1. Muzyka w kulturze polskiego baroku. Rola dworu królewskiego, dworów magnackich, ośrodków kościelnych i klasztornych. Polsko-włoskie kontakty muzyczne.

1. Muzyka w kulturze polskiego baroku.

Koniec XVI wieku - zmiana organizacji muzyków działających na dworze królewskim, polegająca na wprowadzeniu zwyczaju wydzielania w ramach poszczególnych dworów grup muzyków o określonych obowiązkach. Termin capella w odniesieniu do zespołu muzyków Zygmunta III pojawił się dopiero w latach 90. XVI wieku. Wiele zespołów wokalnych przekształcało się w kapele wokalno-instrumentalne (związane z rozrastającym się repertuarem). Ze względu na dualizm stylistyczny muzyki XVII wieku (prima i seconda practica) potrzebne były także chóry wykonujące muzykę a’capella.

KAPELA – zespół muzyczny wokalny, instrumentalny lub wokalno-instrumentalny, pełniący obowiązki muzyczne. Utrzymywana przez króla, biskupów, magnatów, prymasa.

1. Rola dworu królewskiego.

Król utrzymywał swoich muzyków z dochodów własnych. Zygmunt III Waza NIE przyjął kapeli po Stefanie Batorym.

• Dwór Wazów

Przewija się ok. 250 muzyków. Początkowo dominacja muzyków włoskich.

• Zespoły:

- kapela prywatna (kilkadziesiąt osób)

- zespół wojskowy (piszczkowie itd.)

- kapela jarmczarska

- da camera (lutniści, organiści)

• Zygmunt III Waza (panuje: 1587 - 1632)

  • 1592 – Ślub Króla z Anną Habsburżanką; przybywają muzycy i tancerze dworu cesarskiego. Punkt zwrotny.

  • 1594 – Król wysyła posłańca do Włoch, by sprowadził muzyków; przywiózł 16 muzyków, w tym LUCA MARENZIO (!). Zespołem polskim kierował Krzysztof Klabon.

  • Następuje połączenie zespołu włoskiego i polskiego – kier. Klabon (1598r. po wyjeździe Marenzia).

  • Giulio Cesare Gabussi – kolejny włoski muzyk, kierownik kapeli od 1601r. aż do połowy XVII wieku. Wówczas kapelmistrzami są wyłącznie Włosi:

  • Asprilio Pacelli (1602-1623)

  • Giovanni Freancesco Anerio (1625-1630)

  • Za czasów Zygmunta III przewinęło się ok. 130 muzyków.

  • Władysław IV (panuje: 1632 – 1648)

    • Kapelmistrz: Marco Scacchi (od 1632, pełni tę funkcję jeszcze w pierwszym roku panowania Jana Kazimierza)

    • 1637 – ślub Króla z Cecylią Renatą; wydarzenie muzyczne

    • Antoine Gallot d’Angers – francuski lutnista

    • Vergilio Pucitelli – librecista, prawdopodobnie kastrat, werbował muzyków z Wenecji

  • Jan Kazimierz (panuje: 1648 – 1668)

    • Kapelmistrz: Marco Scacchi (wyjeżdża do Włoch, oczekuje się jego powrotu, do 1652 nie mianuje się nowego kapelmistrza). Bartłomiej Pękiel – I kapelmistrz, który nie pochodzi z Włoch(!). Jacek Różycki – kapelmistrz od 1657 roku; tzw. „Kapelmistrz czterech królów”.

    • Więcej miejscowych instrumentalistów

    • Śpiewacy włoscy

    • Część muzyków z dworu Władysława IV.

  • Jan Korybut Wiśniowiecki (panuje: 1669 - 1673)

    • Kapelmistrz: Jacek Różycki

    • Mało danych

  • Jan III Sobieski (panuje: 1674 - 1696)

    • Kapelmistrz: Jacek Różycki

    • Grupa bandurzystów

    • Kapela jarmczarska

  • Dwór Saski

Dzielą czas pomiędzy Warszawę i Drezno.

• August II Mocny

  • Dzieli muzyków pomiędzy Warszawę i Drezno.

  • 1697 – 1707 – królewska kapela dworska liczy 41 osób. Kapelmistrz Różycki i Schmidt.

  • 1707 – po rozwiązaniu kapeli pojawia się orkiestra.

  • 1716 – 33 – zespół „Notre orchestre de Pologne” – byli w Warszawie 6 razy, na wzór francuski (wpływ Ludwika XIV). Kierownik Schulze.

• August III

  • Wizyty zespołów drezdeńskich

  • Wystawiano opery m.in. Hassego

1. Rola dworów magnackich

Wzrost liczby stałych kapel magnackich, część z nich na poziomie profesjonalnym. Magnaci niemający własnych kapel, wynajmowali muzyków na konkretne uroczystości. Muzyka na dworze magnackim pełniła różne funkcje: wojsko, taniec, biesiada, kaplica.

• Rodziny:

  • Radziwiłłowie

    • Albrecht

    • Mikołaj Krzysztof zw. Sierotką

    • Krzysztof II

    • Michał Kazimierz

  • Sapieha

    • Kierownik kapeli G. B. Cocciola, gdy było 24 muzyków

    • Lew

    • Kazimierz Leon

  • Zamoyscy

  • Myszkowscy

  • Braniccy

  • Tyszkiewiczowie

• Magnaci kościelni:

  • Wojciech Baranowski

    • Pułtusk, Łowicz

    • Kapelmistrz i organista: Mikołaj Zieleński

  • Andrzej Batory

    • Zatrudniał muzyków włoskich

    • Jemu dedykował V księgę motetów Palestrina

  • Andrzej Tylicki

  • Karol Ferdynand Waza

    • Zatrudnia muzyków włoskich i członków kapeli królewskiej

1. Rola ośrodków kościelnych i klasztornych

• Katedry:

  • Wawel (1619 – fundacja zespołu instrumentalnego). Kapela rorantystów – powołana w 1543 przez Zygmunta Starego (9 prebendariuszy, 1 kleryk, prepozyt)

  • Wilno – 1628

  • Płock – 1642

  • Włocławek – 1654

  • Poznań – 1650

• Kolegiaty:

  • Łowicz

  • Tarnów

  • Pilica

• Klasztory:

  • Jasna Góra – Paulini

  • Warszawa – Jezuici

  • Kraków – Jezuici

  • Oliwa – Cystersi

  • Bractwa przy parafiach (Fara w Grodzisku, Arcykonfraternia przy Archidiecezji w Warszawie)

1. Polsko-włoskie kontakty muzyczne

Na dworze polskim obecni byli zarówno włoscy kompozytorzy (Marenzio, Scacchi, Anerio, Pacelli itd.), jak i instrumentaliści i śpiewacy. Do 1652 roku funkcję kapelmistrza pełnili wyłącznie muzycy pochodzenia Włoskiego. Ponadto wykonywano kompozycje włoskie, włoskie drammi per musica, dialogo itd.

II Prima i Seconda practica teorii Marca Scacchiego i twórczości miejscowej wczesnego baroku.

Szeroko ujęta kwestia stylu.

Klasyfikacja Marco Scacchiego:

- prima practica – utwory wokalne

- seconda practica – utwory ze wsparciem instrumentalnym

1. Prima practica

Utwory wokalne, czasem z towarzyszeniem organów.

• Gatunki:

  • Cykle mszalne

  • Pojedyncze części mszalne

  • Motet

• Ośrodki:

  • Wawel

Dużo repertuaru anonimowego dla kapeli wawelskiej, który powstawał na bieżąco. Związane jest to z możliwościami wykonawczymi (Kapela rorantystów – 9 śpiewaków, wykonywali muzykę w kaplicy zygmuntowskiej o małych rozmiarach)

• Kompozytorzy:

  • Jan Borzym

  • Krzysztof Klabon

  • A. Orgas

  • A. Pacelli

  • F. Anerio

  • F. Lillius

    • Missa Tempore Paschali

    • Missa a quarto voci

    • Missa brevissima (2 chóry)

  • Bartłomiej Pękiel

W pierwszej części życia związany był z dworem królewskim, dlatego komponował w stylu moderna. Po okresie wojen szwedzkich wyjeżdża do Krakowa, gdzie działa w Katedrze wawelskiej (1658-70)

Utwory w prima practica:

• Missa brevis

• Missa Paschalis

• Missa a 4 voci

• Missa secunda

• Missa na 4 równe głosy

• Missa z brakiem jednego kontraltu

• Maciej Łukasiewicz

  • Cykl na Boże Narodzenie

• Grzegorz Gerwazy Gorczycki

  • 2 Missa Rorate

  • Missa Paschalis

• Łowicz

Biskup Wojciech Baranowski

Mały zespół z towarzyszeniem organów

• Kompozytorzy:

  • Mikołaj Zieleński

    • Technika przeimitowania (np. In Monte Oliveti)

    • Wyraźne kadencjonowanie

    • Zmiany metrum – przykład zakorzenienia w polifonii XVI w.

  • Marcin Mielczewski

    • 5 mszy (Missa rorate, Requiem (!), Msza do św. Jana) na alt, 2 tenory, bas. Znane z odpisów.

    • Uważany z b. dobrego kompozytora, znany z traktatów

  • Jan Radomski

    • 2 Requiem

    • Missa de Sancta Cruce

  • Stanisław Sylwester Szarzyński

    • Missa Septem Dolorum

• Jasna Góra

  • Kompozytorzy:

    • Brat Władysław (Aleksander Leszczyński)

      • 2 msze (zag.)

      • Missa per octavas

• Prusy

  • Kompozytorzy:

    • Johannes Zelschner

      • Missa Parodia

      • Angelus ad Pastorem

• Dwór Królewski

Nie od razu seconda practica.

• Kompozytorzy:

  • A. Pacelli

Msze polichóralne

• Ave Maris Stella

• De pasiones Domini

• G. F. Anerio

Na Wawelu przeróbki Palestriny

• Missa Pappae Marcelli (3 gł)

• Missa Ave Maria

• M. Scacchi

1633 r. Rzym – Tom mszy „Missarum quattuor libre primus” dedykowane Władysławowi IV.

1. Seconda practica