem w tylnej części świątyni, z jego murami z jednej i z drugiej strony: sto łokci.

41,15. Identyfikacja drugiej budowli oraz przedsionków. Zidentyfikowanie i określenie funkcji drugiej budowli wspomnianej tutaj przez Ezechiela w dużej mierze zależy od sposobu interpretacji niejasnego słowa użytego na oznaczenie „przedsionków” lub „półek”. Owe galerie znajdowały się w budowli zewnętrznej i były zgrupowane po trzy lub znajdowały się na trzech poziomach. Pomieszczenia te widać było z dziedzińca wewnętrznego i dziedzińców zewnętrznych. Niektórzy badacze sądzą, że były to galerie lub przejścia (być może jedne i drugie).

Ozdoby wnętrza

15b Główna budowla i część najbardziej wewnętrzna oraz przedsionek, 16 progi oraz zakratowane okna i portyki dokoła trzech pokoi naprzeciwko progu były pokryte drewnem hebanowym, wokół od ziemi do okien, okna jednakże były okratowane.

41,16 dokoła trzech pokoi. BJ: „na trzy boki”, przekład niepewny, dosł.: „do nich trzy”.

— od ziemi. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „i ziemia”.

41,16. Wąskie okna [BT: „zakratowane okna”]. Wąskie okna znajdowały się przypuszczalnie na dużej wysokości, ponad poziomem przylegających pokojów, podobnie jak w świątyni Salomona (1 Krl 6,29-35). Przypominają one wpustowe okna z asyryjskiej płaskorzeźby „Dama w oknie” odnalezionej w Nimrud i datowanej na początek I tysiąclecia przed Chr.

17 Nad wejściem do części najbardziej wewnętrznej i na zewnątrz oraz na ścianach dokoła, wewnątrz i na zewnątrz,

41,17 Tekst hebr. dodaje niezrozumiałe słowo.

18 były wyobrażenia cherubów i palm, a mianowicie po jednej palmie pomiędzy dwoma cherubami; każdy cherub miał dwie twarze: 1Krl 6,29-30

19 jedną twarz ludzką, zwróconą ku palmie po jednej stronie, i twarz lwa, zwróconą ku palmie po drugiej stronie: tak było zrobione dokoła całej świątyni. 20 Od ziemi aż ponad wejście były umieszczone cheruby oraz palmy.

41,20 W hebr. ketib dodane „i ściana hekal”. „hekal” jest opunktowane (oznaczone kropkami, aby go nie brać pod uwagę przy lekturze). BJ: „na ścianie”, na zasadzie domysłu (por. w. 25). Tu pominięte.

41,17-20. Obrazowe motywy palm i cherubów. Obrazowość palm i cherubów stanowi wyraźną reminiscencję świątyni Salomona (1 Krl 29-36). Jednak opisane tutaj cherubiny mają jedynie ludzkie i lwie głowy, w przeciwieństwie do postaci o czterech obliczach pojawiających się w świątyni Salomona. Nie były to też wolno stojące rzeźby, lecz płaskorzeźby umieszczone na murach, co jest zresztą przypuszczalnie powodem, dla którego posiadały jedynie dwa oblicza. Postacie te są otoczone przez motywy palmowe podobne do tych, które często pojawiają się na płaskorzeźbach z kości słoniowej z Arslan Tasz (I tysiąclecie przed Chr.) w Syrii oraz na malowanych scenach na dzbanach do przechowywania towarów, odnalezionych w Kuntillet Adżrud w Palestynie a pochodzących z okresu żelaza.

21a Główna budowla miała czworokątny słup przy drzwiach.

Ołtarz z drewna. Drzwi

21b Przed przybytkiem było, coś co wyglądało jak 

22 ołtarz z drewna, wysoki na trzy łokcie, dwa łokcie długi i szeroki na dwa łokcie, a jego rogi, jego podstawy i jego ściany były z drewna. I powiedział do mnie: To jest stół, który stoi przed Panem. Wj 30,1-3; 1Krl 6,20-21

41,22 i szeroki na dwa łokcie. Za grec. W tekście hebr. pominięte.

23 Główna budowla miała dwoje drzwi i sanktuarium 1Krl 6,31-35

24 miało dwoje drzwi; drzwi miały po dwa skrzydła ruchome: dwa skrzydła – jedne drzwi i dwa skrzydła – drugie drzwi. 25 A na nich, na drzwiach głównej budowli, wyobrażone były cheruby i palmy; wykonane tak jak na ścianach, a okap z drewna był przed salą na zewnątrz, 26 okratowane zaś okna i palmy były z jednej i drugiej strony na bocznych ścianach przedsionka. Także boczne pokoje świątyni miały okapy.

41,26 boczne pokoje świątyni miały okapy. BJ: „celki dołączone do świątyni i dachy”. W odniesieniu do całego tego ustępu BJ posiłkuje się grec, gdyż jest on bardzo trudny, napisany eliptycznym stylem, a tekst wygląda na skażony.

Ez 42

Sale dodatkowe

1 Następnie wyprowadził mnie na dziedziniec zewnętrzny po stronie północnej i zawiódł mnie do sali, która leżała naprzeciw odgrodzonego obszaru oraz naprzeciw budynku po stronie północnej.

42,1-14 W tych wierszach są zebrane rozmaite elementy pochodzące ze środowiska kapłańskiego okresu wygnania, które uzupełniło opis Ezechiela. Tekst jest w złym stanie, a niektóre wiersze trudno zrozumieć.

— W w. 15-20 kończy się podawanie wymiarów świątyni, rozpoczęte w rozdz. 40.

2 Długość [jego] wynosiła sto łokci, szerokość pięćdziesiąt łokci.

42,2 Długość [jego] wynosiła sto łokci. BJ: „Wzdłuż fasady, miała ona długość stu łokci, ku północy”, „ku północy”, za grec. Tekst hebr.: „brama północna”.

3 Naprzeciw bram na dziedzińcu wewnętrznym oraz naprzeciw kamiennego bruku na dziedzińcu zewnętrznym były galerie jedna naprzeciw drugiej na trzech piętrach.

42,3 bram. Za grec. Tekst hebr.: „dwudziestu”.

4 A przed salami była galeria szerokości dziesięciu łokci w stronę wnętrza i długości stu łokci, a drzwi położone były po stronie północnej.

42,4 i długości stu łokci. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „droga (długości) jednego łokcia”.

5 Sale górne były węższe od dolnych i środkowych, gdyż galerie zajmowały część przestrzeni. 6 Były one bowiem trzypiętrowe i nie miały kolumn jak kolumny na dziedzińcu, dlatego były one węższe w porównaniu z dolnymi i środkowymi. 7 A mur, który biegł na zewnątrz, równolegle do sal, w kierunku zewnętrznego dziedzińca – naprzeciw sal, miał pięćdziesiąt łokci długości. 8 Albowiem długość sal, które leżały przy dziedzińcu zewnętrznym, wynosiła pięćdziesiąt łokci, a tamtych przed główną budowlą – sto łokci. 9 Poniżej tych sal było wejście od wschodu, jeśli się przychodziło z dziedzińca zewnętrznego. 10 Na szerokość muru dziedzińca, w kierunku południowym, przed odgrodzonym obszarem i przed budynkiem, były sale.

42,10 południowym. Za grec. Tekst hebr.: „wschodnim”, lecz por. w. 12-13.

11 Było przed nimi przejście podobne do sal, które były położone ku północy, zarówno co do długości, jak i co do szerokości, ze wszystkimi ich wyjściami, wyposażeniem oraz wejściami. 12 Wejścia do sal południowych były jak wejścia do sali pierwszej...

42,12 Wejścia... były jak. Za tekstem hebr., dittografia. BJ: „Pod spodem”, na zasadzie domysłu.

— Dalszy ciąg wiersza jest bardzo niejasny, a przekłady starożytne nie są wielką pomocą.

13 I rzekł do mnie: Sale północne oraz sale południowe, które znajdują się przed odgrodzonym obszarem, są to święte sale, gdzie kapłani, którzy mają prawo przybliżać się do Pana, będą spożywać najświętsze dary; tam mają oni składać najświętsze dary, ofiarę pokarmową, ofiary zadośćuczynienia oraz ofiarę przebłagania, albowiem miejsce to jest święte. Kpł 2,3+

14 A jeśli kapłani powracać będą [od ołtarza], to nie powinni wychodzić z przybytku na zewnętrzny dziedziniec, ale mają tu złożyć szaty, w których sprawowali służbę, albowiem są one święte, i mają włożyć na siebie szaty inne, i dopiero potem zbliżyć się do miejsca przeznaczonego dla ludu. Kpł 17,1+

42,13-14. Pomieszczenia kapłańskie w świątyni. Niewiele wiadomo na temat pomieszczeń kapłańskich znajdujących się w świątyni Salomona, natomiast w babilońskim kompleksie świątynnym bit piriszti było pomieszczeniem, w którym składano szaty kapłańskie oraz drogocenne ubiory do przystrajania posągów bogów.

42,14. Święte szaty. Babilońskie bit piriszti pełniły rolę garderoby kapłańskiej, przynajmniej w okresie Seleucydów (po 330 przed Chr.). Przechowywane w nich szaty miały wielką wartość z powodu złotych i srebrnych ozdób. Złotnicy otrzymywali oficjalne zezwolenie na wejście do owych pomieszczeń w celu przygotowania szat kapłańskich oraz okryć dla posągów bóstw.

Pomiary dziedzińca Ez 45,2

15 A kiedy ukończył mierzenie wewnętrznych budynków świątyni, wyprowadził mnie na zewnątrz ku bramie zwróconej w kierunku wschodnim i zmierzył wszystko dokoła. 16 Zmierzył stronę wschodnią prętem mierniczym – pięćset łokci. Potem obrócił się

42,16 pięćset łokci. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „pięć łokci prętów”.

17 i zmierzył stronę północną prętem mierniczym – pięćset łokci. I obrócił się, 18 i zmierzył stronę południową prętem mierniczym – pięćset łokci. 19 Obrócił się i zmierzył stronę zachodnią prętem mierniczym – pięćset łokci. 20 Mierzył z czterech boków, wokół których biegł mur długi na pięćset łokci i szeroki na pięćset łokci, by oddzielić to, co święte, od nieświętego.

Ez 43

Powrót chwały Pańskiej

1 Potem poprowadził mnie ku bramie, która skierowana jest na wschód.

43,1-12 Wizja powrotu Jahwe odpowiada ściśle wizji Jego odejścia (10,18-19; 11,22-23).

2 I oto chwała Boga Izraela przyszła od wschodu, a głos Jego był jak szum wielu wód, a ziemia jaśniała od Jego chwały. Ez 10,18-19; Ez 11,22-23

3 Było to widzenie jak to, które miałem wtedy, gdy przyszedł, by zniszczyć miasto, widzenie jak tamto, które oglądałem nad rzeką Kebar. I upadłem na twarz.

43,3. Rzeka Kebar. Zob. komentarz do Ez 1,1.

4 A chwała Pańska weszła do świątyni przez bramę, która wychodziła na wschód. 

5 Wtedy uniósł mnie duch i zaniósł mnie na wewnętrzny dziedziniec. – A oto świątynia pełna była chwały Pańskiej. – 1Krl 8,10-11

6 I usłyszałem, jak ktoś mówił do mnie od strony świątyni, podczas gdy ów mąż stał jeszcze przy mnie.

43,6 ktoś mówił do mnie od strony świątyni. To sam Jahwe, a nie towarzyszący prorokowi anioł.

7 Rzekł do mnie: Synu człowieczy, to jest miejsce tronu mojego, miejsce podstawy mych stóp, gdzie chcę na wieki mieszkać pośród Izraelitów. Już dom Izraela ani oni, ani ich królowie nie będą kalać mego świętego imienia swymi wiarołomstwami ani zwłokami swych królów, ani też kultem wyżyn, Ez 25,8+; Ez 37,26-27+; Ap 21,3

43,7 kultem wyżyn. Tekst hebr.: „ich wyżyny”. W BJ pominięte jako dodatek. Grec: „pośrodku nich”.

43,7. Pozbawione życia bożki królów [BT: „zwłoki królów”]. Owe „pozbawione życia bożki” prawdopodobnie nie są ciałami zmarłych władców, lecz odnoszą się do kultu zmarłych, podobnie jak w Kpł 26,30. Ezechielowi chodzi przypuszczalnie o kult duchów królewskich przodków Izraela, podobny do kultu zmarłych królów praktykowanego w Ugarit. Nie jest pewne, czy w obu miejscach królom tym oddawano boską część.

8 kładąc swój próg obok mego progu, a swój słup obok mego słupa, tak że jedynie ściana była pomiędzy Mną a nimi – i skalali święte imię moje wskutek obrzydliwości, których się dopuścili. Ja natomiast zniszczyłem ich w moim oburzeniu. Wj 19,12+

43,8 tak że jedynie ściana była pomiędzy Mną a nimi. Stara świątynia przylegała do pałacu Dawida (1 Krl 7,8), który Ezechiel przemieszcza do innej dzielnicy, zachowując dla samej świątyni wschodnie wzgórze Jerozolimy.

43,8. Progi i słupy drzwiowe. Opis z wersetu 8 koresponduje z opisem świątyni Salomona podanym w 1 Krl 6-7. Pierwotna świątynia stanowiła jeden z elementów kompleksu pałacowego wzniesionego przez Salomona. Świątynię oddzielał od pałacu jedynie mur. Obydwie budowle stały „próg obok progu, a słup obok słupa”.

9 Teraz jednak będą oni trzymać z daleka ode Mnie swe wiarołomstwa i zwłoki swych królów, a Ja zamieszkam wśród nich na stałe. 10 A ty, synu człowieczy, opisz domowi Izraela świątynię; niech się zawstydzą z powodu swoich występków; i niech zmierzą jej plan. 11 A jeśli się wstydzą z powodu wszystkiego, co uczynili, wyrysuj świątynię i jej plan, jej wyjścia i jej wejścia, i cały jej rozkład, i oznajmij im wszystkie jej ustawy i prawa, i zapisz je przed ich oczami po to, aby wszystkich tych praw i ustaw strzegli i wypełniali je. 12 To jest prawo świątyni: Na szczycie góry cały obszar dokoła niej ma być bardzo święty. Oto takie jest prawo świątyni.

Ołtarz Wj 27,1-8; 1Krl 8,64; 2Krn 4,1; 2Krn 7,7

13 To są rozmiary ołtarza w łokciach, licząc jeden łokieć i jedną piędź za jeden łokieć. Jego podstawa była wysoka na jeden łokieć i szeroka na jeden łokieć, a jego obramowanie na skraju dokoła wynosiło jedną piędź. A to jest wysokość ołtarza:

43,13-17 Te wiersze to dwa późniejsze dodatki, które dotyczą ołtarza i jego konsekracji, nie wynika z nich jednak, że ołtarz Zorobabela już został wzniesiony.

43,13. Długi łokieć [BT: „łokieć”]. Zob. komentarz do Ez 40,5.

14 od cokołu na ziemi do dolnego odstępu dwa łokcie, a szerokość jeden łokieć; od małego odstępu zaś do większego odstępu cztery łokcie, a szerokość jeden łokieć. 15 Palenisko miało cztery łokcie [wysokości], a znad paleniska wystawały cztery rogi. 16 Palenisko miało dwanaście łokci długości przy szerokości dwunastu łokci, było czworokątne po czterech swych bokach. 17 Odstęp zaś miał czternaście łokci długości i czternaście łokci szerokości po czterech bokach, a obramowanie, które go dokoła otaczało, miało pół łokcia [wysokości], cokół zaś, na którym on leżał, jeden łokieć dokoła. Stopnie zaś jego skierowane były ku wschodowi.

43,13-17. Architektura ołtarza. Chociaż terminy techniczne użyte tutaj do opisania ołtarza przypominają stosowane w języku akadyjskim, ołtarz z Księgi Ezechiela najbardziej przypomina ołtarz świątyni Salomona (2 Krn 4,1; 1 Krl 2,28). Długość boków jest w obydwu przypadkach jednakowa, zaś motyw rogów pojawia się na wielu ołtarzach z obszaru Lewantu. Chociaż ołtarz jest duży, ustępuje pod względem rozmiarów ołtarzowi ze świątyni Salomona, i jest porównywalny z ołtarzami odkrytymi przez archeologów.

Konsekracja ołtarza Wj 29,36-37; Kpł 8,10-16; 1Mch 4,52-56

18 Następnie rzekł do mnie: Synu człowieczy, tak mówi Pan Bóg: To są ustawy dotyczące ołtarza. Gdy już będzie on gotowy, by na nim złożyć całopalenie i by skropić go krwią, 

19 kapłanom lewickim z rodu Sadoka, którzy mają prawo – wyrocznia Pana Boga – przybliżać się do Mnie, aby Mi służyć, masz dać młodego cielca jako ofiarę przebłagalną. Ez 44,15+

43,19. Ród Sadoka. Sadok był przedstawicielem kapłańskiej linii Aarona pełniącym urząd najwyższego kapłana w okresie panowania Dawida i Salomona. W społeczności powygnaniowej synowie Sadoka kontynuowali obowiązki związane z ołtarzem, zaś lewici piastowali funkcje niższe od wcześniejszych. Przedstawiciele rodu Sadoka zasiadali na urzędzie najwyższego kapłana aż do czasów Antiocha IV (175-163 przed Chr.). Niektórzy komentatorzy sugerują, że wspólnota znad Morza Martwego mogła zostać założona w odpowiedzi na ustanie kapłaństwa rodu Sadoka.

20 I masz wziąć jego krew i skropić nią cztery rogi ołtarza oraz cztery rogi odstępu i obramowanie dokoła; masz go z grzechów oczyścić i dokonać na nim przebłagania. 21 Potem masz wziąć cielca ofiary przebłagalnej, żeby go spalono na przeznaczonym na to miejscu świątyni poza przybytkiem. 22 A dnia drugiego masz ofiarować kozła bez skazy jako ofiarę przebłagalną, oczyszczając ołtarz tak, jak oczyszczono go przy ofierze z młodego cielca. 23 A gdy ukończysz oczyszczenie, masz ofiarować młodego cielca bez skazy oraz barana bez skazy spośród drobnego bydła. 24 Te masz ofiarować przed Panem, a kapłani mają sypać sól i ofiarować je Panu jako ofiarę całopalną.

43,24. Sól. Ezechiel nawiązuje do „przymierza soli” (zob. komentarz do Kpł 2,13 i Lb 18,19). Z powodu własności konserwujących sól była symbolem trwałości związku opartego na przymierzu. Wzmianka o soli stanowiła zatem przypomnienie Bożego przymierza.

25 Przez siedem dni masz codziennie składać kozła jako ofiarę przebłagalną. Ofiarowany też ma być młody cielec oraz kozioł – zwierzęta bez skazy. Kpł 8,33-35

26 Przez siedem dni należy dokonywać obrzędu przebłagania nad ołtarzem: oczyści się go i poświęci.

43,25-26. Trwający siedem dni obrzęd poświęcenia. Na Bliskim Wschodzie, a szczególnie w Izraelu, trwające siedem dni uroczystości ustanowienia i poświęcenia stanowiły normę.

27 A po upływie tych dni, dnia ósmego i później, mają kapłani składać na ołtarzu wasze ofiary całopalne oraz wasze ofiary biesiadne, i będę dla was łaskawy – wyrocznia Pana Boga.

Ez 44

Użyteczność przedsionka wschodniego

1 Potem zaprowadził mnie do zewnętrznej bramy przybytku, która skierowana jest na wschód; była jednakże zamknięta. 2 I rzekł do mnie Pan: Ta brama ma być zamknięta. Nie powinno się jej otwierać i nikt nie powinien przez nią wchodzić, albowiem Pan, Bóg Izraela, wszedł przez nią. Dlatego winna ona być zamknięta.

44,1-2. Zamknięcie na stałe wschodniej bramy. Święta Brama w Babilonie była bramą, przez którą przechodziły procesje boga Marduka (głównego bóstwa tego miasta) oraz innych bogów. Podobnie jak wschodnia brama opisana przez proroka Ezechiela, Święta Brama otwierana była jedynie dla bóstwa i zwykle pozostawała zamknięta.

3 Jedynie władca może w niej zasiadać do uczty przed obliczem Pana. Wchodzić jednak winien przez przedsionek przy bramie i tą samą drogą znowu wychodzić.

44,3 Por. 46,1-2. W pierwszym zdaniu chodzi oczywiście o posiłek kultowy, niewątpliwie o taki, który towarzyszy ofiarom biesiadnym (Kpł 7,15; Pwt 12,7.18).

44,3. Książę [BT: „władca”]. W tym kontekście książę jest postacią religijną, której obowiązkiem było spożywanie posiłków przed obliczem Pana w świętej bramie. We wcześniejszych fragmentach Księgi Ezechiela termin ten jest używany na oznaczenie postaci wywodzącej się z rodu Dawida (np. Ez 34,24; 37,25). Tutaj władca ów nie ma do odegrania żadnej roli królewskiej ani politycznej, musi jedynie wykonać pewną czynność w przedsionkach świątyni. Nie ma też prawa przejścia przez wschodnią bramę, która jest zarezerwowana do użytku Bożego, musi jedynie wykonać obrzęd w jej pobliżu. Z tekstu wyraźnie wynika, że nie była to żadna funkcja kapłańska, książę nie miał też prawa wstępu na dziedziniec wewnętrzny.

44,3. Przedsionek przy bramie. Książę mógł wejść do kompleksu bram przez przedsionek (portyk lub westybul), co oznacza, że znajdował się już na dziedzińcu, dostawszy się tam przez inną bramę, i że do bramy wschodniej wkroczył od środka. Stał przy słupach bramy, co pozwalało mu obserwować czynności kultowe wykonywane przez kapłanów.

Reguły przyjęcia do świątyni Ez 43,6-11

4 Następnie poprowadził mnie przez bramę północną ku przedniej stronie świątyni, i spojrzałem: oto chwała Pańska napełniła świątynię Pańską, i padłem na twarz. 5 Wtedy rzekł Pan do mnie: Synu człowieczy, uważaj dobrze, patrz i słuchaj uważnie wszystkiego, co ci chcę powiedzieć o wszystkich ustawach i przepisach dotyczących świątyni Pańskiej, i uważaj na wszystkie wejścia i wyjścia przybytku.

44,5 na wszystkie wejścia i wyjścia przybytku. Tak dosł. za tekstem hebr. W BJ: „na dopuszczenie do świątyni i na tych, którzy zostali wykluczeni z przybytku”. Przekład niepewny.

6 Mów do domu opornego, domu Izraela: Tak mówi Pan Bóg: Teraz już dość wszystkich waszych okropności, domu Izraela!

44,6 W. 6-31 o duchowieństwie świątyni są dodatkiem, wyprzedzającym chyba jeszcze koniec wygnania: oddaje on instytucjonalną różnicę, która się faktycznie ustaliła od reformy deuteronomistycznej między dawnymi lewitami sanktuariów prowincjonalnych, sprowadzonymi do stanu niższego, a kapłanami — synami Sadoka, stanowiącymi kler Jerozolimy. To wyjaśnia, że lewici, w ten sposób odróżnieni od kapłanów, byli w niewielkim stopniu skłonni do powrotu z wygnania (Ezd 2,40; 8,18-19).

7 Wpuściliście bowiem obcych, nie obrzezanych na sercu i ciele, żeby byli w moim przybytku po to, by go zbezcześcić, kiedy składaliście Mi w ofierze chleb, tłuszcz i krew; tak przez swoje obrzydliwości złamaliście przymierze moje z wami. Jr 4,4+; Rdz 17,10+ Ez 22,26

44,7 złamaliście. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „złamali”.

8 Nie przestrzegaliście posługiwania w moim przybytku i zamiast tego ich wyznaczyliście, aby się zajmowali posługiwaniem w moim przybytku.

44,8 i zamiast tego ich wyznaczy liście. Aluzja do faktu, że do służby liturgicznej, i to nawet w świątyni jerozolimskiej, dopuszczono cudzoziemców w różnym stopniu zasymilowanych z Izraelem (Joz 9,27; Pwt 29,10).

44,8. Inni pracownicy świątyni. Cudzoziemców zaczęto rekrutować do służby świątynnej w charakterze strażników, być może począwszy od okresu panowania Manassesa i Amona. Neobabilońskie i fenickie dokumenty także wydają się potwierdzać praktykę zatrudniania cudzoziemców przez świątynie w charakterze strażników.

9 Dlatego tak mówi Pan Bóg: Żaden cudzoziemiec, nie obrzezany na sercu i na ciele, nie może wstępować do mego przybytku, żaden z obcych, którzy żyją wśród Izraelitów. Dz 21,28-29

44,9 Jeszcze w świątyni Heroda za czasów Jezusa czytano tę inskrypcję wyrytą po grec, której dwa egzemplarze odnaleziono: „Żaden cudzoziemiec nie wejdzie w obręb balustrady i ogrodzenia otaczającego sanktuarium. Ten, kto zostanie schwytany, powinien obwiniać tylko samego siebie o śmierć, która będzie dlań karą”.

10 Ale lewici, którzy się ode Mnie odłączyli, kiedy Izrael wyrzekł się Mnie i pobiegł za bożkami swoimi, odpokutują za swoją winę.

44,10 i pobiegł za bożkami swoimi. Lewici byli często związani z sanktuariami wyżyn. Po zniesieniu tych sanktuariów przez Pwt i reformę Jozjasza nie mieli oni już zabezpieczenia socjalnego i powinni żyć bądź to z jałmużny (Pwt 12,12.18; itd.), bądź związać się z sanktuarium w Jerozolimie (Pwt 18,6-8). Ezechiel zatwierdza to ostatnie rozwiązanie, lecz przydziela im niższą pozycję: to oni zastąpią w służbie świątynnej cudzoziemców, którzy właśnie zostali z niej wykluczeni.

11 Oni będą służyli w moim przybytku jako stróże przy bramach świątyni, jako słudzy świątyni, oni będą zabijać żertwy na całopalenia i ofiary dla ludu, i będą do jego rozporządzenia jako słudzy. 12 Dlatego że służyli im przed bożkami i stali się dla domu Izraela pobudką do przewiny, dlatego podniosłem rękę przeciwko nim – wyrocznia Pana Boga – winni oni odpokutować za swoją winę. 

13 Nie będą się przybliżać do Mnie po to, by Mi służyć jako kapłani, nie będą dotykać rzeczy świętych i rzeczy najświętszych – będą cierpieć swoją hańbę i pokutować za obrzydliwości, których się dopuścili. Kpł 2,3+

14 W ten sposób przeznaczam ich do pełnienia służby przy świątyni, do wszystkich jej prac i do wszystkiego, co tylko będzie do wykonania.

44,14. Obowiązki w świątyni. Obowiązek pilnowania bram oznaczał pilnowanie nie tylko świątyni, lecz całego kompleksu świątynnego. Lewici byli również odpowiedzialni za opiekowanie się świątynią i jej obszarem, nad którym sprawowali zarząd. Na temat dodatkowych informacji dotyczących znaczenia tej funkcji zob. komentarz do 1 Krn 9,22-27.

15 Natomiast kapłani lewiccy, potomkowie Sadoka, którzy pełnili służbę około mego przybytku, kiedy Izraelici odeszli ode Mnie, ci mają przybliżać się do Mnie, by Mi służyć, i mają stać przede Mną, by ofiarować Mi tłuszcz i krew – wyrocznia Pana Boga. Lb 18,1-19

44,15 potomkowie Sadoka. Kapłani lewiccy (por. Pwt 18,1-5) to ci, którzy pozostają związani z sanktuarium Jerozolimy. Powołują się oni na pochodzenie od Sadoka, kapłana mianowanego przez Salomona po złożeniu z urzędu Abiatara (1 Krl 2,27-35).

16 Mają oni wstępować do mego przybytku i mają zbliżać się do stołu mego, by Mi służyć, mają pełnić służbę przy Mnie. 17 Jeżeli wchodzić będą do bram dziedzińca wewnętrznego, mają przywdziać lniane szaty; nie mają wkładać ubioru wełnianego, gdy pełnią służbę przy bramach wewnętrznego dziedzińca i w Miejscu Świętym.

44,17. Lniane szaty zamiast ubioru wełnianego. Jednym z powodów zakazu noszenia ubioru wełnianego mogły być względy praktyczne. Wełna mogła powodować pocenie się. Ponieważ wiele cielesnych wydzielin mogło wywoływać skalanie, należało dopilnować, by nie dochodziło do tego na obszarze kompleksu świątynnego. Wydaje się, że podobnie było w Egipcie, gdzie zgodnie z informacjami Herodota i rzymskiego autora Lukiana szaty kapłańskie wykonywane były z lnu. Herodot dodaje, że egipscy kapłani stale prali swoje lniane szaty.

18 Lniane zawoje mają nosić na głowie i lniane spodnie wokół lędźwi. Nie powinni się opasywać niczym, co mogłoby wywołać pot. Kpł 6,3-4

44,18 Dosł.: „nie będą się przepasywać potem”. Pocenie się uważano za nieczystość rytualną, chyba że słowo to tutaj ma inne znaczenie, które nam się wymyka.

19 A jeśli wychodzić będą na zewnętrzny dziedziniec do ludu, to mają zdjąć szaty, w których pełnili służbę, i pozostawić je w celach przybytku, i przywdziać inne szaty, by nie uświęcać ludu przez swe szaty.

44,19 na zewnętrzny dziedziniec. W tekście hebr. tę frazę powtórzono, co zostało pominięte w przekładach starożytnych.

— by nie uświęcać ludu przez swe szaty. Świeckich obowiązuje zakaz kontaktu z rzeczami konsekrowanymi, gdyż byłoby to ryzyko ich „uświęcenia” (Kpł 17,1+).

44,19. Święte pomieszczenia [BT: „cele przybytku”]. Zob. komentarz do Ez 42,14.

20 Głowy nie mają strzyc do skóry, ale też nie mają zapuszczać długich włosów, lecz mają strzyc swe głowy zwyczajnie. Kpł 21,5

44,20 Obfite i zaniedbane owłosienie było znakiem bądź to ślubu (Lb 6,5), bądź żałoby (por. 24,17.23).

44,20. Przepisy dotyczące włosów. Zakaz golenia głowy i noszenia długich włosów był przypuszczalnie spowodowany pogańskimi zwyczajami związanymi z kananejskim kultem zmarłych. Inspiracją tego zakazu był tekst Kpł 21,5 (zob. komentarz do tego wersetu).

21 Żaden kapłan nie ma pić wina, jeśli się udaje na wewnętrzny dziedziniec. Kpł 10,9

44,21. Zakaz picia wina. Zakaz ten ma odpowiednik w tekście Kpł 10,9. Chociaż rytualne upojenie alkoholowe było dobrze znane w starożytności (o czym można się dowiedzieć z babilońskiej epiki o stworzeniu Enuma Elisz), zakaz miał raczej zagwarantować, by kapłan panował nad sobą (zob. komentarz do Iz 28,7).

22 Nie będą brać sobie za żonę wdowy lub porzuconej, lecz tylko dziewicę z potomstwa domu Izraela; jednak mogą poślubić wdowę, która jest wdową po kapłanie. Kpł 21,7; Kpł 21,14

44,22. Przepisy dotyczące małżeństwa. Bezpośredni zakaz wstępowania w pewne związki małżeńskie przez kapłanów zaczerpnięty został z Kpł 21,7.10-14 (zob. komentarz do tych tekstów). Wydaje się, że główną intencją jest tutaj zachowanie czystości linii kapłańskiej, chociaż Ezechiel nie podaje powodu wprowadzenia zakazu.

23 I mają pouczać lud mój o różnicy pomiędzy tym, co święte, a tym, co nieświęte, a także o różnicy pomiędzy tym, co nieczyste, a tym, co czyste. 

24 W wypadkach spornych mają oni zasiadać w sądzie i rozstrzygać według moich ustaw. Mają oni przestrzegać mych praw i moich nakazów we wszystkie moje święta i zachowywać moje szabaty. Ez 20,11-12; Ez 20,16; Ez 20,19-20 Kpł 21,1-5

25 Nie będą się zbliżać do zwłok ludzkich, aby się nie narazić na nieczystość; tylko przy ojcu i matce, przy bracie i siostrze niezamężnej wolno im się narazić na nieczystość.

44,25 Me będą się zbliżać. Według przekładów starożytnych. W tekście hebr. 1. poj.

26 A po jego oczyszczeniu ma się liczyć mu jeszcze siedem dni. 27 W dniu zaś, w którym znowu wstępuje do przybytku, na dziedziniec wewnętrzny, aby pełnić służbę w przybytku, złoży on ofiarę przebłagalną – wyrocznia Pana Boga. 

28 Nie będą mieli dziedzictwa: to Ja jestem ich dziedzictwem, i nie ma się im dawać niczego na własność w Izraelu: to Ja jestem ich własnością. Lb 18,20-24; Pwt 18,1-2 Joz 13,14+

44,28 Nie będą mieli dziedzictwa. Za Wulgatą. Tekst hebr.: „ona będzie dla nich dziedzictwem”.

29 Będą spożywali ofiary pokarmowe, ofiary przebłagalne i ofiary zadośćuczynienia, i wszystko, co w Izraelu obłożone jest klątwą, ma do nich należeć. Kpł 27,28+

30 To, co najlepsze ze wszystkich pierwocin, i każdy dar spośród waszych świętych darów ma należeć do kapłanów, i to, co najlepsze z waszych ciast, macie dawać kapłanom, aby błogosławieństwo spoczywało na waszym domu.

44,29-30. Dziedzictwo należne kapłanom. Chociaż w wersetach tych jest mowa o zapewnieniu kapłanom materialnego utrzymania, obecny jest w nich jeszcze inny element. W istocie kapłanów zaproszono do spożywania pokarmu ofiarowanego Jahwe. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Lb 18,12-19. Mogli też spożywaćherem lub używać „każdej poświęconej rzeczy, której nie można odkupić” [BT: „wszystko, co w Izraelu obłożone jest klątwą”]. Chodzi najwyraźniej o przedmioty przeznaczone do powszechnego użytku - z wyjątkiem użytku kultowego.

31 Kapłani nie powinni spożywać padliny ani tego, co jest rozszarpane, czy to z ptaków, czy też z bydła.

44,31 Według Kpł 7,24 ten zakaz dotyczy wszystkich Izraelitów.

Ez 45

Podział kraju Ez 48,8-20

1 Kiedy będziecie dzielić losem kraj na posiadłości dziedziczne, macie zastrzec Panu, jako świętą daninę, z kraju świętą część, długą na dwadzieścia pięć tysięcy [łokci] i szeroką na dwadzieścia tysięcy [łokci]; ma to być na całym jego obszarze teren święty. Ez 42,15-20

45,1—46,24 Te rozdziały należą do ostatniej redakcji księgi i są skomponowane z sekwencji dodatków, które się wzajemnie przyciągnęły: pierwszy (w. 1-8), o częściach terytorium zarezerwowanych dla Jahwe i dla księcia, jest antycypacją 48,8-22; został on przywołany tu na podstawie wzmianki — za pomocą tego samego terminu hebr. — o części datków zarezerwowanej dla kapłanów w 44,30.

45,1. Koncepcja świętej części. Święta część kraju była obszarem świątyni przeznaczonym do użytku Bożego. Ezechiel ukazuje tę ziemię jako dar zwrócony Boskiemu dobroczyńcy. Już w IV tysiącleciu przed Chr. miasto Uruk w południowej Mezopotamii posiadało wewnątrz świętą część. W starożytnej Mezopotamii jej granice były wyznaczone przez zewnętrzne mury kompleksu świątynnego lub przez mur dużej twierdzy opasujący całą świętą przestrzeń. Dostęp do miejsc świętych był ograniczony, istniały też surowe reguły dotyczące tego, kto i kiedy mógł do nich wkraczać. Koncepcja ta stanowi rozwinięcie idei świętego obszaru, która pojawiła się w Izraelu z chwilą powstania przybytku w trakcie wędrówki Izraelitów przez pustynię (zob. komentarz do Kpł 10,10 i Lb 18,1-7).

2 Z tego należeć będzie do przybytku kwadrat wielkości pięćset na pięćset łokci dokoła, a na pięćdziesiąt [łokci] dokoła będzie wolna przestrzeń.

45,2 To są wymiary świątyni (por. 42,16-20).

3 A z tego obwodu odmierzysz [obszar długości] dwudziestu pięciu tysięcy [łokci] i szerokości dziesięciu tysięcy [łokci]; na tym ma stać najświętszy przybytek. 4 To ma być święta część kraju; ma ona należeć do kapłanów pełniących służbę przy przybytku, którzy się gromadzą po to, by służyć Panu; ma to być miejsce dla domów i wolne miejsce na pastwiska dla ich trzód. 5 A obszar długi na dwadzieścia pięć tysięcy [łokci] i szeroki na dziesięć [łokci] ma należeć do lewitów, którzy pełnią służbę przy świątyni, to ma być ich własność razem z miastami – na mieszkanie.

45,5 razem z miastami — na mieszkanie. Za grec. Tekst hebr.: „dwadzieścia pokoi”.

6 A jako własność miasta macie wyznaczyć obszar szeroki na pięć tysięcy [łokci], a długi na dwadzieścia pięć tysięcy [łokci], odpowiednio do zastrzeżonej świętej części. To ma należeć do całego domu Izraela.

45,2-6. Wymiary świętej części. Większy obszar poświęcony Bogu miał ok. 13 km długości i 0,8 km szerokości. Połowa tego obszaru była zarezerwowana dla kapłanów i świątyni, która znajdowała się w jego centrum. Inny obszar o wymiarach ok. 13 km x 5 km był przeznaczony dla miasta, przypuszczalnie Jerozolimy, chociaż jego nazwa nie została podana. Gdyby schemat ten nałożyć na cały kraj Izraela, objąłby swoim zasięgiem dużą środkową część ziem przydzielonych pokoleniu Judy. Schemat terytorialny wskazuje na względne znaczenie urzędników państwowych, stosownie do ich usytuowania wobec środka obszaru, skąd najlepszy był dostęp do Boga.

7 A władcy [macie wydzielić obszar] po obu stronach świętej części oraz własności miasta, wzdłuż świętej części i wzdłuż własności miejskiej po stronie zachodniej na zachód i po stronie wschodniej na wschód, odpowiadający długością poszczególnym działom od granicy zachodniej do granicy wschodniej

45,7. Książę [BT: „władca”]. Zob. komentarz do Ez 44,3.

8 kraju. To ma przypaść mu w udziale jako własność w Izraelu, aby władcy już nie uciskali mojego ludu, ale pozostawili kraj domowi Izraela według jego pokoleń. 

9 Tak mówi Pan Bóg: Dość wam tego, władcy Izraela! Połóżcie kres gwałtowi i uciskowi, a wykonujcie prawo i sprawiedliwość! Zaprzestańcie obdzierać lud mój! – wyrocznia Pana Boga. Jr 22,3-5

10 Będziecie używali sprawiedliwej wagi i sprawiedliwej efy, i sprawiedliwej bat. Kpł 19,35-36

45,10. Sprawiedliwa waga. W gospodarce, w której nie istniały standardowe wagi i miary, handlarze stawali często przed pokusą oszukiwania klientów (fałszowanie wag i miar, podwójne dna lub inne sposoby zmniejszania pojemności naczyń).

11 Efa i bat mają mieć jednakową miarę, tak by bat obejmowała dziesiątą część chomera i efa obejmowała dziesiątą część chomera.

45,11 W BT pominięto koniec wiersza z tekstu hebr.: „To właśnie w odniesieniu do chomera będą ustalane miary”. Zob. tablicę miar na końcu tomu. Tutaj dwie równe miary, efa i bat, pierwsza dla rzeczy sypkich, druga dla płynów, w BJ zostały oddane jako „korzec” i „miara”. Chomer i kor, też równej wartości, przetłumaczono jako „beczka” i „beczka na wino” (w. 14).

12 Sykl ma wynosić dwadzieścia ger; minę ma stanowić dwadzieścia syklów, dwadzieścia pięć syklów i piętnaście syklów.

45,10-12. Miary. W Izraelu do mierzenia masy towarów używano wagi o dwóch szalach. Efa była miarą substancji sypkich stosowaną do pomiaru ilości ziarna. Bat był miarą substancji płynnych. Używano go do odmierzania oliwy, wina i wody. Efa i bat odpowiadały 1/10 omera.

Daniny na kult Wj 30,13-16; Mt 23,23

13 Oto święta danina, którą będziecie uiszczali: szósta część efy z chomera pszenicy, szósta część efy z chomera jęczmienia – 14 ustalona ilość oliwy wynosi dziesiątą część bat z kor, a dziesięć bat stanowi kor – 

15 także jedna owca z trzody liczącej dwieście owiec, jako danina od wszystkich pokoleń izraelskich na ofiarę pokarmową, całopalenie i ofiarę pojednania, aby na nich dokonać obrzędu przebłagania – wyrocznia Pana Boga. Kpł 1,1+; Kpł 2,1+; Kpł 3,1+

16 Cały lud w kraju winien tę daninę uiścić na ręce władcy Izraela. 

17 Każdy natomiast władca ma się troszczyć o całopalenie, ofiarę pokarmową i płynną, na święta, dni nowiu, szabaty i na wszystkie uroczystości ludu izraelskiego. On ma się troszczyć o ofiarę przebłagalną, ofiarę pokarmową, o całopalenie i ofiarę biesiadną, aby dom Izraela oczyścić z grzechu. Wj 23,14+; Kpł 23,24+

45,17 dni nowiu. Chodzi o święto nowiu księżyca (por. Lb 28,8-14).

45,17. Wkład księcia [BT: „władcy”]. Książę został tutaj ukazany w roli królewskiej. Na Bliskim Wschodzie król dostarczał zwykle ofiar składanych podczas świątecznych obchodów. Zwyczaj ten można również dostrzec w tekstach biblijnych oraz w źródłach narodów sąsiadujących z Izraelem. Podczas wielkich świątecznych obchodów ludność odgrywała zwykle rolę publiczności, zaś w centrum uwagi znajdowali się przywódcy narodu (członkowie dworu i kapłani). Świętom mogła towarzyszyć atmosfera przepychu, stanowiąc manifestację wielkości króla.

Święto Paschy Wj 12,1+

18 Tak mówi Pan Bóg: W miesiącu pierwszym, pierwszego dnia miesiąca, weźmiesz jednego młodego cielca bez skazy, aby dokonać oczyszczenia świątyni. 19 Kapłan zaś weźmie z krwi ofiary przebłagalnej i pokropi nią w kierunku drzwi świątyni, ku czterem rogom podstawy ołtarza, ku drzwiom bramy wewnętrznego dziedzińca.

45,19 drzwi. BJ: „węgary drzwi”, czyli „odrzwia”. „węgary” (dwa razy), według przekładów starożytnych. W tekście hebr. 1. poj.

— bramy. L. poj. za tekstem hebr. W BJ 1. mn. na zasadzie domysłu.

20 Podobnie będziecie czynić w miesiącu siódmym, pierwszego dnia miesiąca, z powodu tych, którzy bądź na skutek słabości, bądź na skutek niewiedzy zbłądzili, i tak oczyścicie świątynię.

45,18-20. Święto inauguracyjne. Opisany tutaj rytuał ma wszystkie cechy charakterystyczne dla ceremonii oczyszczenia towarzyszącej poświęceniu nowej świątyni. Zwykle były to trwające siedem dni obchody mające przygotować do działania święte miejsce i święte sprzęty. Święto to wyznaczało początek funkcjonowania świątyni.

21 W miesiącu pierwszym, czternastego dnia tego miesiąca, będziecie święcili Paschę. Przez siedem dni winno się spożywać chleby przaśne. 22 Władca zaś winien w tym dniu jako ofiarę przebłagalną – za siebie i za cały lud kraju – złożyć młodego cielca. 23 W ciągu tych siedmiu dni winien on jako całopalenie złożyć dla Pana siedem młodych cielców, siedem baranów, zwierzęta bez skazy, codziennie przez siedem dni, a jako ofiarę przebłagalną codziennie jednego kozła. 24 Jako ofiarę pokarmową ma on złożyć po jednej efie przy ofierze z młodego cielca i barana, a także hin oliwy z efy. 

25 W miesiącu zaś siódmym, piętnastego dnia tegoż miesiąca, z powodu święta ofiaruje to samo, w ciągu siedmiu dni, jak również ofiarę przebłagalną, całopalenie, ofiarę pokarmową i oliwę. Wj 23,14+

45,21-25. Nowa Pascha. W Księdze Ezechiela Święto Paschy przybiera inną postać niż tradycyjne obchody ustanowione w Wj 11 - 12. Pierwotnie Święto Paschy było uroczystością rodzinną, podczas której głowa domu odgrywała rolę kapłańską, zaś miejscem obchodów był dom. Święto Przaśników stopniowo stopiło się w jedno ze Świętem Paschy, co można dostrzec również w tym fragmencie. Podczas obchodów Paschy za panowania Ezechiasza (2 Krn 30) i Jozjasza (2 Krn 35) podkreślony został narodowy i scentralizowany charakter święta, jeszcze wyraźniej uwypuklony w Księdze Ezechiela.

Ez 46

Szabat i nów księżyca

1 Tak mówi Pan Bóg: Brama dziedzińca wewnętrznego, zwrócona ku wschodowi, winna być przez sześć dni tygodnia zamknięta, natomiast w dniu szabatu powinna być otwarta; także w czasie nowiu winna być otwarta. Wj 20,8+; Lb 28,9-14; Ez 45,17

46,1-24 Rozdział jest złożony. Zawiera on: w. 1-12, reguły używania bram przez księcia i przez lud oraz reguły ofiar księcia, z dodatkiem (w. 13-15), reguły ofiar ustawicznych, dodatek na temat niezbywalności dóbr księcia (w. 16-18) a także uzupełnienie o kuchniach świątyni (w. 19-24).

46,1. Znaczenie nowiu. Z powodu posługiwania się kalendarzem księżycowym starożytni Izraelici za pierwszy, świąteczny dzień miesiąca uważali dzień nowiu księżyca (przypadający co 29-30 dni). Tego dnia, podobnie jak w szabat, ustawała wszelka praca (zob. Am 8,5), składano też ofiary Bogu (Lb 28,11-15). W okresie monarchii król stał się ważną postacią takich obchodów. Święta nowiu księżyca odgrywały ważną rolę w Mezopotamii od schyłku III tysiąclecia przed Chr. aż do okresu neobabilońskiego, w połowie I tysiąclecia przed Chr. Kult księżyca był rozpowszechniony na całym Bliskim Wschodzie, zaś bóstwa księżyca często występowały w tekstach mitologicznych. Chociaż Izraelici mieli zakaz oddawania boskiej czci ciałom niebieskim (także księżycowi, np. Pwt 23,5 i Jr 8,2), mogli obchodzić pierwszy dzień miesiąca, dmąc w trąby i składając ofiary całopalne.

2 Władca winien przyjść od zewnątrz przez przedsionek bramy i zatrzymać się u skraju bramy. Następnie kapłani winni złożyć jego całopalenie i ofiarę pojednania, on zaś sam powinien się modlić na progu bramy, a następnie wyjść; brama zaś winna być zamknięta aż do wieczora.

46,2. Przyjście księcia [BT: „władcy”]. Zob. komentarz do Ez 44,3.

3 Również i ludność kraju powinna u przedsionka bramy oddać pokłon Panu w dni szabatu i w czasie nowiu.

46,3. Obchodzenie szabatu w bramach. Jest to jedna z nielicznych wzmianek w Starym Testamencie na temat sposobu obchodzenia szabatu, który zwykle ukazywany jest w kategoriach negatywnych, poprzez wskazanie czynności zakazanych. Elementem wielu świąt obchodzonych w Izraelu było „święte zwołanie/zgromadzenie”, nigdy jednak nie wymagane w przypadku szabatu. Interesujące, że tutaj centralnym punktem obchodów szabatu jest właśnie świątynia. Świątynie pełniły rolę miejsc zgromadzeń, gdy wykonywano święte rytuały o charakterze publicznym (wydarzenia określane jako święte zwołania). Należy pamiętać, by zbyt mocno nie łączyć współczesnego kultu nabożeństw niedzielnych z aktami kultu Izraela sprawowanymi w świątyni w szabat. Różnice są liczne i głębokie.

4 Ofiara całopalna, którą władca składa Panu, winna w dniu szabatu składać się z sześciu baranków bez skazy i jednego barana bez skazy. 5 W dodatku ofiara pokarmowa z jednej efy na barana i [jedna] ofiara na baranki w ilości dowolnej oraz jeszcze hin oliwy na efę. 6 Na dzień nowiu ma to być jeden młody cielec bez skazy, sześć baranków i jeden baran, mają być one bez skazy. 7 I jedną efę na młodego cielca, i jedną efę na barana ma on złożyć jako ofiarę pokarmową, a na baranki w ilości dowolnej oraz jeden hin oliwy na efę.

Przepisy dla władcy

8 A kiedy przychodzi władca, winien on wejść przez przedsionek bramy i wyjść znowu tą samą drogą. 

9 A kiedy ludność kraju podczas uroczystości zjawia się przed Panem, to ten, który wszedł przez bramę północną, aby oddać pokłon, winien wyjść przez bramę południową, a kto wszedł przez bramę południową, winien wyjść przez bramę północną. Nikt nie powinien wracać tą samą bramą, przez którą wszedł, lecz winien wyjść przeciwległą. Wj 23,14-17

46,9. Wejście i wyjście przeciwległymi bramami. Wydaje się, że zakaz ten podyktowany był jedynie koniecznością utrzymania płynnego ruchu w czasie, gdy obszar świątyni wypełniały duże tłumy. Obszar świątyni miał stanowić najwyższy wzór ładu. Nie można było tolerować tam niczego, co przypominałoby nieład lub chaos.

10 Władca winien być pośrodku nich. Kiedy oni przychodzą, winien i on przyjść, a gdy wychodzą, winien i on wyjść. 11 A w czasie świąt i uroczystości obok ofiary z młodego cielca złoży on ofiarę pokarmową z jednej efy i obok ofiary z barana – z jednej efy; obok baranków zaś – według jego uznania, a do tego hin oliwy na efę. 12 A kiedy władca chce złożyć dobrowolną ofiarę – czy to całopalenie, czy dobrowolną ofiarę biesiadną Panu, to niech otworzą mu tę bramę, którą wychodzi się ku wschodowi, i niech złoży swoje całopalenie i ofiarę biesiadną tak, jak to czyni w szabat, a potem winien wyjść i niech zamkną bramę po jego odejściu. 

13 Każdego dnia winien on złożyć Panu jednorocznego baranka bez skazy jako całopalenie, winien go złożyć każdego rana. Wj 29,39n

46,13 winien on złożyć. Za niektórymi rkpsami i przekładami starożytnymi. Tekst hebr.: „złożysz”. Taka sama poprawka w wierszu następnym.

14 A jako ofiarę pokarmową winien każdego rana dodać jedną szóstą efy i jedną trzecią hinu oliwy, aby pokropić najczystszą mąkę jako ofiarę pokarmową dla Pana. Niech to będzie ustawa wieczysta! 15 Tak winno się każdego rana składać owcę i ofiarę pokarmową, i oliwę – jako ofiarę ustawiczną.

46,15 jako ofiarę ustawiczną. Ofiara codzienna z entuzjazmem została odnowiona w judaizmie powygnaniowym i skończyła się dopiero po 70 r. po Chr., w ostatnich dniach oblężenia Jerozolimy.

16 Tak mówi Pan Bóg: Jeżeli władca jednemu ze swych synów chce coś podarować ze swego dziedzictwa, winno to należeć do jego synów, ma być ich własnością dziedziczną. 17 Kiedy zaś chce on podarować coś ze swego dziedzictwa jednemu ze swych sług, to winno to należeć do niego aż do roku jego wyzwolenia, a potem ma wrócić do władcy, tylko dziedzictwo jego synów ma do nich należeć.

46,17 ma wrócić. Za grec. Tekst hebr.: „zaprzestanie”.

— „Rokiem wyzwolenia” jest prawdopodobnie rok jubileuszowy, który przypada co pięćdziesiąt lat (por. Kpł 25,1+).

18 Władcy nie wolno nic zabrać z dziedzictwa ludu, odzierając go gwałtem z jego własności. Ze swojej własności może on dać dziedzictwo swoim synom, tak jednak, aby nikt z mego ludu nie został pozbawiony swej własności.

Dalszy ciąg opisu świątyni

19 Następnie przeprowadził mnie przez wejście znajdujące się po stronie bramy, do świętych sal przeznaczonych dla kapłanów, które znajdowały się po stronie północnej. I oto tu było miejsce – w najbardziej do tyłu wysuniętym rogu po stronie zachodniej. Ez 42,1-9

46,19 Ten passus wiąże się logicznie z 42,12.

20 I rzekł do mnie: To jest miejsce, gdzie kapłani będą gotować swoje ofiary zadośćuczynienia i przebłagalne, oraz będą piec ofiary pokarmowe, aby nie musieli ich wynosić na zewnętrzny dziedziniec, uświęcając przez to lud. Kpł 4-5 Kpł 2

21 Następnie zaprowadził mnie na dziedziniec zewnętrzny i kazał mi przejść koło czterech rogów dziedzińca. I oto w każdym rogu dziedzińca były małe dziedzińce. Ez 44,19

22 W czterech rogach dziedzińca były małe dziedzińce, długie na czterdzieści łokci i szerokie na trzydzieści łokci. Wszystkie cztery miały ten sam wymiar.

46,22 małe dziedzińce. Za grec. Tekst hebr.: „dziedzińce na kadzidło”(?).

— Na końcu w hebr. ketib dodane: ,,narożniki”(?), co jest pominięte w przekładach starożytnych i opunktowane (oznaczone kropkami, aby tego nie brać pod uwagę przy lekturze).

23 A dokoła tych czterech biegł mur, poniżej zaś, tuż przy murze, były umieszczone paleniska. 24 Rzekł On do mnie: To są miejsca na gotowanie, gdzie słudzy świątyni mają gotować żertwy ludu.

46,19-24. Kuchnie jako miejsce przygotowywania ofiar. Wiele świątyń Bliskiego Wschodu miało boczne pomieszczenia kuchenne. Ich ruiny odnaleziono w Ur, Tel Asmar i Terka w Mezopotamii oraz w Karnaku w Egipcie. Nierzadko kompleksy kuchenne zajmowały większą powierzchnię od świątyń, których potrzebom służyły. Z fragmentu 2 Krn 35,11-13 wynika istnienie pomieszczeń kuchennych przy świątyni Salomona.

Ez 47

Źródło świątyni Ap 22,1n; J 4,1+; Jl 4,18; Za 13,1; Za 14,8; Ps 46,5

1 Następnie zaprowadził mnie z powrotem przed wejście do świątyni, a oto wypływała woda spod progu świątyni w kierunku wschodnim, ponieważ przednia strona świątyni była zwrócona ku wschodowi; a woda płynęła spod prawej strony świątyni na południe od ołtarza. J 19,34

47,1-12 Te wiersze należy zestawić z 43,1n: to cudowne źródło oznacza błogosławieństwo, które przynosi krajowi ponowne zamieszkanie Boga pośród Jego ludu. Obraz podjęty znów w Ap 22,1-2.

47,1. Woda wypływająca ze świątyni. Związek świątyń Bliskiego Wschodu ze źródłami jest dobrze poświadczony. W istocie niektóre świątynie z Mezopotamii, Egiptu i ugaryckiego mitu o Baalu miały być wzniesione w miejscu źródeł (porównanych do przedwiecznych wód), których wody wypływały czasami z fundamentów budowli. W ten sposób symboliczna kosmiczna góra (świątynia) wznosiła się na symbolicznych przedwiecznych wodach (źródłach).

2 I wyprowadził mnie przez bramę północną, i poza murami powiódł mnie do bramy zewnętrznej, zwróconej ku wschodowi. A oto woda wypływała spod prawej ściany świątyni, na południe od ołtarza. 3 Potem poprowadził mnie ów mąż w kierunku wschodnim; miał on w ręku pręt mierniczy, odmierzył tysiąc łokci i kazał mi przejść przez wodę; woda sięgała aż do kostek. 4 Następnie znów odmierzył tysiąc [łokci] i kazał mi przejść przez wodę: sięgała aż do kolan; i znów odmierzył tysiąc [łokci] i kazał mi przejść: sięgała aż do bioder; 5 i znów odmierzył jeszcze tysiąc [łokci]: był tam już potok, którego nie mogłem przejść, gdyż woda była za głęboka, była to woda do pływania, rzeka, której nie można było przejść. 

6 Potem rzekł do mnie: Czy widziałeś to, synu człowieczy? I poprowadził mnie z powrotem wzdłuż rzeki. Ap 22,2

7 Gdy się odwróciłem, oto po obu stronach na brzegu rzeki znajdowało się wiele drzew. 

8 A On rzekł do mnie: Woda ta płynie na obszar wschodni, wzdłuż stepów, i rozlewa się w wodach słonych, a wtedy wody stają się zdrowe. Za 14,8 Wj 15,25

47,8 wzdłuż stepów. BJ: „do Araby”.

— w wodach słonych. BJ: „przelewa się do morza”. Termin „Araba” oznacza tu nizinną dolinę Jordanu, a morze jest Morzem Martwym, którego wody staną się zdrowe.

47,8. Woda morska zamieniająca się w słodką. W wyniku cudownej przemiany słona woda Morza Martwego zamienia się w wodę pitną. Morze Martwe znajduje się 388 m p.p.m. i jest najniżej położonym punktem na ziemi. Bogata mineralna zawartość Morza Martwego wynika z faktu, że nie ma ono żadnego ujścia. Dopływami Morza Martwego są liczne źródła wodne zasilające jego akwen różnymi minerałami. Codzienne do Morza Martwego wpływa 7 000 000 t wody. Całkowite zasolenie utrzymuje się na poziomie 26-35 % (dla porównania przeciętne zasolenie oceanów wynosi 3,5 %).

9 Wszystkie też istoty żyjące, od których tam się roi, dokądkolwiek potok wpłynie, pozostają przy życiu: będzie tam też niezliczona ilość ryb, bo dokądkolwiek dotrą te wody, wszystko będzie uzdrowione.

47,9 potok. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „dwa potoki”.

10 Będą nad nimi stać rybacy, począwszy od Engaddi aż do En-Eglaim; będzie to miejsce na zakładanie sieci i będą tam ryby dorównujące rybom z wielkiego morza, w niezliczonej ilości.

47,10 z wielkiego morza. Chodzi o Morze Śródziemne.

11 Ale jego błota i zalewy nie zostaną uzdrowione, one są pozostawione dla [wydobywania] soli. 

12 A nad brzegami potoku mają rosnąć po obu stronach różnego rodzaju drzewa owocowe, których liście nie więdną, których owoce się nie wyczerpują; każdego miesiąca będą rodzić nowe, ponieważ woda dla nich przychodzi z przybytku. Ich owoce będą służyć za pokarm, a ich liście za lekarstwo. Ps 1,3; Jr 17,8; Iz 44,4; Ez 19,10-11 Ap 22,2

Granice kraju Sdz 20,1+; Lb 34,1-12; Joz 1; Joz 4; Joz 13,1-6

13 Tak mówi Pan Bóg: To jest granica, w której obrębie podzielicie kraj pomiędzy dwanaście szczepów Izraela jako ich dziedzictwo. Dla Józefa dwie części.

47,13-23 Ten opis Ziemi Obiecanej pochodzi z tej samej tradycji co opis z Lb 34,1-12 (por. 34,1+). Niektóre nazwy geograficzne trudno zlokalizować, lecz granica północna przebiega — jak się zdaje — na północ od Tripolisu i obejmuje terytorium Damaszku (w. 15-16; 48,1), co jednak przedstawia granicę całkowicie wyidealizowaną. Jordan wyznacza granicę wschodnią (w. 18).

47,13 To. (Zeh) według przekładów starożytnych. Tekst hebr. (geh) skażony.

— Dla Józefa dwie części. Za Targumem i Wulgatą. Tekst hebr.: „Józef, części”.

— Dwie części są przeznaczone dla Efraima i Manassesa, synów Józefa, zaliczonych do dwunastu szczepów Izraela, podczas gdy szczep Lewiego został pominięty.

14 Wy wszyscy będziecie posiadali po równej części, albowiem, podnosząc rękę, przysiągłem dać go waszym przodkom, a więc kraj ten przypadnie w udziale wam jako dziedzictwo. 15 Oto granice kraju: na północy od Wielkiego Morza w kierunku Chetlon aż do Wejścia do Chamat: Sedada,

47,15 „Chamat” zostało przeniesione z w. 16 za grec.

16 Berota, Sibraim, które leży pomiędzy granicami Damaszku a granicami Chamat, aż do Chasor-Enon, które leży na granicy Chauranu. 17 Tak prowadzi granica od morza do Chasor-Enon, podczas gdy obszar koło Damaszku i obszar koło Chamat pozostają na północy, to jest część północna.

47,17 to jest. Według przekładu syr. Tekst hebr.: „i”. Tak samo w w. 18.

47,15-17. Granica północna. Chociaż północna granica Izraela opisana została w bardzo szczegółowy sposób, żadnego z miejsc nie można zlokalizować z absolutną pewnością. Dlatego nie sposób nakreślić żadnej linii północnych rubieży Izraela. Wskazać można jednak na pewne podobieństwa z listą zamieszczoną w Lb 34,7-9 - z granicą odpowiadającą północnym krańcom ziemi Kanaan (jeżeli pod tą nazwą rozumieć obszar Syro-Palestyny znajdujący się pod kontrolą Egiptu). Ezechiel posługuje się ogólnymi terminami, by opisać raczej obszar niż przebieg granicy.

18 To jest granica wschodnia: biegnie ona pomiędzy Chauranem a Damaszkiem, pomiędzy Gileadem a krajem Izraela, Jordan ma stanowić granicę aż do Morza Wschodniego koło Tamar; to jest granica wschodnia.

47,18 koło Tamar. Według przekładu syr. (por. w. 19). Tekst hebr. skażony.

— Morze Wschodnie to Morze Martwe.

47,18. Granica wschodnia. Podobnie jak Lb 24,10-12, w swoim opisie wschodniej granicy Ezechiel pomija obszary Zajordania zamieszkiwane przez pokolenie Gada, Rubena i połowę pokolenia Manassesa. W ten sposób główną granicą jest rzeka Jordan płynąca na południe od Jeziora Galilejskiego aż do Morza Martwego.

19 To jest granica południowa w stronę Negebu: biegnie ona od Tamar aż do Meriba koło Kadesz, wzdłuż rzeki do Wielkiego Morza. To jest część południowa w stronę Negebu. Lb 34,3-5; Joz 15,1-4

47,19. Granica południowa. Granica południowa rozpoczyna się w Tamar, gdzie kończy się granica wschodnia, i przechodzi do góry Chalak i Meriba koło Kadesz lub Kadesz-Barnea (dzisiejszego Ain el-Kudeirat), żyznej oazy znajdującej się przy południowym krańcu pustyni Sin. Stamtąd linia graniczna biegnie wzdłuż Rzeki Egiptu (nie chodzi o Nil), płynącej w północnej części pustyni Synaj i tworzącej naturalną granicę pomiędzy Egiptem a Palestyną.

20 To jest granica zachodnia: Wielkie Morze stanowi granicę aż do tego miejsca, gdzie naprzeciw znajduje się Wejście do Chamat; to jest granica zachodnia.

47,20. Granica zachodnia. Podobnie jak w Lb 34,6 granicą zachodnią jest Morze Śródziemne.

21 Kraj ten podzielicie sobie według dwunastu szczepów Izraela. 

22 Podzielicie go przez losowanie jako dziedzictwo dla was i dla przybyszów osiadłych wśród was, którzy zrodzili synów pomiędzy wami; uważać ich macie za tubylców Izraelitów, razem z wami jako pokolenia Izraela będą losować dziedzictwo, Wj 12,48+ Kpł 19,34

23 a mianowicie w pokoleniu, w którym mieszka osiadły przybysz, przydzielicie mu jego dziedzictwo – wyrocznia Pana Boga.

Ez 48

Podział kraju

1 Oto imiona pokoleń: od najdalszej północy idąc w kierunku Chetlon aż do Wejścia do Chamat, aż po Chasor-Enon, tak że obszar koło Damaszku pozostanie na północy, koło Chamat od wschodu do zachodu, otrzymuje Dan część dziedziczną.

48,1-29 Jest to najbardziej utopijna część projektu Ezechiela. Według niego kraj zostaje podzielony na równoległe pasy ułożone od granicy wschodniej do Morza Śródziemnego, bez liczenia się z rzeczywistością geograficzną i demograficzną. Stosownie do granic określonych dla Ziemi Obiecanej w rozdz. 47, szczepy Transjordanii zostały przemieszczone na zachód od Jordanu. Siedem szczepów znajduje się na północ, a pięć na południe od świętego terytorium, które jest dziedzictwem Jahwe i gdzie znajduje się Jeruzalem. Ta wyłączona część byłaby podzielona między kapłanów (ze świątynią) i lewitów, a reszta pozostałaby dla miasta i dla jego pastwisk, terytorium księcia zaś rozciągałoby się na wschód i na zachód od tej części świętej (w. 9-22, powtórzone w 45,1-8).

48,1 Po „koło Chamat” pomija się w BJ: „będą jego” (BT: „otrzymuje”).

— od wschodu do zachodu. Za grec. (por. w. 3n). Tekst hebr.: „od strony wschodniej, morze”(?).

2 Obok obszaru Dana od wschodu na zachód otrzymuje Aser część dziedziczną. 3 A obok obszaru Asera, od wschodu na zachód, otrzymuje Neftali część dziedziczną. 4 A obok obszaru Neftalego od wschodu na zachód otrzymuje Manasses część dziedziczną. 5 A obok obszaru Manassesa od wschodu na zachód otrzymuje Efraim część dziedziczną. 6 A obok obszaru Efraima od wschodu na zachód otrzymuje Ruben część dziedziczną. 7 A obok obszaru Rubena od wschodu na zachód otrzymuje Juda część dziedziczną.

48,1-7. Porównanie dziedzictwa pokoleń Izraela z informacjami historycznymi. Ziemie nadane pokoleniom Izraela w Księdze Ezechiela odpowiadają schematowi przedmonarchicznemu, wykluczającemu lewitów i dzielącemu pokolenie Józefa na pół (na pokolenie Efraima i Manassesa), by otrzymać liczbę dwunastu działów. Ezechiel nie przywiązuje zbyt wielkiej wagi do rzeczywistości historycznej. Podobnie jak we fragmencie z Ez 47 pominięto obszar rozciągający się na wschód od Jordanu. Co więcej, opis granic zorientowany według osi wschód-zachód jest niezgodny z naturalnym ukształtowaniem terenu mającym orientację północ-południe. Dziedzictwa poszczególnych pokoleń są równej wielkości, odzwierciedlają również tradycyjne genealogiczne związki między pokoleniami, wprowadzając rozróżnienie pomiędzy potomkami żon i służących Jakuba. Pokolenie Judy i Beniamina zachowuje jednak ziemię w pobliżu świątyni.

8 A obok obszaru Judy od wschodu na zachód ma się znajdować dział zastrzeżony, szeroki na dwadzieścia pięć tysięcy [łokci] i długi jak pozostałe części od wschodu na zachód, a pośrodku będzie się znajdował przybytek. 

9 Dział zastrzeżony Panu będzie długi na dwadzieścia pięć tysięcy [łokci] i szeroki na dwadzieścia tysięcy [łokci]. Ez 45,1-6

10 Święty dział zastrzeżony będzie należał do kapłanów: na północy – dział dwadzieścia pięć tysięcy [łokci], ku zachodowi dziesięć tysięcy [łokci], ku wschodowi dziesięć tysięcy [łokci] szeroki, ku południowi dwadzieścia pięć tysięcy [łokci] długi, a przybytek Pański będzie się znajdował w środku. 

11 Do poświęconych kapłanów, potomków Sadoka, którzy pełnili służbę przy moim przybytku, a nie pobłądzili jak Izraelici i lewici – Ez 44,15-16

12 należeć będzie dział zastrzeżony z wyodrębnionego działu ziemi, jako wielka świętość, obok działu lewitów. 

13 Do lewitów jednak ma należeć dział odpowiadający obszarowi kapłanów – długi na dwadzieścia pięć tysięcy [łokci] i szeroki na dziesięć tysięcy [łokci], w całości więc długi na dwadzieścia pięć tysięcy i szeroki na dwadzieścia tysięcy [łokci]. Lb 35

14 Nie będą oni mogli z niego nic sprzedać ani zamienić, ani też nie będą mogli dziedzictwa kraju przekazać innym, ponieważ został on poświęcony Panu.

48,9-14. Wielkość dziedzictwa przekazanego kapłanom i lewitom. Dziedzictwo ziemi przeznaczonej dla lewitów stało się mniejsze, co wskazuje na spadek ich znaczenia. Kapłani z rodu Sadoka i lewici otrzymali identyczne działki o boku ok. 13 km x 5 km.

15 A pięć tysięcy [łokci], które jeszcze pozostają z szerokości dwudziestu pięciu tysięcy [łokci], nie będą święte, a będą służyły miastu za dzielnicę mieszkalną i pastwisko, miasto zaś będzie się znajdować w środku. 

16 Oto jego wymiary: strona północna cztery tysiące pięćset [łokci], południowa cztery tysiące pięćset [łokci], strona wschodnia cztery tysiące pięćset [łokci] i strona zachodnia cztery tysiące pięćset [łokci]. Ap 21,15-17

17 A miasto będzie posiadać wolną przestrzeń w odległości dwustu pięćdziesięciu [łokci] na północ, dwustu pięćdziesięciu na południe, dwustu pięćdziesięciu na wschód i dwustu pięćdziesięciu [łokci] na zachód. 18 To zaś, co pozostanie na długość odpowiednio do świętego działu zastrzeżonego, będzie liczyło dziesięć tysięcy [łokci] na wschód i dziesięć tysięcy [łokci] na zachód. Jego plon będzie dawać mieszkańcom miasta pożywienie. 19 Będą je uprawiać pracownicy miasta, wzięci spośród wszystkich pokoleń izraelskich. 20 Całość działu zastrzeżonego będzie więc wynosiła dwadzieścia pięć tysięcy [łokci] na dwadzieścia pięć tysięcy; weźmiecie jako kwadrat część świętego działu zastrzeżonego obok posiadłości miasta.

48,15-20. Wielkość dziedzictwa przekazanego ludowi. Obszar miasta otoczonego murami wynosił około 2,5 km2.

21 Reszta należeć ma do władcy po obu stronach świętego działu zastrzeżonego i posiadłości miasta, wzdłuż owych dwudziestu pięciu tysięcy [łokci] aż do granicy wschodniej, a na zachodzie wzdłuż owych dwudziestu pięciu tysięcy [łokci] aż do granicy zachodniej odpowiednio do działów pokoleń; to będzie należeć do władcy, a święty dział zastrzeżony i przybytek będą się znajdowały pośrodku.

48,21 aż do granicy wschodniej. BJ: „na wschód, aż do granicy wschodniej”, „na wschód”, qedîmah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: terumah, „ofiara (datek)”. W grec. pominięte.

22 Posiadłość lewitów i posiadłość miasta będzie się znajdować wśród tego, co należy do władcy. Pomiędzy działem Judy a działem Beniamina będzie się znajdować własność władcy.

48,21-22. Ziemia księcia. Ziemie przekazane w dziedzictwo księciu leżały po obu stronach centralnego kwadratowego placu. Szerokość każdej działki wynosiła ok. 13 km; uważano ją za odrębną wobec ziemi będącej własnością publiczną i należącej do lewitów.

23 Reszta zaś pokoleń od wschodu na zachód: Beniamin, jeden dział dziedziczny. 24 A obok obszaru Beniamina od wschodu na zachód: Symeon – dział dziedziczny. 25 A obok obszaru Symeona od wschodu na zachód: Issachar – dział dziedziczny. 26 A obok obszaru Issachara od wschodu na zachód: Zabulon – dział dziedziczny. 27 A obok obszaru Zabulona od wschodu na zachód: Gad – dział dziedziczny. 28 A obok obszaru Gada po stronie południowej ku południowi będzie biegła granica od Tamar nad wodami Meriba koło Kadesz i potokiem do Wielkiego Morza.

48,23-28. Porównanie dziedzictwa pozostałych pokoleń Izraela z informacjami historycznymi. Zob. komentarz do Ez 48,1-7.

29 To jest kraj, który jako dziedzictwo podzielicie między pokolenia Izraela, i to są ich działy – wyrocznia Pana Boga.

Bramy Jerozolimy

30 Oto wyjścia z miasta. Po stronie północnej będą w odległości czterech tysięcy pięciuset [łokci].

48,30-35 Te wiersze, gdzie zwraca się uwagę na miasto, a już nie na świątynię, są dodatkiem do księgi.

31 Bramy miasta [będą nazwane] według imion pokoleń Izraela. Trzy bramy po stronie północnej: jedna Brama Rubena, jedna Brama Judy i jedna Brama Lewiego. Ap 21,12-13

48,31. Bramy noszące imiona pokoleń. W miastach ze starożytnego świata, np. w miastach babilońskich, bramy nosiły często imiona bogów. Nie było jednak niczym niezwykłym, jeśli nazywane były od miejsca, do którego prowadziły. Praktyka ta była bardziej rozpowszechniona w Izraelu niż gdzie indziej.

32 Po stronie wschodniej, w wymiarze czterech tysięcy pięciuset [łokci] trzy bramy: jedna Brama Józefa, jedna Brama Beniamina i jedna Brama Dana. 

33 Po stronie południowej, w wymiarze czterech tysięcy pięciuset [łokci] trzy bramy: jedna Brama Symeona, jedna Brama Issachara i jedna Brama Zabulona. 

34 A po stronie zachodniej, w wymiarze czterech tysięcy pięciuset [łokci] trzy bramy: jedna Brama Gada, jedna Brama Asera i jedna Brama Neftalego. 

35 Cały obwód wynosi osiemnaście tysięcy [łokci]. A nazwa miasta będzie odtąd brzmiała: Pan jest tam. Iz 1,26+

48,35 Pan jest tam. Po hebr. Jahwe-szam, słowo, które na zasadzie współbrzmienia przypomina może Jerozolimę (hebr. Jeruszalaim), lecz którego znaczenie jest niejako streszczeniem całego religijnego i kultowego dzieła Ezechiela.