Opis pracy świetlicy szkolnej

Podstawa prawna funkcjonowania świetlicy

Świetlica spełnia ważną funkcję w realizacji zadań opiekuńczo -  wychowawczych szkoły i jest z nią integralnie związana. Jako wewnątrzszkolna komórka wspomaga i uzupełnia pracę szkoły we wszystkich obszarach.

Podstawą do funkcjonowania świetlicy szkolnej jest Ustawa z 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004 Nr 256, póz. 2572 ze zm.). W art. 67 ustawy wymienione są statutowe zadania szkoły.

Ze statutowych zadań szkoły wynika, że szkoła publiczna powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania ze świetlicy. Jednocześnie art. 5 nakłada obowiązki na organ prowadząc. Do ustawowych zadań organu prowadzącego należy w szczególności zapewnienie warunków działania szkoły, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki oraz możliwości wykonywania przez szkołę zadań statutowych.

Z tej krótkiej analizy prawnej wynika jednoznacznie, że w szkole powinna być zorganizowana świetlica. Odpowiada za to dyrektor szkoły. Środki finansowe na jej działalność, w tym na zajęcia świetlicowe oraz wyposażenie świetlic, zapewnić musi organ prowadzący szkołę.

Kolejnym problemem jest to, jak powinna być zorganizowana świetlica i co

może ograniczać jej działalność. W rozporządzeniu w sprawie ramowych statutów szkół, w § 7, w załączniku nr 2 do rozporządzenia widnieje zapis: „Dla uczniów, którzy muszą dłużej przebywać w szkole ze względu na czas pracy ich rodziców (prawnych opiekunów) lub organizacje dojazdu do szkoły, szkoła organizuje świetlice”. Podobny zapis istnieje w ramowym statucie gimnazjum.

Dyrektorzy szkół podstawowych i gimnazjów muszą organizować zajęcia w świe­tlicy dla wszystkich dzieci, które spełniają wyżej wymienione warunki. W grupie świetlicowej nie powinno być więcej niż 25 uczniów. W szkołach specjalnych liczebność grupy świetlicowej musi być dostosowana do liczebności oddziału specjalnego danej szkoły.

Celem działalności świetlicy szkolnej jest: 

• Zapewnienie dzieciom zorganizowanej opieki wychowawczej i socjalnej, udzielanie, uczniom słabszym pomocy w nauce,

• zapewnienie odpowiednich warunków do nauki własnej,

• zagospodarowanie uczniom wolnego czasu i rekreacji,

• organizowanie dodatkowej pomocy nauczyciela dla uczniów, którzy nie radzą sobie z opanowaniem materiału programowego,

• wyrabiania nawyków samodzielnej pracy umysłowej i samodzielnego zdobywania wiedzy i umiejętności,

• ujawnianie i rozwijanie zainteresowań, zamiłowań i uzdolnień dzieci poprzez organizowanie różnorodnych form zajęć w tym zakresie

• wyrabianie umiejętności nawiązywania prawidłowych kontaktów z rówieśnikami w czasie wolnym, samodzielności w podejmowaniu i realizacji różnorodnych zadań

• organizowanie rozrywki indywidualnej izbiorowej oraz kształtowanie nawyków kultury życia codziennego,

• kształtowanie nawyków higieny i czystości, organizowanie

• warunków do zachowania i poprawy zdrowia oraz upowszechnianie zasad kultury zdrowotnej,

• organizowanie warunków dla rozwoju fizycznego uczniów, w szczególności organizowanie zajęć i gier sportowych mających na celu prawidłowy rozwój fizyczny uczniów,

• rozpoznawanie i zapewnianie realizacji aktualnych potrzeb dzieci przy ścisłej współpracy z wychowawcami klas I – III

• rozwijanie zainteresowań plastycznych, muzycznych, teatralnych itp.

Dobór pracowników świetlicy

Rozporządzenie nie określa wprost wymagań, jakie muszą spełniać nauczyciele świetlicy. Ostatecznej oceny kwalifikacji nauczyciela dokonuje wyłącznie dyrektor szkoły zatrudniający nauczyciela. Po pierwsze musi określić poziom wykształcenia. Dla nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjum wystarczającym poziomem wykształcenia jest zakład kształcenia nauczycieli. Następnie dyrektor szkoły uznaje lub nie, czy ukończony przez nauczyciela kierunek studiów (specjalność) jest zbliżony do rodzaju prowadzonych zajęć. Dyrektor ocenia, czy nauczyciel posiada wystarczające kompetencje do prowadzenia zajęć świetlicowych.

Należy - podkreślić, że świetlica szkolna sprawuje opiekę nad uczniami, którzy korzys­tają ze świetlicy. Do zajmowania stanowiska nauczyciela wychowawcy świetlicy szkol­nej przygotowani są niewątpliwie absolwenci pedagogiki o specjalności peda­gogika opiekuńczo-wychowawcza. Inne kierunki studiów mają programy, które także dobrze przygotowują do pracy w świetlicy. W przypadku szkół specjal­nych nauczyciele świetlicy powinni legitymować się dodatkowo odpowiednimi kwali­fikacjami uzależnionymi od rodzaju i stopnia niepełnosprawności ucznia.

Wychowawcy świetlic szkolnych realizują pensum w wysokości 26 godzin. Są to godziny bezpośredniej pracy z dziećmi. Pozostałe 14 godzin nie podlega rozli­czeniu, ponieważ — zgodnie z interpretacją Państwowej Inspekcji Pracy — godziny te traktuje się jako wykonywane w ramach pracy zadaniowej nauczyciela. W ra­mach tych godzin nauczyciel ma wykonywać inne czynności i zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły oraz zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Zakres zadań i obowiązków nauczycieli, w tym nauczycieli świetlicy, określa dyrektor szkoły.

Jaki powinien być wychowawca świetlicy ?

Aby dobrze wykonać jakieś zadanie należy oczywiście unikać błędów, zadanie wychowywania jest szczególnie odpowiedzialne i trudne (proces przebiega na żywej, zmiennej i delikatnej materii).
Główne błędy wychowawców i nauczycieli to przede wszystkim błędy w komunikacji (style komunikatów: krytyczny, strukturalny, opiekuńczy, wspierający), megalomania pedagogiczna, autokratyzm, niewłaściwe w formie i czasie gromadzenie informacji o dziecku i jego rodzinie. Lista błędów jest oczywiście bardzo długa, ale według mnie największym błędem wychowawcy w świetlicy jest brak radości i poczucia humoru.

Wychowawca świetlicy musi przyjmować na siebie różne role (opiekunki, rozjemcy, nauczyciela, pielęgniarki itp.), sprawdzanie się w tych zadaniach wymaga oczywiście wiedzy pedagogicznej i psychologicznej, ale również właściwej postawy wobec dzieci tzn. umiejętności stawania się mimo swojego wieku dzieckiem, patrzenia z jego poziomu.

Wychowawca świetlicy musi być konsekwentny w postępowaniu, posiadać pokłady cierpliwości, dobroci, niekłamanej szczerości, łagodności, umieć rozwiązywać konflikty, tworzyć płaszczyznę tolerancji, umieć porozumiewać się z rodzicami, nauczycielami, posiadać i wykazywać empatię, umieć słuchać dzieci.
Jednym słowem powinien być przewodnikiem, przyjacielem i doradcą, wszechstronnym i elastycznym, ale przede wszystkim uśmiechniętym i radosnym człowiekiem. Świetlica musi być tym miejscem, w którym dzieci czują się bezpiecznie i dobrze.

Kierowanie świetlicą szkolną

W zależności od wielkości świetlicy wprowadzić można funkcję kierownika świetlicy. Przepisy prawne nie określają granicy, od której dyrektor może występować o powołanie kierowniczego stanowiska w świetlicy. Dyrektor taką sprawę uzgadnia z organem prowadzącym. Nauczyciel kierujący świetlicą powinien posiadać odpo­wiednie kwalifikacje pedagogiczne do pracy w świetlicy szkolnej, wiedzę z zakresu zarządzania, co najmniej trzyletni staż pracy pedagogicznej oraz powinien posiadać co najmniej dobrą ocenę pracy. Jeżeli organizacja szkoły nie przewiduje stanowiska kierownika świetlicy, to pracami świetlicy kieruje dyrektor lub jego zastępca. Wynika to z art. 37 ust. l ustawy o systemie oświaty oraz z § 7 rozporządzenia o kwalifi­kacjach wymaganych na stanowiska kierownicze w szkole.

Nauczycielowi pełniącemu stanowisko kierownicze w szkole obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć świetlicowych, w uzgodnieniu z organem prowadzącym. Kierownik jest np. zobowiązany do bezpośredniej pracy z uczniami przez 14 godzin, pozostałe 12 godzin ma przewidziane na sprawy związane z kierowaniem pracami świetlicy. Osoba pełniąca funkcje kierownicze otrzymuje dodatek funkcyjny, którego wysokość określana jest w regulaminie wynagra­dzania obowiązującym w danej gminie.

Dyrektor wykonuje swoje zadania związane z funkcjonowaniem świetlicy w ramach otrzymanej zniżki pensum i dodatku funkcyjnego. Podobnie wygląda sprawa z zadaniami kierownika świetlicy. Te przykładowe 12 godzin jest traktowane jako pewien ryczałt. W przypadku gdy kierownik świetlicy będzie wykazywał, że prowa­dzenie świetlicy zajmuje mu więcej niż 12 godzin tygodniowo, to nie będzie mógł uzyskać z tego powodu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

W strukturze organizacyjnej szkoły dyrektor powinien przekazywać swoje upraw­nienia kierownikowi świetlicy-. Zakres takich uprawnień powinien być przekazany w formie pisemnej.

Dyrektor może przekazać kierownikowi świetlicy następujące zadania:

• rozstrzyganie spraw spornych dotyczących organizacji pracy świetlicy oraz zatwier­dzanie harmonogramów zajęć świetlicowych,

• podejmowanie decyzji w określonych sprawach (godzin pracy świetlicy, podziału uczniów na grupy wiekowe), wydawanie poleceń wychowawcom świetlicy w sprawach pracy dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej oraz wydawanie zaleceń pohospitacyjnych wycho­wawcom świetlicy,

• podpisywanie pewnej kategorii pism i dokumentów (np. dokumentów finanso­wych, planów pracy),

• dysponowanie funduszami np. na wyposażenie świetlicy, na zakup pomocy dydaktycznych,

• reprezentowanie interesów szkoły na zewnątrz w kontaktach z instytucjami oświaty i kultury, w sprawach dotyczących świetlicy.

Kierownik świetlicy z racji zajmowanego stanowiska oraz otrzymanych od dyrektora uprawnień musi posiadać wiedzę z zakresu zarządzania. Musi wiec umieć planować, organizować, podejmować właściwe i skuteczne decyzje, motywować i kontrolować siebie oraz swoich podwładnych.

Zakres zadań opiekuńczo- wychowawczych świetlicy szkolnej 

Świetlica szkolna jest dziś jedną z najbardziej popularnych form opieki nad dzieckiem, gdyż oprócz funkcji opiekuńczej powinna odgrywać doniosłą rolę w procesie dydaktyczno - wychowawczym szkoły.

Działalność świetlicy powinna dotyczyć pięciu dziedzin: wychowania zdrowotnego, społeczno-moralnego, umysłowego, technicznego i estetycznego. Zadania szczegółowe rozwijane w ramach każdej z tych dziedzin winny być podporządkowane wspólnemu celowi. Jest nim przystosowanie dzieci do życia w społeczeństwie, a zwłaszcza ułatwienie im dobrego startu w szkole. Z tak podjętych zadań wynikają podstawowe funkcje świetlicy: opiekuńcza, profilaktyczna, reedukacyjna i kompensacyjna.

W ramach szeroko rozumianej funkcji opiekuńczej, świetlica powinna czuwać nad zdrowiem, bezpieczeństwem i prawidłowym rozwojem dzieci.

Działalność profilaktyczna polega na zapobieganiu nieprawidłowościom w somatycznym i psychoruchowym rozwoju dziecka.

Działalność stymulacyjna polega na dążeniu do pobudzania procesów rozwojowych, do optymalnej aktywizacji dzieci przez wykorzystanie ich własnej inicjatywy (na miarę ich indywidualnych możliwości).

Działalność reedukacyjna dotyczy dzieci, których rozwój przebiega nieprawidłowo. Polega na podejmowaniu działań zmierzających do wyrównania braków, skorygowania wad i nieprawidłowości rozwojowych powstałych we wcześniejszych okresach życia dziecka.

Działalność kompensacyjna polega na wyrównywaniu niedoborów środowiska rodzinnego, które mogą stanowić przyczynę nieprawidłowości i odchyleń w rozwoju.

Różnice indywidualne między dziećmi sprawiają, że należy podejmować wobec każdego z nich odmienne działania wychowawcze. W praktyce oznacza to konieczność pełnego liczenia się ze stanem psychofizycznego rozwoju dziecka oraz z warunkami środowiskowo -wychowawczymi, w jakich ono wzrasta. Zależnie od aktualnej sytuacji, muszą być podjęte działania najbardziej celowe z punktu widzenia pełnego zaspokojenia dziecka i pomocne w osiągnięciu przez nie odpowiedniego poziomu rozwoju warunkującego wypełnienie zadań szkolnych.

Ponadto w ramach działalności dydaktycznej świetlica umożliwia dzieciom odrabianie lekcji pomagając uczniom słabym.

Metody i formy pracy opiekuńczo- wychowawczej w świetlicy

Zadania powyższe realizować można za pomocą różnych metod i form.
1. Metody zajęć praktycznych, stosowane we wszystkich formach pracy świetlicowej, mające różnorodny charakter i zależne od wysuniętych celów np.:
- techniki plastyczne, teatry lalek oraz udział w świetlicowym zespole tanecznym sprzyjają rozwojowi wrażliwości estetycznej
- zabawy i gry dydaktyczne, gry świetlicowe, konkursy i zgaduj – zgadule pomagają kształtować zdolności umysłowe dziecka
- imprezy i uroczystości oraz działalność społecznie użyteczna kształtują uczucia patriotyczne
- ćwiczenia, sporty i wycieczki rozwijają sprawność
2. Metody oglądowe, wykorzystywane często do pogłębienia i utrwalenia wiadomości. Wychowawca stosuje tu pokaz przedmiotów, fotografii, map, tablic, często posługuje się przeźroczami i projektorem.
3. Metody słowne, do których zalicza się: pogadankę, opowiadanie baśni, bajek, przygód, wrażeń oraz lektury uzupełniające.

Do podstawowych form pracy wychowawczej w świetlicy należą: zabawy, prace dowolne dzieci, czynności samoobsługowe i prace użyteczne, zajęcia zaplanowane przez wychowawcę, okolicznościowe kontakty z przedstawicielami różnych zawodów np. lekarz, leśnik, górnik, strażak...

Oto niektóre formy zajęć na ciekawą i efektywną pracę w świetlicy:

1. Zajęcia rozwijające horyzonty umysłowe dziecka- zajęcia z zakresu żywego słowa.

Są one realizowane przez:

• czytelnictwo, opowiadanie baśni, bajek, legend,

• słuchanie programów radiowych, oglądanie programów telewizyjnych, filmów,

• rozrywki umysłowe,

• wycieczki edukacyjne.

2. Zajęcia artystyczne.

W zakres ich wchodzą: zajęcia plastyczne, umuzykalniając, małe formy teatralne z żywym słowem i pokazami scenicznymi.

3. Zajęcia ruchowe.

Przejawiają się one głównie w grach, zabawach ruchowych, turniejach gier zręcznościowych, wycieczkach i zabawach na powietrzu.

1.   Zajęcia z zakresu żywego słowa.

Celem zajęć jest dostarczenie dzieciom ogólnych podstaw wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, kulturze oraz rozwijanie ich zdolności poznawczych tj. umiejętność odbierania wrażeń, spostrzegania, wyobrażania, zapamiętywania i myślenia. Wpływa to na wszechstronne kształtowanie osobowości dziecka i nabiera szczególnego znaczenia w zajęciach pozalekcyjnych, pozalekcyjnych, których dzieci uczestniczą dobrowolnie.

Treść zajęć obejmuje poznanie i zrozumienie zjawisk przyrody, przyswojenie sobie podstawowych form działalności społecznej i zasad współżycia w grupie, społeczeństwie oraz poznanie dorobku kulturowego. Tutaj dzieci pogłębiają wiedzę zdobytą na lekcjach, rozwijają horyzonty umysłowe.

A.  Czytelnictwo

Dzieci lubią czytać książki i chętnie uczestniczą w zajęciach związanych z czytelnictwem. Kącik czytelniczy to miejsce, gdzie dzieci mogą czytać ulubione książki, przeglądać czasopisma. Formą tych zajęć jest także czytanie przez nauczyciela wybranych przez uczniów książek. Praca wychowawcza prowadzona w oparciu o książki i czasopisma może koncentrować się też w czytelni szkolnej.

Zadaniem zajęć czytelniczych jest kształtowanie nawyku obcowania z książką i rozwijanie kultury czytelniczej, pogłębianie i rozszerzanie wiadomości i umiejętności nabytych przez uczniów na lekcjach, wzbogacenie znajomości języka ojczystego, wyrabianie wrażliwości na treść książki, budzenie zainteresowań różnymi dziedzinami wiedzy, kształtowanie zamiłowań czytelniczych, kształtowanie samodzielności myślowej.

Wśród form inspiracji czytelniczej wyróżnia się:

- słowne formy inspiracji:

• opowiadanie treści utworów literackich,

• głośne czytanie,

• pogadanki,

• rozmowy nt. przeczytanych książek oraz dyskusje;

- wizualne formy inspiracji:

• wystawki książek,

• plakaty,

• gazetki;

- audiowizualne formy inspiracji:

• filmy,

• małe formy teatralne polegające na inscenizowaniu fragmentów książki, wiersza itp.

• konkursy czytelnicze,

• zgaduj- zgadule,

• zagadki literackie.

Czytanie głośne wpływa na opanowanie i doskonalenie techniki czytania.

Zgaduj- zgadule, konkursy i zagadki zawierają pewne elementy zabawowe i stanowią ulubione przez dzieci formy zajęć. Doniosła rola tej formy zajęć to także systematyzowanie wiedzy, utrwalenie wiadomości z różnych dziedzin. Ponadto zmuszają one do samodzielności, kształcą odwagę i wiarę we własne siły, ćwiczą pamięć i umiejętność koncentracji uwagi.

B.  Zajęcia związane z radiem, telewizją i filmem.

Radio, telewizja i film mają na celu nie tylko dostarczanie rozrywki, są też źródłem informacji. przez słowo, dźwięk i obraz kształtują się poglądy dzieci, upodobania, wyobraźnia i uczucia.

Ponieważ dzieci są gorliwymi odbiorcami programów proces odbioru powinien być dyskretnie kierowany i wyraźnie ograniczony do pozycji przeznaczonych dla odbiorców w tym wieku.

W pracy świetlicowej wykorzystać można:

- słuchowiska radiowe, słuchać nagranych na kasetę lub z compactu bajek, baśni, wierszy itp.

Forma zbiorowego słuchania dostarcza głębokich przeżyć, jest też kanwą do prowadzenia ciekawych rozmów, rysowania, malowania. Przyczynia się do budzenia u dzieci zainteresowania różnymi dziedzinami wiedzy, pobudza ich aktywność, zachęca do samodzielnej pracy i dostarcza emocjonalnych przeżyć.

- programy TV

Właściwie dobrane programy TV także spełniają ważną funkcję dydaktyczną i wychowawczą w życiu dziecka. Dostarczają informacji o wydarzeniach, pogłębiają wiedzę zdobytą w szkole, budzą zaciekawienie, rozwijają zainteresowania, kształtują wrażliwość estetyczną, dostarczają emocjonalnych przeżyć, uczą i wychowują.

Film spełnia też funkcję poznawczą- dostarcza informacji, pogłębia wiedzę, wzbogaca zakres pojęć z różnych dziedzin wiedzy, przyspiesza wchodzenie w stadium myślenia abstrakcyjnego, poszerza horyzonty umysłowe.

Film jest ponadto źródłem osobistych, indywidualnych przeżyć, rozwija wyobraźnię dziecka, fantazję; wrażliwość na różne formy plastyczne, barwę, urok otaczającego świata, kształtuje poglądy i upodobania, wzbogaca i kształtuje uczucia, myśli, charakter widza. Jako czynnik rozwoju osobowości film spełnia bardzo ważną funkcję wychowawczą.

Przeżycia filmowe mogą znaleźć swoje odbicie w swobodnej wypowiedzi poprzez rysunek, modelowania, jak też w zabawach, w których dziecko odtwarza treść obejrzanego filmu.

C. Rozrywki umysłowe- gry i zabawy.

Forma ta służy nie tylko wypełnieniu czasu wolnego. Kryje w sobie wiele wartości poznawczych, kształcących i wychowawczych.

Gry i zabawy umysłowe rozszerzają horyzonty wiedzy, utrwalają wiadomości zdobyte w szkole; dzieci ćwiczą zmysły, rozwijają spostrzegawczość, uwagę, dowcip i pomysłowość.

Przy grach i zabawach dzieci mimowolnie podporządkowują się zasadom gry, przyswajają sobie pojęcia obowiązku wynikającego z podziału pracy, rzetelności, sprawiedliwości; uczą więzi z grupą, współzawodnictwa i zdrowej rywalizacji. Stanowią dobrą zabawę a zarazem uczą i kształcą, wybiegają poza program szkolny.

Rodzaje gier i zabaw:

• towarzyskie,

• ze śpiewem i muzyką,

• zręcznościowe,

• stolikowe, dydaktyczne, które pobudzają wyobraźnię, a przez to rozwijają szereg pojęć: przestrzeń, kształt, czas, wielkość, liczba, kolor.

Tworzywem w grach dydaktycznych są kolorowe obrazki, loteryjki, kulki itp. Dzieci układają z nich różnorodne wzory, dobierając odpowiedni kolor, kształt, wielkość.

• tematyczne czyli naśladowcze, kiedy dzieci bawią się w „kogoś lub coś”

Rozrywki umysłowe to: zagadki, łamigłówki, rebusy, szarady, krzyżówki, kalambury, żarty rysunkowe, quizy itp. Stanowią one atrakcyjną i wartościową formę zajęć świetlicowych. Utrwalają elementy wiedzy, pobudzają do myślenia, ćwiczą pamięć, zmuszają do szybkiej orientacji.

D. Wycieczki edukacyjne.

To atrakcyjna i znacząca forma pracy dydaktyczno- wychowawczej w świetlicy. Wycieczki służą zdrowiu dzieci, należy je organizować bez względu na porę roku. Celem wycieczki może być:

• poznanie najbliższej okolicy, zabytków kultury;

• miejsc pamięci narodowej;

• oglądanie wystaw, ekspozycji muzealnych;

• obserwacja zmian zachodzących w przyrodzie;

• poznanie działalności różnego typu miejsc użyteczności publicznej: poczta, teatr, klub osiedlowy itp.

Wycieczki powinny zawsze opierać się na zasadach bezpieczeństwa; jej uczestnicy muszą wiedzieć, co im wolno, a czego nie należy czynić.

2. Zajęcia artystyczne.

Praca w świetlicy stwarza korzystne sytuacje do wychowania przez sztukę, która wzbogaca intelektualnie i moralnie, uszlachetnia charakter. Zajęcia artystyczne rozwijają zdolności poznania, odczuwania i przeżywania piękna otaczającego nas świata.

Dziecięca twórczość artystyczna przejawia się głównie w dziedzinie:

a)   plastyki,
b)   umuzykalnienia,
c)   małych form teatralnych.

Ad. a) Zajęcia plastyczne to obserwacja i doświadczenie, działalność plastyczna oraz wybrane zagadnienia podstawowe z zakresu sztuk plastycznych.

Główne cele zajęć plastycznych to:

• kształtowanie estetyczne zmysłów, gusty;

• wychowanie przyszłych odbiorców sztuki:

• rozwijanie zainteresowań plastyką, sztuką;

• rozwijanie sprawności manualnych:

• poznawanie i umiejętność posługiwania się różnymi technikami plastycznymi;

• nabycie umiejętności współdziałania w grupie, wytrwałości w pracy, wiary we własne siły;

• wdrażanie do kulturalnego spędzania czasu wolnego.

Najczęściej stosowane techniki plastyczne w świetlicy to:

• malowanie farbami plakatowymi, akwarelami, „mokre w mokrym”, malowanie pastą do zębów, kredką świecową, na podkładzie z soli, na bandażu itp.;

• wydzieranie i wycinanie,

• kompozycje z różnych materiałów;

• frottage;

• collage:

• papieroplastyka,

• modelowanie z plasteliny, masy solnej, papierowej, w śniegu,

• rysowanie ołówkiem, kredkami świecowymi, ołówkowymi, mazakami, patykiem, piórkiem, świecą, węglem, kredą.

Wartość płynąca z tej formy zajęć to wyrabianie zręczności palców, kształtowanie wyobraźni i umiejętności kompozycyjnych. Szczególną atrakcyjność osiągają zajęcia plastyczne dzięki wykorzystaniu różnych materiałów: kolorowy papier, tektura, makulatura, cerata, piasek, skorupki jaj, bandaż, sól, masa papierowa i solna, bibułki, szmatki itp. Ponadto ciekawą formą zajęć plastycznych jest wykorzystanie elementów grafiki do wykorzystania przy kompozycjach ornamentowych, do ozdabiania kart okolicznościowych, zakładek do książek, okładek papierowych, zaproszeń , plakatów.

Ad. b) Umuzykalnienie

Obejmuje ono:

1)   słuchanie śpiewu, muzyki, bajek muzycznych;
2)   śpiew piosenek;
3)   gry i zabawy rytmiczne ze śpiewem i muzyką;
4)   próby muzykowania wykorzystując proste instrumenty muzyczne np. bębenek, trójkąt, tamburyno, grzechotki itp.

Główne cele zajęć umuzykalniających:

• kształcenie słuchu muzycznego oraz wrażliwości estetycznej dziecka na muzykę i jej rytm,

• kształtowanie harmonii i motoryki ruchów;

• rozwijanie wyobraźni;

• wzbogacenie słownictwa oraz poprawa wymowy:

• nauka piosenek wzbogaca wiedzę o świecie i ludziach; pozwala ćwiczyć pamięć, uczy myślenia i koncentracji uwagi;

• zbiorowe zajęcia umuzykalniające wywierają korzystny wpływ na dzieci nieśmiałe i nie mające wiary we własne siły;

• podporządkowanie się pewnym nakazom w zespołowym śpiewie, zabawie czy grze na instrumentach rozwija w dzieciach zdolność współżycia w grupie, uspołecznia je, dzieci zdobywają podbudowę do ogólnej kultury muzycznej.

Ad.1) Słuchanie śpiewu i muzyki z radia, kaset, telewizji, compactu to jedna z form zajęć umuzykalniających. Najczęściej wykorzystujemy audycje radiowe, nagrania z muzyką i piosenkami dziecięcymi oraz wybrane utwory z muzyki poważnej. Słuchanie muzyki spełnia bardzo ważne zadania:

• wymaga skupienia uwagi,

• zmusza do wysiłku intelektualnego,

• wyzwala emocjonalne przeżycia.

Ad.2) Śpiew piosenek może mieć charakter indywidualny lub zespołowy. Repertuar obejmuje piosenki okolicznościowe, szkolne, harcerskie, ludowe, patriotyczne oraz aktualne przeboje dziecięce.

Ad.3) Zabawy ze śpiewem o muzyką kształtują poczucie rytmu, sprzyjają lepszej koordynacji i rytmiczności ruchów. Wśród nich wyróżnimy: zabawy rytmiczne, ilustrowane ruchem i inscenizowane. W zabawach muzycznych główną uwagę zwracamy na rytm piosenek, który odtworzyć można klaskaniem,  przytupnięciem, kiwaniem głowy, podskokami, za pomocą instrumentów muzycznych, ilustrując treść tekstu ruchami rąk.

Ad.4) Próby muzykowania z wykorzystaniem instrumentów podczas śpiewu piosenek lub do muzyki i piosenek słuchanych z kasety. Wpływają one na atrakcyjność zajęć, dzieci uczą się współpracy zespołowej, kształtują poczucie rytmu, zapoznają ze sposobem gry na poszczególnych instrumentach oraz dźwiękami charakterystycznymi dla każdego instrumentu.

Ad. c) Małe formy teatralne.

Przedstawienia teatralne są ciekawą formą zajęć w świetlicy, podczas których rozwija się wyobraźnia dzieci, osobowość. Poprzez małe formy teatralne oparte na prostych utworach literackich dokonuje się analizy tekstów, a to przyczynia się do lepszego ich przeżywania, zrozumienia, uwrażliwia na piękno mowy ojczystej, uczy poprawnego posługiwania się językiem w mowie potocznej. Kształtuje elementy ogólnej kultury humanistycznej i literackiej niezbędnej w życiu każdego człowieka.

Małe formy teatralne obejmują:

1)   zabawy teatralne samorodne
2)   recytacje
3)   inscenizacje
4)   teatrzyki lalek.

ad.1) Teatr samorodny jest formą twórczego działania wywodzącą się z zabawy. Dziecko przestaje być sobą i staje się kimś innym, gra różne role innych ludzi, zwierząt lub ożywionych przedmiotów. Inspiracją zabaw teatralnych może być lektura książek, film czy bajka, spektakl teatralny. Dzieci naśladują bohaterów lub sytuacje, dzięki czemu uzewnętrzniają swoje marzenia i fantazje. Nie wymagają specjalnych strojów, tu rolę odgrywa wyobraźnia . Zabawy teatralne mogą przekształcić się w teatr samorodny, gdzie pojawia się potrzeba występowania przed publicznością. Ponieważ świetlica dysponuje sceną dzieci mają możliwość występów na scenie przed innymi dziećmi.

ad.2) Recytacje wierszy są typowym przejawem małych form teatralnych i występują powszechnie w pracy świetlicowej. Urok żywego słowa i wartość tkwi w odpowiednim sposobie mówienia, wzbogacanym gestem. Dzieci uczą się modulacji głosu, interpretacji utworu, ćwiczą dykcję. W zajęciach świetlicowych stosowane są recytacje indywidualne i zbiorowe.

Jednak nie można nużyć dzieci ćwiczeniami z dykcji, technikami recytacji, powinny bowiem być przeplatane elementami zabawy. Bardziej urozmaiconą formą są recytacje zespołowe, gdyż łączą one dzieci we wspólnym działaniu , a opracowany materiał można wykorzystać podczas uroczystości i świąt oraz konkursów recytatorskich. Może być to głośne czytanie bajek, łatwiejszych utworów literackich na określony temat, samodzielne przygotowywanie recytacji i występ przed świetlicowa publicznością. Jeśli wytworzy się właściwy klimat, wówczas dzieci chętnie uczą się wierszy, recytują i czuja się dowartościowane.

ad.3) Inscenizacja to zabawa w teatr wielokierunkowa, gdyż dzieci nie tylko musza opanować tekst i umiejętność poruszania się na scenie, lecz wzbogacają jego wymowę rekwizytami, dekoracją, strojem, muzyka, oświetleniem. Polegają one na artystycznym przedstawieniu opisanego zdarzenia, ukazują ciąg sytuacji powiązanych akcją i udramatyzowanych w celu wytworzenia określonego nastroju.

Istota wartości małych form teatralnych tkwi nie w efekcie końcowym( co ma duże znaczenie), ale w całym przebiegu pracy, analizowaniu tekstu, próbach recytatorskich, doskonaleniu mowy itp. Inscenizacje mogą bazować na krótkich utworach wierszowanych, fragmentach prozy, piosenkach, baśniach.

Podczas opracowywania przedstawień trzeba pamiętać o rozbudzaniu własnej inicjatywy dzieci, pomysłowości i fantazji. Ważną rzeczą jest pokazanie rezultatów pracy dzieci przed ich kolegami ,rodzicami czy nauczycielami.

ad.4) Teatr lalek jest popularna formą zajęć świetlicowych pozwalającą osiągnąć różne cele wychowawcze, lecz wymaga odpowiedniego zaplecza i przygotowania nauczyciela. Istotą tego teatru są lalki, którymi poruszają dzieci- animatorzy. Dzieci powinny uczestniczyć ściśle w przygotowaniu wzorów lalek, one poruszają nimi za parawanem i recytują przy tym czy śpiewają swoje kwestie.

Wszystkie działania to synteza umiejętności nabytych w życiu świetlicowym: projektowanie, szycie kostiumów, rzeźbienie głów postaci, malowanie, dekoracje, śpiew, muzyka, żywe słowo itp. Teatr lalek wymaga wykonania lalek do konkretnego przedstawienia. Mogą to być pacynki zw. lalkami rękawiczkowymi lub kukiełki, jawajki, poruszane od dołu za pomocą patyka i drutów. Kontakt z teatrem to także bywanie w teatrze tj. wycieczki i poznawanie teatru zza kulis, jak i oglądanie spektakli. Zbiorowe pójścia z dziećmi do teatru mają duże znaczenie wychowawcze, gdyż umiłowanie teatru zaszczepione w dzieciństwie pozostaje na całe życie.

3. Zajęcia ruchowe.

Najczęściej w pracy świetlicowej stosujemy elementy wychowania fizycznego i sportu w następujących formach:

a)   spacery, wycieczki, ćwiczenia i gry terenowe ,
b)   zabawy i gry ruchowe,
c)   gry i zabawy zręcznościowe,
d)   zabawy konstrukcyjne,
e)   zabawy tematyczne,
f)    ćwiczenia gimnastyczne z elementami zajęć muzyczno-ruchowych (zabawy ze śpiewem i muzyką, ćwiczenia rytmiczne, tańce).

Ad. a) Spacer jest naturalną formą ruchu, a w świetlicowym palnie dnia powinien być uwzględniany bez względu na porę roku. Przemawiają za tym potrzeby zdrowotne, gdyż umiarkowany ruch pozwala szybciej usunąć zmęczenie. Spacery i wycieczki piesze sprzyjają kształtowaniu zaradności i samodzielności, umiejętności współdziałania w gromadzie oraz poszerzają wiedzę o najbliższej okolicy.

Ad. b) Zabawy i gry ruchowe oddziaływają na fizyczną stronę osobowości człowieka i są podstawowym środkiem wychowania fizycznego.

W toku tych zabaw podnosi się wydolność wielu układów, rozwijają cechy motoryki: siła, szybkość, zręczność oraz umiejętności ruchowe. Wśród zabaw i gier ruchowych wyróżniamy:

• zabawy ze śpiewem, które wpływają korzystnie na umuzykalnienie dzieci i kształtowanie ich poczucie rytmu i koordynacji ruchowej. Dostosowanie formy ruchu do treści piosenki sprzyja wyrażaniu indywidualności i inwencji twórczej.zabawy orientacyjno-porządkowe, których celem jest ćwiczenie umiejętności skupienia uwagi podczas zabawowych czynności ruchowych oraz opanowanie określonych umiejętności. Zabawy te sprzyjają kształtowaniu szybkiej i celowej reakcji, spostrzegawczości i orientacji, kojarzenia określonych form ruchu z ustalonymi sygnałami i znakami, karności i świadomej dyscypliny. Sprzyjają przez to opanowaniu grupy oraz wprowadzeniu w jej zachowanie się ładu i porządku.

• zabawy na czworakach, mają znaczenie w ogólnym usprawnieniu uczniów przez wzmocnienie układu kostno-stawowego oraz kształtowaniu cech motoryki, a zwłaszcza sizabawy i gry bieżne organizowane w postaci wyścigów o charakterze rozrywkowo-wypoczynkowym, sprzyjają określeniu indywidualnych możliwości dziecka i porównania sił  z rówieśnikami. Wpływają na kształtowanie szybkości i wytrzymałości , zręczności i zwinności.

• zabawy i gry rzutne opierające się na naturalnej postaci ruchu, jak rzut do celu czy na odległość , rozwijają siłę, szybkość, kształtują umiejętność celowania i rzucania. Rzuty do celu sprzyjają kształtowaniu koordynacji wzrokowo-ruchowej, skupienia uwagi i koncentracji.

Gry drużynowe polegające na rzucaniu odpowiednimi przyborami, zwłaszcza piłką, stanowią bardzo dobrą formę czynnego wypoczynku.

• zabawy i gry skoczne tj. poskoki, wyskoki, zeskoki, przeskoki, doskoki itp. Rozwijają one cechy charakteru jak: pewność siebie, wiarę we własne siły i odwagę; cechy motoryki: zręczność, zwinność, moc i siłę, a połączone z biegiem- także szybkość.

Zabawy i gry skoczne sprzyjają wzmacnianiu stawów kończyn dolnych głównie skokowych i kolanowych, sprzyjają zachowaniu równowagi, odpowiedniej postawy w locie.

•  zabawy i gry kopne w połączeniu z elementami biegu sprzyjają kształtowaniu zręczności, siły i szybkości, wytrzymałości, szybkiej reakcji oraz koncentracji uwagi. Organizowane w zespołach mają wpływ na kształtowanie umiejętności współpracy i współdziałania , a także karności świadomej dyscypliny.

Ad. c) Zabawy zręcznościowe stanowią mniej popularną formę zajęć świetlicowych. Rozwijają one siłę i zręczność, wyobraźnię i inteligencję, wdrażają do pokonywania przeszkód, pozwalają na zdrową rywalizację współzawodniczących grup czy osób.

Ad. d) Zabawy konstrukcyjne- konstruowanie różnych budowli, maszyn itp. z różnego tworzywa: drewna kamieni, klocków. Uczestnictwo w zabawie wiąże się z określonymi zadaniami i obowiązkami, podziałem ról. Poza czynnościami manualnymi wymagającymi zręczności rąk i rozwijającymi te ich właściwość , zabawy te wyzwalają całe bogactwo ruchowe, zmuszają organizm do podejmowania znacznego wysiłku fizycznego, psychicznego i umysłowego. Sprzyjają rozwijaniu zaradności życiowej, śmiałości w rozwiązywaniu różnych zadań technicznych.

Ad. e) Zabawy tematyczne to podejmowane przez dzieci zadania ruchowe wymagające chodzenia, biegania, przysiadania, podnoszenia, dźwigania, mocowania itp. bogactwo zabaw tematycznych tkwi w tym, iż dzieci przeżywają i wyobrażają sobie swoich ulubionych bohaterów, których przygody dostarczają im tematów do zabawy.

Zabawy tematyczne spełniają też funkcje ogólno-wychowawcze. Umożliwiają opanowywanie i doskonalenie wielu ruchów. Bawiąc się dzieci rozwiązują szereg zadań ruchowych wymagających siły, zręczności, szybkości wytrzymałości.

Koncepcja współudziału wychowanków w pracy świetlicy

W/w metody są na ogół znane natomiast metoda portfolio mniej, ponieważ świetlica szkolna często jest miejscem niedocenianym w szkole. Traktuje się ją jako „poczekalnię" — miejsce, gdzie uczniowie czekają na lekcje lub na rodziców, którzy ich odbiorą po lekcjach. Oczywiście to, w jaki sposób traktowana jest świetlica w szkole, jest wypadkową wielu czynników (miedzy innymi kultury organizacyjnej szkoły, możliwości lokalowych). Jednak dużo zależy od samego nauczyciela świetlicy. To on może swoim sposobem pracy i pomysłami sprawić, iż świetlica będzie miejscem przyjaznym i ważnym dla uczniów, jedną z wizytówek szkoły. Świetlica może stać się jeszcze jednym miejscem w szkole, w którym nauczyciele będą mogli obserwować postępy uczniów w różnych sferach rozwojowych, poma­gać dzieciom w trudnościach, w rozwoju zainteresowań, zdolności. Doskonałą metodą, która pozwoli urzeczywistniać te cele, może być metoda portfolio.

Portfolio - metoda pracy

Portfolio to teczka z przykładowymi pracami artysty, a w szerszym znaczeniu prezentacja dokonań danej osoby, np. skoroszyt zawierający- kompletne prace lub ich próbki, mogące być podstawą do oceny umiejętności danej osoby.

To pierwotne znaczenie odnosi się do zbioru prac artystów; przede wszystkim teczki z pracami malarzy. Zgromadzenie prac w jednym miejscu (teczce) pozwala przyj­rzeć się rozwojowi umiejętności artystycznych danej osoby, porównać prace:

• mają możliwość obserwacji zainteresowań zarówno swoich, jak i kolegów ze szkoły,

• mają wpływ na to, co znajdzie się w portfolio, mogą w nim zamieścić ważne dla siebie materiały,

• będą mogli prezentować swoje postępy rodzicom, nauczycielom.

Należy także podać uczniom przykłady elementów portfolio świetlicy, takich jak:

• rysunki,

• prace plastyczne, techniczne,

• gry tworzone przez uczniów,

• materiały do konkursów odbywających się w świetlicy (autorstwa uczniów),

• wydruki komputerowe prac uczniów,

• zdjęcia uwieczniające ważne momenty z życia świetlicy,

• teksty wierszy, piosenek ułożonych w czasie zajęć świetlicowych.

Należy zapytać uczniów, co chcieliby zamieścić w portfolio ich świetlicy szkolnej. Na etapie planowania zawartości i formy portfolio szczególnie potrzebna jest gotowość do dawania swobody uczniom — to przede wszystkim ma być ich dzieło, to oni są głównymi autorami. Nie chodzi bowiem o doskonałość i wyobrażenia nauczyciela o idealnym portfolio, ale o spojrzenie uczniów, ich emocje z tym związane, ich zaan­gażowanie w tworzenie portfolio. Pomysły uczniów uczęszczających do świetlicy należy zebrać i spisać. Następnie można zawrzeć z uczniami kontrakt dotyczący prowadzenia portfolio.

Obiekt świetlicy i jej wyposażenie 

Nieodzownym warunkiem prawidłowej realizacji zadań programowych jest odpowiednie zagospodarowanie dostosowanych do potrzeb świetlicy pomieszczeń oraz boiska, sali gimnastycznej i placu zabaw.
W skład pomieszczeń świetlicowych powinno wchodzić jedno większe, umożliwiające spotkanie z rodzicami bądź z innymi gośćmi oraz kilka mniejszych sal przygotowanych do różnego typu zajęć. Wydaje się konieczne wydzielenie pomieszczeń umożliwiających dzieciom:

• korzystanie z gier komputerowych;

• odrabianie lekcji; 

• prowadzenie zabaw i gier dydaktycznych, towarzyskich, plastycznych.

Jak urządzić świetlicę?

W świetlicy szkolnej dzieci spędzają w ciągu dnia dużo czasu. Często przekracza on czas przeznaczony na naukę szkolną. Z uwagi na to sale świetlicowe muszą w pod­stawowym chociaż zakresie odpowiadać oczekiwaniom i potrzebom uczniów. Oto przykład:

Sala z podziałem na strefy

Sala — bez względu na jej wielkość — powinna być podzielona na kilka stref. Wynika to / wielu funkcji, jakie spełnia świetlica. Podziału najłatwiej dokonać, posługując się najprostszymi sprzętami: regałami, szafkami, stolikami i krzesełkami.

1. Strefa porządkowa

Po lewej lub prawej stronie (lub po obu stronach) wejścia do sali powinny znaleźć się regaliki na plecaki lub spełniające ich rolę najzwyklejsze półki (nie więcej niż 5% powierzchni sali).

2. Strefa kręgu

Po umieszczeniu plecaków na regalikach dzieci od ra/u powinny znaleźć się na dywaniku zajmującym dużą cześć sali (ok. 40% powierzchni). To tutaj dzieci siedzą np. podczas sprawdzania listy, tu odbywają się zabawy integracyjne, rozmowy wychowawcze, tutaj dzieci rozwiązują problemy, zażegnują ewentualne konflikty, odpoczywają po posiłkach, słuchają bajek i baśni.

3. Strefa zabawy

Idealnie byłoby umieścić tę strefę w sąsiedztwie strefy kręgu. Tutaj powinny znaleźć się zabawki — różnego rodzaju klocki umieszczone w dużych pudłach, wózki dla lalek, duże samochody, szafeczki lub pudła pełne zabawek przeznaczonych do zabaw tematycznych, np.: Małyfryzjer, Lekarz, Kosmetyczka, Konstruktor, Kucharz, Sklepik, Szkoła, Teatrzyk kukiełkonr.

Ta strefa może zajmować około 25% powierzchni sali. Tutaj — jeśli nic mamy innych możliwości — musimy także wygospodarować miejsce na pudło lub duży kosz na piłki, skakanki, gumy do skakania, ringo, badminton i inne drobne przybory do zabaw i gier ruchowych na świeżym powietrzu. W tym miejscu sali można także umieścić drewnianą skrzynie, w której schowamy 2—3 koce i 10—15 poduszeczek. Chwila z książką, której treść czyta się głośno, jest milsza, gdy się ją spędza na leżąco.

4. Strefa nauki, gier i zabaw stolikowych (także edukacyjnych)

To miejsce (ok. 30% powierzchni sali) powinno być wyposażone w stoliki i krze­sełka w liczbie mogącej pomieścić chociaż połowę liczby dzieci przebywających jed­norazowo w świetlicy. Powinno znajdować się ono po skrajnie przeciwnej stronie w stosunku do strefy zabawy. W tym miejscu, pod ścianą, obok wymienionych sto­lików i krzesełek powinny znaleźć się regaliki (półeczki) na gry planszowe i puzzle. Regaliki mogą też służyć przechowywaniu książeczek i czasopism dziecięcych. Może uda nam się także umieścić tutaj koszyczki z materiałami piśmienniczymi oraz przy­bory do prac plastycznych: bloki rysunkowe, bloki techniczne, papiery kolorowe, bibuły, krepiny. W szafeczkach zamkniętych (na wierzchu nie zawsze są bezpieczne), na samym dole regałów możemy schować takie materiały plastyczne jak: nożyczki, pędzle, kleje, farby w tubach, w pojemniczkach, brokaty, lakiery itd. W tym miejscu dzieci będą odrabiały prace domowe oraz w towarzystwie kolegów i koleżanek będą spędzały czas na grach i zabawach wymagających wspólnego działania w pozycji siedzącej. Przy stolikach uczniowie będą się oddawać także twórczości plastycznej.

Inne propozycje

Sala świetlicowa może mieć wymiary nietypowe, które wymuszą na nas inne urządzenie opisanych powyżej stref. Wówczas, idąc tropem poprzedniej propozycji, po przekroczeniu progu dzieci powinny znaleźć regaliki na plecaki (po obu stronach, pod ścianami).

Następnie urządzamy strefę kręgu, w której znajdzie się także miejsce na biurko wychowawcy (pod jedną ze ścian). Kolejno urządzamy strefę zabawy, a na końcu sali strefę nauki, gier i zabaw stolikowych.

Jeśli nie ma możliwości pracy z dziećmi w przestronnej, dużej sali, może dyrektor udostępni świetlicy małe pomieszczenia. W takim wypadku proponowane strefy można urządzić w poszczególnych salkach. Wówczas strefa porządkowa i strefa nauki oraz gier i zabaw stolikowych może się mieścić w jednej salce, a strefa kręgu i zabawy w drugiej salce.

W przypadku małych pomieszczeń można (w porozumieniu z dyrekcją placówki) na strefę nauki, gier i zabaw stolikowych przeznaczyć stołówkę szkolną poza godzi­nami wydawania posiłków. Jedynym problemem będzie opracowanie sprawnego systemu dyżurów obejmującego wnoszenie i wynoszenie gier i przyborów do zabaw stolikowych. W tym przypadku dzieci powinny czuć, że stołówka w pewnym stopniu jest również salą ich świetlicowej aktywności. Można zatem pokusić się (w porozu­mieniu z dyrekcją placówki) o udekorowanie stołówki pracami dzieci o tematyce pasującej do tego miejsca (np. rysunki martwej natury w antyramach).

Świetlica powinna mieć szeroki dostęp do sali gimnastycznej, boiska, biblioteki oraz szkolnych pracowni przedmiotowych i wspólnie z nimi stanowić jednolity warsztat pracy dydaktyczno - wychowawczej. Im większe bogactwo bazy lokalowej i materiałowej tym lepsza możliwość rozwijania różnorodnych form aktywności dzieci. Stanowi to podstawę gratyfikacji szeregu indywidualnych potrzeb dzieci (potrzeby poznania, działania, kontaktów społecznych z dorosłymi i rówieśnikami, sukcesu i wielu innych).

Jak wykorzystać ściany

Ściany spełniają w świetlicy bardzo ważną rolę. Na ogół na jednej z nich znajdują się okna. Na nich (po otrzymaniu zgody przełożonych) można umieszczać prace plastyczne uczniów (przestrzenne i płaskie origami, papieroplastyka, obrazki malo­wane na folii farbami do szkła). Trzy pozostałe ściany można podzielić na strefy tematyczne pozostające w korespondencji ze strefami działalności dzieci opisanymi powyżej.

Tuż po wejściu do sali, w strefie porządkowej, nad regalikami na plecaki umiesz­czone mogą być korkowe tablice. Na nich dobrze byłoby umieścić regulamin bez­piecznego korzystania z sali, zachowania w niej, informacje dotyczące nagród, wyróżnień za różne osiągnięcia i wzorowe zachowanie oraz konsekwencji wynikających z nieprzestrzegania obowiązujących zasad. Tutaj można także zamieszczać informacje o dyżurach grupowych i indywidualnych — miesięcznych lub dziennych, w zależności od przyjętego zwyczaju.

Przy strefie kręgu możemy umieścić tablice korkowe, na których będziemy zamiesz­czać materiały będące owocem pracy wychowawczej, teksty piosenek, wierszy, ilus­tracje, zdjęcia ciekawych miejsc, zapisy tematów miesięcznych, tygodniowych, dzien­nych itp. Tutaj możemy także umieścić na stałe teksty dotyczące np. praw dziecka, zasad zachowania w sytuacjach trudnych czy niebezpiecznych, informacje dotyczące realizacji bieżących tematów, projektów. To miejsce może także służyć do zamiesz­czania listy dzieci będących laureatami konkursów świetlicowych.

Przy strefie zabawy tablice korkowce mogą służyć do eksponowania prac plastycz­nych. Tutaj może się też znajdować stojąca na podłodze minitablica do zabawy w szkołę. Tu możemy także czasowo umieszczać ortogramy dotyczące pisowni wyrazów związanych z zabawami tematycznymi, np. nazwy owoców, warzyw, przy­borów fryzjerskich, lekarskich, nauczycielskich itd.

Nad strefą nauki, zabawy i gier stolikowych możemy powiesić tablicę szkolną posia­dającą liniaturę i kratkę w celu ćwiczenia z dziećmi ładnego, czytelnego pisania. Podczas lekcji i przerw uczniowie nigdy nie znajdują na tę czynność zbyt wiele czasu, a frajda z pisania kredą po tablicy jest bardzo duża. Tablica jest też niezbędna do przeprowadzania szeregu gier i zabaw wymagających zapisywania pewnych wyrazów lub punktacji.

Inne ważne wyposażenie sali

Biurko dla wychowawcy powinno znajdować się w centralnej części sali pod jedną ze ścian. Musi być tak usytuowane, aby podczas siedzenia przy nim można było widzieć wszystkie strefy- sali. Jeśli nie jest to możliwe, najlepiej ustawić biurko blisko strefy kręgu. W szafce biurka, obok materiałów piśmienniczych i najbardziej potrzebnych wychowawcy, można także trzymać płyty DVD z nagraniami filmów rysunkowych i fabularnych dla dzieci. Można w niej także przechowywać dzienniki zajęć — jednakże tylko wówczas, jeśli szafka wyposażona jest w zamek z kluczem dostępnym tylko dla wychowawcy (wychowawców).

Jeśli środki finansowe na to pozwolą, możemy umieścić (na specjalnym wysięgniku) telewizor wyposażony jednocześnie w DVD. W którym miejscu? Na ścianie znajdującej się przy strefie kręgu. W czasie przeznaczonym na oglądanie filmu dzieci biorą krzesełka ze strefy nauki i ustawiają je przodem do ekranu. Alter­natywnie mogą korzystać (szczególnie w zimowe wieczory) z kocyków i poduszeczek.

Bywają sale, w których znajdują się krany i umywalki. Wówczas warto przy umy­walce umieścić mydło w płynie i papierowe ręczniczki (korzystanie z nich musi być kontrolowane).

Na ogół w klasach lekcyjnych na parapetach okiennych znajduje się dużo donicz­kowych roślin ozdobnych. Proponuje w świetlicy z nich zrezygnować, bynajmniej nie z powodu braku sympatii dla nich. Kierując się względami czysto praktycznymi, namawiam do korzystania z parapetów jako powierzchni do „wysychania" prac plastycznych, budowania ciekawych budowli z klocków, ustawiania plastikowych parkingów.

W każdej sali świetlicowej świetnie będą się sprawdzać kolorowe sznurki (najlepiej ze sztucznego tworzywa) .Będą służyć do wywieszania różnych prac przestrzennych, okazjonalnych stroików i elementów dekoracyjnych związanych ze świętami i impre­zami świetlicowymi. Sznurki te można umieścić wzdłuż lub w poprzek sali, w kilku rzędach. Do umieszczania dekoracji na nich mogą służyć kolorowe spinacze (takie jak do wieszania prania).

Każda świetlica obowiązkowo musi być wyposażona w apteczkę, której zawartość należy uzupełniać i kontrolować termin przydatności poszczególnych jej elementów.

W każdej świetlicy należy umieścić, zgodnie z przepisami BHP, gaśnice. Jej termin przydatności sprawdza cyklicznie (czasami na naszą prośbę) inspektor BHP.

Bardzo rzadko, jeśli nie sporadycznie, w świetlicy znajduje się zaplecze dla nauczy­cieli. Wówczas, obok niewielkiej części socjalnej dla wychowawców, możemy wygos­podarować miejsce na szafki i półki. Na nich umieścimy część przyborów i zaba­wek. Aby długo nie szukać schowanych rzeczy, każda z szafek powinna być opisana (np.: bloki, farby i pędzle; plastelina, gips, glina, masa papierowa; pudło ze ścinkami materiałów i kłębkami włóczki itp.).

Informowanie rodziców o przebiegu pracy świetlicy

Współpraca z uczniami, rodzicami

Oczekiwania wobec uczniów

Kolejną wartą omówienia sprawą są oczekiwania nauczycieli świetlicy wobec ucz­niów. Ważne, aby zespół świetlicy dokładnie omówił, jakich zachowań od uczniów oczekuje i wspólnie ustalił obowiązujące zasady.

Ponadto ważne jest omówienie dodatkowych oczekiwań dotyczących, np. uczestni­czenia uczniów w zadeklarowanych zajęciach stałych, możliwości przynoszenia włas­nych zabawek, gier komputerowych czy filmów.

Wspólne ustalenie tych zasad ujednolici wymagania stawiane podopiecznym przez poszczególnych nauczycieli, ponadto pozwoli jasno przekazać je uczniom na początku roku szkolnego.

Oczekiwania wobec rodziców

Kolejna grupa zagadnień wymagająca omówienia to oczekiwania nauczycieli wobec rodziców. Dotyczą one:

• godzin przyprowadzania i odbierania dzieci ze świetlicy,

• wysokości i terminów opłat,

• zasady pobytu dziecka w świetlicy, godziny pracy, zasady samodzielnego wycho­dzenia, regulamin świetlicy (zebranie podpisów rodziców).

• oczekiwania wobec uczniów.

• zebranie informacji na temat dzieci.

• oczekiwania wobec  rodziców — opłaty,  zasady wymiany informacji,  prośby o pomoc.

• zapisanie numerów telefonów do rodziców.

• odpowiedzi na pytania rodziców.

Stała współpraca z rodzicami

Dobra współpraca wymaga także przemyślanego, wypracowanego przez zespół nau­czycieli modelu stałej współpracy z rodzicami.

Współpraca ta dotyczyć powinna:

• informowania rodziców o przebiegu pracy świetlicy,

• informowania o zachowaniu i samopoczuciu dziecka w czasie pobytu w świetlicy,

• osiągnięć ucznia,

• zasad wymiany informacji.

Dla kształtowania adekwatnego obrazu świetlicy w środowisku szkolnym ważne jest stałe informowanie o pracy przebiegającej w świetlicy.

Świetlice szkolne wykorzystują różnorodne formy przekazywania informacji. Naj­prostszą jest przygotowanie tablicy wiszącej przed świetlicą, na której poza pod­stawowymi informacjami powinny znaleźć się aktualne informacje o osiągnięciach dzieci, celebrowanych uroczystościach, szczególnych wydarzeniach, a także zdjęcia.

Inna, nieco kosztowniejsza formą może być przygotowanie krótkiej, np. dwustronicowej gazetki, w której publikowane będą artykuły opisujące ważne wydarzenia z życia świetlicy, najlepsze prace podopiecznych itp.

Stosunkowo tanią, a bardzo atrakcyjną i łatwo dostępną dla rodziców formą informo­wania o pracy świetlicy jest umieszczanie informacji na stronie internetowej szkoły. Ta forma umożliwia dokładną prezentację świetlicy, np. poprzez umieszczenie zdjęć sal, wizerunków nauczycieli wraz z krótkimi opisami, zdjęć z zajęć, uroczystości, ewentualnych wycieczek wraz z krótkimi informacjami.

Bez względu na formę, regularne informowanie rodziców o wydarzeniach mających miejsce w świetlicy pomaga zabieganym opiekunom w zdobyciu informacji i daje poczucie uczestniczenia, choćby w małym stopniu, w aktywności własnych dzieci. Dzięki tym krótkim informacjom rodzice czują, że pracownicy świetlicy w jakiś sposób dbają również o ich potrzeby, co znakomicie poprawia nastawienie rodziców do współpracy.

Przykład Regulaminu świetlicy szkolnej

Świetlica jest placówką dla uczniów klas I – VI:

• którym rodzice nie mogą zapewnić opieki bezpośrednio po zakończeniu zajęć lekcyjnych (klasy I – III),

• dojeżdżających do szkoły,

• z zaburzeniami zachowania,

• z trudnościami w nauce.

Celem świetlicy jest zapewnienie:

• opieki wychowawczej,

• tworzenie warunków do nauki własnej i pomocy w nauce,

• rozwijanie zainteresowań i uzdolnień wychowanków,

• łagodzenie niedostatków wychowawczych w rodzinie,

• eliminowanie zaburzeń zachowania w zakresie podstawowym.

Świetlica zapewnia swoim wychowankom:

• opiekę po zajęciach szkolnych,

• pomoc w odrabianiu lekcji,

• pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych.

Świetlica obejmuje opieką dzieci z macierzystej Szkoły.

Organy świetlicy.

Organami świetlicy są:

• dyrektor Szkoły,

• Rada Pedagogiczna, wychowawca świetlicy,

• samorząd wychowanków.

Rada Rodziców zostaje powołana na pierwszym zebraniu rodziców – stanowią ją członkowie Rady Rodziców, których dzieci uczęszczają na zajęcia świetlicowe.

Statut określa kompetencje dyrektora, Rady Pedagogicznej, wychowawcy świetlicy, zasady ich współdziałania oraz sposoby rozwiązywania sporów pomiędzy nimi przez:

• zapewnienie każdemu z nich możliwości swobodnego działania w granicach swoich kompetencji,

• umożliwienie rozwiązywania sytuacji konfliktowych,

• zapewnienie bieżącej wymiany informacji pomiędzy organami placówki.

Organizacja.

Świetlica organizuje zajęcia w 1 grupie koedukacyjnej – w świetlicy prowadzone są zajęcia zgodnie z zainteresowaniami dzieci. Jednostka zajęć w grupie wychowawczej wynosi 30 minut, a w zespole zainteresowań 45 minut, przy czym jest dostosowana do możliwości psychofizycznych dzieci. Poza wymienionymi zajęciami świetlica może organizować:

• zajęcia otwarte dla dzieci nie będących wychowankami świetlicy,

• imprezy środowiskowe, kulturalno – oświatowe, plenerowe, rozrywkowe i inne,

• poradnictwo i zajęcia dla rodziców,

• wycieczki.

Liczba wychowanków w grupie wychowawczej wynosi do 25 osób. Świetlica jest czynna codziennie za wyjątkiem sobót, niedziel i świąt w godzinach dostosowanych do faktycznych potrzeb. Czas i godziny pracy  świetlicy ustalane są na każdy semestr i zatwierdzone przez dyrektora Szkoły. Świetlicę można otworzyć, gdy liczba uczniów wymagających stosownej opieki jest nie mniejsza niż maksymalna liczba wychowanków w jednej grupie.

Pracownicy.

W świetlicy zatrudnia się, w zależności od ilości grup /określonych w projekcie organizacyjnym Szkoły /pracowników pedagogicznych/wychowawców/. Zakres zadań pracowników świetlicy określa dyrektor Szkoły. W pracy z dziećmi zaburzonymi wychowawcy świetlicy współpracują z pedagogiem szkolnym. Pracownicy świetlicy są członkami Rady Pedagogicznej Szkoły.

Wychowankowie.

Do świetlicy przyjmuje się wychowanków:

• na ich prośbę,

• na prośbę rodziców (opiekuna prawnego),

• na wniosek Szkoły, pogotowia opiekuńczego lub sądu.

O przyjęciu do świetlicy rozstrzyga kierownik świetlicy lub wychowawca (gdy nie ma stanowiska kierownika) w porozumieniu z Radą Pedagogiczną i dyrektorem Szkoły. Uczeń, który nie został przyjęty do świetlicy może się zwrócić do dyrektora o ponowne rozpatrzenie sprawy.