PIERWOTNIAKI
Królestwo: Protista
Diagnoza:
opisano 65 000 z tego 10 000 to pasożyty
organizmy jednokomórkowe
jedno- lub wielojądrowe
wielkość od 1- 500 mikrometrów
żyją pojedynczo lub kolonijnie
poruszają się za pomocą pseudopodiów lub undulipodiów
pinocytoza, fagocytoza, wchłanianie
tlenowe i beztlenowe
odbierają bodźce i reagują na nie (taksje)
rozmnażanie bezpłciowe i płciowe
Typ: Sarcomastigophora
przedstawiciele przybierają różne formy: wiciowca i ameby
poruszają się za pomocą wici i pseudopodiów
jednokomórkowe bądź kolonijne
autotroficzne lub heterotroficzne
Podtyp: Mastigophora (wiciowce)
grupa polimorficzna składająca się z wielu samodzielnych grup
narządem ruchu są wici (1 lub bardzo wiele)
rozmnażają się przez podział podłużny, tylko niektóre płciowe
występują heterotrofy i autotrofy (pojawia się myksotrofizm)
rzadko wytwarzają pseudopodia
Gromada: Phytomastigophora (wiciowce roślinne)
obecność plastydów (najczęściej chloroplastów)
występuje stigma związana z plastydami (volvox) lub znajdująca się u podstawy wici (Euglena)
najczęściej występują w postaci wiciowca
materiałem zapasowym jest skrobia
łatwo przechodzą w postać palmelli
wiele gatunków tworzy cysty przetrwalnikowe i rozmnażania
obecnie do gromady wiciowców roślinnych zalicza się 9 rzędów
Rząd: Dinoflagellata (bruzdnice)
gatunki morskie oraz słodkowodne
obecność 2 wici
posiadają 2 bruzdy: poprzeczną i podłużną
występują celulozowe pancerzyki
plastydy zawierają chlorofil któremu towarzyszą inne barwniki: peridinina (złocisto żółte), dinoksantyna (brunatna), hematochrom (czerwona)
osobniki heterotroficzne, wyposażone w trichocysty
rozmnażanie przez podział ukośny na 2 komórki
GATUNKI:
Gymnodinium sanguineum
G. pulchellum
Noctiluca miliaris
Ceratium hirudinella
Rząd: Euglenida (eugleny)
słodkowodne
stanowią element fitoplanktonu
w przedniej części ciała zagłębienie w formie ampułki zwane zbiornikiem lub rezerwuarem z dwoma wiciami
ciało pokryte ornamentowaną pellikulą
materiał zapasowy: paramylon
plastydy zawierają chlorofil oraz hematochrom
GATUNKI:
Astasia longa
Euglena viridis- zielona
Euglena gracilis- klejnotka
! Rząd: Volvocida (toczkowce)
słodkowodne i morskie
żyjące pojedynczo lub w koloniach
kształt przeważnie kulisty
obecność 2, niekiedy 4 wici
chloroplasty zawierające chlorofil
materiał zapasowy: skrobia
występuje rozmnażanie płciowe (nie u wszystkich)
GATUNKI:
Chlamydomonas volvox
Polytomella
Gromada: Zoomastigophora (wiciowce zwierzęce)
grupa polifiletyczna
wyłącznie organizmy heterotroficzne
brak plastydów i stigmy
1 wić lub wiele
Brak osłon celulozowych
aeroby oraz całkowite anaeroby
podział podłużny, u niektórych grup proces płciowy
dużo gatunków pasożytniczych
Rząd: Kinetoplastida (świdrowce)
kinetoplast, jedna bądź dwie wici
błona falująca
pellikula wzmocniona elementami tabularnymi
silny polimorfizm
większość przedstawicieli to pasożyty
Rodzina: Trypanosomatidae
Rodzaj: Trypanosoma
T. brucei gambiense
- Afryka Środkowa I Zachodnia
- Glossina palpalis i G. tachinoides- wektory, Tse- Tse
- śpiączka afrykańska
T. brucei rhodesiense
- Afryka Wschodnia i Środkowa
- Glossina morsitans, G. swinnertoni i G. pallidipes
- śpiączka afrykańska
T. Cruz
- Ameryka Południowa i Środkowa
- rodzaj Rhonius, Triatoma lub Panstrongylus
- Trypanosomoza amerykańska tzw. choroba Chagasa
Rodzaj: Leishmania
L. donovani
- Azja Południowa i Wschodnia, Ameryka Południowa i Środkowa, Afryka, sporadycznie w Europie
Rodzaj: hlebotomus lub Lutzomyia
- Leiszmanioza narządowa (kala- azar, gorączka Dum- Dum)
L. tropica
- Azja, Afryka, kraje śródziemnomorskie
- rodzaj Phlebotomus
- Leiszmanioza skórna (wrzód skórny)
L. brasiliensis- śluzówkowa
Rząd: Trichomanadida (rzęsistkowce)
od 4 6 wici
1 bądź 2 błony falujące
posiadają charakterystyczny cytoszkielet (aksostyle, pelta, kosta, kresta)
nie posiadają mitochondriów a ich funkcje pełnią hydrogenosomy
materiał zapasowy- glikogen
Trichomonas vaginalis (rzęsistek pochwowy)
- należy do pasożytów kosmopolitycznych
- na świecie zarażonych jest kilka milionów osób
- źródłem bezpośredniego zarażenia jest przede wszystkim stosunek płciowy
- rzęsistkowica narządów płciowych i moczowych
T. tenax (rzęsistek policzkowy)
- kosmopolityczny
- rzęsistkowica jamy ustnej
T. hominis (rzęsistek jelitowy)
- rzęsistkowica przewodu pokarmowego
Rząd: Diplomonadida (Lamblie)
występuje kariomastigont składający się z jednego jadra i 4 wici
brak mitochondrium i aparatu Golgiego
ciałko podstawowe wici zgrupowane w 1 miejscu
u niektórych występuje tzw. tarcza czepna
łatwo tworzą cysty
Giardia intestinalis
- należy do pasożytów kosmopolitycznych
- występuje w dwóch postaciach: trofozoitów i cyst
- zarażenie następuje przez jamę ustną
- giardioza (lamblioza)
Podtyp: Sarcodina (zarodziowe)
11 tysięcy gatunków
Formy wolno żyjące, komensaliczne i pasożytnicze
Zamieszkują wody słodkie, słone i wilgotne miejsca
Brak pellikuli
Brak stałego miejsca pobierania pokarmu
Narząd ruchu- pseudopodia (filopodia, lobopodia, aksopodia)
Istnieją gatunki wytwarzające jako narząd ruchu wić
Rozmnażanie bezpłciowe: podział, pączkowanie, podziały wielokrotne, rozmnażanie płciowe bardzo rzadko
Nadgromada: Rhizopoda (Korzenionóżki)
lobopodia i filopodia
plazma zróżnicowana na ekto- i endoplazmę
formy słodkowodne zaopatrzone w wodniczki tętniące
rozmnażanie: podziały (w tym wielokrotne)
formy wolno żyjące i pasożyty
Gromada: Filoza (ameby palczaste)
wytwarzają filopodia
należy tu większość tzw. ameb oskorupionych
budują skorupki (pseudochitynow lub krzemionkowe)
często występuje m.in. kanibalizm
odżywiają się glonami, grzybami i innymi pierwotniakami
tworzą cysty
Rząd: Testacea (ameby oskorupione)
tworzą skorupki
zamieszkują wody słodkie i torfowiska
tworzą cysty
GATUNKI:
Arcella gibbosa
Diflugia sp.
Gromada: Lobosa (ameby płatowate)
wytwarzają lobopodia
formy jedno- lub wielojądrowe
rozmnażanie- podział
głównie pasożyty zwierząt i człowieka
Rząd: Amoebida (ameby nagie)
brak skorupki
tworzą cysty
większość to gatunki wolno żyjące: słodkowodne, morskie, glebowe (zdarzają się pasożyty)
GATUNKI:
Entameba histolytica (pełzak czerwonki)
- pasożyt kosmopolityczny
- występuje w postaci trofozoitów i cyst
- pełzakowica jelitowa lub pozajelitowa
E. coli (pełzak okrężnicy)
- pasożyt kosmopolityczny, szczególnie częsty na obszarach o niskim poziomie sanitarnym
- występuje w postaci trofozoitów i cyst
- komensal jelita grubek
E. gingivalis (pełzak dziąsłowy)
- kosmopolityczny
- występuje w postaci trofozoitów, nie tworzy cyst
- występuje w jamie ustnej, gardle i oskrzelach, nie patogenny dla człowieka
Rząd: Schizopyrenida
wolno żyjące
poruszają się za pomocą pojedynczego, zaokrąglonego pseudopodiom
mogą tworzyć stadium wiciowca
w niektórych warunkach patogenne dla człowieka
GATUNKI:
Acanthaameba castellanii
- kosmopolityczny
- występuje w postaci trofozoitów i cyst
- ziarniakowe pełzakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu, pełzakowe zapalenie rogówki
Naegleria fowleri
- kosmopolityczny
- występuje w postaci trofozoitów i cyst
- pełzakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu (choroba pływaków)
Nadgromada: Mycetozoa (śluzowce)
na pograniczu pierwotniaków i grzybów
brak ścian celulozowych i chitynowych w stadium troficznym
ściany występują tylko w stadiach przetrwalnikowych
lobopodia
Gromada: Acrasea (akrazjowce)
Gromada: Plasmodiophorea
zarodniki mają ściany chitynowe
formy troficzne przyjmują postać plazmodium
pływki wicowe
Typ: Apicomplexa (sporowce)
obecność tzw. aparatu apikalnego
skomplikowany rozwój połączony z przemianą pokoleń
występowanie w pellikuli mikroporów służących do odżywiania
grupa pasożytnicza przystosowana przede wszystkim do pasożytnictwa wewnątrzkomórkowego
Gromada: Sporozoea
Rząd: Fucocida (Kokcydia właściwe)
bardzo drobne pasożyty wewnątrzkomórkowe
trofozoit nie ma zdolności do ruchu
w rozmnażaniu płciowym gametogamia i gamontogamia
w trakcie schizogonii mogą powstawać cysty
głównie pasożyty zwierząt i człowieka
Toxoplasma gondii
- pasożyt kosmopolityczny
- występuje w różnych postaciach troficznych (trofozoity, bradyzoity)
- wywołuje toksoplazmozę nabytą lub wrodzoną
Eimeria tenella
- pasożyt kosmopolityczny
- stanowi bardzo poważny problem w hodowli kur
- kokcydioza
Crytosporidium parvum
- pasożyt kosmopolityczny
- stadium inwazyjnym jest oocystę zawierająca sporozoity
- kryptosporidioza
Babesia bigemina / divergens
- pasożyt kosmopolityczny
- pasożytują w erytrocytach bydła (żywiciel pośredni)
- żywiciel ostateczny- kleszcze
- babeszjoza (gorączka teksaska)
Rząd: Haemosporida (krwinkowce)
pasożyty krwi kręgowców (głównie erytrocytów)
występuje gametogamia
ruchliwa zygota- ookineta
w rozwoju występuje żywiciel pośredni i ostateczny
Plasmodium ovale (zarodziec owalny)
P. vivax (ruchliwy)
P. malariae (pasmowy)
P. falciparum (sierpowy)
Plasmodium sp.
strefa tropikalna I subtropiklana
wektorem są samice komara z rodzaju Anopheles
malaria (zimnica)
Typ: Ciliata (orzęski)
obecność rzęsek (tworzą rzędy zwane kinetami)
komórka zaopatrzona jest w cytostom (leżący na dnie peristomu) i cytopyge
obecna pellikula
ektoplazma stosunkowo gęsta i bogata w elementy strukturalne (liczne alweole, elementy szkieletowe, mitochondria, struktury włókniste i tabularne)
skomplikowana budowa rzęsek (kinetozom, fibrylla postciliarna i transwersalna, kinetodesma, nematodesma)
w endoplazmie liczne wodniczki tętniące i pokarmowe
aparat jądrowy: mikronukleus i makronukleus
rozmnażanie: podział na 2 osobniki potomne (proter i opistor); koniugacja (bez zwiększenia liczby osobników); autogamia (samozapłodnienie)
przeważnie ruchliwe, są też formy osiadłe
zamieszkują toń wodną, dno zborników
przeważnie wolno żyjące, nieliczne pasożyty
Gromada: Kinetofragminophora
orzęsienie słabo zróżnicowane
występują fragmenty kinet położone wokół gęby lub wnikających do przedsionka oraz do jamy gębowej
infraciliatura posiada dobrze rozwinięte kinetodesmy
występują związane z gębą trichity- pałeczki zbudowane z nematodesm; otaczają one cytostom i cytofarynks
rozmnażanie przez podział i pączkowanie
Didinium sp.
Lacrymaria sp.
Dileptus sp.
Rząd: Entodiniomorpha
orzęsienie zredukowane do kilku grup rzęskowych
ciało pokryte grubą, sztywną pellikulą
żyją w żwaczu i czepcu zwierząt parzystokopytnych i jelicie grubym nieparzystokopytnych odżywiających się pokarmem roślinnym
Balantidium coli (szparkosz okrężnicy)
- pasożyt kosmopolityczny, rozpowszechniony głównie w krajach tropikalnych
- trofozoit i cysta
- balantidioza
Gromada: Oligohymenophora
orzęsienie zróżnicowane na gębowe i somatyczne
infraciliatura posiada konetodesmy
u niektórych grup występują trichocysty
orzęsienie gębowe posiada duży stopień autonomii (składa się z 3-4 gębowych membran i membranelli)
gęba przesunięta nieco ku tyłowi (znajduje się na dnie jamki gębowej)
kształt komórki elipsoidalny bądź owoidalny skierowany ostrzejszym biegunem ku tyłowi
większość to gatunki wolno żyjące, znaczna ich część odżywia się bakteriami i drobnymi glonami, liczne są formy drapieżne
tworzenie cyst przetrwalnikowych i służących do rozmnażania
Paramecium aurelia
P. caudatum
P. bursaria
Rząd: Peritrichida
Vorticella sp.- wirczyk
adoralna spirala dobrze widoczna, duża
aboralny koniec ciała zajmuje skopule służącą do przytwierdzenia do podłoża
kielichowaty lub bryłkowaty kształt ciała
osiadłe, wolno żyjące lub endoksomensalne
Gromada: Polyhymenophora
różnorodny kształt ciała
duża amoralna spirala składająca się z licznych membranelli gębowych
rozmaite orzęsienie
pojedynczy mikronukleus (u wielu gatunków kilka) i makronukleus ( u wielu gatunków rozrobiony na wiele fragmentów)
podziały przebiegają w różny sposób
zamieszkują wody słodkie i morza
Rząd: Heterotrichia
duże rozmiary, różnorodny kształt ciała
wielka spirala adoralna
aparat jądrowy słabo zróżnicowany
wolno żyjące, komensale
Stentor sp.- trąbacz
Stylonchia sp.- małżynek
Euplotes sp. - małżynek