Finanse – proces gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych, a w potocznym rozumieniu, same zasoby pieniężne którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty gospodarcze.
Funkcje finansów:
- Alokacyjna - polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka jest dostarczanie towarów i usług całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z rodzajem zadania stawianego przed państwem. Rodzaje zadań :
1. publiczne
2. społeczne
Zadania te są realizowane przez państwo w chwili, gdy nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.
Zadania publiczne państwa to obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, służba dyplomatyczna, administracja państwowa.
Zadania społeczne to zaspokajanie indywidualnych potrzeb człowieka.
Dostarczanie dóbr społecznych lub proces, w którym wykorzystanie całości zasobów jest dzielone między prywatne i społeczne dobra w którym ustala się strukturę dóbr społecznych.
- Redystrybucyjna - tzw. rozdzielcza - polega na dokonywaniu za pomocą finansów podziału produktu dochodu narodowego poprzez kształtowanie odpowiednich przychodów i wydatków wszystkich uczestników ogniw (podział funduszu nabywczego).
Fundusz nabywczy zależy od:
• przychodu materialnego
• przychodu redystrybucyjnego
• przychodu kredytowego
• wydatków redystrybucyjnych
• wydatków kredytowych
• oszczędności
Są różne metody gromadzenia funduszu nabywczego w różnych ogniwach. Metodami tymi są:
• samofinansowanie (przedsiębiorstwa)
• budżetowe (państwo)
• kredytowe
Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonywana przez system transferów dochodów. Transfery te mają postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem.
Transfery o charakterze publicznym istotne jest, że przepływ pieniądza ma charakter jednostronny np.: podatki.
Transfery wewnątrz sektora publicznego (z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych)
Transfery o charakterze zwrotnym są to transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo pożyczek. Skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane oraz nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem PKB(dochodu narodowego).
Redystrybucja dochodów zawsze dokonuje się czyimś kosztem i na czyjąś korzyść, ale koszty i korzyści mogą być różne dal poszczególnych obywateli.
Dostosowanie podziału dochodu i bogactwa do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za słuszny czy sprawiedliwy stan podziału (dystrybucji).
- Stabilizacyjna - wykorzystuje politykę budżetową jako instrumentu utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, racjonalnego poziomu stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem efektów bilansu płatniczego.
Strumienie finansowe:
Ekwiwalentne – inaczej materialne (rynkowe) – jeden podmiot ponosi wydatek pieniężny a drugi podmiot w tym samym czasie przychód. Drugi podmiot ma obowiązek wydać podmiotowi pierwszemu ekwiwalent ( np. wynagrodzenie, zakup towarów i usług). Strumienie te są regulowane przez mechanizm rynkowy. O tym jak kształtują się np. ceny, płace decyduje rynek.
Transferowe (redystrybucyjne) – inaczej transfery – brak ekwiwalentu – jeden podmiot ponosi wydatek, drugi przychód. Podmiot drugi nie wydaje ekwiwalentu (np. podatki, stypendia, renty, emerytury, zasiłki, odsetki od kredytów, depozytów). Strumienie te są regulowane przez normy prawne. Strumień redystrybucyjny to strumień, w którym dochodzi do przemieszczania środków pieniężnych już istniejących.
Kredytów – musi tu być bank (lub inne instytucje finansowe) i kredytobiorca. Tylko jedna strona ponosi i przychód i wydatek. Jest to kredytobiorca. Udzielanie kredytu to dla Banku Centralnego kreacja pieniądza, a dla banku komercyjnego likwidacja pieniądza.
System finansowy - całokształt instytucji finansowo-prawnych funkcjonujących w danym państwie i regulujących gospodarkę finansową określonej kategorii podmiotów działających na jego terytorium.
Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków państwa oraz przychodów i rozchodów. Budżet jest planem finansowym państwa, zestawiającym dochody i wydatki w ciągu roku kalendarzowego, które odzwierciedlają kierunki polityki społeczno-gospodarczej rządu, uchwalanym w formie ustawy określającej źródła dochodów i rodzaje wydatków, opracowanym przez Radę Ministrów w terminach określonych w ustawie i wykonanym pod jej kierunkiem za pośrednictwem Ministra Finansów.
Funkcje budżetu:
- Ekonomiczna - polega na gromadzeniu dochodów oraz dokonywania wydatków państwa związanych zarówno z utrzymaniem aparatu państwowego jak i wydatkami na usługi świadczone przez państwo na rzecz społeczeństwa,
- Kontrolna (informacyjna) - polega na kontroli przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy przepływów finansowych,
- Polityczna - polega na oddziaływaniu na gospodarkę za pomocą zarówno dochodów jak i wydatków dla realizacji określonych celów. Jednocześnie stanowi najważniejszy instrument oddziaływania rządu na procesy ekonomiczne.
Budżet jako zestawienie dochodów i wydatków odpowiada ściśle określonym zasadom, zapewniającym prawidłowe funkcjonowanie gospodarki budżetowej. Zespół warunków w zakresie opracowywania, uchwalania, i wykonywania budżetu określają zasady budżetowe:
1. Jawność -- polega na tym, że prace parlamentu nad tym budżetem są jawne a sama ustawa budżetowa jest publikowana w Dzienniku Ustaw, czyli jest ogólnie dostępna.
2. Zupełność - oznacza postulat zamieszczenia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa, co oznacza, że każda z dziedzin działalności finansowej państwa musi być uwzględniona w planie budżetowym.
3. Jedność - mówi o tym, że dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawieniu. W ujęciu formalnym oznacza to objęcie jednym aktem prawnym dochodów i wydatków publicznych. W ujęciu materialnym chodzi o to, aby nie wiązać określonych dochodów budżetowych z konkretnymi zadaniami finansowymi z budżetu.
4. Roczność - ma charakter techniczny, ułatwia kontrolę nad alokacją środków budżetowych oraz ich wykorzystaniem.
Dochody budżetu państwa to środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych. Źródła dochodów budżetu państwa:
cło- danina publiczna nakładana przez państwo na towar, pobierana na granicy celnej kraju lub unii celnej.
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek skarbu państwa,
dywidendy,
wpłaty z zysku NBP,
wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,
wpłaty z zysku NBP,
dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,
dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze
opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez skarb państwa,
odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych
odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa,
odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek,
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne
spadki, zapisy i darowizny,
inne dochody publiczne np. opłaty jest formą dochodów publicznych, jest pobierana za konkretne, bezpośrednie świadczenia ze strony państwa na rzecz podmiotów, które opłatę wnoszą.
Dochody dzieli się na następujące rodzaje:
dochody podatkowe: podatki pośrednie i bezpośrednie,
dochody niepodatkowe: cła, wpłaty z zysku NBP, dywidendę, dochody jednostek budżetowych, wpłaty gmin,
dochody zagraniczne.
Wydatki budżetowe to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innych związków publicznoprawnych. Dzielą się na:.
1. Wydatki bieżące - to wydatki niezbędne do zapewnienia funkcjonowania jednostek sfery budżetowej. Wydatki na wynagrodzenia, wydatki o charakterze socjalnym (emerytury, stypendia). Ponadto zalicza się tu subwencje oraz dotacje. Dotacja- przekazanie środków pieniężnych określonemu podmiotowi w celu realizacji zadań publicznych. Dzielą się na ogólne i celowe. Ogólne mają charakter wyrównawczy przyczyniając się do finansowania niedoboru budżetowego szczebla lokalnego. Celowe są przeznaczone na finansowanie ściśle określonych zadań publicznych tj. zadań własnych i zleconych.
Subwencja - rodzaj bezzwrotnego dochodu publicznego w celu finansowania działalności społecznej jak i gospodarczej. Otrzymują ją. województwa, gminy i powiaty. Subwencje ogólne na finansowanie zadań własnych.
2. Wydatki związane z obsługą długu skarbu państwa obejmują wydatki z wiązane z oprocentowania oraz dyskonta skarbowych papierów wartościowych, Ponadto wypłaty związane z udzielonymi przez skarb państwa poręczeniami i gwarancjami.
3. Wydatki majątkowe - to zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki inwestycyjne jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie kosztów inwestycji. Wydatki te tworzą popyt na dobra i usługi inwestycyjne, zatem wpływają pobudzająco na gospodarkę.
System bankowy.
System bankowy rozumiany jest zwykle jako całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Warunkiem istnienia systemu bankowego jest taki rozwój banków, a także rynków finansowych, który pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Stąd też powstanie systemu bankowego zdeterminowane jest utworzeniem dwupoziomowego układu bankowego z bankiem centralnym, jako szczeblem pierwszym oraz bankami komercyjnymi, stanowiącymi drugi poziom tego systemu.
Światowe systemy bankowe ukształtowane - w wyniku procesów ewolucji - pozwalają na wyodrębnienie dwóch modeli sektora bankowego:
model anglosaski,
model niemiecko-japoński.
Anglosaski model systemu bankowego opiera się na rynkach finansowych, które stanowią główne źródło pozyskiwania środków pieniężnych, przeznaczonych na dalszy rozwój podmiotów gospodarczych. Podstawowe znaczenie w anglosaskim modelu bankowości odgrywają banki inwestycyjne, a więc instytucje finansowe, które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Banki inwestycyjne zajmują się wszelkimi usługami finansowymi, które wykraczają poza tradycyjną działalność depozytową. Rola banków komercyjnych sprowadza się natomiast do bieżącej obsługi operacyjnej podmiotów gospodarczych.
Model niemiecko-japoński zakłada, że główną funkcję w sektorze finansowym pełni system bankowy. Banki zaspokajają zarówno krótko, jak i długoterminowy popyt na pieniądz, stąd też podstawową rolę odgrywają tu banki uniwersalne, a więc instytucje finansowe, które realizują wszystkie rodzaje operacji bankowych.
Proces transformacji polskiego sektora bankowego rozpoczął się w 1982 roku ustawą Prawo bankowe (Dz. U.1982 nr 7 poz. 56), która pozwoliła dostosować działalność systemu bankowego do warunków gospodarki rynkowej. Kolejnym etapem kształtowania nowoczesnego systemu bankowego w Polsce była Ustawa z dnia 31 stycznie 1989 roku (Dz. U. 1989 nr 4 poz. 21), która ukształtowaną strukturę systemu bankowego dostosowywała do wymogów i mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej.
W polskim systemie bankowym, podobnie jak w innych systemach bankowych, charakterystycznych dla gospodarki rynkowej, wyodrębnia się, zatem również dwa szczeble:
bank centralny,
banki komercyjne.
Podstawowymi elementami systemu bankowego w naszym kraju są, zatem:
Narodowy Bank Polski, będącym bankiem centralnym,
Komisja Nadzoru Bankowego,
Bankowy Fundusz Gwarancyjny,
sektor bankowy obejmujący banki komercyjne i banki spółdzielcze.
Polski bank centralny - Narodowy Bank Polski - jest bankiem państwowym i pełni podstawową rolę w naszym systemie bankowym, realizując trzy istotne funkcje:
banku emisyjnego,
banku banków,
banku gospodarki narodowej.
Bank centralny, pełniąc wspomniane funkcje, jest, zatem regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, z drugiej zaś strony jest bankiem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Organami Narodowego Banku Polskiego są:
Prezes NBP,
Rada Polityki Pieniężnej,
Zarząd NBP.
Prezes NBP powoływany jest przez Sejm, na wniosek Prezydenta RP, na sześcioletnią kadencję. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego.
Rada Polityki Pieniężnej kształtuje politykę pieniężną oraz określa sposoby jej realizacji, w tym zwłaszcza wysokość stóp procentowych NBP (redyskontowej, lombardowej, depozytowej, referencyjnej) oraz stopy rezerw obowiązkowych banków komercyjnych i wysokość jej oprocentowania, a także ustala zasady operacji otwartego rynku.
Głównym celem działania banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały wzrost gospodarczy oraz spadek bezrobocia.
W strukturach Narodowego Banku Polskiego - naszego banku centralnego - w 1990 roku utworzono Departament Nadzoru, który następnie przekształcono w Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego [GINB]. W 1998 roku, znowelizowane Prawo bankowe powierzyło nadzór nad polskimi bankami, specjalnie do tego celu powołanej Komisji Nadzoru Bankowego. Organem wykonawczym Komisji Nadzoru Bankowego jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, funkcjonujący w strukturach Narodowego Banku Polskiego.
Polski model nadzoru bankowego oparty został na wyspecjalizowanej w tym zakresie Instytucji, powiązanej przez osobę prezesa banku centralnego.Celem nadzoru bankowego jest:
zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych,
zapewnienie zgodności działalności banków z przepisami ustawy Prawo bankowe, ustawy o NBP, ze statutem i decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku,
niedopuszczenie do takiego pogorszenia się rentowności banku, które groziłoby jego likwidacją.
Nadzór bankowy pełni ponadto funkcję regulacyjną, m.in. poprzez ustanawianie norm ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązane są banki.
Aktualnie reformowany w naszym kraju system nadzoru finansowego, przewiduje utworzenie jednej instytucji nadzorczej: Komisji Nadzoru Finansowego, która od 1 stycznie 2008 roku obejmie swoim zasięgiem także i system bankowy.
Drugim - po banku centralnym - szczeblem systemu bankowego w krajach o gospodarce rynkowej, są banki komercyjne. Banki komercyjne są instytucją, kontrolowaną przez organy nadzoru bankowego, które zajmują się pośrednictwem między oszczędzającymi a inwestorami, przyjmując depozyty od ludności, które następnie przeznacza na płynne, obwarowane określonym ryzykiem kredyty.
Istotą działalności banku jest, zatem przyjmowanie środków pieniężnych, które podlegają zwrotowi oraz udzielanie pożyczek i kredytów na własny rachunek.
We współczesnym systemie bankowym, bank komercyjny jest przedsiębiorstwem, którego przedmiotem działalności jest obrót pieniądza. W warunkach gospodarki rynkowej banki muszą realizować dwa główne cele:
dążenie do maksymalizacji zysku,
zapewnienie bezpieczeństwa środków deponentów.
Bank komercyjny pełni trzy podstawowe funkcje:
kredytową,
pieniężną,
lokacyjną.
Funkcja kredytowa banku komercyjnego urzeczywistnia się poprzez udzielanie osobom fizycznym i prawnym pożyczek i kredytów.
Funkcja pieniężna realizowania jest dzięki tworzeniu przez banki komercyjne zdecentralizowanego pieniądza bankowego.
Funkcja lokacyjna banku komercyjnego realizowana jest poprzez przyjmowanie i lokalizowanie pieniądza rezerwowego i oszczędnościowego.
W skład polskiego systemu bankowego wchodzi również Bankowy Fundusz Gwarancyjny [BFG], utworzony na mocy Ustawy o BFG z dnia 14 grudnia 1994 r. Podstawowym zadaniem Bankowego Funduszu Gwarancyjnego jest gwarantowanie depozytów oraz udzielanie zwrotnej pomocy finansowej w przypadku powstawania sytuacji zagrożenia wypłacalności na warunkach określonych w Ustawie. Fundusz ma również obowiązek gromadzenia i analizowania informacji o sytuacji finansowej banków w celu odpowiednio wczesnego wykrycia potencjalnych zagrożeń.
System gwarantowania depozytów w Polsce ma charakter powszechny i obowiązkowy - obejmuje wszystkie banki i oddziały banków zagranicznych. Banki mogą ponadto tworzyć umowne (dobrowolne) systemy gwarantowania depozytów, mające charakter uzupełniający wobec systemu obowiązkowego.
Część praktyczna.
Umieć rozwiązywać zadania z:
- wartości pieniądza w czasie – przyszłej i obecnej (podała tu też jakąś książkę Sobczyk „Matematyka Finansowa”),
- rodzajów kapitalizacji – prosta i złożona