Osobliwości klimatyczne Tatr

1. Sieć meteorologiczna w Tatrach

Dane meteorologiczne - publikowane w codziennych komunikatach, a także wykorzystywane do oceny aktualnych i prognozowanych warunków śniegowych pozyskiwane są dzięki wykonywanym codziennie obserwacjom i pomiarom. Na obszarze Tatr Polskich codzienne obserwacje prowadzone są na stacjach i posterunkach standardowej sieci IMGW. Należą do niej:

• Wysokogórskie Obserwatorium Meteorologiczne na Kasprowym Wierchu

Budynek Wysokogórskiego Obserwatorium Meteorologicznego znajduje się na szczycie Kasprowego Wierchu (1985 m n.p.m. ). Jest to najwyżej usytuowany budynek w Polsce.
Stacjonarne obserwacje opadowe na Kasprowym Wierchu rozpoczęły się w grudniu 1935 roku. Obserwacje meteorologiczne w pełnym zakresie pomiarowym rozpoczęto w lutym 1937 roku. W ramach statutowej działalności WOM dostarcza bieżące dane meteorologiczne dla potrzeb światowej Służby Pogody. Obserwacje wykonywane są co godzinę, a wyniki pomiarów i obserwacji przekazywane są w trybie operacyjnym do zbiornicy regionalnej i centralnej dla potrzeb służby prognoz, osłony hydro-meteorologicznej dorzecza Górnej Wisły. Pełni funkcję Lokalnej Stacji Zbiorczej. Dane obserwacyjne wykorzystywane są również do celów poznawczych klimatu, zwłaszcza gór i wyższych warstw atmosfery. WOM służy również turystyce górskiej i bezpieczeństwu osób przebywających w Tatrach. Dane meteorologiczne przekazywane są również do Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Horskiej Zachrannej Służby w Jasnej i Tatrzańskiego Parku Narodowego.

• Stacja Badań Niwalnych na Hali Gąsienicowej

• Stacja Hydrologiczno Meteorologiczna w Zakopanem

• posterunek meteorologiczny Dolina Pięciu Stawów Polskich

• posterunek meteorologiczny Morskie Oko

Pierwsze obserwacje meteorologiczne prowadzone były z przerwami w latach 1891, 1896, 1897-1899, 1901, 1913-1914. Posterunek został założony przez Sekcję Meteorologiczną Komisji Fizjograficznej i Towarzystwo Tatrzańskie. W okresie międzywojennym obserwacje prowadzono w latach 1927 - 1939. Po wojnie obserwacje wznowiono. Aktualnie posterunek meteorologiczny Morskie Oko wchodzi w skład podstawowej sieci posterunków meteorologicznych IMGW.

• posterunek meteorologiczny Polana Chochołowska

• posterunek meteorologiczny Hala Ornak

Na stacjach i w obserwatorium obserwacje wykonywane są co godzinę przez całą dobę, natomiast na posterunkach meteorologicznych trzy razy w ciągu doby o godz. 06,00; 12,00; 18,00 czasu UTC. Wyniki tych obserwacji przekazywane są do Zbiornicy Regionalnej a dalej wg. ustalonego schematu do pozostałych odbiorców zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz IMGW. Zakresy pomiarowe są zróżnicowane w zależności od rodzaju stacji i posterunku.

2. Warunki klimatyczne Tatr

W Tatrach występuje klimat wysokogórski stref umiarkowanych, o wpływach oceanicznych, o rocznej amplitudzie temperatury zmniejszającej się wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. Dobowe wahania temperatury są bardzo duże, zwłaszcza na jesieni. Średnia roczna temperatura jest niewysoka, od -3,8°C na Łomnicy do 5,5°C w Nowym Targu.
Ciśnienie powietrza obniża się w miarę wzrostu wysokości n.p.m. Maksimum roczne ciśnienia przypada na sierpień - wrzesień, minimum na luty. Często zdarzają się gwałtowne i nagłe spadki ciśnienia, zwłaszcza przed burzą i wiatrem halnym, co ciężko odczuwają ludzie chorzy na serce lub płuca. Cecha charakterystyczna klimatu tatrzańskiego jest również częste przechodzenie frontów.
Częste i silne bywają w Tatrach i na Podtatrzu wiatry wiejące z pn. - zach. i zach., oraz wiatr typu fenowego, tu nazywany halnym. Wilgotność względna w Tatrach jest duża, w położeniach wyższych podlega częstym wahaniom. Niedosyt wilgotności jest przeważnie niewielki. Parowanie na ogół niezbyt duże, ale bardzo zmienne, zależne zwłaszcza od szybkości wiatru i od usłonecznienia. Usłonecznienie jest bardzo silne, ale zwykle krótkotrwałe (niewielka liczba godzin). Zachmurzenie najmniejsze w porze zimowej. Częste mgły, zwłaszcza na wiosnę i jesienią. W dolinach górskich nierzadko „morza mgieł”.
Opady - po Karkonoszach - największe w Polsce, rocznie 1200 - 1600 mm. Największe opady występują w czerwcu i lipcu a najmniejsze w lutym. Średnia roczna suma opadów w Zakopanem wynosi 1107 mm, na Hali Ornak (wys. 1100 m) - 1577 mm, na Kasprowym Wierchu (1985 m n.p.m) - 1742 mm. Duża część opadów rocznych występuje w postaci śniegu. Opady śniegu w Tatrach występują od września do maja. Liczba dni z opadami śniegu w roku zwiększa się wraz z wysokością. Zarówno deszczowe jak i śniegowe opady bywają gwałtowne i obfite, grad jest raczej rzadki, zwłaszcza na Podtatrzu. Pokrywa śnieżna w Tatrach jest gruba i zalega 5 do 8 miesięcy w roku w zależności od wysokości.
Innymi zjawiskami meteorologicznymi, z którymi może zetknąć się w Tatrach turysta są Ognie Świętego Elma - wyładowania elektryczne z metalowych części ekwipunku mogące wystąpić podczas silnego naelektryzowania powietrza przed burzą oraz Widmo Brockenu - cień turysty na mgle lub chmurze, otoczony tęczową aureolą.

Zima długa, im wyżej tym dłuższa, zwykle od 5 do 7, na najwyższych szczytach do 9 miesięcy, bywa dość mroźna, ale wpływ częstych zimowych inwersji temperatury jest czynnikiem łagodzącym. Zwykle jest słoneczna i przeważnie mało wietrzna, choć zdarzają się zimy stanowiące w ty względzie jaskrawe wyjątki.
Wiosna późna, bardzo nagła (z powodu wiatrów halnych), wietrzna o dużych skokach temperatury i ciśnienia. W pierwszej połowie zwykle słoneczna, w drugiej często chmurna i deszczowa.
Lato krótkie, dość chłodne, obfituje w opady deszczowe. Wysoko w górach zdarzają się nawet śnieżne, zwłaszcza około połowy sierpnia, kiedy dość często zdarza się silne załamanie pogody. Burze występują najczęściej w pierwszej połowie lata.
Jesień zazwyczaj bywa piękna („tatrzańska jesień”), słoneczna, o chłodnych nocach, dużych wahaniach dobowych temperatury i częstych halnych wiatrach, zwłaszcza pod koniec tej pory roku.
Pory roku wyznaczone w klimatologii przez średnie miesięczne temperatury, wskazują, że w Tatrach, a nawet w Zakopanem nie istnieje lato w sensie klimatologicznym, bo żaden z miesięcy tzw. letnich nie wykazuje średniej temperatury powyżej 15°C, co jest na niżu wskaźnikiem lata. Wysoko, na szczytach tatrzańskich, wg. powyższego kryterium występuje tylko zima trwająca około 9 miesięcy, oraz 3 miesiące przedwiośnia i przedzimia łącznie. Oczywiście dotyczy to miesięcznych, średnich temperatur.
Północna strona Tatr ma klimat surowszy i bardziej wilgotny, zaś południowa strona łagodniejszy, cieplejszy i suchszy: mniej wiatrów, więcej dni słonecznych w roku, nieco wyższa temperatura roczna, mniej opadów.

3. Piętra klimatyczne i roślinne

Według badań Mieczysława Hessa średnia roczna temperatura w Karpatach Zachodnich jest związana zarówno z wysokością n.p.m., jak i z wystawą zboczy i stanowi wielkości stałe (w okresach wieloletnich), obrazując strefowy układ klimatyczny, tzw. piętra klimatyczne.
Liczba pięter klimatycznych w danym masywie górskim jest zależna i od wysokości n.p.m. danego masywu i od wzniesienia n.p.m. jego podstawy (podnóża). Im wyżej leży podstawa oraz im wyższy jest ów masyw, tym pięter klimatycznych będzie więcej.
Zmiany wartości poszczególnych elementów klimatu wykazują stałą zmienność wraz z wysokością. Zmienność ta pozwala na wytworzenie się kilku stref o odrębnych cechach klimatycznych, a to z kolei wpływa silnie na wykształcenie się, w każdej z tych stref, specyficznego krajobrazu, fauny i flory. Piętra klimatyczne zostały wyodrębnione w oparciu o średnią temperaturę roku, ponieważ najlepiej obrazuje różnice między poszczególnymi piętrami.
W Karpatach Zachodnich wyróżnionych jest sześć takich pięter. W Tatrach istnieją wszystkie prócz najniższego.
Układ tych pięter w Tatrach jest następujący (kolejno nazwa pietra klimatycznego, średnia wieloletnia temperatura roku, wysokość pietra n.p.m. na północnych stokach Tatr, a w nawiasach na południowych stokach).
1. Piętro umiarkowane ciepłe: od 6 do 8°C; w Tatrach tego piętra brak.
2. Piętro umiarkowane chłodne: od 4 do 6°C, od podnóży do 1150 m (od podnóży do 1200m).
3. Piętro chłodne: od 2 do 4°C, od 1150 do 1550 m (od 1200 do 1650 m).
4. Piętro bardzo chłodne: od 0 do 2°C, 1550 do 1850 m (od 1650 do 2050 m).
5. Piętro umiarkowane zimne: od -2 do 0°C, od 1850 do 2200 m (od 2050 do 2350 m).
6. Piętro zimne: od -4 do -2°C, od 2200 m do szczytów (od 2350 m do szczytów)

Granice pięter klimatycznych w zasadzie pokrywają się z granicami pięter roślinności, jednak niezupełnie, gdyż rozmieszczenie roślin zależy wprawdzie głównie od klimatu, ale również od innych czynników.

Roślinność górska, zależnie od wysokości n.p.m., tworzy w Tatrach specyficzne zbiorowiska, różniące się swym składem i wyglądem. Zbiorowiska te zmieniają się w miarę wzrostu wysokości n.p.m. w związku z równoczesną zmiana klimatu. Zmiany te nie zachodzą stopniowo lecz dość nagle, niejako skokowo, co paręset metrów. Jako skutek tych zmian tworzą się piętra, leżące jedno nad drugim, i stąd nazwa piętra roślinności.

Piętra klimatyczne	Średnia temperatura roku [ºC]	Wysokość nad poziomem morza [m]
				Stoki południowe (S)	Stoki północne (N)
umiarkowane chłodne	od 4 do 6	od podnóży do 1200 m	od podnóży do 1150 m
chłodne	od 2 do 4	od 1200 do 1650 m	od 1150 do 1550 m
bardzo chłodne	od 0 do 2	od 1650 do 2050 m	1550 do 1850 m
umiarkowane zimne	od -2 do 0	od 2050 do 2350 m	od 1850 do 2200 m
zimne	od -4 do -2	od 2350 m do szczytów	od 2200 m do szczytów

Nazwa piętra	Wysokość nad poziomem morza [m]	Skład gatunkowy
Regiel dolny	700-1250	Las mieszany jodłowo - bukowy ze świerkiem i domieszką jawora, jarzębiny, osiki i szarej olchy. Na łąkach i polanach: trawy, niezapominajki, kaczeńce, krokusy. Z krzewów i roślin zielnych: bez koralowy, powojnik alpejski, wawrzynek wilcze łyko, storczyki, pierwiosnek łyszczak.
Regiel górny	1250-1550	Jednolity drzewostan świerkowy. Głównie rosną tu borówki, paprocie, szczawik zajęczy, podbiałek alpejski
Kosodrzewina	1550-1800	Kosodrzewina, wierzba śląska, porzeczka skalna, róża alpejska, ciemierzyca, tojady, modrzyk alpejski, brzoza karpacka, limba.
Hale, czyli piętro alpejskie	1800-2300	Trawy i zioła, sasanka alpejska, zawilec narcyzowy, kukliki, dzwonek alpejski, goździki górskie, jaskier alpejski i górski, jałowiec halny.
Turnie, czyli piętro subniwalne	2300-najwyższe szczyty (2663-Gierlach)	Lepnica bezłodygowa, pierwiosnek maleńki, goryczka przezroczysta, jaskier lodnikowy, rojnik górski, różeniec górski

---