AKEDEMIA ZAMOJSKA

Akademia Zamojska – wyższa uczelnia założona w 1594 roku przez Jana Zamoyskiego w Zamościu. W tym samym roku papież Klemens VIII zatwierdził powołanie Akademii w formie stosownej bulli, przy tej okazji dodając swój herb rodowy Aldobrandinich do godła Akademii. Statut Akademii zatwierdził w imieniu papieża biskup chełmski Stanisław Gomoliński[1]. Oficjalne otwarcie uczelni odbyło się 15 marca 1595 roku. Akademia była pierwszą prywatną uczelnią a czwartą – po krakowskiej (1364), Lubrańskiego w Poznaniu (1519) i wileńskiej (1578) – wyższą uczelnią w Rzeczypospolitej. Uczelnie w Krakowie i Wilnie zostały ufundowane ze skarbca królewskiego, Akademia Lubrańskiego ze środków biskupów poznańskich, natomiast Akademia Zamojska była w całości opłacana przez wielkiego kanclerza będąc symbolem potęgi i ogromnych ambicji fundatora.

To właśnie w akcie fundacyjnym uczelni z 1600 r. zawarte zostały powszechnie znane słowa kanclerza Zamoyskiego: "takie są rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie". W planach kanclerza Akademia miała być prężnym ośrodkiem kultury polskiej i katolickiej, który oddziaływałby silnie na ludność prawosławną, przeważającą w województwach południowo­wschodnich. W pierwszej dekadzie swojego istnienia (do śmierci hetmana), Akademia zdobyła sobie znaczny rozgłos nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie. Dzięki niej Zamość na przełomie XVI i XVII wieku był jednym z głównych ośrodków myśli naukowej w Polsce. Godność kanclerza Akademii Zamojskiej przysługiwała biskupowi chełmskiemu.

Jej okres świetności przypadał na przełom XVI i XVII wieku. Później stopniowo podupadała. Ostatecznie zlikwidowana w roku 1784, kiedy zamieniono ją w liceum.

Obecny budynek dawnej akademii powstał pod koniec I poł. XVII wieku. Budowano go od 1639 roku przez 12 lat w stylu wczesnobarokowym na wzór kolegiów jezuickich. Dokonał tego Jan Jaroszewicz i Jan Wolff. Natomiast jego dzisiejszy wygląd pochodzi z I poł. wieku XIX. Ma charakterystyczną formę, o niemal identycznych wymiarach każdego boku, z wewnętrznym dziedzińcem.

Ważną rolę przy tworzeniu tej akademii odegrał także poeta Szymon Szymonowic, który sprowadził tu profesorów. Na początku działalności Akademii Zamojskiej były tu trzy wydziały: filozoficzny, medyczny, prawniczy; zajęcia prowadziło 15 profesorów, m.in. Melchior Stefanides (pierwszy rektor; logika, metafizyka, prawo), Wawrzyniec Starnigel, Adam Burski (filozof), Tomasz Drezner (prawnik), Jan Niedźwiecki-Ursinus (medyk i twórca podręcznika gramatyki łacińskiej "Methodicae grammaticae libri IV"), Maciej Jaworowski (prawo, filozofia), w późniejszym okresie także Stanisław Staszic. Wykłady odbywały się po grecku i łacińsku. Uczelnia ta, wg ustaleń Jana Zamoyskiego, jej fundatora, była organizacyjnie połączona z ówczesną kolegiatą (dziś katedrą), nadzór nad nią posiadało duchowieństwo, co negatywnie wpłynęło na jej działalność. W 1600 roku ogłoszony został ostateczny akt fundacji akademii, opublikowano jej regulaminy wewnętrzne i program. W pierwszych latach działania Akademii Zamojskiej przewinęło się kilka ciekawych postaci, m.in. William Bruce ze Szkocji i Dominik Corvinus z Włoch.

W założeniach kanclerza Zamoyskiego uczelnia miała być przeznaczona głównie dla szlachty, ale wbrew intencjom fundatora jej charakter zmienił się szybko ze szlacheckiego na mieszczański. W latach 1607 – 1609 młodzież pochodzenia szlacheckiego stanowiła zaledwie 5% spośród 237 przybyłych wówczas studentów, zaś najliczniejszą grupą studentów byli mieszczanie.

Po roku 1620 świetność uczelni zaczęła upadać, Akademia nie cieszyła się już takim prestiżem. Również ordynaci zamojscy nie przywiązywali do niej większej wagi. W kolejnym wieku, w roku 1746, przeprowadzono tu reformę, dzięki czemu sytuacja uczelni się poprawiła, ale nie na długo. Dokonano wówczas również modernizacji gmachu Akademii, w stylu późnobarokowym.

Po pierwszym rozbiorze Polski (1772 r.), w roku 1784, jej działalność została zamknięta przez zaborców, czyli Austriaków. Utworzono tu Liceum Królewskie, przekształcone w Szkołę Wojewódzką im. Zamoyskich, która odznaczała się wysokim poziomem. W 1811 roku została jednak przeniesiona do Szczebrzeszyna, a budynek zamieniono dla potrzeb wojskowych na koszary – dokonano jego przebudowy, zniknęły portale oraz arkady od strony dziedzińca. Dopiero po likwidacji twierdzy zamojskiej, w roku 1866, przywrócono tu szkołę. Do czasu II wojny światowej znajdowało się tu gimnazjum, a po jej zakończeniu liceum ogólnokształcące.

Przy dawnej akademii, w roku 1919, powstał szkolny ogród zoologiczny (przyrodniczy), jaki przyczynił się do powstania obecnego, zamojskiego zoo.

Obecnie mieści się tu I Liceum Ogólnokształcące im. Hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu oraz rektorat Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, jednej z pięciu wyższych uczelni w Zamościu.

KONTRREFORMACJA (reforma katolicka) – nurt odnowy Kościoła katolickiego w reakcji na wystąpienie protestantyzmu.

Prąd religijny powstały w Kościele katolickim, będący próbą zahamowania szerzącej się reformacji i odzyskania pozycji Kościoła rzymskokatolickiego. Należy rozróżniać kontrreformację i odnowę Kościoła rzymskokatolickiego. Kontrreformacja została zapoczątkowana ekskomuniką Marcina Lutra w roku 1520 i jej ostatecznym celem było powstrzymanie rozwoju protestantyzmu oraz wykluczenie go z życia publicznego, a także odzyskanie utraconej pozycji Kościoła rzymskokatolickiego. Dzieło reformy Kościoła rzymskokatolickiego zapoczątkował zwołany w 1545 roku Sobór Trydencki, na którym uchwalono dekrety potępiające innowierców i ustalono strategię działania Kościoła rzymskokatolickiego. Na Sobór zaproszeni byli protestanci, lecz nie skorzystali z zaproszenia i propozycji dojścia do porozumienia.

Przyczyny [edytuj] Wołania o odnowę Kościoła rozlegały się już od XIII wieku., jednak kuria rzymska za wszelką cenę starała się utrzymać status quo. Problemy wewnątrz Kościoła narastały coraz bardziej, wybuchając od czasu do czasu z różną gwałtownością (schizmy i antypapieże, koncyliaryzm, husytyzm). Nurt odnowy wewnątrz Kościoła widoczny był pod koniec XV wieku jedynie w Hiszpanii, gdzie kardynał Franciszek Jiménez de Cisneros (1436-1517) rozpoczął reformę kościoła hiszpańskiego (wspieraną zresztą przez monarchię). Sobór laterański V (1511-1517) miał na celu wprowadzenie koniecznych środków naprawy, jednak skończyło się tylko na deklaracjach, zaś Leon X uroczyście ponowił bullę Unam Sanctam dodając, że "nieposłuszeństwo papieżowi winno być karane śmiercią":

"Petri successores [...] quibus ex libri Regum testimonio ita obediere necesse est, ut qui non obedierit morte moriatur..

Sytuację pogarszał fakt, iż w wielu miastach Europy Zachodniej duchowni stanowili nawet do 10 proc. populacji społeczeństwa, przy czym olbrzymia większość z nich stanowiła "proletariat duchowny", którego podstawowym (a często jedynym) środkiem utrzymania były opłaty za odprawiane msze. Poziom umysłowy i kulturalny "proletariatu duchownego" był bardzo niski, a o zachowaniu celibatu nie mogło być mowy[1].

W takiej sytuacji wystąpienie Marcina Lutra w roku 1517 było rzuceniem iskry na beczkę prochu - reformacja szerzyła się niczym płomień. Kościół rzymskokatolicki zaczął gwałtownie tracić wpływy najpierw w Niemczech, następnie w Szwajcarii i Skandynawii, a idee reformacyjne zaczęły szerzyć się w północnych Włoszech.

Cele kontrreformacji [edytuj] Ostatecznym celem kontrreformacji w Europie Zachodniej była fizyczna likwidacja protestantów. W Polsce cel ten zasadniczo nie był realizowany, gdyż, jak pisze J. Tazbir:

W Polsce nie można było jednak uciekać się do argumentów więzienia, wygnania czy stosu: szlachta podatna była jedynie na perswazję, i to nader umiejętnie prowadzoną.

Dlatego też cele kontrreformacji w Polsce realizowano zasadniczo bez stosów, skupiając się na opanowaniu życia umysłowego i odcięcia różnowiercom drogi do zaszczytów i urzędów.

Reforma katolicka [edytuj]

Zakony [edytuj] Powstały nowe zakony, takie jak: teatyni założeni przez św. Kajetana (1480-1547) i przez Jana Piotra Caraffę, późniejszego papieża Pawła IV (1476-1559), kapucyni założeni przez Matteo Serafini da Bascio (1495-1552). W 1534 św. Ignacy Loyola (1491-1556) założył zakon jezuitów, osobiście podległe papieżowi zgromadzenie, którego celem była czynna walka z poglądami protestantów i odzyskanie dla katolicyzmu ziem angielskich, niemieckich, austriackich i polskich.

Misje [edytuj] Kościół katolicki osłabiony w Europie, znalazł nowe tereny ekspansji w koloniach zamorskich - na ten okres datuje się powstanie nowych ośrodków misyjnych w obu Amerykach, Afryce i Azji. Jednym z najbardziej znanych wówczas misjonarzy świata był jezuita Franciszek Ksawery (1506-1562).

Postacie kontrreformacji i odnowy Kościoła rzymskokatolickiego [edytuj]

Kościół wydał wtedy cały zastęp ludzi oddanych bez reszty misji przywracaniu wpływów kościoła katolickiego. Należeli do nich św. Filip Neri (1515-1595), św. Karol Boromeusz (1538-1584), św. Franciszek Salezy (1567-1622).

Sobór trydencki [edytuj] Sobór trydencki (1545-1563) zajął się zdefiniowaniem prawd dogmatycznych negowanych przez protestantów, a następnie przebudową kościelnych struktur administracyjnych. Zreformował także liturgię. W 1570 zatwierdzono mszał rzymski (ryt trydencki). Po zakończeniu soboru wydano nowy katechizm, który obowiązywał do 1990 r.

Indeks ksiąg zakazanych [edytuj] W roku 1559 papież Paweł IV wprowadził indeks ksiąg zakazanych, których nie wolno było katolikom czytać pod karą ekskomuniki, zaś spowiednicy mieli obowiązek dowiadywać się, kto czyta i rozpowszechnia druki protestanckie. Do ksiąg zakazanych należały między innymi: Artykuły Schmalchandzkie, Postylle domowe oraz Biblia Lutra.

Na indeksie umieszczono wszystkie edycje Biblii protestanckich, a także niektóre dokumenty ujawniające nadużycia w Kościele, m.in. opracowane w roku 1537 osławione Consilium de emendanda ecclesia Romana, którego jednym z autorów był będący wówczas kardynałem Paweł IV.

Od roku 1599 czytanie Biblii w językach narodowych wymagało osobistego zezwolenia papieża. Ograniczenia te eliminowano stopniowo dopiero od II połowy wieku XVIII.

Było wiele uzupełnień i wydań Indeksu - ostatnie wydanie ukazało się w roku 1948. Indeks zniesiono w roku 1966

Inkwizycja [edytuj] W roku 1542 utworzono Święte Oficjum, którego misją było zwalczanie herezji.

OŚWIATA I SZKOLNICTWO POLSKIE POD ZABORAMI

W 1795 r. Polska została wymazana z map Europy. Tereny dawnej RP rozdzielone zostały pomiędzy trzech zaborców: Rosję, Austrię i Prusy. Polityka wobec narodu polskiego każdego z nich była odmienna. W zależności od stosunku zaborców, w różnym stopniu rozwijała się oświata i wychowanie na byłych ziemiach polskich.
W zaborze rosyjskim pierwszym posunięciem Katarzyny II była likwidacja szkół KEN-u oraz wprowadzenie cenzury książek. Wprowadzono politykę rusyfikacyjną. Zaczęły się wysiedlenia, konfiskaty. Do miast wkroczyło wojsko. Powstała tajna policja. Wprowadzono rosyjski kodeks karny.
Szkoła Główna Wileńska została przekształcona w 1803 r., ukazem cara, na Imperatorski Uniwersytet. Uczelni nadano szeroką autonomię, zwrócono dawne fundusze edukacyjne oraz podporządkowano jej wszystkie szkoły byłych ziem Rzeczpospolitej przyłączonych do Rosji (8 guberni). Tak powstała Kuratoria Wileńska (Wileński Okręg Naukowy). Przyjęto zasadę, że w każdej guberni będzie przynajmniej jedno 6-klasowe gimnazjum oraz w każdym powiecie 3-klasowa szkoła powiatowa. Program był ten sam, co w szkołach KEN, rozszerzony o język rosyjski. Swobodny rozwój szkolnictwa w Kuratorii przerwała wojna w 1812 r.. Po jej zakończeniu wprowadzono nadobowiązkową naukę języka rosyjskiego. Drukowano podręczniki w języku rosyjskim, wprowadzono rosyjski system szkolny. Następnie zaczęto ograniczać terytorium Kuratorii. Ograniczenia dotyczyły też Uniwersytetu Wileńskiego, którego w 1819 r. pozbawiono praw nadawania stopni naukowych.
Obok Wilna sławnym ośrodkiem nauki polskiej był Krzemieniec. Założone przez Czackiego w 1805 r. Liceum Krzemienieckie za główny cel stawiało sobie przygotowanie młodzieży do służby dla kraju i narodu. Szkoła miała bogatą bibliotekę i zbiory. Osoba, która ukończyła tą szkołę miała ogromne poczucie honoru, obywatelstwa.
W 1831 r. zostało wydane zarządzenie o zamknięciu wszystkich szkół wyższych. Szkolnictwo średnie zostało ograniczone do 4 klas. Szkolnictwo elementarne zredukowano do połowy. Dokonano czystki w kadrze nauczycielskiej. Zabroniono pijarom uczyć nawet w szkołach rzędowych.
Szkolnictwo polskie na ziemiach byłej Kuratorii już w 1834 r. straciło polski charakter. Zamknięto prywatne szkoły średnie, prowadzone przez zakony katolickie, oraz większość pensji żeńskich. Język polski jako wykładowy pozostał tylko w nauczaniu religii. Młodzież polska z konieczności udawała się na studia w uniwersytetach rosyjskich.
Po klęsce powstania styczniowego nastąpił ucisk polityczny. Organizowano nowe szkoły rosyjskie, wprowadzono tzw. „szkoły mieszane”. W 1870 r. usunięto polskie książki z bibliotek gimnazjalnych. W programach pominięto zupełnie historię Polski. Regulaminy szkół zawierały szereg przepisów policyjnych, jak zakaz chodzenia po mieście w określonych godzinach, uczęszczania do teatru, do czytelni.
Najbardziej ponury okres wiąże się z A.L. Apuchtinem. Sprowadził on z Rosji całą plejadą działaczy do szkół. Realizował polityką rusyfikacyjną z krańcową zawziętością. Nakazał m.in. nauczać języka polskiego po rosyjsku.
Celom rusyfikacji służyły także internaty, zakładane, aby usunąć wpływ polskiego środowiska i domu rodzinnego na młodzież. Zakazano korzystania z prywatnych stancji, a równocześnie zabroniono dojeżdżać do szkół.
Rusyfikacja, jak również obciążenie w kosztach utrzymania szkoły pogłębiło niechęć polskiego społeczeństwa do oświaty rządowej. Zaczęto likwidować większość szkół. Analfabetyzm sięgnął 65% ogółu mieszkańców.
Planowe wynarodowienie Polaków spowodowało kontrakcję społeczeństwa w postaci organizowania nauczania prywatnego i tajnych szkółek. W 1894 r. założono Towarzystwo Tajnego Nauczania. Na prowincjach nauczanie elementarne organizowały tzw. Koła Kobiece Korony i Litwy. Tajne nauczanie na poziomie średnim odbywało się w prywatnych szkołach żeńskich (oficjalnych). Powstawały tam tajne klasy wyższe. Młodzież szkolna zaczęła tworzyć tajne koła samokształceniowe. samokształceniowe. Na poziomie wyższym istotną rolę odegrał „Uniwersytet Latający” w Warszawie. Była to tajna placówka przenosząca się z miejsca na miejsce.
Dopiero na początku XX w., po klęsce caratu w wojnie z Japonią, zaczęły się zmiany. W 1905 r. wybuchł STRAJK SZKOLNY w Warszawie, który przekształcił się w bojkot szkoły rosyjskiej w całym kraju. Po tych wydarzeniach władze carskie poszły na ustępstwa. Przywrócono autonomię wyższych uczelni, nauka języka polskiego miała odbywać się po polsku, pozwolono na otworzenie polskich szkół prywatnych, etc. Walka o szkołę polską toczyła się do końca panowania rosyjskiego. Szkoły rzędowe były cały czas bojkotowane.
Swoją polityką w zaborze austriackim władze zaczęły od germanizacji. Zaczęto od zakazu wysyłania dzieci do szkół KEN-u. Młodzież podano nadzorowi policji. Utworzono urzędy cenzury. Wprowadzono język niemiecki do szkół.
Szkoły ludowe podzielono na trywialne, główne, normalne, realne i dla dziewcząt. Zamknięto część szkół średnich. Polityka władz Galicji polegała na doprowadzeniu do zacofania szkół gimnazjalnych i studiów filozoficznych (2-letnie szkoły średnie). Wprowadzono limit miejsc, egzaminy wstępne, podniesiono czesne, etc..
Uniwersytet Lwowski, założony w 1784 r. przez Józefa II, już w 1805 r. został połączony z Uniwersytetem Krakowskim. Jego miejsce zajęło Liceum, jako rodzaj studium filozoficznego. Otworzono go ponownie dopiero w 1817 r. z niemieckim jako wykładowym. W okresie Wiosny Ludów w 1848 r. stał się głównym ośrodkiem ruchu rewolucyjnego we Lwowie. Młodzież wzięła czynny udział w ruchu niepodległościowym, organizując uzbrojoną Legię Akademicką.
Rewolucja w 1948 r. przyśpieszyła reformę przestarzałego systemu szkolnego. Zreformowane gimnazja stały się zakładami 8-klasowymi, przygotowującymi do studiów wyższych. Dzieliły się na niższe i wyższe. Wysunięto postulaty spolszczenia i unarodowienia, powszechnej oświaty ludowej i autonomii szkolnej. Ostatecznie doszło do wprowadzenia polskiego języka wykładowego w szkolnictwie.
Utworzono również Radę Szkolną Krajową. Jednak jej działalność nie trwała długo (do 1848). Ogłoszono stan wojenny. Zaczęły się rządy A. Bacha. Oparty na armii i policji, miażdżył wszelkie przejawy wolnej myśli. Także i szkolnictwu patronowali komisarze policji, śledząc nauczycieli i młodzież.
Zwrot miał nastąpić w 1859 r., kiedy Franciszek Józef I zdecydował się na porzuceni dotychczasowej polityki. Po zniesieniu stanu wojennego w 1865 r. ponownie okazało się, że reżim austriacki nie jest skłonny do ustępstw. Dopiero klęska z Prusami rok później, zmusiła cesarza do odstąpienia od polityki germanizacyjnej. Wprowadzono język polski do szkół na wszystkich szczeblach nauczania. Ponownie utworzono Radę Szkolną Krajową. RSK zajęła się natychmiast reformą szkół.
Stworzono seminaria nauczycielskie, męskie i żeńskie. W ślad za dwutypowością szkoły ludowej wprowadzono dwa rodzaje seminariów: językowo-rysunkowe i przyrodniczo-gospodarcze.
Spolszczenie szkolnictwa nie było jednak pełne, ponieważ mimo wprowadzenia języka polskiego, przekazywano obce treści. Zaniedbana była nauka historii i geografii Polski.
W Galicji rozwinęły się liczne stowarzyszenia. Pierwszą organizacją nauczycielską było Towarzystwo Pedagogiczne. Potem powstało Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego, Towarzystwo Szkoły Ludowej, etc..
W zaborze pruskim najszybciej wprowadzono język niemiecki oraz historię Prus do szkół. Zakazano zatrudniania nauczycieli nie znających języka niemieckiego. Już Fryderyk II doprowadził do likwidacji, względnie do obniżenia poziomu nauczania. Po jego śmierci w 1786 r. Berlin przestał interesować się szkolnictwem, ale ludność Polska nadal była pozbawiona możliwości kształcenia się w języku polski. Dopiero po trzecim rozbiorze zaczęto likwidować szkoły polski, nakazując forsowną germanizację. W miejsce upadłej w Warszawie Szkoły Kadetów założono niemiecki Korpus Kadetów w Kaliszu. W 1804 r. utworzono Liceum w Warszawie jako wzorową 6-klasową szkołę niemiecką. Władze pruskie usilnie starały się, aby wychować młodzież na dobrych poddanych pruskich.
Wobec braku polskiej szkoły duże znaczenie miało powołanie pierwszej polskiej organizacji uczonych Towarzystwa Przyjaciół Nauk, które zajęło się zachowaniem i podniesieniem kultury narodowej. Na jej wzór powstały towarzystwa w Krakowie, Lublinie, Płocku.
Utworzenie Księstwa Warszawskiego spowodowało, że szkolnictwo Wielkopolskie odzyskało polski charakter, przy zachowaniu pruskich form organizacyjnych. Powściągliwe stanowisko Prus wobec Wielkopolski, odmienne od ostrej polityki germanizacyjnej na Śląsku, Pomorzu i Prusach Wschodnich pozostawało w związku z ogólną sytuacją polityczną w odniesieniu do sprawy polskiej. Ośrodkiem polskiego szkolnictwa stało się gimnazjum poznańskie. Sytuacja w Księstwie zmieniła się jednak po powstaniu listopadowym. Wprowadzono wtedy język niemiecki do szkół i urzędów.
W drugiej połowie XIX w. w całym zaborze pruskim obowiązywała pruska organizacja szkolnictwa. Wzrosła liczba gimnazjów i szkół realnych. W 1850 r. rozwiązano stowarzyszenia, ograniczono wolność prasy. Następowało stopniowe usuwanie języka polskiego ze szkolnictwa i życia publicznego.
W latach 1871-78 prowadzona była przez rządy Bismarcka walka ideologiczna i polityczna niszcząca wszelkie przejawy polskości – Kulturkumpf. Ten okres cechuje też silna akcja germanizacyjna. Generalną zasadą było ograniczenie nauczania w języku polskim. Sytuacja taka utrzymywała się, praktycznie bez większych zmian do końca panowania pruskiego na ziemiach polskich.
W zaborze pruskim szkolnictwo wyższe nie istniało.
Polacy cały czas pamiętali o tym, aby zachować świadomość narodową. Praca naukowa i oświatowa była czynem patriotycznym, służącym walce o niepodległość. Rozwinęła się fizyka, medycyna, chemia, przyrodoznawstwo. Powstało wiele bibliotek (Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Biblioteka Ossolińskich, Biblioteka Zamojskiego w Warszawie, etc.), pracowni i zbiorów naukowych (Muzeum Czartoryskich, etc.). W ruchu naukowym znaczą rolę odegrały towarzystwa naukowe: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie, Towarzystwo Naukowe Krakowskie, Towarzystwo Naukowe w Płocku, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Lublinie.

KOŚCIOŁY PROTESTANCKIE

Luteranizm – przyjmuje rzeczywistą obecność ciała i krwi Chrystusa w Eucharysttii. Istnieją dwa sakramenty : chrzest i komunia. Kapłan nie sprawuje obrzędu, ale przewodniczy liturgii. Występowanie: Niemcy

Kalwinizm- odrzuca dogmat o rzeczywistej obecności ciała i krwi Chrystusa podczas Eucharystii. Obrzędy cechuje surowość i prostota. Występowanie: Węgry, Słowacja

Anglikanizm – krol i krolowa sprawują władze zwierzchnią . Najwyższą władzą ustawodawcza jest zgromadzenie kościelne składające się z trzech izb : biskupów, duchownych i świeckich. Religia odrzuca dogmat czyśćca i kult świętych. Występowanie: Wielka Brytania, Australia, Kanada

Metodyzm – wprowadza cztery stopnie do zbawienia: usprawiedliwienie osiągane przez chrzest, przeświadczenie Ducha, uświęcenie. Bogata oprawa kultu ma wzbudzać uczucia religijne. Metodyści czynnią publiczne wyznanie wiary. Wyst: USA, Wielka Brytania

Kościół zielonoświątkowy- podstawą jest Biblia; nie uznają papieża, kultu Maryji jako Matki Boskiej i świetych. Wyznawcy wyróżniają się spontanicznym zachowaniem w czasie modlitwy (okrzyki, tańce, klaskanie)

Adwentyści Dnia Siódmego – dniem kultu jest sobota. Głoszą rygoryzm moralny, wstrzemięźliwość i konieczność dbania o ciało jako świątynię duchową

Kościół Chrystusowy – wieczerzę eucharystyczną, jako wspomnienie męki i śmierci Chrystusa obchodzą w każdą niedzielę. Chrzest i spowiedź są drogą do zbawienia. Uznają wyższość Ewangelii nad księgami Starego Testamentu

Baptyści – jedyną miarą wiary i zycia jest Biblia. Akcentują rozdział państwa i kościoła, zasady tolerancji i przeciwstawiają się dyskryminacji. Chrztu udziela się dorosłym. Zbawienie osiąga się dzięki łasce Boga

Kościół prezbiteriański – dobre uczynki nie prowadzą do zbawienia, bo ono zalezy od Boga. Sukcesy w życiu osobistym są świadectwem wybrania przez Boga. Dwa sakramenty :grzesz i eucharystia