GADY
Gromada: Reptilia Gady
- aktualnie ponad 6800 gatunków
- w większości lądowe
- występujące formy wodne przystosowały się do tego środowiska wtórnie
- wszystkie gady oddychają płucami
- szkielet jest silnie skostniały
- występuje odcinek szyjny kręgosłupa (nie jak u płazów jeden krąg szyjny)
- pas miednicowy łączy się z kręgosłupem za pomocą co najmniej dwóch kręgów
- występuje obszerna klatka piersiowa
- skóra pokrywająca ciało pozbawiona jest gruczołów
- ciało pokrywają liczne łuski powstające ze zrogowaciałego naskórka
- może występować szkielet zewnętrzny z kości powstających w tkance łącznej skóry
- serce zbudowane jest z dwóch przedsionków i jednej komory
- w porównaniu z płazami przegroda w komorze jest znacznie lepiej rozwinięta (u krokodyli całkowita)
- od serce odchodzą trzy niezależne naczynia:
- tętnica płucna
- prawy łuk aorty
- lewy łuk aorty
- nerki mają budowę nerek ostatecznych - metanephros
- rozdzielnopłciowe
- zapłodnienie wewnętrzne
- jaja są otoczone twardymi, błoniastymi osłonkami (mogą być wysycane solami wapnia)
- jaja bogate w substancje odżywcze składane są zawsze na lądzie
- istnieją formy jajożyworodne, a nawet żyworodne
- w rozwoju nigdy nie występuje stadium larwalne
- podczas rozwoju zarodka tworzą się błony płodowe
SYSTEMATYKA
Gromada: Reptilia - gady
Podgromada: Anapsida
Rząd: Cotylosauria †
Rząd: Testudines - żółwie
Podgromada: Synapsida
Rząd: Pelycosauria †
Rząd: Therapsida †
Rząd: Ictidosauria †
Podgromada: Diapsida
Nadrząd: Archosauria
Rząd: Thecodontia †
Rząd: Crocodilia - krokodyle
Rząd: Saurischia †
Rząd: Ornithischia †
Rząd: Pterosauria †
Rząd: Saurorterygia †
Rząd: Ichthyosauria †
Nadrząd: Lepidosauria
Rząd: Eosuchia †
Rząd: Rhynchocephalia - hatterie
Rząd: Squamata - łuskonośne
Podgromada: Anapsida
- w czaszce brak dołów skroniowych
- czaszka jest zbudowana z masywnych kości
Rząd: Cotylosauria †
- wyłącznie formy kopalne, żyły od górnego karbonu do triasu z rozkwitem w permie
- wykazują szereg cech wspólnych z płazami - między innymi podobne wykształcenie kręgów z rozszerzonymi łukami neuralnymi
- większość mięsożerna
- formy zamieszkujące środowiska wilgotne i podmokłe, jak i typowe formy lądowe
- najprawdopodobniej była to grupa rodowa reszty gadów
Limnoscelis
Rząd: Testudines Żółwie
- od początku istnienia charakteryzują się wyraźną odrębnością morfologiczną od reszty gadów
- zarówno zwierzęta typowo lądowe jak i zamieszkujące wody słodkie i słone
- aktualnie żyje około 245 gatunków zaliczanych do 12 rodzin
- posiadają pancerz składający się z płyt kostnych i tarcz rogowych składający się z dwóch części: grzbietowej (karapaks) i brzusznej (plastron)
- część tułowiowa kręgosłupa (odcinek piersiowy, lędźwiowy i krzyżowy) zrasta się z pancerzem grzbietowym, natomiast żebra zrastają się z pancerzem brzusznym (z tego powodu pas barkowy znalazł się wewnątrz klatki piersiowej)
- w czaszce charakterystyczne jest występowanie łuku jarzmowego, występowanie wtórnego podniebienia kostnego oraz brak zębów
- rolę zębów spełniają pokrywy rogowe
- w związku ze zrośnięciem żeber z pancerzem oraz brakiem mięśni międzyżebrowych ich funkcje spełnia mięsień poprzeczny brzucha
- wszystkie są jajorodne, jaja przeważnie są otoczone wapienną skorupą
- często u gatunków wodnych występują dodatkowe narządy oddechowe w postaci wałków gardzielowych lub pęcherzy analnych
Podgromada: Synapsida
- obejmuje wyłącznie gady kopalne znane z zapisu kopalnego od górnego karbonu do środkowej jury z rozkwitem w permie i dolnym triasie
- z przedstawicieli tej gromady wyewoluowały ssaki
- posiadały łuki skroniowe i jedną parę dołów skroniowych
- początkowo kłykieć potyliczny pojedynczy, u form filogenetycznie młodszych podwójny
- w budowie żuchwy obserwuje się stopniowe powiększanie się kości zębowej
- następuje zmiana stawów żuchwowych - staw typowy dla gadów (kość kwadratowa - kość stawowa) jest zastępowany stawem typowym dla ssaków (kość zębowa - kość skroniowa)
- elementy dawnego stawu żuchwowego przekształcają się w kosteczki słuchowe, powstaje podniebienie wtórne
- zęby typu tekodontycznego (osadzone w zębodołach)
- z wyjątkiem form filogenetycznie najmłodszych posiadały otwór ciemieniowy ( i oko ciemieniowe)
- kręgi typu amficelicznego
- u większości form występuje siedem kręgów szyjnych i dwa-trzy kręgi krzyżowe
- kończyny stopniowo przesuwają się pod tułów
- pod koniec swojego istnienia żyją równolegle ze zwierzętami uznawanymi za ssaki od których były przynajmniej 10 razy cięższe
Rząd: Therapsida †
- występowały od środkowego permu do środkowej jury
- większość była drapieżnikami
- duże doły skroniowe
- uzębienie heterodontyczne, można wyróżnić siekacze, kły, zęby trzonowe
- u form filogenetycznie młodszych występują dwa kłykcie potyliczne
- żuchwa zbudowana z wielu kości
- u wielu form widoczny otwór ciemieniowy
- prawdopodobnie były stałocieplne
- powstaje u nich drugie połączenie żuchwy z czaszką
Cynognathus pochodzący z dolnego triasu, z Afryki, długość 1,5m
Rząd: Ictidosauria †
- występowały w górnym triasie i dolnej jurze
- cechy ssaków są u nich silnie zaznaczone
- zróżnicowane zęby
- żuchwa połączona z czaszką za pomocą dwóch stawów - pierwszego charakterystycznego dla gadów pomiędzy kośćmi: stawową a kwadratową i drugiego charakterystycznego dla ssaków pomiędzy kośćmi: zębową a łuskową
- brak otworu ciemieniowego
- dwa kłykcie potyliczne
Diarthognathus występujący w triasie w Afryce, jego czaszka miała 3,5cm długości
Podgromada: Diapsida
- charakteryzuje się obecnością dwóch dołów skroniowych
Nadrząd: Archosauria
pojawiają się w górnym permie, w mezozoiku dochodzi w obrębie tej grupy do silnej radiacji większość wymiera z końcem kredy
z przedstawicieli tego nadrzędu wyewoluowały ptaki
silnie zróżnicowane
zęby typu tekodontycznego osadzone w zębodołach
brak otworu ciemieniowego
występują żebra brzuszne
Rząd: Crocodilia Krokodyle
- pojawiają się w górnym triasie silny rozwój w jurze i kredzie
- w pasie barkowym brak obojczyka
- erce podzielone na 2 komory i 2 przedsionki
- pojawienie się mięśnia o charakterze przepony - wątroba
- wtórne podniebienie kostne, nozdrza zamykane na wzgórkach kostnych
- ciało pokryte grubymi tarczami rogowymi, pod którymi leżą płytki kostne
- oczy osłonięte przezroczystą powieką
- podczas pływania używają bocznie spłaszczonego ogona
Rodzina: Crocodylidae Krokodyle właściwe
Crocodylus niloticus Krokodyl nilowy
Rząd: Saurischa †
- pojawiają się w górnym triasie a wymierają pod koniec kredy
- drapieżne i roślinożerne
- część osiągnęła duże rozmiary
- dobrze wykształcone doły skroniowe
- występują otwory przedczołowe i często otwory w kościach szczęk
- brak otworu ciemieniowego
- brak obojczyka
- ptaki wyewoluowały z gadów gadomiednicowych
- kręgi krzyżowe w liczbie co najmniej 5 lub 6
- pas miednicowy typowy dla gadów
- charakterystyczne dla tego rzędu jest otwór w zagłębieniu stawu biodrowego
- u niektórych przedstawicieli bardzo mały mózg i rozszerzenie rdzenia kręgowego w okolicy krzyżowej
Brontosaurus, Tarbosaurus bataar
Rząd: Ornithischia †
- dolna jura - wymierają z końcem kredy
- roślinożerne
- formy dwu jak i cztero nożne
- charakterystyczna jest budowa pasa miednicowego - podobny do pasa miednicowego ptaków - kości łonowe nie są zrośnięte i leżą równolegle do kości kulszowych
- przednią część szczęk bezzębna prawdopodobnie pokryta rogową pochwą
- także wśród tego rzędu występowali przedstawiciele o bardzo małych mózgach i rozszerzeniach rdzenia kręgowego w okolicy krzyżowej (nawet 20 razy większe od mózgu)
Stegosaurus
Rząd: Pterosauria †
- dolna jura - wymierają w kredzie
- posiadały zdolność lotu, powierzchnia lotna - fałd skóry
- ciało pokryte łuskami
- kości częściowo pneumatyczne
- posiadały ostre zęby umieszczone w zębodołach lub brak zębów
- odcinek piersiowy prawie nieruchomy
- duże oczodoły
- na mostku występował grzebień- silne podparcie dla mięśni piersiowych poruszających skrzydłami w dół
Rhamphorhynchus
Rząd: Ichthyosauria †
- środkowy trias do końca kredy
- nisza ekologiczna delfinów
- doskonale przystosowane do życia w wodzie
- koniec ogona przekształcony w płetwę
- pokrojem ciała przypominały delfiny
- pas barkowy lepiej wykształcony od miednicowego
- kręgi dwuwklęsłe
- jajożyworodne lub żyworodne
- występuje otwór ciemieniowy
Ophthalmosaurus
Nadrząd: Lepidosauria
- górny perm
- u najstarszych występują 2 pary dołów skroniowych następnie ulegają one redukcji
- uzębienie typu pleurodontycznego lub akrodontycznego
- najliczniejszy nadrząd żyjących aktualnie gadów
Rząd: Rhynchocephalia Hatterie
- wyewoluowały w okresie triasu
posiadają szereg cech prymitywnych, np. dwuwklęsłe kręgi
zachowuje się struna grzbietowa
występuje otwór ciemieniowy
posiadają żebra brzuszne
Sphenodon punctatus
Rząd: Squamata- Łuskonośne (łuskoskóre)
- pojawiają się górnym triasie i nieprzerwanie rozwijają się od czasów współczesnych
- obecnie to najbogatsza w gatunki grupa gadów
- występuje u nich tendencja do redukcji dołów skroniowych- u części pozostaje 1, u reszty brak dołów skroniowych
- uzębienie typu pleurodontycznego lub akrodontycznego [tegodontyczne u ludzi]
- ciało pokryte rogowymi łuskam, głowa tarczkami
- zrogowaciały naskórek jest cyklicznie zrzucany w postaci wylinki
- język bardzo ruchliwy, wysuwany na zewnątrz jamy gębowej
- brak wtórnego podniebienia
- występuje parzysty narząd kopulacyjny będący uchyłkami kloaki
- w jajach brak osłonki białkowej, a zewnętrzna osłonka jest pergaminowa
- występują głównie w klimacie gorącym
Podrząd: Sauria- Jaszczurki [dawniej Sauria, teraz Lacertilia]- Myczko podał Sauria
- otwór ciemieniowy posiada
- brak dolnego łuku skroniowego, u niektórych gatunków także górnego
- ogon ma zdolność autonomii i regeneracji u większości gatunków
- przeważnie kończyny dobrze wykształcone, u niektórych gatunków mogą być silnie zredukowane lub całkowicie zanikać
- czaszka o delikatnej budowie, kości żuchwy połączone ze sobą nieruchomo tak jak kości szczęki
- powieki ruchowe
- widoczne otwory uszne
Chamaeleo ellioti [kameleon Eliota]
Lacerta vivipara [Lacerta żyworodna]
Anguis fragilis [padalec zwyczajny]
Varanus komodoensis [waran z Komodo]
Podrząd: Serpentes- Węże
- ciało silnie wydłużone
- w czaszce brak dołów skroniowych i otworu ciemieniowego
- kręgi proceliczne, żebra połączone ruchomo z kręgami
- wyróżniamy tylko odcinek tułowiowy i ogonowy kręgosłupa
- brak kończyn
- kość kwadratowa ruchomo zestawiona z czaszką, także kości podniebienne, szczęki i żuchwy mogą się względem siebie poruszać
- powieki zrośnięte tworzą przezroczysty okular
- brak ucha środkowego, trąbki Eustachiusza i błony bębenkowej
- lewe płuco ulega zazwyczaj redukcji, prawe zakończone workiem powietrznym
- część gatunków posiada zęby jadowe
Eunectes murinus- anakonda; a. zielona
Pelamis platurus- wąż morski
Dendroaspis polylepis- mamba czarna
Crotalus atrox- grzechotnik teksański