ANTROPOLOGIA PODRÓŻY

Wykład 1

[ Czym jest podróż: ]

• Voyage (ang) , viaje (hiszp), viaggio (wł), eise (niem), rejse (dun), resa (szw.);

• Starożytność:
  - Abraham;
  - Odyseusz;
  - podróże misyjne apostołów;
  - Aleksander Wielki (zabierał badaczy, którzy badali kulturę);
  - Herodot;
  - koczownicze ludy, które doprowadziły do upadku Imperium Rzymskiego;
  - pielgrzymki: Delfy, Olimpia, igrzyska olimpijskie;

• Średniowiecze:
  - krucjaty;
  - pielgrzymki;
  - podróże handlowe związane z Azją i Europą;
  - studenci – jedna z najważniejszych grup podróżujących średniowiecza;
  - waganci – żacy, którzy podróżują;

• Czasy nowożytne:
  - podróżowanie masowe – renesans, fascynacja antykiem, podróże do Grecji i Włoch (XVI-XVII wiek);
  - rewolucja przemysłowa, fascynacja nowoczesnością – podróże do Anglii;
  - fascynacje oświeceniowe – galerie osobliwości, galerie postaci (Album Amicorum);
  - kavaliertour – podróż kawalera, podróż szlachcica, koniec XVI wieku;
  - grand tour – od kavaliertour – podczas podróży nauka języków, podziwianie nowoczesnych fabryk, doskonalenie sztuki konwersacji, doświadczenia o charakterze seksualnym, trwała rok, toczyła się śladem najważniejszych miejsc w Europie, nie każdy mógł sobie pozwolić – wyłącznie szlachta, młodzieńcy nie byli cenieni, daleko im było do dojrzałości;
  - wyjazdy do wód i uzdrowisk (XVII wiek);
  - zmiany praw pracowniczych – ruch robotniczy, tzw. wolne soboty, idea ucywilizowania robotnika, dostrzega się, że robotnik bardziej wypoczęty lepiej pracuje (zwiększa się jego wydajność);
  - postęp technologiczny (XVIII wiek) – kolej, więcej możliwości podróżowania, stałe linie łączące największe miasta w Europie, parostatki;
  - 1841 r. – narodziny turystyki: wycieczka Thomasa Cooka (ojciec turystyki masowej);
  - system wałczerów (Cook);

[ Turystyka: ]
- Grand tour turystyka, turysta;
- 1838 r. Stendhal „Wspomnienia pewnego turysty”;
- 1847 r. Xawery Łukaszewski;

• Pojęcie turystyki:
  - W. Hunziker – turystyka to coś innego, niż praca, to nie to samo, co osiedlenie;
  - (UN) WTO – ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych nie dłużej niż rok;
  - K. Przecławski – całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, dobrowolność, czasowa zmiana miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia, wejście w kontakt z nowym środowiskiem;
  - K. Podemski – utowarowiona podróż, świadczona jako usługa, produkt na sprzedaż, dobro konsumpcyjne;

• Podziały:
  - wyjazdowa/przyjazdowa;
  - międzynarodowa/krajowa;
  - krótkoterminowa/długoterminowa;
  - wypoczynkowa/wycieczkowa/kwalifikowana;
  - erototurystyka/enoturystyka (związana z winami)/eutanoturystyka (związana z eutanazją)/tanatoturystyka (do miejsc, które są związane ze śmiercią);
  - kulturowa/sportowa/towarzyska/biznesowa;
  - zorganizowana/niezorganizowana;
  - indywidualna/grupowa;

• Refleksja naukowa:
  - Przełom XIX/XX wieku – pierwsze publikacje;
  - zainteresowanie ekonomistów;
  - antropolodzy, socjolodzy;
  - „Journal of Travel Research” (1968);
  - „Annals of Tourism Research” (1973);

[ Interdyscyplinarność badań: ]
- nauka interdyscyplinarna;
- czerpanie doświadczeń z różnych nauk i dyscyplin;
- skala mikro skala makro;
- interpretacja funkcjonalność;

• W kręgu dyscyplin:
  - antropologia podróży antropologia turystyki socjologia podróży;

• Kluczowe zagadnienia:
  - autentyczność/nieautentyczność;
  - relacje host and guest;
  - przemiany kulturowe;
  - wyobraźnia turystyczna i spojrzenie turysty;

Wykład 2

[ Podróż, jako metafora życia: ]

• homo viator – podróżować, wędrować, żyć;

• „Błądzi człowiek, póki dąży”;

• „Trudno iść przez życie wieloma drogami jednocześnie”;

• „Podróże kształcą wykształconych”;

• „Zawsze obieraj drogę najkrótszą, albowiem krótka droga jest naturalna”;

[ Metafora podróży: ]

• podróż życie;

• podróżnik człowiek;

• towarzysze podróży rodzina, przyjaciele;

• droga sposób życia;

• przemieszczanie się stan;

• cel drogi cel życia;

[ „Podmetafory podróży”: ]

• ludzie powinni mieć cele w życiu;

• ludzie powinni tak postępować, aby owe cele osiągnąć;

• stany są byciem w jakimś miejscu;

• zmiana nastroju, zmiana tożsamości – przemieszczanie się z miejsca do miejsca;

• przyczyny są siłami wpływającymi na ruch;

• czyny są efektem własnych decyzji;

• zamiary, zamysły są celami;

[ Metonimia podróży: ]

• podróż traktowana jako część życia – doświadczenie:
  - ciężka podróż – trudne doświadczenie,
  - łatwa podróż – przyjemne doświadczenie,
  - szybkie poruszanie się – szybki progres,
  - wolne poruszanie się – wolny progres,
  - trudne warunki – ciężkie okoliczności,
  - wyboista ścieżka – trudne przeżycia,
  - gładka ścieżka – łatwe przeżycia;

[ Podróż jako motyw literacki: ]

• G. Van den Abbeele – „Travel as metaphor: from Montaigne to Rousseau”;

• Joseph Conrad;

• Herodot;

• Homer;

• Dante Alighieri;

• Servantes;

• Goethe;

• Marcel Proust;

• Vladimir Nabokov;

[ Literacki wzorzec osobowy: ]

• Żyd Wieczny tułacz;

• Latający Holender – przeklęty statek;

• Odyseusz (Ulisses) – tułaczka, podróż do celu, zbaczanie z celu;

[ Podróż, jako perswazja: ]

• Carlo Michelstaedter (1887-1910):
  * życie samowystarczalne, wolne, pozbawione pragnień;
  * uważność teraźniejszości, gdyż „żyjemy nie po to, aby żyć, lecz aby życie dobiegło już końca, aby być bliżej śmierci, aby umrzeć;
  * perswazja, czyli swobodna wędrówka, a nie model napoleońskiej miłości wg Rotha;
  * zmierzanie w określonym celu, ale z gotowością zboczenia z drogi;

[ Podróż jako obcość: ]

• nieznany wśród nieznanych;

• cudzoziemiec nawet we własnym domu;

• spotyka innych – obcych, jak on;

• oderwanie od prawdziwego życia (Otto Waininger);

• obojętność wobec świata (Elias Canetti);

[ Podróż jako możliwość: ]

• nigdy nie wiadomo, co się zdarzy;

• dotychczasowe pewniki zostają poddane w wątpliwość;

• dostrzeżenie alternatywnych światów;

• ryzyko klęski i ulotności;

• „Człowiek czuje jak wiatr przenika przez szczeliny w budowli przyczyn i skutków” – C. Nooteboom;

[ Dwa modele podróży: ]

• model klasyczny:
  * Henryk von Ofterdingen” Novalisa;
  * bildungsroman: Dokąd zmierzamy? – Wciąż do domu;
  * Kolistość podróży;
  * Podmiot choćby zagubił się w wirze spraw, odnajduje w końcu siebie i stawia czoła zamętowi;

• model nowoczesny:
  * „Gra szklanych paciorków” Hermana Hessego;
  * Także Bildungsroman: Dokąd zmierzamy? – Wciąż naprzód.
  * podróżowanie to ucieczka, zerwanie więzi, przekraczanie granic;
  * podróżowanie by odkryć jedynie niemożność ostatecznego ukształtowania swojego „ja”;
  * Ubermensch – pozaczłowiek;

Literatura: A. Wieczorkiewicz „Wędrowcy fikcyjnych światów: pielgrzym, rycerz i włóczęga”

Wykład 3

Podróżnicze narracje

[ Magris „contra” Rousseau: ]

• zarówno pisanie, jak i podróżowanie nigdy nie ma końca, żeby pisać trzeba podróżować – Magris;

• żeby napisać dobry tekst nie trzeba wcale wyjeżdżać, wystarczy się dobrze nad nami samymi zastanowić – Rousseau;

[ Piśmiennictwo podróżnicze: ]

• relacje kupieckie (np. opis podróży Ibrahima ibn Jakuba);

• sprawozdania dyplomatyczne (np. poseł Herbestein do Iwana Groźnego);

• relacje uczonych (np. podróże na uniwersytety – od Petrarki po Erazma z Rotterdamu);

• relacje pielgrzymów (np. Michała Sierotki Radziwiłła do Ziemi Świętej);

• opisy podróży monarchów (np. transport zwłok Radziwiłłówny do Wilna);

• Silva rerum;

• „Podróżnikom, jak myśliwym, wybaczyć trzeba niepowstrzymaną skłonność do blagi i fantazji”

[ Ars apodemica: ]

• Ars apodemica – grec. Sztuka _ być poza domem, w podróży;
  Prudentia peregrinandi – łac. Pełen rozwagi, rozważny + przemieszczać się, podróżować;

• pierwsza próba uporządkowania encyklopedycznej wiedzy o świecie i jej pedagogicznego przysposobienia;

• od renesansu aż do oświecenia;

• rozwój na protestanckich uniwersytetach;

• kierowanie do ludzi dojrzałych, humanistów, udających się w podróż, by pogłębiać swoją wiedzę, samodoskonalić się, od XVII wieku adresatem był młodzieniec wyruszający na Grand Tour;

• uporządkowany układ:

- definicja podróży (pregrinandi <-> vagari);
- porady (kiedy, z kim, jakim typem transportu, zalecenia higieniczne, dietetyczne, medyczne);
- rady dotyczące obyczajowości, strategie postępowania w zależności od kultury i religii;
- jak posługiwać się mapami, jak obserwować, stawiać pytania, gromadzić i spisywać informacje;

[ Ars apodemica: ]

• cele:
  - dać podróżnym wiarę w siebie w obliczu tego, co nieznane (niewiadome);
  - uzbroić się w zdolność właściwego odróżniania rzeczy ważnych od trywialnych;
  -dać receptę na to, co zrobić z tą nowo nabytą wiedzą;
  *koniec XVIII wieku – podział:
  - czysta apodemika (krajoznawcze, topograficzne);
  - opisy romantyczne (spojrzenie estetyzujące, pejzaż);
  - Franz Posselts, „Apodemik oder die Kunst zu reisen” (Leipzig 1795);

[ Reportaż podróżniczy: ]

• Reportaż – „bękart literatury pięknej i brukowej popołudniówki”
  Poziom typologii: Rodzaje, gatunki, odmiany
  Przykład: Informacja, publicystyka; reportaż, reportaż podróżniczy;

• pogranicze literatury i publicystyki:
  - publicystyczność reportażu – w tematyce lub/i funkcji, którą ten gatunek spełnia, natomiast literackość w sferze stylu (formy);
  - informacja odzwierciedla rzeczywistość, publicystyka na nią reaguje;

[ Dwa modele reportażu: ]

1. Wyeksponowanie nadawcy lub odbiorcy

2. Wyeksponowanie samej podróży

[ Rozwój reportażu: ]

• Gatunek wtórny, wykorzystujący chwyty stylistyczne głównie z dwóch pierwotniejszych gatunków

• Opis – służy przybliżeniu odbiorcy odwiedzanych miejsc

• Opowiadanie – sprawozdanie z kolejnych etapów perygrynacji

• Nowy chwyt stylistyczny – rozważanie pojawia się dopiero w XX wieku, służy ilustracji, uogólnieniu, obiektywizacji, uabstrakcyjnieniu istoty zjawisk przedstawionych w nadrzędnych segmentach tekstu – wpływa na intelektualizację wypowiedzi;

[ Ewolucja form stylistycznych: ]

• elementy stylu:
  - ars apodemica – dydaktyzm, ograniczenie opisów, encyklopedyczność;
  - listy z podróży – głównie opisy przyrody, język bardzo literacki, struktury opisowe prymarne względem sprawozdawczych;
  - reportaż – większa oszczędność środków stylistycznych, brak idealizacji, ubaśniowienia język bardziej potoczny (gdyż problematyka społecznej);

[ Klasycy reportażu podróżniczego: ]

• za klasyka nowoczesnego reportażu uważa się Johna Reeda (10 dni, które wstrząsnęły światem);

• w literaturze polskiej – Melchior Wańkowicz;

• Po II WŚ – szkoła „kadr”

[ Etnografia konfesyjna: ]

• Otwarcie na model konfesyjny po zwrocie lingwistycznym;

• Postulat zbliżenia etnografii do doświadczenia, nieprzeźroczystość tekstu, podejście fenomenologiczne;

• P.Stoller – propozycja „smakowitej antropologii” – opis z literalną obrazowością zapachy, smaki, charakter ludzi, ziemi i jedzenia;

• W dzienniku i pamiętniku – cecha podstawowa to jednostkowe doświadczenie podmiotu poznającego (jak w listach z podróży, narracja romantyczna);

[ Wirtualne narracje podróżnicze: ]

• Praktyka opowieści podróżniczej na skalę masową;

• Słuchanie opowieści o podróżach;

• Narracja nie jest odzwierciedleniem rzeczywistości;

• Powstałe narracyjne konstrukty stają się dyskursywnymi narzędziami ustanawiającymi nowe wzory i ramy kształtujące pragnienia, doznania i językowe środki wyrazu dla kolejnych podróżników;

• Specyficzne schematy narracji wytworzone w danej grupie społecznej konstytuują jedność poznawczą i emocjonalną grupy;

[ Charakterystyka narracji: ]

• Przedstawienie okoliczności wyjazdu, celu, argumentacja;

• Brak opisów przezwyciężenia trudności;

• Autorzy przedstawiają się jako „doświadczeni podróżnicy”

• Doświadczenie niezwykłości następuje, gdy podróżnil ogląda i przeżywa, interpretuje, wykonuje zwyczajne czynności w niezwykłych miejscach, wyobraża sobie, smakuje, przemieszcza się, kupuje, nawiązuje kontakt z ludnością miejscową

• Nostalgia – sentyment do symboli podróży, chęć powrotu, porównanie do codzienności, mitologizowanie przeżyć

Wykład 4

Doświadczenie turystyczne – w poszukiwaniu autentyczności i siebie

[ Potrzeby i motywacje turystyczne: ]

• stan braku w organizmie wzbudzające motywację do działania;

• piramida potrzeb:
  a) potrzeba samorealizacji,
  b) potrzeba szacunku i uznania,
  c) potrzeby afiliacji,
  d) potrzeby bezpieczeństwa,
  e) potrzeby fizjologiczne;

- teoria Cromptona – motywacje do wyjazdu:
* „popychanie” – czynniki wewnętrzne;
* „przyciąganie” – czynniki zewnętrzne;

[ Rozwój aktywności turystycznej: ]

• faza przygotowawcza – dzieciństwo (do 10 r.ż.);

• faza spontanicznej aktywności, kształtowanie się specjalizacji – adolescencja (10-23 r.ż.);

• faza stabilizacji aktywności – wczesna dorosłość (20-40 r.ż.);

• faza ożywienia aktywności – średnia dorosłość (40-60 r.ż.);

• faza inwolucji – późna dorosłość (po 60 r.ż.);

[ Doświadczenie turystyczne a styl życia: ]

• epoka mobilności – John Urry;

• czas wolny;

• styl życia, czyli „projektowanie tożsamości” – turystą należy być, aby zyskać uznanie i zaspokajać swoje potrzeby:
  * produkty turystyczne w supermarkecie kultury (koncepcja FIT);
  * medialność podróżowania;
  * wzory osobowe;
  * podróżowanie jako działanie społeczne;

[ Doświadczenie turystyczne jako rytuał przejścia: ]

• Victor Turner (Arnold van Gennep);

• 1 stadium – preliminarne podróż wyobrażona;

• 2 stadium – liminalne podróży przeżywania:
  * faza włączenie do nowej społeczności – communitas;
  * faza zdobywania nowego doświadczenia – rytualne akty turystyczne;

• 3 stadium – postliminalne podróż wspominana;

[ Autentyczność: ]

• Authentes – łac. Ktoś, kto sprawia coś własnymi rękami, czyni własną mocą, jest wykonawcą;

• Authenticum – oryginalne pismo;

• koncepcja autentyczności związana z zanikaniem poczucia związku jednostkowego życia z pewnym całościowym porządkiem;

• Dwa rozumienia autentyczności:
  * do Oświecenia – szczerość, brak fałszu;
  * Od Romantyzmu – oryginalność, bunt wobec konwencji;

• zwiększenie mobilności – poszerzenie granic ludzkich światów społecznych – podział na przestrzeń publiczną i prywatną;

• kultura autentyczności wg Charlesa Taylora:
  - w sferze społecznej – zasada bezstronności – prawo własnej tożsamości dla każdego;
  - w sferze prywatnej – największe znaczenie intymnych relacji międzyludzkich;

[ Dyskusja o autentyczności w doświadczeni turystycznym: ]

• Daniel Boorstin:
  - The Image : A guide to Pseudo – events in America;
  - pseudowydarzenia;
  - brak potrzeby autentyczności;

• Dean MacCannell:
  - The Tourist: A New Theory of the Leisure Class;
  - poszukiwanie autentyczności, której brak w życiu;
  - ofiary iluzji turystycznej;

• Erik Cohen:
  - A phenomenology of tourist experience;
  - uwarunkowanie motywacjami i potrzebami turystów;

• Alma Gottlieb:
  - Americans’ vacations;
  - sami turyści powinni orzekać o tym, co oznacza dla nich autentyczność

[ Spektakl turystyczny: ]

• relacyjność/interakcyjność doświadczenia turystycznego: Hosts and guests: the anthropology of tourism;

• Rozwinięcie idei Boorstina – MacCannel z wykorzystaniem koncepcji Ervina Goffmana;

• E. Goffman – model dramaturgiczny w mikrosocjologii – kontakt twarzą w twarz to swoiste przedstawienie teatralne, w toku którego partnerzy odgrywają przed sobą role, które mają na celu wywarcie pożądanego wrażenia;

[ Spektakl – podstawowe pojęcia: ]

• występ – wszelka działalność jednostki, która przebiega podczas stałej obecności pewnej grupy obserwatorów i wywiera na nich jakiś wpływ;

• przestrzeń występu: strefa fasadowa (scena), strefa kulis;

• fasada – część występu jednostki, która funkcjonuje niezmiennie przez cały czas jego trwania, dostarczając obserwatorom definicji sytuacji:
  * dekoracja;
  * fasada ”osobista”;

[ Aktorzy spektaklu: ]

• twórcy spektaklu (key personel), które są odpowiedzialne za odegranie scenariusza, kierują grą aktorską, monitorują i instruują;

• zespół – grupa ludzi, którzy współtworzą;

[ Reguły spektaklu: ]

• maksymalna mobilizacja komunikacyjna,

• podkreślenie/ukrywanie cech;

• udramatyzowanie wystęou;

• kontrola ekspresji (zbieżność pomiędzy „ja-ludzkim”, a „ja-uspołecznionym”);

• unikanie/ukrywanie fałszu – wiarygodność;

• „usługi” niematerialne;

Wykład 5

Host and guests – odnajdywanie siebie w innym

[ Obcość: ]

• podróżnik jako obcy: eseje Simmla, Schutza, Znanieckiego, Mertona;

• Znaniecki – obcym jest się zawsze wobec jakiejś konkretnej zbiorowości lub jednostki, warunkiem obcości jest styczność;

• Bernard Waldenfels:

* foreign – doświadczana w sensie przestrzennym, obce miejsce;

* alien – doświadczenie w sensie własnościowym, coś co nie jest moje, coś co jest cudze;

* stranger – doświadczenie w sensie rodzajów, obcy to ktoś inny;

• obcność:

* codzienna – spotkanie z przechodniem;

* strukturalna – inny język, obyczaj;

* radykalna – erotyka, upojenie;

[ Typologia turystów wg motywacji (E. Kohen): ]

• typ rekreacyjny : poszukiwacz przyjemności, podróż rozrywką, charakter ludyczny;

• typ szukający odmiany : szukający oderwania od życia codziennego;

• typ poszukiwacza doświadczeń – ludzie wyalienowani ze swojej społeczności, nie posiadający „Centrum”;

• typ eksperymentujący – poszukuje sensu, ale dla niego eksperymentem może być równie dobrze klasztor w Indiach, jak i narkotyk;

[ Typologia wg doświadczenia (M. Banaszkiewicz): ]

• obieżyświaci pakietowi – bardzo dużo podróżujący, udający się w najodleglejsze zakątki świata, nie są to podróżnicy, korzystają z oferty katalogowej, gotowego programu przygotowanego przez biuro podróży;

• sentymentaliści – chcą zobaczyć ziemie przodków, zagłębić się w ich strukturze, odwiedzić miejsca, gdzie już byli;

• teoretyczni pasjonaci – wyjazd do danego miejsca był ich marzeniem od dawna, pasjonują się historią i kulturą;

• kolekcjonerzy – turyści intensywnie podróżujący z wycieczkami zorganizowanymi, ich celem jest na przykład zobaczenie wszystkich pozycji z listy UNESCO;

• przypadkowcy – osoby, które trafiły na wyjazd, bo ktoś inny podjął za nich decyzję, albo jest im wszystko jedno;

[ Typy turystów a kontakt międzykulturowy: ]

• Turysta sezonowy: poziom integracji – wysoki, kontakt – trwały;

• Turysta indywidualny: poziom integracji – średni, kontakt – przelotny;

• Turysta masowy: poziom integracji – niski, kontakt – pseudokontakt;

[ Komunikacyjny kontekst turystyki: ]

• komunikacja – proces symboliczny (poziom perceptas i conceptas);

• kultura jest komunikacją, komunikacja ma charakter kulturowy;

• orientalna koncepcja komunikacji (telegraficzna);

• „akt rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze” – Mikułowski-Pomorski;

[ Błędy w komunikacji: ]

• zakładane podobieństwo;

• różnice językowe;

• błędne interpretacje sygnałów niewerbalnych;

• stereotypy i uprzedzenia;

• skłonność do formułowania sądów wartościujących;

• wysoki poziom lęku i napięcia;

[ Konfuzja kulturowa (P. Hottola): ]

• elementy i komponenty szoku kulturowego:

* fizyczne: zmiana czasu, klimat, alergeny;

* przestrzenne: dystanse międzyludzkie, przestrzeń publiczna;

* kulturowe: wartości i normy, zasady komunikacji;

* codzienne obowiązki: zmiana organizacji dnia, „turystyczne rytuały”;

[ Kompetencje międzykulturowe: ]

• nie są kolejnym „stadium” kompetencji monokulturowych;

• predyspozycje osobowości;

• 3 składniki wg Gudykunsta:

* wiedza;

* motywacje;

* umiejętności;

[ Determinanty: ]

• typ turystyki;

• charakterystyka indywidualna turysty (kompetencje międzykulturowe);

• charakter relacji pomiędzy osobami;

• kontekst sytuacyjny (czas i przestrzeń);

• pośrednicy kulturowi;

Wykład 6

SACRUM i PROFANUM, czyli tropiąc objawienie

[ Dzisiejsze poszukiwanie sacrum: ]

• Model człowieka homo viator;

• Motywy duchowe – odbicie problemów tożsamości człowieka XXI wieku;

• Masowość podróżowania i nowe produkty turystyczne;

• Współczesne wzory pielgrzymów, np. Jan Paweł II;

• Wzory popkultury, np. duchowe poszukiwania celebrytów;

• „Wiek XXI będzie wiekiem religii albo nie będzie go wcale” – Andre Malraux;

[ Tradycje pielgrzymowania: ]

• Antyk europejski: sławne wyrocznie, słynne źródła, „eventy” – igrzyska, np. w Olimpii, Nemei, kult boga (Delfy – Apollin), świątynie uzdrowieńcze;

• Hinduizm i buddyzm: wędrówki wzdłuż Gangesu, miejsca związane z życiem Buddy, słynne aśramy;

• Judaizm: świątynia w Jerozolimie, ściana płaczu;

• Islam: hadż, umra, ziara, Mekka, Medyna, Jerozolima;

• Chrześcijaństwo: od czci Konstantyna, zwłaszcza po 326 roku,gdy pielgrzymkę do Ziemi Świętej odbyła matka cesarza – Helena, która odnalazła Drzewo Krzyża;

[ Społeczny status pielgrzyma: ]

• XI – „peregrinus” (homo viator, pątnik) – już nie podróżny, a osoba podejmująca wędrówkę w celach religijnych – powstanie terminu „peregrinatio sacra”;

• Człowiek liminalny:
  - przywileje – obowiązek udzielenia opieki;
  - strój – habit, wór skórzany, tykwa/flasza;
  - symbole – np. muszelki (1200 r. monopol dla Santiago);

• Część systemu władzy i panowania – forma odkupienia grzechów (ideowo i fizycznie), często nie z własnej woli, ale jako nakaz pokutny, czyli jako kara – „canossa” (Król Henryk): „kto często pielgrzymuje, rzadko bywa dobry”;

• Ruch społeczny – zagrożenie ładu społecznego, np. zarazy, rozboje: „kto często wędruje, rzadko zyskuje świętość”;

[ Spory terminologiczno-marketingowe: ]

• Brak jednoznacznego terminu:
  - pielgrzymki;
  - turystyki religijnej;
  - turystyki pielgrzymkowej;

• „celem pielgrzymki, jako zjawiska religijnego i przestrzennego jest dotarcie do miejsca świętego (locus sacer) ze względu na szczególne działanie w nim boga lub bóstwa w celu spełnienia określonych aktów religijnych, pobożności i pokuty” – A. Jackowski;

• 3 podstawowe motywy rozróżniające cel i sposób odbywania wędrówki:
  - wyłącznie religijny;
  - religijno – poznawczy;
  - doświadczenie przygód;

[ Współczesne ośrodki pielgrzymkowe: ]

• 250 mln – ośrodki ponadregionalne;

• 110 mln (60-70 %) – chrześcijanie;

• Europa – 30 mln chrześcijan, głównie katolików, urlopy na pielgrzymki;

• Kult maryjny (ok. 80%);

• 7 mln Polaków – 3-5 % i 20% pielgrzymów Europy;

• Sanktuarium – miejsce sakralne, dzięki nadprzyrodzonemu objawieniu mocy transcendentnej;

[ Holy Land Experience: ]

• Film;

• http://galeria.orlowscy.com/fotografia-krajoznawcza-OJ/USA-Floryda-Orlando-Jerozolima.html

Wykład 7

Spojrzenie turysty – wizualność podróży

[ Semiotyka kultury: ]

• Semiotyka kultury – znaki charakterystyczne kultury, badanie jej od strony:
  - czynnościowej (zachowania ludzkie);
  - wytwórczej (analiza dzieł sztuki);

• Semiotyka turystyki to rozważania w odniesieniu do relacji pomiędzy turystyką a kulturą;

• 3 główne tematy badań:
  - atrakcje turystyczne;
  - przekaz informacyjno-promocyjny;
  - przestrzeń, miejsca w turystyce;

• Badanie semiotyki można podzielić na dwie grupy:
  - dążenie do zrozumienia fenomenu;
  - zrozumienie ma służyć działaniom marketingowym;

[ Spojrzenie romantyczne: ]

• Narodziny „spojrzenia turysty” – dominacja oka i wizualności (badania empiryczne oparte na obserwacji – supremacja wzroku);

• Formy kształtowania:
  - język (ars apodemica);
  - ilustracje;

• Dwie kategorie estetyczne (piękno tkwiące w naturze oddziałującej efektami malarskimi):
  - wzniosłość;
  - malowniczość (picturesque);

• Georg Simmel – „Wyprawa w Alpy”;

[ Pocztówka: ]

• Narodziny: 1861 r. – „karta Lipmana” lub 1869 r. – „karta korespondencyjna”;

• Początkowo bez ilustracji, strona tekstowa i adresowa;

• Od 1900 roku nazwa „pocztówka”;

• Pierwsza ilustrowana karta – okres wojny francusko – polskiej;

• 2 połowa XIX wieku – początek kolekcjonerstwa:
  - deltiologia (grec. Deltarion) – sport kartkowy;

• 1900 r. – produkcja masowa:
  - Niemcy – 88 mln;
  - Anglia – 38 mln;
  - Francja – 12 mln;

• Rozbudowa motywów:
  - hotele i pensjonaty;
  - krajobrazy;
  - sceny rodzajowe;

• XX wiek – fotograficzne;

• Różne podejścia fotografii:
  - idealny obraz miasta (nic poza zasadniczym obiektem);
  - jak najwięcej życia codziennego;

• Symbol rodzącej się nowoczesności:
  - produkowanie masowe;
  - forpoczta ery masowej komunikacji wizualnej i kolekcjonowania;
  - świadoma rezygnacja z prywatności i przekazu;
  - element rodzącego się przemysłu turystycznego;

[ Fotografia: ]

• 1838 r. – powieść Stendhala;

• 1889 r. – firma Kodak zaczyna sprzedaż tanich i łatwych w obsłudze aparatów Brownie, dagerotypia;

[ Fotografia jako mikropraktyka: ]

• „Ty naciskasz guzik, my robimy resztę!”;

• Wizualizacja wspomnień;

• Uproszczenie – traktowanie instrumentalnie i bezrefleksyjnie – zapomnienie, że fotografia jest narzędziem manipulacji;

• Fotografowanie to społeczna konieczność;

• Susan Sontag – mikropraktyki fotograficzne w turystyce:
  - posiadanie przestrzeni turystycznej i dostarczenie dowodu udanej wyprawy turystycznej;
  - rezygnacja z przeżyć;
  - podróż staje się strategią gromadzenia zdjęć;
  - fotografia działa kojąco przy poczuciu zagubienia twórcy;
  - dystans między turystą a rzeczywistością dookoła;
  - specyficzna formuła przemieszczania się;
  - fotografia staje się namiastką robienia czegoś pożytecznego, produktywnego;

[ Odtwarzanie czy twórczość: ]

• J. Urry – spojrzenie turystyczne – sztuczność, pasywność, zdeindywidualizowanie – odtwórczość;

• Jonas Larsen – badania na Bornholmie – obserwowanie turystów podczas rytuału fotografowania – twórczość:
  - to złożony system teatralizacji, ekspresji aktorów i choreografii;
  - odegrane niż odtworzone;
  - branie pod uwagę „projektowanego odbiorcy”, wytwarzanie, a nie konsumowanie miejsca;
  - produkcja fotografii pamiątkowej – familijne spojrzenie”;
  - celem najbardziej prywatne i wyjątkowe zdjęcie, więc spory wysiłek;

• Typy spojrzenia według Urry’ego:
  - romantyczne;
  - zbiorowe;
  - nabożne;
  - antropologiczne;
  - zapośredniczone;

Wykład 8 (z prezentacji)

Przestrzeń turystyczna – semiotyczna wędrówka po świecie

[ Przestrzeń społeczna: ]

• Dwa znaczenia (Jałowiecki, Szczepański):
  - terytorium zamieszkane przez grupę społeczną o pewnych określonych cechach, która naznaczyła je w jakiś specyficzny sposób;
  - miejsce wytworzone przez daną grupę społeczną, któremu wyznaczyła ona funkcję i nadała znaczenie;

• Lefebvre: „każde społeczeństwo produkuje przestrzeń, swoją własną przestrzeń”;

• Cosgrove: „każda kultura produkuje swoją przestrzeń społeczną i swój krajobraz kulturowy. Są one symboliczne, gdyż to osad kulturowych i symbolicznych znaczeń”;

• W zależności od kultury i grupy społecznej ludzie nadają przestrzeni społecznej różną wartość, co wiąże się również z rozmaitymi aktywnościami;

• Specyficzne rodzaje ludzkich działań pozwalają sklasyfikować przestrzeń i wskazać na jej zasadnicze funkcje i znaczenie;

[ Przestrzeń turystyczna: ]

• Definicje przestrzeni turystycznej:
  - definicja geograficzna (B. Włodarczyk): „Część przestrzeni geograficznej, w której występuje zjawisko ruchu turystycznego. Warunkiem koniecznym i wystarczającym do sklasyfikowania części przestrzeni geograficznej jako przestrzeni turystycznej jest ruch turystyczny, niezależnie od jego wielkości i charakteru. Warunkiem dodatkowym umożliwiającym jej delimitację jest występowanie zagospodarowania turystycznego, którego wielkość i charakter pozwalają określić typ przestrzeni turystycznej”;
  - definicja socjologiczna: „Miejsce wytworzone przez turystów, któremu wyznaczyli oni funkcję i nadali znaczenie”;

• Typy przestrzeni według B. Włodarczyka:
  - przestrzeń realna – obszar istniejący fizycznie, na którym można obserwować aktywność turystyczną;
  - percepcyjno-mentalna – to, jak turysta postrzega i zapamiętuje przestrzeń
  - wirtualna – zbiór wyobrażeń turysty na temat obszarów potencjalnej aktywności wytworzony na podstawie źródeł (np. lektury przewodników)
  - duchowa – wyraz systemu wartości preferowanych przez człowieka związanych z jego aktywnością turystyczną, symboliczne postrzeganie przestrzeni przez turystę;

• Istotne:
  - przestrzeń turystyczna wiąże się z aktywnością turystyczną, obecnością turystów
  - przestrzeń nie jest homogeniczna
  - przestrzeń można analizować albo jako byt realny (o fizycznej rozciągłości) albo wytwór ludzkiego umysłu

[ Przestrzeń turystyczna: ]

• Zależność przestrzeni i turystyki:
  - przestrzeń warunkuje możliwości turystycznej aktywności (wysokie góry są dostępne tylko dla wykwalifikowanych i dobrze wyekwipowanych turystów)
  - ruch turystyczny zmienia, kształtuje przestrzeń (np. powstawanie hoteli, renowacja fasad kamienic, tworzenie atrakcji turystycznych)

• Przestrzeń turystyczna jest poddawana działaniu wielu różnych sił, takich jak m.in.
  - aktualna polityka miejscowej władzy
  - wpływ lokalnej społeczności
  - działanie podmiotów branży turystycznej
  - aktywność samych turystów
  - Aktywność nie-turystów, którzy jednocześnie z turystami korzystają z danej przestrzeni

• Przestrzeń turystyczna jest zróżnicowana, więc można właściwie mówić o „przestrzeniach turystycznych”

• Dwa typy przestrzeni turystycznej wg T. Edensora (choć to tylko modele – nie występują zazwyczaj w czystej postaci):
  1. przestrzeń enklawowa
  2. przestrzeń heterogeniczna

[ Przestrzeń enklawowa: ]

• Zależność przestrzeni i turystyki:

• przestrzeń warunkuje możliwości turystycznej aktywności (wysokie góry są dostępne tylko dla wykwalifikowanych i dobrze wyekwipowanych turystów)

• ruch turystyczny zmienia, kształtuje przestrzeń (np. powstawanie hoteli, renowacja fasad kamienic, tworzenie atrakcji turystycznych)

• Przestrzeń turystyczna jest poddawana działaniu wielu różnych sił, takich jak m.in.

• aktualna polityka miejscowej władzy

• wpływ lokalnej społeczności

• działanie podmiotów branży turystycznej

• aktywność samych turystów

• Aktywność nie-turystów, którzy jednocześnie z turystami korzystają z danej przestrzeni

• Przestrzeń turystyczna jest zróżnicowana, więc można właściwie mówić o „przestrzeniach turystycznych”

• Dwa typy przestrzeni turystycznej wg T. Edensora (choć to tylko modele – nie występują zazwyczaj w czystej postaci):

• przestrzeń enklawowa

• przestrzeń heterogeniczna

[ Przestrzeń heterogeniczna: ]

• Zależność przestrzeni i turystyki:

• przestrzeń warunkuje możliwości turystycznej aktywności (wysokie góry są dostępne tylko dla wykwalifikowanych i dobrze wyekwipowanych turystów)

• ruch turystyczny zmienia, kształtuje przestrzeń (np. powstawanie hoteli, renowacja fasad kamienic, tworzenie atrakcji turystycznych)

• Przestrzeń turystyczna jest poddawana działaniu wielu różnych sił, takich jak m.in.

• aktualna polityka miejscowej władzy

• wpływ lokalnej społeczności

• działanie podmiotów branży turystycznej

• aktywność samych turystów

• Aktywność nie-turystów, którzy jednocześnie z turystami korzystają z danej przestrzeni

• Przestrzeń turystyczna jest zróżnicowana, więc można właściwie mówić o „przestrzeniach turystycznych”

• Dwa typy przestrzeni turystycznej wg T. Edensora (choć to tylko modele – nie występują zazwyczaj w czystej postaci):

• przestrzeń enklawowa

• przestrzeń heterogeniczna

[ Sztuczność przestrzeni turystycznej: ]

• Badacze opisujący te kwestie:
  - Sennett: wymarłe (martwe?) przestrzenie publiczne (dead public places)
  - Mitchell: pseudo-przestrzenie publiczne (pseudo-public place)
  - Cohen: bańka przestrzenna (environmental bubble)

• Wszystkie te pojęcia łączy fakt sztuczności, oderwania od codziennych potrzeb człowieka, na rzecz wykreowanych i narzucanych potrzeb turystycznych

• Turyści, mimo że wyruszają z domu, znajdują się nieustająco pod „kloszem”, chroniącym ich przed zetknięciem z nieznanym otoczeniem (odcięcie od autentyczności przestrzeni)

• Standard wszystkich tych „baniek” jest dostosowany do wyobrażeń cywilizowanego człowieka Zachodu, tak by towarzyszyło mu poczucie bezpieczeństwa i komfortu znajomego środowisk

• W przestrzeni „naturalnej” wraz z rozwojem turystyki następuje proces uturystycznienia przestrzeni (tworzenie atrakcji turystycznych, „upiększanie” i „podkoloryzowywanie” otoczenia)

• O kreowaniu atrakcji turystycznych pisał już w latach 70. MacCannell i Boorstin (→ autentyczność doświadczenia turystycznego)

[Semiotyka MacCannella – sakralizacja atrakcji turystycznej: ]

• Odwołuje się do jednego z najważniejszych w turystyce operatorów semiotycznym, czyli opozycji między autentycznym a nieautentycznym.

• Społeczne tworzenie atrakcji to gra znaczeniowa między producentem i konsumentem atrakcji. Bez oznaczników nie istniałyby one jako atrakcje lub nie byłyby czytelne

• Atrakcja „powstaje” jako pochodna relacji
  - turysta
  - widok (obiekt), np. budynek, pomnik, roślina
  - oznacznik - wszystko, co sprawia, że zwykły obiekt staje się atrakcją turystyczną np. przewodnik, tablica informacyjna, pokaz slajdów, pamiątki

• Przykłady:
  - skała z Księżyca – gdyby nie podpis, można by ją wziąć za zwykły kamień
  - kamienica – gdyby nie tablica pamiątkowa, nikt by na nią uwagi nie zwrócił

• Oznacznik sam może się stać atrakcją turystyczną, np. tablica znajdująca się między Europą i Azją na wzgórzu Berezovaia na Uralu, drogowskazy, znaki turystyczne w górach (z którymi wszyscy się fotografują)

• Zwiedzanie jako nowoczesny obrzęd, zaś sakralizacja widoku podkreśla jego wyjątkowości

• Wsparcie instytucjonalne w tworzeniu atrakcji turystycznej (organizacje turystyczne, samorządy, towarzystwa krajoznawcze, itp.)

• Etapy sakralizacji atrakcji turystycznej:
  - potwierdzenie autentyczności danego obiektu (ekspertyzy, badanie dokumentów, pisanie sprawozdań)
  - nazywanie (potwierdzone oficjalnym dokumentem np. wpisanie na listę zabytków)
  - ujęcie w ramy i podniesienie (umieszczenie na widoku np. wsadzenie do gabloty, postawienie na postumencie, uroczyste odsłonięcie)
  - umieszczenie na ołtarzu (podkreślenie rangi np. światło, barierki)
  - mechaniczna reprodukcja (reprodukcje, modele, fotografie itp.)
  - reprodukcja społeczna (nazywanie innych obiektów nazwą atrakcji np. firma produkująca słodycze „Wawel”, samochód „Syrenka”)

[Wizualność a autentyczność: ]

• MacCannell – status atrakcji bezpowrotnie odbiera obiektowi jego pierwotne znaczenie, pozbawia funkcji jaką pełnił dotychczas – tylko to, co nieoznaczone może być autentyczne

• K. Granson i R. Martinec – koncepcja autentyczności:
  a) ikoniczna – podstawą jest podobieństwo do oryginału, do oceny tej autentyczności potrzebna jest wiedza, znajomość oryginału: autentyczny – wierny, dokładny
  b) indeksowa – podstawą jest prawdziwość obiektu, bycie nie-kopią, autentyczny – prawdziwy, rzeczywisty, faktyczny;

[ Pytania kontrolne: ]

• Dlaczego przestrzeń turystyczną traktować można jako przykład przestrzeni społecznej?

• Czym się różni definicja geograficzna i socjologiczna przestrzeni turystycznej?

• Od czego zależy charakter przestrzeni turystycznej?

• Scharakteryzuj przestrzeń enklawową/heterogeniczną (+podaj przykłady)

• Co to jest bańka przestrzenna/martwa przestrzeń publiczna/pseudo-przestrzeń publiczna?

• Z czego „składa się” atrakcja turystyczna wg MacCannella (+podaj przykłady)?

• Wymień kolejne etapy tworzenia atrakcji turystycznej (+ podaj własny przykład)

• Pytania do tekstu o kulturowych krajobrazach pamięci:

• dlaczego pamięć szuka wyrazu w przestrzeni?

• co to jest miejsce pamięci (w rozumienia metaforycznym i dosłownym)?

• jak kompleks pomników petersburskich wpisuje się w koncepcję turystycznego krajobrazu pamięci

• podaj własne przykłady miejsc pamięci, które znajdują się w przestrzeni turystycznej

Wykład 9

[ Podróżniczki: ]

• Od XVII w

• Osoby z klasy wyższej lub średniej

• Z bogatych rodzin, lub same zarabiały np. pisaniem

• Przyczyny: pasja, chęć poznania świata, zmiany obyczajowe

• Często podróżowały wdowy - niezalezność

• Podróżowały głównie Europejki, zwłaszcza Brytyjki i tez Amerykanki

• Brytyjki – kolonie, np. wyjazdy do Indii, można je było spotkać na całym świecie.

[ Rozwój technologiczny: ]

• ułatwienia w podróżowaniu,

• zmiany kulturowe,

• nowoczesne stosunki społeczne,

• wyzwalanie z przywiązania do domu,

• przykład innych kobiet – które opisywały historie,

• literatura podróżnicza – dzienniki, listy, różniło się z opisami mężczyzn – oni jako bohaterowie, zdobywcy, kobiety widziały detale kulturowe, bez niekorzystnych szczegółów, na równi z mężczyznami, czasem pikantne szczegóły – wspomnienia gorsetów, haremów, półnagich Nubijczyków itd., o których nie wypadało pisać mężczyźnie.

[ Bliski wschód: ]

• modna destynacja;

• mówi się że dął kobietom przewagę, był zamknięty dla mężczyzn – nie mogli np. zwiedzać haremów;

• 1752 r. - Mary Woltery Montagu – pierwszy opis haremu, towarzyszyła mężowi ambasadorowi w Turcji. Są tam rzeczy, o których jej nie uchodzi pisać jednak sama wzmianka o haremie jest czymś niebywałym. Podróżowano głównie konno i mułami, w XIX w kolej, statki parowe;

• Wschód – spotkanie z kulturą, zatrzymywanie się w prymitywnych oberżach. Niełatwe warunki są tak samo udziałem kobie;

• Przewodnik – ważna rola, dwukulturowy przedstawiciel, dragoman;

• Kobiety same podróżować nie mogły – jakiś mężczyzna musiał być i chociażby ustalić warunki pobytu z lokalną ludnością;

• Maraget Fouuntaine – słynny romans z przewodnikiem;

[ Egipt: ]

• miejsce coraz bardziej modne,;

• 1863r. – Kanał Sueski;

• Firma Tomasa Cooka w latach 60 organizuje wycieczki do Egiptu;

• Jest to też miejsce przesiadkowa do kolonii brytyjskich;

• Nie jest to kraj dla podróżniczek, ale przestrzeń dla turystów, nie jest dzikim odludziem, początki turystyki masowe;

• Na początku XIX w. padają określenia które są do dziś adekwatne – punkty obowiązkowe piramidy itd. „Zbyt pospolite” – modne, należy szukać nowych miejsc;

• Kobiety szukają nowych przestrzeni;

[ Harriet Martineau: ]

• Dziennikarka, sufrażystka, pisarka pojechała na 2 lata do USA.

• Napisała 2 książki o USA, jedna podróżnicza, druga socjologiczna analiza, także o kwestii kobiecej - polityczna nieegzystencja kobiet w polityce. Przyjęta bardzo podejrzliwie, jej poglądy ją wyprzedziły.

• Postulowała edukację kobiet, by małżeństwo nie stanowiło dla nich jedynego celu.

• Mimo wielu wad amerykanów, ma on na tyle pozytywnych cech i potencjał aby górować nad Europą. Narzekała na brytyjskich turystów.

[ Isabella Bird: ]

• Często kobiety podróżniczki pochodziły z rodzin, które podróżowały. Była córką pastora podróżującego po wsi angielskiej;

• Ona przejechała kilka kontynentów – USA, Japonia, Chiny itd.. Została pierwszym członkiem kobieta brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Geograficznego;

• Prekursorka spojrzenia antropologicznego w opisach podróży, perspektywa kobieca. Zmarła w wieku 70 lat po 1000 milowej podróży po Afryce (konno);

[ Gertrude Bell: ]

• Rozwój wspinaczki, popularyzatorstwo, opisywanie tras, szczytów, przełęczy. Odbyła 2 podróże dookoła świata. Córka pustyni – tak nauczyła się arabskiego, że ludność uznała ja za swoją;

[ Mary Henrietta Kingsley: ]

• Badaczka Afryce centralnej i zachodniej, opisy ludności tubylczej – znamy dzięki niej zwyczaje, które zaniknęły, cenne źródło dla badaczy;

[ Moda w podróży: ]

• Bagaż arystokratki :
  - wiele kufrów, skrzyni na kapelusze, futerały na kołnierzyki i mankiet, parasolki, wachlarze, zestawy do manicure, przyrządy do sznurowania gorsetów i szpanowania rękawiczek ;),
  - brak oddzielnych strojów do podróży (tylko do jazdy konnej), liczne rekwizyty, zestawy do korespondencji, pisania, rysowania;
  - Powstał prototyp kosmetyczki;
  - Z czasem walizy i kufry zaczynają być projektowane tak aby się otwierały jak szafy;
  - Z czasem dąży się do miniaturyzacji, walizki z rączką z boku;
  - Nowe lekkie surowce, bagaż lżejszy;
  - Uproszczenia w modzie, linia ubrań bardziej przy ciele, przewiewne materiały, mniej warstw, wymyślone kieszenie, pierwsze torebki – nie tylko woreczki;
  - Nowe kroje.

[ Moda w Tatrach: ]

• Od lat 30 XIX w. - moda na góry, Zakopane. Odpowiedni strój do chodzenia po górach, kobieta nie mogła sama iść w góry. Początkowo kanon restrykcyjny – suknia nie mogła pokazywać łydki i plam potu. Ewolucja od krynolin do spodni. Rezygnacja z obcasów w 2 poł XIX w. Lata 20 XX w. zmiana stroju na zbliżony do męskiego, , kostiumy, a nawet użycie spodni.

[ Maskulinizacja podróżniczek]

• musi się upodobnić do mężczyzn, szczególnie kiedy chciała pojechać do odległych miejsc – aby zyskać szacune;

• Maria Czaplicka, obroniła doktorat na Oxfordzie w 1912 r. Równolatka Malinowskiego. Podróżowała po Syberii – 1914r, wyprawa się wykruszała, pozostała ona i Henry Hall. Książki: My Syberian Way i The Turcs od Central Asia – pokazuje się tu jak mężczyzna, kobiecość przeszkadza jej w byciu podróżniczką, ponieważ ludzie najpierw zawracają uwagę na płeć. Nie zyskała takiej renomy jak Malinowski, mimo książek i badań, zepchnięta przez mężczyzn na bok, nie otrzymywała grantów na kolejne badania.

[ Współczesne kobiety w podróży: ]

• Martyna Wojciechowska:
  - „Kobieta na krańcu świata” od 2009r.
  - Aspekty gender;
  - To co kiedyś było przeszkodą, teraz pokazuje się jak zaletę;
  - Wojciechowska – kreuje się na osobę wybitną, ponieważ jej osiągniecia jako płci słabszej a lepsze niż tysiąc innych podobnych ale męskich;

• Turystyka realizuje nowe potrzeby tożsamościowe;

• Turystyka twarda > turystyka miękka;

• Pakiety FIT free and independent travel, skrojone na miarę;

• Specjalizacja, nowe nisze: LGBT, kobieca;

[ Turystyka kobieca w Polsce: ]

• Specjalizacja w USA od 80 lat;

• Luksusowy i elitarny klub turystyki kobiecej LEKTYKA, 2007 – dla przedstawicielek biznesu, organizuje wyjazdy rekreacyjne;

• Travel Gallery 2008, założyły je studentki z AGH > spa, wyprzedaże;

• Podteksty sex-turystyki w obu przypadkach;

[ Badania Emar Marketing Research w 2007 nad aktywnością podróżujących kobiet: ]

• Kobiety 24-60;

• Z dużych miast, wykształcone;

• Stabilna, zwykle wysoka pozycja zawodowa;

• Powyżej średniej krajowej;

• Singielki lub 50 plus;

• Wyjazdy zagraniczne kilka razy do roku;

Wykład 10

Etnoprzemysł turystyczny – etniczność na sprzedaż

[ Stanley Fish: ]

• Multikulturalizm butikowy:
  - wszelkie standardowe i skonwencjonalizowane flirty z innością;
  - bardzo powierzchowny respekt dla innych kultur, tylko taki który nie szkodzi;
  - tak naprawdę człowiek nie jest zainteresowany praktykami innych kultur;
  - nie traktuje poważnie różnicy między kulturami;

• Multikulturalizm mocny:
  - domaga się silnego respektu dla wszystkich kultur, bo każda z nich ma prawo do wyznaczania norm racjonalności, humanizmu;

[ Kultura, jako towar egzotyczny: ]

• Graham Huggon – globalne utowarowienie różnicy kulturowej:
  - światowy turyzm;
  - kultura popularna;

• Dobra, którym nadaje się status kulturowej odmienności – waloryzuje;

• Egzotyka – jako sposób estetycznej percepcji;

• Nowy rodzaj fetyszyzmu towarowego:
  1. Ludzie oderwani od doświadczenia historycznego i kulturowego;
  2. Dobra oczyszczane z oryginalnych sensów stają się dobrami konsumpcyjnymi;
  3. To prowadzi do reifikacji ludzi, zjawisk, miejsc, które stają się obiektami estetycznymi;

[ Turystyka etniczna: ]

• Turystyka etniczna (ethnic tourism) – pojęcie to pojawiło się po raz pierwszy w 1997 roku – użył go V. Smith w książce „Host and guests”;

• Forma turystyki, w której główną motywacją turystów jest pragnienie doświadczenia spotkania i interakcji z członkami egzotycznych społeczności etnicznych;

• Dwa elementy turystyki etnicznej:
  1. Inna kultura (egzotyczna) i jej przedstawiciele;
  2. Głównym wyznacznikiem turystyki etnicznej jest doświadczenie egzotyczności;

• Stosowane wymiennie:
  - indigenous tourism (aboriginal, native) – tubylcza, rdzenna, autochtoniczna;
  - sentimental tourism (genealogical, ancestors) – genealogiczna, poszukiwanie korzeni;

[ Turystyka „4H”: ]

• W nawiązaniu do „3H” – sea, sun, sand (relaksacyjna);

• 4H:
  - habitat (środowisko);
  - heritage (dziedzictwo);
  - history (historia);
  - handicrafts (rzemiosło);

• Związana z kulturą, wartościami, tradycjami ludności rdzennej;

• Kontrola ludności rdzennej nad kreowaniem wizerunku tożsamości kulturowej i identyfikacji z ziemią;

• Opiera się na małych przedsiębiorstwach prowadzonych przez ludność tubylczą;

• Skupia się na wiedzy ludności tubylczej na temat kultury i natury;

• Produkty turystyczne wytwarzane i przedawane są przez ludność tubylczą;

[ Obszary i cele turystyki etnicznej: ]

• Trekking górski społeczności plemion górskich (Peru, Chile, Nepal, Chiny, Indie);

• Parki narodowe (Kenia, Tanzania, Południowa Afryka);

• Dżungla, lasy tropikalne (Brazylia, Ekwador);

• Turystyka arktyczna (Kanada, Alaska, Grenlandia, Islandia);

• Turystyka wiejska (Senegal, Mali, Indonezja);

• Turystyka dziedzictwa kulturowego (Nowa Zelandia, Australia);

• Turystyka rzemiosła i rękodzieła (Gwatemala, Meksyk, Panama);

[ Turyści etniczni: ]

• Turyści:
  - biali;
  - „cywilizowani”;
  - nieutożsamianie z określeniem „turysty”;

• Moscardo i Pearce (1999 r.) – badanie wśród turystów Parku Kultury Aborygenów – 4 kategorie turystów etnicznych:
  1. Zainteresowani wszystkimi aspektami poznawania kultury etnicznej, największy nacisk kładą na bezpośredni kontakt z rdzenną ludnością;
  2. Chęć zdobycia wiedzy o kulturze etnicznej, w mniejszym stopniu poprzez kontakt z tubylcami;
  3. Zainteresowanie wytworami kulturowymi – jedzeniem, rzemiosłem, celem jest rozrywka i oderwanie od codzienności;
  4. Przypadkowe poznawanie kultury etnicznej, brak przyjemności z pobytu;

• „Shakaland Zulu Cultural Village”:
  - Afryka Południowa;
  - powiązane problemy badawcze: specyfika podróżowania i produkcji turystycznej, autentyczność doświadczenia turystycznego, turystyka a dziedzictwo i tradycja, zrównoważony turyzm (środowisko, kultura, ludzie);

KONIEC