XIV WYCHOWANIE I EDUKACJA SZKOLNA W POLSCE W OKRESIE ODRODZENIA.

Oświata w Polsce przed okresem Odrodzenia

Przyjęcie chrztu świętego przez Mieszka I w 966 roku wprowadziło państwo Piastów w europejski, łaciński system oświaty i jej upowszechnienia. Początkowo zajmują się oświatą obcokrajowcy – biskupi, księża, zakonnicy. Dopiero w połowie XI wieku zaczęto kształcić Księzy pośród polskiej ludności.

W XII w powstają pierwsze szkoły katedralne. Coraz więcej osób, udaje się na uniwersytety zagranicą, a następnie ze stopniem magistra uczy w szkołach katedralnych w Krakowie czy Płocku.

W XIII wieku obok szkół katedralnych powstają szkoły przy kolegiatach, a zarazem tworzy się pierwsze szkoły parafialne. W 1364 roku Kazimierz Wielki założył Akademię Krakowską, reaktywowaną przez Władysława Jagiełłę w 1400 roku.

Między XII a XV wiekiem zbudowano w Polsce pełną strukturę na wzór zachodnio europejski - od szkoły parafialnej po uniwersytet.

Odrodzenie w Polsce

Renesans w Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach północnej Europy (Niemcy, Niderlandy, Anglia, Czechy) zaczyna się z końcem XV wieku i trwa przez cały wiek XVI

Genezę renesansu w Polsce należy wiązać przede wszystkim z kontaktami i stosunkami polsko-włoskimi.

Najbardziej znany włoski humanista działający w Polsce w XV wieku to Filip Buonaccarsi, nazywający się z grecka Kallimachem , współzałożyciel Solidaritas Luteraria Vistulana – pierwszego w Polsce stowarzyszenia literackiego.

Filip Bounaccarsi (Kallimachem) 1437 – 1496

• Humanista włoski

• Sekretarz królów polskich (Władysława Jagiellończyka i Jana Olbrachta)

• Pisarz polityczny

• Nauczyciel synów królewskich

• Wykładowca na Akademii Krakowskiej

Wyjazdy polaków na studia do Włoch

Oprócz przyjazdów włoskich humanistów do polski ważne były coraz częstsze wyjazdy polaków do Włoch.

Z czasem wyjazdy do uczelni zagranicznych – przede wszystkim włoskich – staje się modą i koniecznością dla młodzieży zamożnej. Zwyczaj ten trwa ponad 100 lat i to jemu zawdzięczamy przejęcie wzorów kulturowych europejskich w Polsce.

W XVI w. we Włoszech uzupełniali swoją wiedze m.in. M. Kopernik i J. Zamoyski, Stanisław Hozjusz, Jan Kochanowski.

Peregrynacje

Jeżdżono tam nie tylko po tą wiedzę, ale także po ogólną ogładę umysłową i obyczajową. Odwiedzano dwory możnych, uczono się języka, oglądano dzieła sztuki, uczono się form towarzyskich. Kiedy reformacja dotarła do polski peregrynacje studenckie ruszyły także do uniwersytetów luterańskich i kalwińskich.

Studiowali a granica nie tylko synowie szlacheccy, którzy dość powierzchownie podchodzili do studiów, ale przede wszystkim synowie mieszczańscy, którzy chcieli zostać prawnikami, lekarzami, nauczycielami lub księżmi.

Reformacja w Polsce

W Polsce reformacja czyniła bardzo duże postępy zwłaszcza po śmierci Zygmunta Starego (1525 r.), który był przeciwnikiem nowej wiary. Wcześniej w 1525 roku wielki Mistrz Krzyżacki złożył hołd królowi polski i objął władzę w Prusach jako świecki książę Albracht I. po przyjęciu przezeń luteranizmu Prusy stały się głównym ośrodkiem propagandy luteranizmu na ziemie polskie.

Luteranizm szerzył się raczej wśród mieszczaństwa (głównie niemieckiego), szlachcie bliższy był kalwinizm.

Średnie szkolnictwo różnowiercze w Polsce

W związku z kryzysem Akademii Krakowskiej i dezorganizacją szkól kościelnych, powodowaną przez Reformację, coraz aktywniej rozwijały się szkoły różnowiercze. Szlachta chętnie wysyłała tam swoich synów bo miały wysoki poziom i cieszyły się dobrą opinią ( np. szkoła w Pińczowie, gdzie działał Piotr Statorius).

Przeszkodą w rozwoju szkół różnowierców był natomiast brak szerszego materialnego oparcia. Szkoły katolickie utrzymywały się z fundacji kościelnych, miejskich i dotacji królewskich.

Różnowiercy nie mieli tego typu fundatorów szkolnych. Poszczególne szkoły powstawały tylko tam gdzie znalazł się fundator, a często wraz z jego śmiercią szkoła musiała upaść.

Ponadto istnieniu tych szkół nie sprzyjało rozbicie ideologiczne różnowierców na kilka zwalczających się kierunków (liberalne, kalwini, arianie). Ciągłe spory wstrząsały bytem tych szkół. Mimo to, odegrały one wielką rolę w stuleciu 1550 – 1650 edukują rzesze młodzieży i tworząc ośrodki życia intelektualnego w Polsce i na Litwie.

Powstrzymanie kontrreformacji w Polsce

Rozwój prądów reformacyjnych na ziemiach polskich został wyraźnie wstrzymany w latach 60’ XVI wieku. Wpłynęły na to wydarzenie za granicą – zwłaszcza uchwały soboru trydenckiego, a z 2 strony sytuacja w obozie reformacyjnym w Polsce. Kiedy większość polskiej szlachty traktującej reformacje jako narzędzie walki o zabezpieczenie własnych interesów politycznych i ekonomicznych, osiągnęła swoje cele, coraz częściej porzucała wyznania reformacyjne i powracało do Kościoła katolickiego. Sprzyjały temu spory ideologiczne w łonie kościołów protestanckich i zakonu jezuitów.

Średnie i wyższe szkolnictwo jezuickie w Polsce

Po soborze trydenckim jednym z głównych instrumentów kontrreformacji stał się zakon jezuitów, a zwłaszcza ich szkolnictwo. Kardynał Stanisław Hozjusz w celu wzmocnienia katolicyzmu w Polsce sprowadził jezuitów do Polski w 1564 roku i osadził ich w Braniewie, gdzie założył pierwsze kolegium. Następne powstały w Pułtusku, Wilnie i Poznaniu, dzięki poparciu zamożnych fundatorów, wkrótce całe państwo pokryło się niciom szkół jezuickich. Niektóre kolegia prowadziły wyższe kursy filozofii i teologii, a w 1579r kolegium w Wilnie zostało przekształcone w Akademię, której pierwszym rektorem został x Piotr Skarga.

W Polsce w szkołach jezuickich kładziono nacisk przede wszystkim na wychowanie religijne ( sodalicje, bractwa religijne, dewocja), na bezpłatność kształcenia oraz na opanowanie retoryki, co w oczach szlachty uchodziło za klucz do kariery publicznej.

Przez dużą sieć szkół jezuici dali możliwość kształcenia się dużej rzeszy młodzieży szlacheckiej i mieszczańskiej w Polsce, powstrzymując tym samym wjazdy młodych ludzi na studia do protestanckich Niemiec i do szkół różnowierczych w Polsce, podcinając w ten sposób korzenie rozwoju rodzimej reformacji.

Szkolnictwo parafialne

W drugiej połowie XVI wieku kościół katolicki rozbudował szkolnictwo elementarne. Powstały wtedy szkoły parafialne w miastach, miasteczkach i bogatszych wsiach. Ciężar ich utrzymania spoczywał na proboszczach, a w miastach częściowo na radach miejskich.

W szkołach miejskich często zatrudniano jako nauczycieli byłych studentów Akademii Krakowskiej. Program nauki teoretycznie obejmował przedmioty nauczane w czterech niższych klasach szkół jezuickich

Poziom szkół miejskich był dużo niższy. Nauczyciel wiejski był przede wszystkim sługą kościelnym, podległym proboszczowi i przez niego wybieranym. Byli to przypadkowi ludzie którzy umieli pisać i czytać. Uczono w szkołach czytania, pisania, ministrantury, śpiewu kościelnego i katechizmu.

Polskie szkolnictwo wiejskie w połowie XVII wieku zaczęło zanikać – gdy minęło już niebezpieczeństwo ewentualnego przystąpienia chłopów do ruchu różnowierczego i gdy zwiększyło się obciążenie chłopów na rzecz szlachty. Także wojny tego okresu przechodzące przez Rzeczpospolitą nie sprzyjały rozwojowi oświaty elementarnej na ziemiach polskich.