Tatrzański Park Narodowy
Tatrzański Park Narodowy o powierzchni należy do największych parków narodowych w Polsce. Położony jest na południowym krańcu województwa małopolskiego. Od południa sąsiaduje ze słowackim Tatrzańskim Parkiem Narodowym (TANAP), a od północy z miastem Zakopane, oraz z gminami: Kościelisko, Poronin i Bukowina Tatrzańska. Utworzono go po blisko 100 letnich staraniach i zabiegów 30 października 1955 roku. Swoją działalność rozpoczął 1 stycznia 1955 roku. Nadrzędnym celem Parku jest poznanie i ochrona zasobów przyrodniczych Tatr. Ponadto spełnia on wiele różnych funkcji społecznych miedzy innymi: badania naukowe, turystyka, sport, rekreacja, ochrona dziedzictwa kulturowego; jak i również niematerialnych jak na przykład: inspiracje twórcze, edukacja przyrodnicza i odnowa duchowa społeczeństwa, które są podporządkowane celowi jego powołania. Ponad 87% powierzchni Parku jest własnością skarbu państwa, a pozostała to własność spółek leśnych, osób prywatnych jak i innym właścicieli. Jego granice obejmują cały obszar polskiej części Tatr i blisko kompleksów leśnych przylegających do nich od północy. Blisko 70% powierzchni Parku zajmują lasy i zarośla kosodrzewiny, a około 30% murawy wysokogórskiej, skały i wody. powierzchni Parku stanowią obszary ochrony ścisłej (biernej). Obejmują one piętro hal, turni i piętro kosodrzewiny a częściowo również lasy górnego i dolnego regla. Na obszarach tych chronione są wszelkie procesy zachodzące w środowisku. Ponad 6 100 tys. ha stanowią w Parku obszary ochrony częściowej (czynnej). Obejmują one lasy regla dolnego silnie przekształcone w przeszłości przez człowieka. W lasach tych jest prowadzona czynna ochrona ekosystemów i składników przyrodniczych w celu przywrócenia ich do stanu naturalnego. Ponad 2 700 tys. ha Parku ma status ochrony krajobrazowej. W 1993 roku Tatry zostały uznane za międzynarodowy rezerwat biosfery. Powierzchnia rezerwatu obejmuje145 600 tys. ha, z czego 20 400 tys. ha znajduje się po stronie polskiej i 125 200 tys. ha po stronie słowackiej. Tatry zaliczane są do Karpat Zachodnich, w których wyodrębniają się wyraźnie z otoczenia jako masyw górski o powierzchni około ². Na tej przestrzeni wysokość nad poziom morza zmienia się od około u podnóża do na Rysach, najwyższym szczycie polskich Tatr. Są to jedyne w Polsce góry o charakterze alpejskim. Charakteryzują się urozmaiconą budową geologiczną i rzeźbą terenu oraz bogactwem i zróżnicowaniem pozostałych elementów środowiska przyrodniczego. Zróżnicowanie to było podstawą do wydzielenia tu trzech mezoregionów: Tatr Wschodnich (Wysokich), Tatr Zachodnich i Tatr Reglowych. Tatry mają budowę geologiczną typową dla gór fałdowania alpejskiego. Na południe znajduje się paleozoiczny trzon krystaliczny, który w części zachodniej zbudowany ze skał przeobrażonych: łupków krystalicznych, gnejsów i amfibolitów, a w części wschodniej ze skał magmowych (granitoidów). Północna część masywu tworzą mezozoiczne skały osadowe jednostek wierchowych i reglowych: wapienie, dolomity, piaskowce i łupki, które zostały sfałdowane i przemieszczone w czasie alpejskich ruchów górotwórczych. Decydujące piętro na dzisiejszej rzeźnie Tatr wycisnęły plejstoceńskie lodowce górskie. Dzięki nim część krystaliczna cechuje się erozyjną rzeźbą polodowcową z licznymi i dobrze zachowanymi farmami: kotłami i żłobami lodowcowymi oraz morenami. Walorem krajobrazowym wschodniej części Tatr liczne jeziora, z których największe Morskie Oko zajmuje powierzchnię blisko , a Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów ma głębokość . Wierchowa część jeziora jest niższa cechuje ją wysokogórska rzeźba krasowa i podziemne przepływy wód, a atrakcją przyrodniczą są liczne jaskinie. Dotychczas w Polskich Tatrach poznano blisko 700 jaskiń o łącznej długości korytarzy przekraczającej . Największą spośród nich jest system Wielkiej Jaskini Śnieżnej i Wielkiej Jaskini Litworowej o długości przekraczającej i deniwelacji . Część reglowa ma charakter średniogórza rozciętego w części wschodniej i zachodniej tranzytowymi dolinami rzecznymi, w których spotykamy moreny lodowcowe. Środkowa część pasa reglowego nie nosi śladów dawnych zlodowaceń. Klimat tatrzański ma cechy klimatu wysokogórskiego strefy umiarkowanej. Charakteryzuje go piętrowy układ sfer klimatycznych. Wraz z wysokością obniża się średnia temperatura powietrza, skraca długość okresu wegetacyjnego i wzrasta ilość opadów. Pogoda w Tatrach cechuje się dużą zmiennością, gwałtownymi spadkami ciśnienia, inwersjami temperatur, dużą wilgotnością powietrza i powstawaniem lokalnego wiatru fenowego popularnie nazywanego halnym. W Tatrach wykształconych jest 5 pięter roślinności, z których najwyższe, piętro turni nie występuje w innych częściach Karpat. Piętro regla dolnego sąsiadujące do n.p.m. pierwotnie było porośnięte przez lasy mieszane jodłowo- bukowe. Dzisiaj w tych przekształconych w przeszłości drzewostanach dominują drzewa świerkowe. Lasy bukowe zachowały się jedynie w niektórych dolinach reglowych. W piętrze regla górnego (1 250- n.p.m.) panującym zbiorowiskiem leśnym jest bór świerkowy. W strefie górnej granicy lasów obok świerków rosną limby, które świetnie znoszą wysokogórski, surowy klimat. Powyżej, ponad górną granicą lasu, do wysokości n.p.m. rozciągają się zarośla kosodrzewiny. Piętro kosodrzewiny stopniowo przechodzi w piętro hal, które porastają alpejskie murawy. Piętro turni rozciąga się od wysokości n.p.m. po najwyższe szczyty tatrzańskie. Wśród ścian skalnych występują tu płaty muraw z nielicznymi gatunkami roślin kwiatowych przystosowanych do życia w górskim klimacie. W Tatrach rośnie ponad 1 000 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich około 200 gatunków występuje w Polsce jedynie w Tatrach. Ponad 100 objętych jest ścisłą ochroną gatunkową. Wśród nich znalazły się rośliny symboliczne dla regionu: szarotka alpejska i lilia złoto głów. O odrębności florystycznej Tatr świadczy występowanie tu blisko 40 gatunków roślin endemicznych i subendemicznych. Są to między innymi: spotykana jedynie w Tatrach wiechlina granitowa i warzucha tatrzańska oraz znana także z innych części Karpat: skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska, urdzik karpacki i szafran spiski znany jako krokus. Wśród roślin tatrzańskich znajdują się także gatunki reliktowe. Za najstarsze, pochodzące z trzeciorzędu, uważane są skalnica tatrzańska oraz ostróżka tatrzańska. Zapewne w plejstocenie przywędrowały w Tatry między innymi: pierwiosnek łyszczak, dzwonek alpejski i dębik ośmiopłatowy. Bogaty i interesujący jest świat tatrzańskich zwierząt. Wśród poznanych tu ponad 800 tys. gatunków dominują bezkręgowce. Wraz ze zmianą siedlisk i roślinności, a także ze wzrostem wysokości zmienia się i maleje liczba spotykanych zwierząt. W lasach reglowych występuje wiele gatunków zwierząt spotykanych także w innych regionach naszego kraju. Są to między innymi: jeleń, sarna, ryś, wilk i niedźwiedź brunatny. Z licznych gatunków ptaków można tu spotkać m. in. orzechówkę i duże kuraki leśne: cietrzewia, jarząbka, głuszca. W tatarach można także spotkać gady i płazy oraz liczne gatunki bezkręgowców. W Morskim Oku jedynym jeziorze w Tatrach Polskich jeziorze o naturalnym zarybieniu, żyje pstrąg potokowy. Powyżej strefy lasów spotkać można gatunki charakterystyczna dla gór. Żyje tu między innymi: kozica- symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego, świstak, a z ptaków bardzo rzadko już spotykany orzeł przedni. Dla turystów pieszych przygotowana jest w Parku dobrze rozwinięta i trwale oznakowana sieć szlaków turystycznych o długości przekraczającej . Szlaki te mają różny stopień trudności- od typowych ścieżek spacerowych po trasy wysokogórskie. Znakowane szlaki prowadzą do 6 jaskiń udostępnionych dla turystów. Na 4 oznakowanych drogach w okresie od 1 maja do 30 listopada dopuszczona jest jazda na rowerach górskich. W Dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej oraz na drodze do Morskiego Oka i na Kalatówki kursują pojazdy konne. Na obszarze Parku znajduje się 8 schronisk turystycznych, które czynne są w ciągu całego roku. Działa tu kolej linowa z Kuźnic na Kasprowy Wierch oraz uruchamiane w okresie zimowym koleje krzesełkowe w Dolinie Goryczkowej i Kotle Gąsienicowym. Dla narciarzy wyznaczono w Tatrach tereny zjazdowe w okolicy Kasprowego Wierchu. Dla turystyki narciarskiej udostępniono 160 km tras i szlaków narciarskich. Na terenie Parku dopuszczone jest uprawianie taternictwa powierzchniowego i jaskiniowego. Dla taterników zrzeszonych w Polskim Związku Alpinizmu zostały wyznaczone tereny do uprawianie tego sportu.
Projekty ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego:
„NIECH ŻYJE NATURA” W sierpniu 2008 r. Tatrzański Park Narodowy przeprowadził kampanię społeczną, informującą o założeniach programu Natura 2000. Miała ona na celu uświadomienie odbiorcom, że program ten został przygotowany dla dobra wspólnego wszystkich obywateli Unii Europejskiej. W ramach projektu przeprowadzono ogólnopolską kampanię informacyjno-promocyjną z wykorzystaniem plakatów wielkoformatowych, które wyklejono w ilości 111 sztuk, przeprowadzono happening w Dolinie Kościeliskiej (400 uczestników), wyprodukowano 500 koszulek z hasłem ”Niech żyje Natura” oraz opracowano stronę internetową www.niechzyjenatura.pl.
„SZANUJ PRZYRODĘ” W grudniu 2008 r. przy współudziale Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Tatrzański Park Narodowy przeprowadził kolejną kampanię dotyczącą programu Natura 2000. Celem działań parku było zwrócenie uwagi na prawidłowe zachowania w kontaktach z dzikimi zwierzętami. Nieodpowiednie postępowanie, takie jak dokarmianie lub płoszenie, może prowadzić do tego, że za kilka lat zamiast prawdziwych zwierząt będziemy mogli spotkać tylko ich sztuczne odpowiedniki. Ta kampania była również odpowiedzią na zabicie niedźwiadka przez turystów w TPN we wrześniu 2007 r. Problem, z którym chcieliśmy się zmierzyć, to niski poziom wiedzy dotyczący zachowań na obszarach chronionych, zwłaszcza w kontakcie z dzikim zwierzęciem, oraz utrwalone stereotypy zachowań szkodliwych, mogące prowadzić do tragedii.
„RAZEM DLA TATR” Marka Milka we współpracy z Tatrzańskim Parkiem Narodowym zorganizowała akcję społeczno-edukacyjną, której celem było wsparcie ochrony symboli tatrzańskiej przyrody. W ramach projektu Milka przekazała 1 mln zł na działania ochronne dla symboli wybranych w głosowaniu – Symbole te to unikalne dla Tatr, potencjalnie zagrożone gatunki roślin i zwierząt oraz wyjątkowe przyrodniczo miejsca, które znają wszyscy: krokus, niedźwiedź, kozica, świstak, Giewont oraz Morskie Oko. Trzy z nich: niedźwiedź, świstak i kozica – wyłonione w wyniku głosowania na stronie internetowej akcji – zostały objęte programem badawczym i edukacyjnym, wspierającym działania ochronne. Tatry mają wiele znaczeń. Przyciągają weekendowych turystów i ludzi, którzy w górach szukają sensu życia. Dzięki Tatrom poznajemy siebie. Obcując z wyjątkową przyrodą, uciekamy od zgiełku cywilizacji. Znajdujemy wyciszenie i niecodzienne emocje, radość z najprostszych spraw i refleksję o rzeczach w życiu najważniejszych. Niezależnie od wszystkich powodów, dla których kochamy Tatry, każdemu z nas powinno zależeć, aby je chronić i zachować w możliwie niezmienionej formie dla przyszłych pokoleń.
W zasadzie każdy z nas może mieć wkład w ochronę przyrody Tatr, po przez pracę jako wolontariusz. Dzięki temu można rozwijać swoje zainteresowania, zdobyć doświadczenie, które przyda się na studiach czy w pracy, aktywnie spędzić czas w górach, poznać ciekawych ludzi o podobnych zainteresowaniach.
Bibliografia:
„Polskie Parki Narodowe” Wydawnictwa: Videograf II, 2008 r.
„Strona Tatrzańskiego Parku Narodowego” (www.tpn.pl)
„Encyklopedia PWN” Wydawnictwa Naukowego PWN, 1999 r.