TEMAT: Konflikty społeczne na tle własnościowych ziem w Tatrzańskim Parku Narodowym.
Wstęp
Tatrzański Park Narodowy został utworzony 30 października 1954 roku, na mocy uchwały Rady Ministrów. W jego skład weszły obszary rezerwatu przyrody, tereny przynależące do Skarbu Państwa jak również ziemie, które stanowiły majątek własny osób, bądź też były współwłasnością góralską. Celem powołania go do życia, była ochrona tego bardzo znanego parku przed całkowitą dewastacją, która wiązała się wzrost osadnictwa na terenie Tatr i Podhala oraz wzrostem liczby turystów. Od XIX wieku jego tereny były miejscem, do którego przebywało w celach turystycznych coraz więcej ludzi. Natomiast w II poł. XX wieku stał on kurortem o dużych możliwościach rekreacyjnych. Co roku odwiedzany jest przez 3 miliony turystów.
Jego utworzenie doprowadziło do licznych zmian w potencjale użytkowania ziemi. Jego obszar stał się terenem: „immanentnego konfliktu między potrzebą zachowania walorów naturalnych, a zapewnieniem obsługi masowego ruchu turystycznego”. Podłożem konfliktu społecznego na tym terenie były niejasne stosunki własnościowe ziem, które wchodziły w skład TPN.
Początki oraz rozwój konfliktu.
Początki konfliktu na tym terenie datujemy na około 1350 rok (XIV wiek), kiedy to ówczesny król polski Kazimierz Wielki, wydał przywilej, w którym to powołano do życia starostwo nowotarskie. Miasto Nowy Targ, leżące obecnie w województwie małopolskim, było włościami należącymi do starostwa, jak też grodem królewskim. Pod kontrolą starosty, mieszkańcy karczowali las, a następnie na wolnej już przestrzeni, zakładali polany. Każdy, kto chciał się osiedlić na tym obszarze, dostawał dla własnego użytku ziemie jak również kawałek lasu. Musiał się on z niego utrzymać oraz opłacić czynsz. Ludzie zajmowali się pasterstwem. W tym okresie, górali otrzymali ziemie z nadania królewskiego. Następnie wiek XV był okresem, w którym stosunki własnościowe uległy znacznemu pogorszeniu. Przyczyną tego, było dzierżawienia ziem przez sołtysów. Oczywiście odbywało się to za zgodą króla. Po pewnym czasie, sprawy zaczęły się komplikować. Ziemie podlegały licznym podziałom, aktom kupna i sprzedaży, jak też zamianom. W XV i XVI w. bogate rody dzierżawiły znaczną część rejonów Podhala nowotarskiego. Na tych terenach klany te prowadziły „politykę obciążeniową osadników”. Powodem, który również wpłynął na pogorszenie się stosunków było również źle sformułowane prawo. Dotyczyło to dysponowania ziemią, jak też jej gospodarowaniem. Występowały przypadki, że dany osadnik, nie mógł swoich ziem sprzedać bądź też odstąpić. Wyżej wymienione powody przyczyniły się do licznych zatargów pomiędzy urzędem starościńskim, a tamtejszymi góralami.
Rok, po pierwszym rozbiorze Polski, dobra podhalańskie, przeszły pod władanie władz austriackich. Ów władze, postanowiły sprzedać zaanektowane przez siebie ziemie nowotarskie, ponieważ dzięki temu zwiększyły się ich dochody związane z własnością, co do tych ziem. Od 1786r. do 1788r. przeprowadzono na tym obszarze powszechny pomiar gruntów oraz wyceniono ich wartość. Weryfikowano wtedy prawa do polan i przylasków. Okazało się, że część z tych ziem, była bezprawnie zawłaszczona. Doprowadziło to, do odebrania tamtejszym chłopom ziem i przeprowadzenie licytacji w celu dalszego jej dzierżawienia. Zakończyło się to licznymi sporami.
Dwadzieścia trzy lata później - 16 czerwca 1811 roku, postanowieniem rządu było sprzedanie dóbr tatrzańskich. W 1818 roku, oficjalnie wystawiono na sprzedaż cały teren zagarnięty przez rząd austriacki. Podzielono go na cztery sekcje. Trzy z nich: sekcja szaflarska, białczańska, zakopiańska, szybko znalazły nabywców. Jednak historia ostatniej sekcji witowskiej, była bardzo zagmatwana. Zaczęło się wszystko od tego, że w 1821 roku, P. Pajączkowski sprzedał ziemie księdzu Szczurkowskiemu, który jak się później okazało miał te dobra kupić za pieniądze włościan. Tak też jednak się nie stało. Zagarnął je dla siebie, a rok później odstąpił je swojemu krewnemu. W 1824 roku właściciele podhalańscy, wybrali barona Borowskiego za zarządcę i pełnomocnika wykupionych już dóbr. Baron kupił je od Andrzeja Szczurkowskiego. Następnie podarował je Hieronimowi - swojemu kuzynowi. W ostateczności w 1843 roku rząd odbiera sekcję witowską baronowi i powierza je księdzu Wilczkowi. W 1895 roku wszczęto proces o przyznanie ziem wymienionym gminom. Dobra te zostały zarządzane przez leśniczego, zamieszkujący jedną ze wsi. W późniejszym okresie, powstała Tatrzańska Wspólnota Leśna w Witowie, która zajmuje się zarządzaniem tamtych terenów.
Koniec pierwszej połowy XIX wieku, był okresem, w którym coraz częściej wysuwano roszczenia co do dóbr tatrzańskich. Stronami konfliktu byli górale i dwór. Pierwsi uzasadniali swoje roszczenia co do własności ziem tym, że dobra te, związane są z nadanymi wcześniej przywilejami. Natomiast dwór dowodził, że związane jest to z aktami kupna i pobieraniem daniny od chłopów. W drugiej połowie XIX wieku, przeprowadzono na tych terenach regulację serwitutów, która wiązała się ze zniesieniem służebności. Proces ten trwał ok. 20lat do 1880 roku.
XX wiek
W 1938 roku Komisja Organizacyjna Parku Narodowego złożyła w sejmie projekt dot. utworzenia TPN. Niestety nie został on do końca zrealizowany, co jedynie jeden z jego pomysłów został urzeczywistniony- utworzono rezerwat przyrody, który podlegał Ministerstwu Leśnictwa i Dyrekcji Lasów Państwowych- powstał on w 1947 roku i w jego granicach mieściło się 8000 ha lasów. 7 lat później powołano do życia TPN, który powstał dzięki staraniom ludzi, którzy pragnęli uchronić ten obszar przed unicestwieniem. 8 grudnia 1960 roku, Rada Ministrów wprowadziła w życie uchwałę co to uregulowania stosunków własnościowych na obszarze Tatrzańskim Parku Narodowym. Była ona podstawą prawną do zainicjowania na drodze prowadzonych wywłaszczeń ziem tatrzańskich przez Skarb Państwa. Objęła ona wszystkich prywatnych właścicieli, których ziemie objęte były granicami Tatrzańskiego Parku Narodowego. Proces ten polegał na:
Wykupie ziem z rekompensatą pieniężną.
Zamianie gruntów tatrzańskich na inne ziemie, mieszczące się w rejonie Bieszczad.
Właściciele ziem wprawdzie mogli wybrać formę rekompensaty za doznane krzywdy, jednak nie mogli oni wysuwać roszczeń, bądź też odwołań lub odstąpień od wcześniejszych postanowień. Po wprowadzeniu w życie tejże ustawy, konflikt ten zaczął przybierać na sile. Górale twierdzili, że sposób w jakim został przeprowadzony, był dla nich bardzo dotkliwy. Proces ten trwał do 1978 roku.
Po transformacji ustrojowej w 1989 roku, górale, coraz odważniej dochodzili swoich praw. Zwracali się do władz państwowych aby Ci pomogli im w rozwiązaniu tej sytuacji.
W ostateczności wprowadzenie biletów do Tatrzańskiego Parku Narodowego w 1993 roku, wpłynęło na ogromnego niezadowolenia ze strony rodzimych mieszkańców. Stosowali oni liczne protesty. Celem tego, był zwrot bądź współudział w zyskach, pobieranych przez park.
W 1998 roku utworzono SWWWHiP. Ich celem była pomoc pokrzywdzonym góralom - współudział w zyskach związanych z ruchem turystycznym, jak też wyłączenie ziem górali z granic parku. Rok później (1999) Wspólnota Witowska brała udział w dochodach ze sprzedaży biletów wstępu do parku. Wprowadzono „Góralskie bilety wstępu”, które obejmowały Dolinę Chochołowską oraz Lejową. Po 2000 roku zatwierdzono decyzję, co do wyłączenia z obszaru parku 400 ha ziem. W jego skład weszła skocznia i stadion COS. Samorząd terytorialny, jak również organizacje sportowe administrowały tamtejszymi terenami.
Na czym polegał konflikt?
- Górale nie mają możliwości współdziałania w kwestii ochrony tamtejszej przyrody, jak również posiadania korzyści materialnych związanych z obsługą ruchu turyst. Pragnęliby aktywnie uczestniczyć w tym działaniu.
- Administracja parku nie wyraża zgody na wypas owiec na tamtym obszarze. Górale chcieliby, aby wypas owiec na halach miał charakter realny - był częścią gospodarki na tym terenie, jak też ukazywał prawdziwe wyobrażenie o Tatrach.
- Górale walczą o to, by zmniejszyć rangę parku, gdyż dzięki temu, powstały by rezerwaty, które były by powierzone Lasom Państwowym i dzięki temu, mogliby korzystać z ziem.
- Ludzie twierdzą, że proces wywłaszczeń z 1960 roku, był dla nich bardzo dotkliwy. W kolejnych latach w wyniku ówczesnej sytuacji politycznej, nie mogli oni żądać praw, co do zabranych ziem. Chcą zwrotu ziem bądź powtórnego przeprowadzenia aktów sprzedaży.
- Górale chcieliby przesunąć północną granicę parku bardziej na południe po to by móc zagospodarować teren oraz uzyskać zezwolenia na inwestycje związane z rozwojem ruchu turystycznego.
Stosunek do ziem, wchodzących w skład Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Zarząd parku.
Władze parku uważają, że pomimo doznanych krzywd, na mocy rozporządzenia z 1960 roku, nie jest możliwe wprowadzenie jakichkolwiek zmian - chodzi tu o zwrot gruntów, które swoim zasięgiem obejmowały teren parku. Na decyzję o utworzeniu parku narodowego wpłynął fakt, iż poprzez niewłaściwe pasterstwo, zostają sukcesywnie niszczone naturalne ekosystemy leśne. Prowadzi to do pogłębiania się procesów erozyjnych na tym terenie. Zarząd pragnie, by na tym terenie zachowań cechy charakterystyczne dla tego miejsca - (wypas owiec).
Zarząd jest przeciwny powołaniu do życia odrębnych rezerwatów przyrody jak też modyfikacji rangi ochrony parku na niższą, która wiązała by się ze zmniejszeniem obszarów cennych pod względem przyrodniczym. Zgodnie z międzynarodową konwencją, która odbyła się pod koniec lat 90, zmiana parku na prywatne grunty nie jest możliwa. Bilety wstępy wprowadzone w 1993 roku, według nich były niezbędne, by pokryć koszty związane z działalnością tego parku. Przykładem tego są poniesione przez park koszty związane z likwidowaniem nieczystości, powstałych w wyniku ruchu turystycznego.
Wspólnoty Leśnej Ośmiu Wsi w Witowie.
Jeśli chodzi o proces wywłaszczeń, to władze wspólnoty twierdzi, że w tamtym okresie, nikt z mieszkańców nie wyraził zgody na proponowane przez park warunki, jak też nie odstąpił ziem, należących do wspólnoty. Pragnie by Dolina Chochołowska oraz Lejów będące obszarami spornymi, były traktowane na innych zasadach niż te, które są zarządzane przez park - ( przepisy dotyczące ochronę przyrody, które nie byłyby przez nich łamane, jak również wspólnota spełniała by obowiązki związane z administrowaniem tych gruntów).
Stowarzyszenia Właścicieli i Współwłaścicieli Wywłaszczonych Hal i Polan.
Przewodnicząca stowarzyszenia - Zofia Bigosowa twierdzi, że proces wywłaszczeń, dokonanych w 1960 roku, było pogwałceniem praw własności tamtych terenów. Zostały one przymusowo oddane TPN i niektórzy z poszkodowanych nie odebrali należytych im odszkodowań. Działaczka mówi, że po ojcu i matce w skład TPN weszło 22 hektary ziemi. Przed utworzeniem jej ród miał około 15 tysięcy ha. Z tego też powodu, ma pretensje to m.in. do Doliny Pięciu Stawów, Wołoszyna, ich byłaby Dolina Roztoki.
Obecnie ludzi ci, pragną oddać przyjęte wcześniej pieniądze, byleby powrócić na „ojcowiznę”. Stowarzyszenie uważa też, że utworzenie parku odbiło się negatywnie na tamtejszą przyrodę, która kiedyś „tętniła życiem”, a teraz występują tu zdziczałe rośliny. Są przeciwni rozszerzaniu otuliny parku narodowego, które w ostateczności doprowadziło by do upadku wiosek oraz ograniczenia praw, co do gospodarowania tamtymi ziemiami. Pragną oni, by park przeszedł w ręce prywatne i stał się Prywatnym Parkiem Narodowym.
Górale
- starsi mieszkańcy
Do tej kwestii, mają stosunek bardzo emocjonalny. Związane jest to, z pasterstwem, jak też z kontaktem człowieka z naturą.
- młodzi ludzie
Nie mają aż takiego stosunku, jak starsze pokolenie. Chcą oni, czerpać korzyści materialne związane z rozwojem na tych terenach turystyki. Część z nich aktywnie domaga się praw, co do wywłaszczonych ziem.
Tygodnik Podhalański- wiadomości
Kilka dni temu w Tygodniku Podhalańskim ukazał się artykuł o zwróceniu dwóch parceli położonych na Polanie Chochołowskiej dawnym właścicielom. Informacja ta jest już potwierdzona decyzją wojewody małopolskiego Stanisława Kracika, która stwierdził nieważność postanowień naczelnika miasta Zakopanego i Gminy Tatrzańskiej z 28.11.1977r. o wywłaszczeniu nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. Dotyczyła ono 2 działek o powierzchni 16 arów, które miały służyć "uregulowania stosunków własnościowych na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego". Poprzedni właściciel ziemi twierdzi, że nieruchomość ta, nie powinna być wywłaszczona, gdyż była ona przeznaczona na cele użyteczności publicznej. Wojewoda małopolski swoją decyzję argumentuje tym, że w 1975 roku wydano decyzję o wywłaszczeniu bez wcześniejszego ustalenia jej właściciela.
Zakończenie
Na obszarze Tatr od XV wieku, wystąpiło pogorszenie się stosunków własnościowych związanych z dzierżawieniem gruntów przez tamtejszych sołtysów. Kolejno ziemie te były zarządzane przez bogate rody, władze austriackie. Po 1811 roku, sytuacja co do podziału ziem, stała się bardziej zagmatwana. Grunty były przekazywane z „rąk do rąk”. W 1954 roku, wprowadzono uchwałę, co do utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego, a następnie przeprowadzono proces wywłaszczeń. Doprowadziło to wielkiego niezadowolenia ze strony mieszkańców. Ludzie próbowali dochodzić własnych praw. Walczyć o wcześniejsze ziemie. Ogólnie przyczyną zaistnienia konfliktu społecznego na terenie Tatr był rozwój turystyki na tamtym terenie i z tym związany wzrost cen rynkowych za grunty. Wcześniej nie pełniły one większej roli, gdyż rozwijało się tam pasterstwo. Jednak obecnie właściciele dawnych ziem walczą o anulowanie aktów wywłaszczeń, by sprzedać je po bardziej wygórowanych cenach.
Bibliografia:
Konflikty społeczne na tle własnościowych ziem w Tatrzańskim Parku Narodowym, W. Kucina, Acta Universitas Lodzensis, Folia Geographica Socio- Economica, No.8, 2007
http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:BQBpoB7h_o4J:www.studreg.uw.edu.pl/pdf/SRIL04/Art09.pdf+Stowarzyszenia+W%C5%82a%C5%9Bcicieli+Wyw%C5%82aszczonych+P%C3%B3l+i+Hal+w+Tatrach&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEEShz29xJMbqHa4GW16rRzodE1zBGCr6grXVst6qFEdGmH-n6B1qIsBqUrof9ujXfbykV3fS88fwkMCp2urG0Auvzt2dh8-2Yo-K1EXgh3QLxH_s2U1V4zVmAqokROktHeadYh8HN&sig=AHIEtbSEeIQepjLLLXicL4KcoziNtRicNg
|
|
|