Społeczności rolnicze

• Wizja kosmosu i człowieka

• Przypisanie szczególnego znaczenia płodności ziemi i zjawiskom przyrody

• Cykliczne/kołowe postrzeganie czasu (rytm zimowego umierania i wiosennego odradzania przyrody)

• Wyróżniona rola Ziemi personifikowanej w wyobrażeniu Bogini Matki o chtonicznym charakterze (skojarzenia symboliczne – płodność, wody, noc, lunarność)

• Ewolucja postaci Matki Ziemi: * bóstwo naczelne, powiązane z podporządkowanym jej bóstwem męskim symbolizującym wegetację * podział atrybutów (bóg skojarzony ze Słońcem) * epoka brązu – podporządkowanie bogini bogu

• Człowiek związany z Ziemią – wywodzi się z ziemi/gliny/prochu

• Symboliczne znaczenie roślin – zastąpienie religijnych związków ze światem zwierzęcym, uznaniem mistycznej solidarności człowieka i roślin (motywy mityczne: pierwotne zabójstwo, izomorfizm człowieka i roślin)

• Symboliczne znaczenie zwierząt

• bydło – symbolika płodnościowa, częste zwierzę ofiarne

• świnia – mitologiczny i rytualny związek z człowiekiem

• Wiodąca rola Księżyca – regeneracyjna i odnowicielska rola

• Kobieta i mężczyzna – mit matriarchatu, częsta matrylinearność i matrylokalność

• Rytuały w społecznościach rolniczych

• związek z zyskaniem płodności ziemi i rozwoju roślin oraz z cyklem wegetacyjnym

• powiązanie z seksualnością, kobiecością i ekstatycznością

• motyw ofiary i uczty

Społeczności pasterskie

• Społeczności koczujące (nomadyczne bądź sezonowe)

• Dużo wspólnego z łowiecko-zbierackimi – raczej dostosowanie się do natury, niż jej przekształcanie

• Najbardziej znane ludy pasterskie: biblijni Izraelici, Zulusi, Masajowie, Dinka, Neurowie, Mongołowie, Tybetańczycy, Ugrowie, Samojedzi, Czukcze

• Ludy znające pojęcie akumulacji kapitału, wojownicze

• Uniwersalne cechy ludów pasterskich:

• Duma rodowa – wyeksponowanie roli krwi, patriarchy i patrylinearności

• Egotyzm

• Duży konserwatyzm

• Skoncentrowanie zachowań kulturowych na zwierzęciu

• Niepewność bytu wywołana każdym zachowaniem pogłowia

• Powstanie arystokracji rodowej

• Rozwój literatury ustnej (esej heroiczny)

• Dominacja bóstwa nieba, który jest dawcą pogody – wykształcenie monoteizmu

• Sakralizacja sposobu życia

• Zwierzę jako obiekt sakralny: wyróżniona rola bydła i konia

Wyróżniki człowieka jako gatunku:

• Dwunożność i spionizowana postawa ciała

• Swobodnie wiszący członek

• Ogromna pojemność mózgu

• Długi okres rozwoju osobniczego

• Posługiwanie się językiem symbolicznym

• Zachowania narzędziowe

• Brak hamowania agresji wewnątrzgatunkowej

• Przejście w pojmowaniu rzeczywistości

• Zdolność do przyswojenia, wytwarzania i rozwijania kultury

Kulturowe zachowania prymatów

• Problem hamowania agresji wewnątrzgatunkowej – badanie Jane Goodal -> wojny wśród szympansów

• Problem narzędzi

• Celowość (Jane Goodal -> szympansy i termity)

• Przekazywanie (japońskie badania nad kolonią Malaków)

• Narzędzia do tworzenia narzędzi

• Problem języka symbolicznego

• Słowotwórstwo

• Symboliczne użycie słów

• Rozumienie słów abstrakcyjnych

• Pewien zmysl abstrakcyjny

• Problem rozumienia czasu (osobny przypadek-> bonobo Kanzi)

• Świadomość refleksyjna (samoświadomość)

• Lustrzane odbicie

• Empatia

• Problem życia duchowego

• Fetyszyzacja przedmiotów (Kóhler)

• Rytualne tańce (Kóhler, Goodal)

• Stosunek do śmierci (Butler)

Antropogeneza

• Prokonsul

• Miocen (23-14 mln lat temu)

• Tereny Afryki

• Poruszały się na czterech kończynach, prowadziły nadrzewny i naziemny tryb życia.

• Duża puszka mózgowa, mały pysk, wąski nos, brak ogona.

• Driopitek

• Późny miocen (10-14 mln lat temu)

• Tereny Afryki, Azji i Europy

• Driopiteki były owocożerne, ich masa ciała wynosiła 20-35 kg.

• Cechą charakterystyczną driopiteków jest cienka warstwa szkliwa na zębach trzonowych oraz stosunkowo cienka żuchwa.

• Australopitek

• 4,2 do ok. 1 mln lat temu

• Tereny Afryki

• Poj. Czaszki 428-530 cm³

• Przejście ze zbierackiego na zbieracko-łowiecki styl życia

• Życie duchowe na poziomie współczesnych małp

• Homo habilis

• 2,4 do 1 mln lat temu

• Tereny Afryki Wschodniej

• Rewolucja- powiększenie czaszki o ok. 200 cm³ w strefie czołowej -> osiągnięcie ludzkiego rubikonu mózgowego

• Hipotezy:

• Fuzja centryczna -> jednorazowa mutacja (Chiarelli)

• Stopniowy rozwój mózgu na drodze adaptacji (Humprey)

• Konsekwencje powiększenia mózgu

• Wzrost kompetencji społecznych i poznawczych

• Samoświadomość

• Rozwój zdolności antycypacji zdarzeń

• Występowanie efektu numitiatycznego

• Używanie wyobraźni

• „cena mózgu”- dzieci rodzą się wcześniej

• Homo erectus

• 1,8 mln – 220 tys lat temu

• Przekroczenie obszaru Afryki (Jawa, Syberia, Tanzania, Niemcy, Francja, Hiszpania)

• Czaszka szczególnie rozbudowana w ośrodkach mowy – prawdopodobnie język gestów

• Kultura aszelska

• Pięściaki

• Zróżnicowane narzędzia

• Namiot w Lazarent

• Zmysł artystyczny (naszyjnik, „ornamenty” na kościach, figurka kobiety)

• Możliwość pochówków intencjonalnych

• Paleoantropy

• 2 koncepcje wyjaśniające ewolucję od formy Homo erectus do Homo sapiens

• Anagenetyczna Homo erectus - Homo neandertalensis – Homo sapiens

• Kladogenetyczna Homo erectus – Homo sapiens (neandertalczyk – ślepa odnoga ewlucji)

• Neandertalczyk

• Pojemność czaszki 1200-1750 cm3 (zredukowany płat czołowy)

• Umiejętność mowy – kwestia sporna

• Kultura mustierska

• duże umiejętności narzędziowe

• układ społeczny oparty na dymorfizmie płciowym

• wyspecjalizowane łowiectwo

• istnienie sztuki

• postulowana religijność: być może kult zwierząt, pochówki intencjonalne (postawa skurczona, usytuowanie wschód-zachód, ślady ofiarne)

• homo sapiens

• Prawdopodobne pojawienie się 160-130 tys. lat temu

• 120 tys. lat temu – Afryka Południowa, 100 tys. lat temu – Bliski Wschód

• Człowiek z Cro-Magnon - 40-35 tys. Lat temu (górny paleolit)

• Człowiek górnego paleolitu

• Fizjonomia i pojemność czaszki człowieka współczesnego

• Koniec biologicznych procesów adaptacji, szybki rozkwit form kulturowych

• Kultura perigoldzko-oryniacka (30-20 tys p.n.e)

• Grawecka (25-20 tys)

• Solutrejska (20-15 tys)

• Magdaleńska (15-10 tys)

• Typ społeczności: łowiecko-zbieracki, monogamia, egalitaryzm

Symboliczne wyobrażenia związane ze światem zwierzęcym

• Funkcje i znaczenia naskalnych rysunków zwierząt – symboliczne i religijne

• Idea solidarności ze światem zwierzęcym

• Ludzie i zwierzęta jako symbiotyczny krąg, w którym konieczna jest „równowaga dusz”

• Wyobrażenie Pana Dzikiej Zwierzyny – duchowego opiekuna tajgi, do którego powracają dusze umierających zwierząt

Pochówki górno paleolityczne

• Zwłoki w dołach ziemnych

• posypane czerwoną ochrą

• Wyposażenie grobowe

• Ułożenie zwłok z głową na wschód

• Pozycja płodowa