Zakres regulacji

Normy prawa cywilnego regulują stosunki prawne między zakładem ubez­pieczeń a ubezpieczającym i ubezpieczonym, ponadto zawierają regulacje podstaw prawnych (w ramach prawa handlowego, będącego działem prawa cywilnego) działalności spółki akcyjnej prowadzącej działalność ubezpieczenio­wą i odpowiednio -- towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.

Normy prawa administracyjnego dotyczą wydawania i cofania zezwoleń na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej oraz kompetencji organu nadzoru, a także wyznaczają struktury administracyjne instytucji rynku ubezpieczenio­wego. Normy prawa administracyjnego określają też w ramach działalności ubezpieczeniowej czynności ubezpieczeniowe, do których zalicza się m.in.: zawieranie umów ubezpieczenia, umów reasekuracji lub umów gwarancji, składanie oświadczeń woli w sprawach o odszkodowanie, ustalanie składek i prowizji z tytułu zawieranych umów, ocena ryzyka w ubezpieczeniach osobowych i majątkowych, wypłacanie odszkodowań i innych świadczeń należnych z tytułu umów, prowadzenie postępowań regresowych, ustalanie przyczyn i okoliczności zdarzeń losowych1.

Podstawowe akty prawne

Źródłem prawa ubezpieczeń gospodarczych są formy powstawania norm prawnych ubezpieczeń gospodarczych. Stanowienie norm prawnych należy do kompetencji powołanych organów państwowych. Prawo ubezpieczeń gospodar­czych tworzą przede wszystkim normy prawne regulujące powstawanie i funk­cjonowanie podmiotów występujących na rynku ubezpieczeniowym oraz regu­lujące instytucję umowy ubezpieczenia i powstałego stosunku ubezpieczenio­wego.

Do podstawowych aktów prawnych regulujących zasady funkcjonowania ubezpieczeń gospodarczych w Polsce zalicza się:

l. Pakiet czterech ustaw uchwalonych przez Sejm w dniu 22 maja 2003 r.:

a) Ustawa o działalności ubezpieczeniowej;

b) Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Fundu­szu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli i Komunikacyjnych;

c) Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych;

d) Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym.

2. Kodeks cywilny (m.in. w zakresie cywilnoprawnej regulacji umowy ubezpieczenia).

3. Kodeks morski (m.in. w zakresie regulacji umowy ubezpieczenia mors­kiego).

4. Kodeks spółek handlowych (m.in. w zakresie ubezpieczeniowej spółki akcyjnej i odpowiednio towarzystw ubezpieczeń wzajemnych).

5. Ustawa o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kon­traktów eksportowych.

6. Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym1 (m.in. w zakresie zasad nadzoru nad polskim rynkiem ubezpieczeniowym i emerytalnym).

7. Ustawy tzw. okołoubezpieczeniowe (m.in. ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. -- Prawo atomowe, ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. -- Prawo lotnicze, ustawa z dnia 26 maja 1982 r. -- Prawo o adwokaturze, ustawa z dnia 14 lutego 2002 r., Prawo o notariacie, ustawa z dnia 13 października 1995 r. -- Prawo łowieckie).

8. Rozporządzenia i obwieszczenia Ministra Finansów (m.in. Rozporządze­nie Ministra Finansów z dnia 8 grudnia 2003 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń; Rozporządzenie Ministra Finansów z 18 lutego 1997 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubez­pieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów wykonujących doradztwo po­datkowe; Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 października 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej adwokatów, radców prawnych i notariuszy; Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 maja 1998 r. w sprawie określenia minimalnej wysokości sumy gwarancji bankowej i ubezpieczeniowej oraz minimalnej wyso­kości sumy gwarancyjnej ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej organizato­rów turystyki i pośredników turystycznych z tytułu prowadzenia działalności; Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie sposobu potwierdzenia spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia; Obwiesz­czenie Ministra Finansów z dnia 20 stycznia 2003 r. w sprawie wysokości obowiązkowej opłaty z tytułu niespełnienia obowiązku zawarcia umowy ubez­pieczenia obowiązkowego).

9. Konwencje międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej określa warunki wykonywania działalności w zakresie ubezpieczeń osobowych i majątkowych oraz ustala zasady: wykonywania zawodu aktuariusza, sprawowania nadzoru ubezpiecze­niowego oraz organizacji i funkcjonowania ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego.

Na zawartość ustawy składa się 17 rozdziałów, które obejmują m.in.:

• zasady i warunki wykonywania działalności ubezpieczeniowej,

• zasady swobody wykonywania świadczeń usług ubezpieczeń

• gospodarkę finansową i sprawozdawczość ubezpieczeniową zakładu ubezpieczeń,

• zasady wykonywania zawodu aktuariusza,

• zasady łączenia się zakładów ubezpieczeń oraz przeprowadzania postępowań naprawczych i likwidacyjnych zakładów ubezpieczeń,

• zasady sprawowania nadzoru ubezpieczeniowego,

• zasady tworzenia i funkcjonowania ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego.

W przepisach ogólnych rozdziału pierwszego wyjaśniono osiemnaście podstawowych pojęć i terminów rynku usług ubezpieczeniowych, m.in. „zdarzenie losowe" (art. 2 pkt 18) oraz „działalność ubezpieczeniowa" (art 3 pkt 1). Określono też szeroki zakres pojęcia „czynności ubezpieczeniowe" (art. 3Pkt 3), które opierają się na tzw. katalogu czynności ubezpieczeniowych, co wyklucza w praktyce obchodzenie zakresu posiadanego zezwolenia wydanego przez organ nadzoru oraz jego dowolną interpretację, choć nie wyklucza wykonywania innych czynności określonych w przepisach innych ustaw (art 3 ust. 4 pkt 7). Poza działalnością ubezpieczeniową zakłady ubezpieczeń uzyskały też ustawową zgodę na prowadzenie działalności akwizycyjnej na rzecz otwartych funduszy emerytalnych (art. 3 ust. 8).

Zasady wykonywania działalności ubezpieczeniowej dotyczą głównie form prawnych zakładów ubezpieczeń (dopuszcza się tylko dwie formy prawne - spółka akcyjna i towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych), uprawnień i obowią­zków zakładów ubezpieczeń wobec klientów (np. w art. 12a ustawy zostały określone wymagania w stosunku do ogólnych warunków ubezpieczenia, w art. 13 znalazły się bardzo szczegółowe rozwiązania odnoszące się do umów ubezpieczenia na życie, a w art. 13a wymagania dotyczące informacji, jakie zakład ubezpieczeń obowiązany jest udzielić ubezpieczającemu, będącemu osobą fizyczną, przed zawarciem umowy ubezpieczenia). Ważnym rozwiąza­niem jest uregulowanie postępowania szkodowego na korzyść ubezpieczającego (ubezpieczonego), ponieważ ustawa nakłada rygory na zakład ubezpieczeń prowadzący takie postępowanie - dotyczą one sprawnego i szybkiego prze­prowadzenia tzw. likwidacji szkody (art. 16). W art. 18 ustawy określono reguły obowiązujące podczas ustalania wysokości składek oraz ich indeksacji. Z kolei w art. 24 stworzono zakładom ubezpieczeń możliwość przetwarzania danych osobowych osób ubezpieczonych bez potrzeby ich uprzedniego powia­damiania.

Warunki wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez krajowe zakłady ubezpieczeń, zawarte w rozdziale piątym ustawy, dotyczą m.in. kompetencji do wydawania zezwoleń przez nadzór ubezpieczeniowy (obecnie jest to Komisja Nadzoru Finansowego), wykazu dokumentów jako załączników niezbędnych do wniosku o udzielenie zezwolenia na działalność ubezpieczeniową. Nowym rozwiązaniem na polskim rynku ubezpieczeniowym jest wprowadzenie możliwości promesy zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej przez towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych (art. 96ustawy) z uwagi na specyfikę gromadzenia kapitału przez TUW (czynią to tylko jego członkowie, a nie inwestorzy- jak to jest w przypadku spółki akcyjnej), co znacznie ułatwia powoływanie TUW.

Swoboda świadczenia usług ubezpieczeniowych (rozdział siódmy ustawy) jest jedną z trzech głównych zasad jednolitego rynku ubezpieczeniowego (obok zasady swobodnego osiedlania się oraz zasady swobodnego osiedlania się oraz zasady swobodnego przepływu kapitału i płatności). W Unii Europejskiej oznacza możliwość (prawo) zawierania przez zakład ubezpieczeń mający siedzibę w jednym z krajów członkowskich umów ubezpieczenia w krajach członkowskich Unii bez posia­dania stałego przedstawicielstwa (oddziału, filii, agencji itp.), jak również prawo konsumenta do nabycia polisy ubezpieczeniowej od zakładu ubezpieczeń mającego siedzibę w jakimkolwiek z krajów członkowskich.

W rozdziale czternastym ustawy zostały uregulowane ważne zagadnienia ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego, jako sfery podażowej rynku ubezpieczeniowego reprezentowanego przez zakłady ubezpieczeń skupione w Polskiej Izbie Ubezpieczeń (PIU). Przynależność do PIU jest obowiązkowa dla wszystkich zakładów ubezpieczeń wykonujących działalność na terytorium Polski. W preambule art. 220 ustawy nakreślono trzy podstawowe obszary zadań PIU, czyli:

• reprezentowanie i podejmowanie działań w celu ochrony wspólnych interesów członków Izby,

• współdziałanie w zapobieganiu zagrożeniom rynku ubezpieczeniowego,

• kształtowanie, upowszechnianie i czuwanie nad przestrzeganiem zasad uczciwej konkurencji i zasad etyki w działalności ubezpieczeniowej.

Do zadań szczegółowych PIU zaliczono m.in. pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o funkcjonowaniu rynków ubezpieczeniowych w kraju i za granicą, opracowywanie na ich podstawie i udostępnianie dla potrzeb działalności ubezpieczeniowej analiz i prognoz, wydawanie biuletynu Izby („Wiadomości Ubezpieczeniowe"), tworzenie baz danych w zakresie statystyki ubezpieczeniowej oraz sporządzanie baz danych niezbędnych do przeciwdziałania przestępczości ubezpieczeniowej, m.in. listy agentów ubezpieczeniowych, z którymi zakład ubezpieczeń rozwiązał umowę agencyjną (art. 220 ust. 2 pkt 7).

Ostatni, siedemnasty rozdział ustawy - przepisy przejściowe i koń­cowe - określił czas wejścia w życie poszczególnych regulacji prawnych zawartych w ustawie, w tym zasad wykonywania nadzoru nad zakładami ubezpieczeń mającymi siedzibę w państwach członkowskich Unii Europejskiej (art. 237), wymagań oraz limitów obowiązujących przy nabywaniu lub obe­jmowaniu akcji zakładu ubezpieczeń będącego spółką akcyjną (art. 239), zasad odnoszących się do lokat aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (art. 240) czy też szczególnych prerogatyw organu nadzoru co do przekazywania mu ogólnych warunków ubezpieczenia, włącznie z możliwością żądania od zakładu ubezpieczeń dokonania odpowiednich zmian (art. 241). Należy jednak zaznaczyć, że art. 237-241 ustawy miały zastosowanie do dnia przyjęcia Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004).

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnymi Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

Ustawa ta - zwana w skrócie ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych- określa zasady zawierania i wykonywania umów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych, obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego i obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych. Określa też sposób kontroli spełnienia obowiązku zawarcia ww. umów ubezpieczeń oraz konsekwencje niespełnienia tego obowiązku, a także podstawowe zasady, jakim powinny odpowiadać inne niż ww. umowy ubezpieczeń obowiązkowych. Ustawa zawiera również zadania i zasady działania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

W przepisach ogólnych rozdziału pierwszego określono m.in. cel przedmiotowy ustawy (art. 1), znaczenie podstawowych pojęć i instytucji (art, 2), zdefiniowano ubezpieczenia obowiązkowe (art. 4), ustalono warunki speł­nienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia (art. 10 ust. 2). Korelatem obowiązku ubezpieczenia nałożonego na ubezpieczającego jest obowiązek przy­jmowania ofert przez zakład ubezpieczeń (art. 5 ust. 2).

Rozdział drugi poświęcony jest ubezpieczeniu OC pojazdów me­chanicznych. Jednym z najważniejszych rozwiązań jest rozszerzenie teryto­rialnego zakresu ochrony ubezpieczeniowej w odniesieniu do pojazdów zarejes­trowanych w Polsce także na te państwa, „których biura narodowe są syg­natariuszami Jednolitego Porozumienia między Biurami Narodowymi - Regulaminu Wewnętrznego" (art. 26). W art. 36 określone zostały m.in. minimalne sumy ubezpieczenia gwarancyjnego, które nie mogą być niższe niż równowartość w złotych:

• w przypadku szkód na osobie - 5 min euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych;

• w przypadku szkód w mieniu - l min euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych.

Rozdział trzeci dotyczy ubezpieczenia OC rolników. Na przykład art. 44 stanowi, że „rolnik jest zobowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia J OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego", co oznacza, że wyłączona jest tzw. odpowiedzialność rolników w życiu prywatnym. Zakres podmiotowy ochrony obejmuje także odpowiedzialność z tytułu szkody wyrządzonej przez pojazdy wolnobieżne (art. 50 ust. 2), należące do rolników i użytkowane w związku z posiadaniem gospodarstwa rolnego. Przyjęte roz­wiązania w zakresie sum gwarancyjnych są identyczne jak w odniesieniu do obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów.

Ubezpieczenie budynków rolniczych od ognia i innych zdarzeń loso­wych wynika z art. 59 omawianej ustawy i powstaje z dniem pokrycia budynku dachem fart. 60). Podobnie jak w przypadku innych ubezpieczeń obowiąz­kowych, również tu następuje automatyczne zawarcie następnej umowy na Kolejne 12 miesięcy (art. 62) w sytuacji, gdy rolnik posiadający budynki rolnicze nie później niż jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy na jaki została zawarta umowa ubezpieczenia budynków rolniczych, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu.

Reprezentant do spraw roszczeń jest konsekwencją wdrożenia przez polski system prawny wymagań Dyrektywy 200/26/WE przyjętej przez Par­lament Europejski i Radę 16 maja 2000 r. (tzw. czwarta Dyrektywa w sprawie ubezpieczeń komunikacyjnych). Między innymi w art. 78 ust. l na zakłady ubezpieczeń wykonujące działalność ubezpieczeniową w zakresie działu II grupy 10, określonej w załączniku do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, nałożono obowiązek ustanawiania reprezentanta w każdym państwie człon­kowskim Unii Europejskiej. Ważne jest, że reprezentant może wykonywać czynności na rzecz jednego lub wielu zakładów ubezpieczeń (art. 78 ust. 2).

UFG jest jedną z instytucji wcho­dzących w skład systemu ochrony ubezpieczeniowej. Członkiem Funduszu staje się zakład ubezpieczeń posiadający zezwolenie na wykonywanie działal­ności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe z chwilą zawarcia pierwszej umowy ubezpieczenia obowiązkowego Do zadań funduszu należy zaspokojenie roszczeń z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych za szkody powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych jest instytucją, któ­rej członkami są zakłady ubezpieczeń wykonujące na terytorium Rzeczypos­politej Polskiej działalność ubezpieczeniową w grupie obejmującej ubezpieczenia obowiązkowe, o których mowa w art. 4 pkt l (tj. ubezpieczenie OC pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów). Przynależność do Biura jest obowiązkowa.

Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych

Ustawa określa organizację nadzoru ubezpieczeniowego i emerytalnego oraz zasady działania Rzecznika Ubezpieczonych. Organem nadzoru jest Ko­misja Nadzoru Finansowego, której celem jest ochrona interesów osób ubez­pieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubez­pieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych. Koszty nadzoru ponoszą zakłady ubezpieczeń (do wysokości 0,14% zbioru składek brutto) oraz powszechne towarzystwa emery­talne (do wysokości 0,14% składek wpłaconych w danym roku do zarządzanych przez nie otwartych funduszy emerytalnych).

Rzecznik Ubezpieczonych chroni interesy konsumenta usługi ubez­pieczeniowej i emerytalnej. Do zadań Rzecznika (art. 20) należy podejmowanie działań w zakresie ochrony osób, których interesy reprezentuje, a w szczegól­ności:

• rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rze­cznika;

• występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej;

• informowanie właściwych organów nadzoru i kontroli oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń i organizacji gospodarczych powszechnych towarzystw emerytal­nych o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych.

Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym

Ustawa określa zasady wykonywania pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczeń osobowych i majątkowych (art. 1). Obejmuje całość problematyki prawnej pośrednictwa ubezpieczeniowego zarówno od strony podmiotowej (rodzaje podmiotów wykonujących pośrednictwo), jak i przed­miotowej (sprecyzowanie pośrednictwa ubezpieczeniowego i określenie, na czym polegają czynności pośrednika ubezpieczeniowego). W aspekcie prawnym pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia (art. 2 pkt 1). Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wykonywane wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych, a w zakresie reasekuracji przez j brokerów reasekuracyjnych (art. 2 pkt 2 i 3).

Pośrednik ubezpieczeniowy wykonuje m.in. (art. 4):

1) czynności w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń, albo

2) czynności w imieniu lub na rzecz podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, zwane dalej czynnościami brokerskimi, polegające na zawie­raniu lub doprowadzaniu do zawarcia umów ubezpieczenia, wykonywaniu czynności przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia oraz na uczest­niczeniu w zarządzaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w spra­wach o odszkodowanie, jak również na organizowaniu i nadzorowaniu czynno­ści brokerskich (działalność brokerska).

Broker ubezpieczeniowy to osoba fizyczna albo prawna, posiadająca wydane przez organ nadzoru zezwolenie na wykonywanie działalności brokers­kiej i wpisana do rejestru brokerów ubezpieczeniowych (art. 20). W zakresie kwalifikacji osoby fizycznej, która może się ubiegać o zezwolenie na wykonywa­nie działalności brokerskiej, rozszerzono wymagania w stosunku do agentów ubezpieczeniowych m.in. o:

• posiadanie co najmniej średniego wykształcenia (art. 28 ust 3 pkt 1 lit.d);

• zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych odpowiednio do zakresu działalności (art. 28 ust 3 pkt 1 lit e);

• posiadanie co najmniej trzyletniego doświadczenia zawodowego w zakresie ubezpieczeń zdobytych w okresie 5 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku o uzyskanie zezwolenia na wykonywanie działalności broker­skiej (art. 28 ust. 3 pkt l lit. f).

Umowa ubezpieczenia

Umowa ubezpieczenia jest jednym z podstawowych elementów analizy zagadnień prawnych dotyczących działalności ubezpieczeniowej. Ochrona ubezpieczeniowa zostaje zapewniona wyłącznie po zawarciu umowy ubezpieczenia między zakładem ubezpieczeń (tzw. ubezpieczycielem) i ubezpieczającym (art. 3 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej). Normy prawne regulujące umowy zawarte są w prawie cywilnym. W Polsce podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest kodeks cywilny (art. 805-834)12, a w zakresie ubezpieczeń morskich kodeks morski (tytuł VIII)13.

Ustawowa definicja umowy ubezpieczenia zawarta w art. 805 k.c. brzmi: „Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę".

Umowa ubezpieczenia morskiego została określona w art. 292 k.m.: „Przez umowę ubezpieczenia morskiego ubezpieczyciel zobowiązuje się w zamian za składkę ubezpieczeniową wypłacić odszkodowanie za szkody poniesione wskutek niebezpieczeństw, na jakie przedmiot ubezpieczenia jest narażony w związku z żeglugą morską".

W definicji umowy ubezpieczenia brakuje określenia pojęcia wypadku ubezpieczeniowego i wzajemnych relacji pomiędzy wypadkiem ubezpieczenio­wym a zdarzeniem losowym, szczególnie ważnych w przypadku ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej.

Zdarzenie losowe - niezależne od woli ubezpieczającego zdarzenie przy­szłe i niepewne, którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobis­tych lub w dobrach majątkowych albo zwiększenie potrzeb majątkowych po stronie ubezpieczającego lub innej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową.

Wypadek ubezpieczeniowy - przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe, które jest zdarzeniem:

• przyszłym, zależnym od przypadku,

• niepewnym, które może, lecz nie musi zaistnieć,

• występujący ze statystyczną prawidłowością, tzn. można określić w sposób matematyczny stopień prawdopodobieństwa wystąpienia określony go zdarzenia,

• nadzwyczajnym - choć zagraża nieokreślonej liczbie jednostek, realizuje ę w stosunku do niektórych,

• losowym - nie można przewidzieć, które z jednostek zagrożonych zdarze­niem zostaną nim dotknięte,

• niezależnym od woli - nie może być wynikiem zamierzonego działania ubezpieczonego (wyjątkiem może być np. umyślne wyrządzenie szkody przez ubezpieczonego przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej i może zostać to objęte pojęciem wypadku ubezpieczeniowego).

Z definicji umowy ubezpieczenia, zawartej w kodeksie cywilnym, wynika, że stronami umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający.

Ponadto w cywilnoprawnym stosunku ubezpieczenia oprócz stron mogą wystąpić następujące podmioty:

- ubezpieczony to osoba, której dobra (mienie albo też życie lub zdolność do pracy) są chronione i która jest uprawniona do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego (z reguły ubezpieczający i ubezpieczony to ta sama osoba);

-uprawniony (uposażony) to osoba wskazana przez ubezpieczonego do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci (lub okaziciel doku­mentu ubezpieczenia na wypadek śmierci w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na okaziciela - art. 831 § l k.c.).

Reasumując, prawo ubezpieczeń gospodarczych zaliczane jest do tzw. kompleksowych, a nie podstawowych gałęzi prawa. Przepisy prawa ubezpieczeń gospodarczych wynikają z kilku podstawowych gałęzi prawa - prawa cywilnego, administracyjnego, finansowego, procesowego, a nawet karnego j (w związku z przestępstwami ubezpieczeniowymi). Przez źródło prawa ubez­pieczeniowego należy rozumieć formy, w jakich się przejawia i w jakich jest podawana podmiotom prawa (osobom fizycznym, prawnym i jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej) wola państwa w za­kresie spraw dotyczących ubezpieczeń gospodarczych20. Podstawowym źród­łem prawa ubezpieczeń gospodarczych jest pakiet czterech ustaw ubezpiecze­niowych z dnia 22 maja 2003 r. oraz kodeks cywilny z 1964 r. (wraz z ponad 30-krotnymi zmianami, przy czym najważniejsze zmiany nastąpiły w latach 1984, 1990 i 2007). Ustawa o działalności ubezpieczeniowej reguluje kwestie związane z prowadzeniem szczególnego rodzaju działalności gospodarczej, jaką jest działalność ubezpieczeniowa. Kodeks cywilny reguluje przede wszystkim umowę ubezpieczenia (księga III, tytuł XXVII), z wyjątkiem umowy ubez­pieczenia morskiego i reasekuracji, oraz zawiera przepisy odnoszące się do licznych instytucji prawnych związanych z podmiotami prawa, czynnościami prawnymi, skutkami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań wynikających z umowy ubezpieczenia. Cechą wspólną wskazanych podstawo­wych źródeł prawa ubezpieczeniowego jest to, że ich uregulowania mają w szerokim zakresie charakter bezwzględnie obowiązujący (imperatywny), co oznacza, że w żaden sposób nie można od nich odstąpić. Dotyczy to np. umowy ubezpieczenia, co przejawia się w ochronnym charakterze regulacji prawnych z zakresu ubezpieczeń gospodarczych względem ubezpieczającego, który najczęściej stanowi słabszą stronę prawną od ubezpieczyciela.