2. Metaplazja (przetwarzanie) - pojęcie z zakresu patomorfologii; określa pojawienie się komórek odmiennych czynnościowo i morfologicznie od swojej macierzy. Dotyczy tkanki łącznej lub nabłonkowej. Na podłożu metaplazji (zwłaszcza w tkance nabłonkowej) częściej rozwijają się nowotwory.
Metaplazja jest sytuacją, w której komórki zmieniły swój pierwotny, dojrzały typ zróżnicowania w inny typ zróżnicowanych komórek, również dojrzałych, w odpowiedzi adaptacyjnej na ekspozycję na chroniczne podrażnienie, patogen lub karcynogen. Metaplazja tym różni się od dysplazji, że w przypadku komórek dysplastycznych zmiany są zakodowane w ich genomie i są przekazywane komórkom potomnym.
Przykłady
Metaplazja płaskonabłonkowa błony śluzowej dróg oddechowych - zastąpienie prawidłowej tkanki nabłonkowej wielorzędowego migawkowego nabłonkiem płaskim, który normalnie tam nie występuje;
Metaplazja nabłonka wielowarstwowego płaskiego przełyku do nabłonka walcowatego w tzw. przełyku Barretta;
Metaplazja tkanki łącznej o charakterze kostnienia, np. w
3. Dysplazja (łac. dysplasia, z gr. dys = zły + plassein = tworzyć, kształtować) - nieprawidłowości w wyglądzie komórek (zmianycytologiczne) oraz zaburzenia w architekturze tkanki wskazujące na wczesny krok w kierunku transformacji nowotworowej, zaburzeniami budowy komórek (polimorfizm, nieprawidłowości jąder), ich dojrzewania i różnicowania (liczne mitozy) oraz struktury (utrata biegunowości komórek i warstwowości jąder). Zjawisko dysplazji polega na stopniowej przebudowie dotychczas zdrowego narządu. To zaburzone różnicowanie jest ograniczone do warstwy nabłonkowej (dysplazja dotyczy głównie nabłonka i tkanki łącznej) i nie ulega inwazji do głębszych tkanek - nie przekracza błony podstawnej. Dysplazja jest najbardziej stałym wykładnikiemhistopatologicznym stanu przedrakowego nabłonka. Dysplazja bywa nawet określana jako stan przejściowy pomiędzy rozrostem (hyperplasia) a nowotworem. Jest zaburzeniem cięższym od metaplazji ale lżejszym od anaplazji.
Nie wszystkie zmiany dysplastyczne stają się podłożem rozwoju raka inwazyjnego. Według danych z piśmiennictwa, zjawisko to obserwuje się w 1,5 do 40% przypadków, zależnie od występowania atypii, zastosowanych kryteriów i czasu obserwacji. Chociaż zmiany dysplastyczne mogą się cofnąć spontanicznie, to stałe zmiany powinny być usunięte za pomocą jednego ze sposobów: chirurgicznego wycięcia, wypalania chemicznego, gorącem, laserem lub zamrażania (krioterapia).
Terminem dysplazja określa się także zmiany proliferacyjno-zanikowe w sutku powstające pod wpływem zaburzeń hormonalnych. Ponieważ tego typu zmiany w sutku nie są stanem przednowotworowym, nazywa się je łagodnymi dysplazjami sutka.
Najlepiej poznaną formą dysplazji jest forma prekursorowa dla raka szyjki macicy - śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy (łac. neoplasia intraepithelialis cervicalis, ang. cervical intraepithelial neoplasia – stąd klasyfikacja CIN). Neoplazja śródnabłonkowa właściwie zawiera dwa typy zmian: oprócz dysplazji dotyczy ona również raka przedinwazyjnego. Zmiana ta jest wywoływana przez infekcję wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV: typami 16 i 18, niekiedy 31, 33, 35 i 51). Rzadko istnieją dla kobiet jakiekolwiek niepokojące przesłanki, które mogłyby się przyczynić do podejrzenia o dysplazję szyjki macicy. Wykrywa się ją natomiast zazwyczaj na podstawie badania przesiewowego, jakim jest ocenarozmazu z części pochwowej szyjki macicy (ang. pap smear, od Georgiosa Papanikolaou, twórcy cytodiagnostyki złuszczeniowej). Celem tego badania jest zdiagnozowanie choroby we wczesnej fazie, gdy jest ona jeszcze na etapie dysplazji i łatwo ją wyleczyć.
Inne przykłady to:
Śródnabłonkowa neoplazja stercza (prostatic intraepithelial neoplasia – PIN)
Dysplazja sromu (VIN)
choroba Reclusa sutka (Mastopthia fibrosa et cystica mammae)
choroba Pageta kości
4. Zakrzep, inaczej skrzeplina (łac. thrombus) – tworzący się za życia organizmu, w świetle naczynia, czop, powstały na skutek wykrzepiania krwi lub zlepiania się i osadzaniapłytek krwi.
Skrzeplina powstaje gdy:
zmianie uległa ściana naczynia, zatracając swój antykoagulacyjny charakter,
występują zaburzenia w warstwowym przepływie krwi,
występują zmiany w składzie krwi (np. nadpłytkowość).
Powyższe trzy cechy to tak zwana triada Virchowa.
skrzeplina warstwowa (łac. thrombus lamellaris) – powstaje na skutek zlepiania i osadzania się płytek
skrzeplina zamykająca (łac. thrombus obturatorius) – zamyka całkowicie światło naczynia
skrzeplina przyścienna (łac. thrombus parietalis) – osadza się przy ścianach naczynia, nie zamyka całkowicie jego światła
skrzeplina szklista (łac. thrombus hyalinicus) – występuje tylko w naczyniach włosowatych
skrzeplina kulista (łac. thrombus globosus) – występuje tylko w jamach serca
skrzeplina pierwotna (łac. thrombus autochtonus) – pierwotna skrzeplina powstała w mechanizmie konglutynacji
skrzeplina przedłużona (łac. thrombus prolongatus) – rozbudowana skrzeplina powstała na bazie skrzepliny pierwotnej w mechanizmie koagulacji
Skrzeplina może ulegać rozmiękaniu (rozpuszczeniu przez granulocyty), organizacji lub zwapnieniu.
Organizacja skrzepliny polega na wrastaniu w nią fibroblastów wytwarzających włókna kolagenowe i otaczaniu jej przez śródbłonek naczynia. Jeżeli organizacji podlega skrzeplina przyścienna następuje trwałe zwężenie światła naczynia. Jeżeli proces dotyczy skrzepliny zamykającej, naczynie ulega zarośnięciu. Niekiedy w trakcie organizacji skrzepliny zamykającej, mogą wytworzyć się kanały, w które wnikają komórki śródbłonka, wyścielając je od środka i tworząc nowe drogi przepływu krwi.
Możliwe następstwa skrzepliny:
oderwanie skrzepliny i wtórny zator
niedokrwienie okolicznych tkanek (np. zawał serca, jelita, jądra, udar niedokrwienny mózgu)
przekrwienie bierne – na skutek utrudnienia odpływu krwi
ropnie przerzutowe – powstałe na skutek oderwania fragmentów zakażonej skrzepliny.
zakrzepica – thrombosis – uruchomienie wewnątrznaczyniowego kaskadowego procesu krzepnięcia w nieuszkodzonym naczyniu lub pod wpływem niewielkiego uszkodzenia jego ściany.
Rodzaje zakrzepów:
- przyścienne – wsierdzie ścienne
- zastawkowe – zastawki serca
- tętnicze – silnie związane ze ścianą naczynia
- żylne – w żylakach
- mikrokrążenia (mikrozakrzepy)- wykrzepianie śródnaczyniowe
Losy zakrzepu (skrzeplina)
- organizacja i rekanalizacja
- zatokowanie (embolisatio)
- rozpuszczanie
- propagacja – przyrastanie w kierunku serca
ZAKRZEPICA
Do powstania zakrzepu przyczyniają się 3 główne czynniki, zwane triadą Virchowa:
1.uszkodzenie śródbłonka
2.Zastój lub turbulencje przepływu krwi-zaburzenia przepływu krwi-przerwanie przepływu warstwowego i umożliwienie płytkom krwi kontakt ze śródbłonkiem, utrudnienie rozcieńczania aktywowanych czynników krzepnięcia przez świeżo napływającą krew, opóźnienie napływu inhibitorów czynników krzepnięcia, promowanie aktywacji komórek śródbłonka
3.nadkrzepliwość krwi
a)zaburzenia pierwotne(uwarunkowane genetycznie)- mutacje genu dla czynnika V oraz genu dla protrombiny, rzadziej wrodzone niedobory czynników hamujących krzepnięcie(antytrombina III, białko C i S)
b)wtórne(nabyte)
duże ryzyko zakrzepicy
-przedłużający się pobyt w łóżku lub unieruchomienie
-zawał mięśnia sercowego
-uszkodzenie tkanek(operacja, złamanie, poparzenie)
-nowotwór złośliwy
-sztuczne zastawki serca
-rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe
-zespół antyfosfolipidowy
małe ryzyko zakrzepicy
-migotanie przedsionków
-kardiomiopatia
-zespół nerczycowy
-stany ze zwiększonym stężeniem estrogenu
-stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych
-niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
-palenie papierosów
-otyłość
5. biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) - jest rodzajem badania cytopatologicznego i polega na pobraniu próbki komórek za pomocą cienkiej igły wprowadzonej do tkanki i przyłożeniu podciśnienia (pociągnięcie tłoka strzykawki podłączonej do igły)
biopsja aspiracyjna cienkoigłowa celowana (BACC) to biopsja aspiracyjna cienkoigłowa wykonywana pod kontrolą USG
6. Odoskrzelowe zapalenie płuc (bronchopneumonia) (zrazikowe)
- etiologia : głównie przez gronkowce (Staphylococci) i paciorkowce (Streptococci)
- najczęstsza postać zapalenia płuc
- dotyczy głównie dolnych płatów
- często obustronnie
- wieloogniskowość zmian
- ogniska różnej wielkości (3 )
- wysięk najczęściej nieżytowy lub włóknikowy, ropny
- różnoczasowość zmian
- zmiany rozsiane lub zlewające się
8.
onkogenne wirusy RNA
wirus ludzkiej białaczki z limfocytów T typu 1 (HTLV-1)
Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV)
onkogenne wirusy DNA
wirus ludzkiego brodawczaka (HPV)- szyjka macicy
wirus Epsteina- Barr (EBV) – choniak Burkitta
wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) - rak hepratocellularny-wątrobowokomórkowy
→ onkogenne wirusy RNA
2 mechanizmy
ostre wirusy transformujące zawierają transformujące onkogeny wirusowe (v-onc) tj. V-SRC, V-ABL, V-MYB
wirusy wolnotransformujące, nie zawierają v-onc, ale prowirusowy DNA jest zawsze wprowadzany w pobliże onkogenu komórkowego → następuje nadekspresja = mutageneza insercyjna
Wirus ludzkiej białaczki z limfocytów T typu 1 (HTLV-1) – ryc.6-33 str. 225
HTLV-1 ma tropizm do limfocytów T CD4+, przenoszony jest drogą kontaktu seksualnego, produktów krwi lub karmienia piersią. Białaczka rozwija się tylko u 1% osób po trwającym ok.20-30 lat okresie utajania.
Nie zawiera v-onc i nie integruje się w pobliżu kom., onkogenów, ale zawiera region zwany pX, region ten koduje m.in. białko TAX, które może wywoływać transkrypcje kilku genów komórek gospodarza, włączając w to geny kodujące IL-2 i jej receptor oraz gen dla GM-CSF. TAX może także hamować funkcję kilku genów supresorowych npl, kontrolujących cykl kom., np. CDKN2A/p16 i TP 53.
→ onkogenne wirusy DNA
HPV, EBV, HHV-8 (ludzki wirus Herpes 8), HBV
HPV
łagodne brodawczaki płaskonabłonkowe – HPV 1, 2, 4, 7
brodawczaki narządów płciowych – HPV 6, 11
raki płaskonabłonkowe szyjki macicy, odbytu, okolicy okołoodbytniczej, sromu, prącia, 20% raków nosogardła – HPV 16, 18
Produkty genów E6 i E7 wchodzą w interakcję z różnymi białkami regulującymi wzrost, kodowanymi przez onkogeny i geny supresorowe npl.
Białko E7 łączy się z białkiem RB i przemieszcza czynniki transkrypcyjne E2F, inaktywuje również CDKI, CDKN1A/p21 i p27 oraz wiąże i przypuszczalnie aktywuje cykliny E i A.
Białko E6 wiąże i inaktywuje białko TP53, pośredniczy w degradacji BAX oraz aktywuje telomerazę.
Sama infekcja HPV nie jest jednak wystarczająca do kancerogenezy (najprawdopodobniej konieczne jest współdziałanie z innymi czynnikami środowiskowymi).
EBV
patogeneza: chłoniaka Burkitta, chorób limfoproliferacyjnych po przeszczepach, pierwotnych chłoniaków OUN u chorych z AIDS, innych chłoniaków związanych z AIDS, ziarnicy złośliwej i raka nosogardła
1 z genów kodowanych przez EBV – LMP-1 promuje proliferację limfocytów B, a także zapobiega apoptozie aktywując BCL-2. Inny gen EBNA-2 transaktywuje m.in. cyklinę D i rodzinę src
Jeśli układ immunologiczny jest sprawny – może rozwinąć się bezobjawowa lub samoograniczająca się mononukleoza zakaźna. Jeśli układ ten jest upośledzony możliwa jest długotrwałą proliferacja limfocytów B. Zwiększone ryzyko nabywania mutacji tj. t(8,14), która aktywuje MYC jest stałą cechą tego npl. MYC powoduje dalszą utratę kontroli wzrostu i etap ten umożliwia dodatkowe uszkodzenia genu, które prowadzą do powstania monoklonalnego npl.
HBV
genom HBV nie koduje żadnych białek transformujących nie ma stałej struktury integracji z kom., wątrobowymi.
HBV
powodując przewlekłe uszkodzenie kom., wątrobowych i towarzyszącą temu regenerację predysponuje kom., do mutacji spowodowanych prawdopodobnie czynnikami środowiska.
Kodowany przez wirus element regulatorowy Hbx przerywa prawidłowy wzrost zainfekowanych komórek przez transkrypcyjną aktywacje kilku genów kontrolujących wzrost przez szlak NF-κB
włącza cytozolowe szlaki transdukcji (kinaza RAS-MAP)
integracja wirusowa wydaje się powodować wtórne rearanżacje chromosomów, łącznie z licznymi delecjami, które mogą zawierać nieznane geny supresorowe npl.
HCV
NIE jest wirusem DNA
mechanizm powstawania raka jest podobny do HBV, ale HCV nie zawiera białka X.
11. Antyonkogen, inaczej gen supresorowy – gen działający hamująco na procesy proliferacji komórkowej (geny bramkowe), bądź stabilizująco na procesy utrzymujące stabilność genetyczną komórki (geny opiekuńcze).
Czasem geny tej grupy są określane jako recesywne onkogeny, gdyż ich rola w procesie karcynogenezy ujawni się dopiero po inaktywacji obu alleli danego antyokogenu.
Do genów supresorowych zalicza się TP53, RB1, BRCA1, BRCA2, APC i wiele innych.
Dla komórki działanie genów supresorowych ma znaczenie przy przechodzeniu komórki przez poszczególne fazy cyklu komórkowego. Jest to proces wzajemnie powiązany funkcjami białek supresorowych i onkoprotein. Geny bramkowe są bezpośrednio zaangażowane w proces cyklu komórkowego. Ich produkty działają hamująco na odpowiednich etapach cyklu komórkowego. Geny opiekuńcze, odpowiadają za stabilność genetyczną komórki. Czyli są genami, których produkty prowadzą aktywność antymutagenną komórki. Inaczej mówiąc, mają za zadanie naprawiać wszystkie uszkodzenia i zmiany zachodzące na poziomie DNA.
Jedna z ważniejszych funkcji antyonkogenu polega na zapobieganiu rozwojowi choroby nowotworowej. Tego rodzaju antyonkogeny są nazywane supresorami nowotworowymi. Klasycznymi supresorami nowotworowymi są RB1 (białko retinoblastomy) oraz P53.