T: Biochemia leków i farmakologia.

1. KSENOBIOTYK – związek chemiczny nie będący naturalnym składnikiem żywego organizmu. Jest to substancja egzogenna, której organizm nie produkuje ani nie przyjmuje w normalnych warunkach z pożywieniem

Lek = substancja czynna + substancje pomocnicze

1. POSTAĆ LEKÓW

• stała (proszek, granulat, tabletki, drażetki, kapsułki)

• aerozole

• płynna

• kremy i maści

• plastry

1. STAŁA POSTAĆ LEKÓW

1. Proszki – najprostsza stała postać leku przeznaczona do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego do sporządzania roztworów i zawiesin. Są to sypkie homogenne cząstki substancji leczniczych lub części roślin o wielkości ziaren 0,5mm

2. Granulaty – stała postać leku do stosowania doustnego lub zewnętrznego oraz forma pośrednia w produkcji tabletek. Mają kształt nieregularnych grudek o wielkości ziaren 1,6 – 3,2 mm jako postać leku: 0,5 – 1,6mm w przypadku granulatu do tabletkowania

3. Tabletki – stała dozowana postać leku zawierająca w swym składzie jeną lub kilka substancji leczniczych w określonych dawkach

1. Tabletki do podawania doustnego – tabletki do połykania

• Uwalniające substancję leczniczą w jamie ustnej

  • Podjęzykowe

  • Do ssania

  • Podpoliczkowe

  • Do rozgryzania lub żucia

  • Do zębodołu

• Tabletki do połykania

  • Uwalniające substancję leczniczą w żołądku

  • Uwalniające substancję leczniczą w jelicie – dojelitowe

  • O zmodyfikowanej szybkości uwalniania substancji leczniczej – resorpcja substancji leczniczej zachodzi w całym odcinku przewodu pokarmowego

  • Tabletki musujące

  • Tabletki powlekane substancjami wielkocząsteczkowymi o właściwościach błonotwórczych

  • Drażetki powlekane otoczką cukrową

  • Pastylki – leki doustne zbliżone do cukierków typu toffi lub landrynek

1. CZAS I MIEJSCE DZIAŁANIA

• Tabletki uwalniające substancje leczniczą w żołądku ulegają rozpadowi po około 20 minutach a czas wchłaniania wynosi około 4 godzin

• Tabletki dojelitowe są pokryte otoczką odporną na działanie kwasu żołądkowego i ulegają rozpadowi w jelicie cienkim po ok. 30 – 60 min od momentu podania, wchłanianie trwa 10 – 12 godzin

• Tabletki o przedłużonym działaniu posiadają specjalną otoczkę, dzięki której następuje stopniowy rozpad i powolne uwalnianie substancji leczniczej w sposób ciągły w całym odcinku przewodu pokarmowego

1. Kapsułki – stała dozowana postać leku, doustne, doodbytnicze, dopochwowe. Składają się z powłok żelatynowej (kaps. żelatynowe) lub skrobiowej (skrobiowe). W zbiorniczku znajduje się substancja lecznicza i substancje pomocnicze

1. MIKROKAPSUŁKI – kapsułki o wielkości 100 – 500 µm (10^-6m). Składają się z rdzenia i otoczki. Jest to forma leku o przedłużonym działaniu. Substancja lecznicza jest izolowana od otoczenia (O₂, CO₂, H₂O), maskowanie zapachu, smaku, zmniejszenie toksyczności

2. NANOKAPSUŁKI – kapsułki o wymiarach 20 – 500 nm (10^-9m). Są to micele zawierające wodny roztwór substancji leczniczych w fazie organiczno – olejowej. Na powierzchni miceli osadza się monomer, który polimeryzuje tworząc otoczkę.

3. LIPOSOMY – kuliste pęcherzyki o wymiarach 0,01 – 1,0 µm, w których rdzeniem jest kropla H₂O a otoczką warstwa fosfolipidów. Substancja lecznicza znajduje się w warstwie wodnej lub lipidowej. Liposomy podawane są dożylnie i pozwalają realizować terapię celowaną.

1. KIEDY TWORZĄ SIĘ MICELE?

• Olej i woda nie mieszają się ze sobą

• Układ micelarny w technologii mikrokapsułek – na rdzeń nakłada się substancję aktywną, która jest w małej ilości wody i to pokrywa się otoczką

1. SUBSTANCJE POMOCNICZE (SUROWCE FARMACEUTYCZNE)

• nadają właściwą postać leku

• decydują o właściwościach fizycznych produktu leczniczego

• mają wpływ na szybkość uwalniania i wchłaniania substancji leczniczej

• zwiększają trwałość substancji aktywnej

• poprawiają wygląd i smak leku

• są pozbawione własnego działania farmakologicznego

• substancje pochodzenia naturalnego, syntetycznego, półsyntetycznego

1. Substancje wypełniające i adsorbujące:

Laktoza, skrobia ziemniaczana, pszenica, ryżowa i kukurydziana, sacharoza, glukoza, mannitol, celuloza mikrokrystaliczna, kaolin, krzemionka koloidalna, bentonit

1. Substancje wiążące (zwilżające, lepiszcza)

Woda, etanol, izopropanol, żelatyna, kleik skrobiowy, gumy (arabska, xaulan), poliwinylopirolidon PVP, PVA, HPMC, etyloceluloza, celuloza i jej pochodne, laktoza, glukoza, mannitol, sorbitol, skrobia modyfikowana, sole nieorganiczne

1. Substancje rozsadzające

• Organiczne: skrobia ziemniaczana, glikolan sodu, skrobia modyfikowana, celuloza mikrokrystaliczna, pochodne celulozy, pektyny PVP, agr

• Nieorganiczne: bentonit, aerosil, NaHCO₃, CaCO₃, kwasy organiczne (cytrynowy, winowy, fumarowy)

1. Substancje utrzymujące wilgoć

Skrobia, sorbitol, syrop cukrowy, mleczan sodowy, glicerol, glikol propylenowy

1. Substancje przyspieszające wchłanianie substancji leczniczej

(promotory sorpcji) kwasy tłuszczowe i glicerynowe, sole kwasów tłuszczowych, związki chelatujące (EDTA), IV-rzędowe sole amoniowe, slicylany, cyklodekstryny

1. Środki antystatyczne

Tak, stearynian magnezowy i wapniowy, laurylosiarczan sodowy macrogol-PEG 4000, laktoza, mannitol, IV-rzędowe sole aminowe

1. Substancje poślizgowe i antyadhezyjne

Talk, skrobia, krzemionka koloidalna, stearynian Mg, Ca i Al, glinka biała, kwas fumarowy, laurylosiarczan sodu, macrogol 400 i 600, środek smarujący – myvaplx, środek antyadhezyjny – talk silikonowy, stearynian Ca i Mg, parafina stała, oleje półsyntetyczne

1. SUBSTANCJE POPRAWIAJĄCE WRAŻENIA ORGANOLEPTYCZNE

1. Surowce poprawiające smak i zapach

• Surowce pochodzenia naturalnego i syntetycznego

• Większa ilość grup hydroksylowych powoduje wzrost smaku słodkiego

• Pochodne amin, amidów i imidów powodują wzrost smaku gorzkiego

• Grupy aminowe odpowiedzialne są za zapach ryb

1. Surowce poprawiające smak

• Olejki eteryczne: miętowy, cytrynowy

• Drażetki powleka się cukrem i czekoladą

• Surowce słodzące:

Laktoza, mannitol, glicerol, sorbitol, maltoza, glukoza, ksylitol, sacharoza, fruktoza, dulcyna, cukier inwertowany

1. Surowce poprawiające zapach

• Owocowe (malinowy, pomarańczowy)

• Korzenne (anyżkowy)

• Specyficzne (mięta pieprzowa)

1. STRUKTURA BŁONY KOMÓRKOWEJ

• Działanie substancji aktywnej w organizmie

• Kosmki jelitowe – wchłanianie

• Wchłanianie przez błonę

1. TRANSPORT SUBSTANCJI PRZEZ BŁONY KOMÓRKOWE

• Dyfuzja bierna – odbywa się zgodnie z gradientem stężeń, nie wymaga nakładu energii, o szybkości procesu decydują: wielkość cząsteczki leku, stopień jonizacji i rozpuszczalność w lipidach

• Dyfuzja ułatwiona – odbywa się zgodnie gradientem stężeń, nie wymaga nakładu energii, ale przy udziale białek błonowych tzw. transporterów

• Dyfuzja czynna – zachodzi wbrew gradientowi stężeń, wymaga nakładu energii (ATP) i udziału nośników

• Endocytoza – przez endosomy utworzone z błony komórkowej

1. BIODOSTĘPNOŚĆ SUBSTANCJI LECZNICZEJ

Jaka część substancji aktywnej z podanej dawki, w jakim czasie od momentu podania dostaje się do krwiobiegu.

• Przyjmuje się, że w przypadku podania dożylnego biodostępność wynosi 100%

• Biodostępność <100% wynika z:

  • Niecałkowitego wchłaniania leku z drogi podania

  • Metabolizmu lub rozkładu leku (szybkość biotransformacji > szybkość wchłaniania)

  • Efektu pierwszego przejścia przez wątrobę

1. PRZEMIANY SUBSTANCJI LECZNICZEJ W ORGANIZMIE

1. Uwalnianie leku do płynów ustrojowych (rozdrobnienie, deformacja), które zależy od formy i stopnia rozpuszczalności leku w środowisku wodnym

2. Wchłanianie do układu krwionośnego i limfatycznego (przechodzenie przez błony biologiczne), zależy od:

• Drogi podania

• Właściwości fizykochemicznych substancji aktywnej – rozpuszczalność w tłuszczach (własności lipofilowe)

• Właściwości postaci leku

• Wielkość podanej dawki

• Obecność pokarmu w przypadku podania per os

1. Dystrybucja substancji leczniczej do miejsca działania, zależy od:

• Szybkości przepływu krwi przez poszczególne narządy

• Trwałość wiązania leku z białkami krwi

• Szybkość przechodzenia przez błony biologiczne

1. Metabolizm substancji aktywnej, głównie wątroba i nerki

• Aktywna forma leku (proleki)

• Nieaktywne metabolity

1. Eliminacja leków i ich metabolitów z organizmu

Mocz, kał, żółć, ślina, drogi oddechowe, pot, mleko matki

1. LEKI GENERYCZNE

• Lek generyczny = generyk = lek odtwórczy – jest zamiennikiem leku oryginalnego.

• Generyk musi spełniać następujące warunki, aby mógł być wprowadzony do obrotu na rynku farmaceutycznym:

  • Taki sam skład substancji aktywnych jak w leku oryginalnym

  • Taka sama postać

  • Identyczne działania farmakologiczne

  • Taka sama dostępność biologiczna (biodostępność)

• Leki generyczne zazwyczaj różnią się składem substancji pomocniczych i sposobem otrzymywanie danej formy leku, co może wpływać na biodostępność substancji aktywnej

• Lek generyczny może być produkowany i sprzedawany po wygaśnięci ochrony patentowej na lek oryginalny, czyli po 20 latach od daty ukazania się zgłoszenia patentowego. Okres ochrony patentowej może być przedłużony o dodatkowe 5 lat. Patent podstawowy produktu chroni substancję aktywną lub jej kombinację jak i zasatosowanie terapeutyczne.

• Wprowadzenie na rynki farmaceutyczne preparatów odtwórczych (generycznych) wiąże się z istotnym zmniejszeniem kosztów leczenia oraz wzrostem kosztowej efektywności stosowania danej grupy leków

1. ZAGADNIENIA ANALITYCZNE W CHEMII LEKÓW

• Przy ustaleniu czystości substancji leczniczych obowiązują określone normy zawarte w odpowiednich monografiach Farmakopei

• Zakres badań analitycznych oceniających jakość i przydatność substancji farmaceutycznej obejmuj

  • Potwierdzenie tożsamości związku lub jego identyfikacje

  • Badanie czystości substancji czynnej

  • Określenie zawartości substancji aktywnej w danym preparacie

• Substancja aktywna powinna mieć czystość nie mniejszą niż 99,6%

1. MECHANIZM DZIAŁANIA LEKÓW

• Mechanizm receptorowy – lek (ligand) tworzy kompleks aktywny z receptorem

  • RECEPTOR – składnik systemu komórkowego o strukturze białkowego polimeru, który po związaniu z ligandem wywołuje szereg przemian fizykochemicznych w komórce

  • AGONISTA – substancja farmakologiczna, która po związaniu z receptorem wywiera określony efekt

  • ANTAGONISTA – wykazuje powinowactwo chemiczne względem receptora, blokuje receptor i nie wywołuje zmian farmakologicznych

• Blokowanie enzymów – lek tworzy trwały kompleks z enzymem