T: Witaminy

1. DEFINICJA

• Grupa związków organicznych różniących się budową chemiczną i funkcją

• Czynniki niezbędne dla zdrowia i prawidłowego wzrostu

• Niezbędne w niewielkich ilościach

• Dostarczane z pożywieniem

• Nie dostarczają energii

• Niektóre występują w pożywieniu jako prekursory lub prowitaminy (np. β – karoten (prowitamina A))

1. FUNKCJE

• Trawienie, wchłanianie, metabolizm (tłuszczów, węglowodanów, białek)

• Składniki wielu enzymów zapewniające ich prawidłowe działanie (koenzymy)

• Proces odnowy uszkodzonych tkanek

• Proces krwiotwórczy

• Synteza hormonów, przeciwciał, neuroprzekaźników

• Antyoksydanty

1. WITAMINY – ZAPOTRZEBOWANIE

• Hipowitaminoza – niedobór danej witaminy

• Awitaminoza – całkowity brak

• Hiperwitaminoza – nadmiar (toksyczny)

1. WITAMINY – NIEDOBÓR

• Zawartość witamin w żywności:

  • Niska zawartość w plonach

  • Niewłaściwe warunki przechowywania

  • Obróbka produktów spożywczych

• Niewystarczające spożycie:

  • Bieda

  • Anoreksja (jadłowstęt)

  • Choroby przewlekłe

  • Dieta wegetariańska, moda żywieniowa

• Zmniejszone wchłanianie:

  • Defekt wchłaniania (wrodzone, choroby)

  • Alkohol

  • Pasożyty

• Zwiększone zapotrzebowanie:

  • Szybki wzrost

  • Ciąża

  • Zwiększony wysiłek fizyczny

  • Nadczynność tarczycy

• Zwiększona utrata:

  • Laktacji

  • Przyjmowane leki

  • Zwiększona diureza

1. PODZIAŁ

• Kryterium podziału – rozpuszczalność

  • Błony komórkowe/tkanka nerwowa (substancje tłuszczowe) – obszar działania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach

  • Płyny wewnątrz i zewnątrzkomórkowe (woda) – obszar działania witamin rozpuszczalnych w wodzie

  • Rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K

  • Rozpuszczalne w wodzie:

    • Witaminy grupy B: tiamina, ryboflawina, niacyna, witamina B₆, witamina B₁₂, kwas foliowy, kwas pantotenowy, biotyna

    • Witamina C

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH

• Występują w tłuszczach obecnych w produktach roślinnych i zwierzęcych

• Zawierają C, H, O

• Proces odtłuszczania produktów pozbawia je witamin

• Większe ryzyko efektu toksycznego niż niedoboru

• Trawienie, wchłanianie, transport

  • Żółć niezbędna do emulsyfikacji

  • Tworzą chylomikrony

  • Wchłaniane do limfy, następnie do krwiobiegu

  • Transport we krwi w połączeniu z nośnikami białkowymi

  • Magazynowane w wątrobie i tkance tłuszczowej

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE

• Obecne w warzywach, owocach, ziarnach zbóż i w mięsie

• Niektóre syntetyzowane przez bakterie

• Zawierają C, H. O, N, S

• Degradacja: światło, obróbka termiczna

• Większe ryzyko niedoboru niż efektu toksycznego

• Trawienie, wchłanianie, transport

  • Nie są trawione

  • Wchłaniane bezpośrednio do krwiobiegu

  • Nie wymagają nośników, transportowane w postaci wolnej

  • Brak możliwości magazynowania

  • Nadmiar wydalany z moczem

    • Witamina B₁₂ stanowi wyjątek

1. WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH

1. WITAMINA A

• Grupa relinoidów:

  • Retinol

  • Retinal

  • Kwas retinowy

• Produkty zwierzęce (10% retinol, 90% estry retinolu)

• 90% witaminy A magazynowane jest w wątrobie

• Różnicowanie komórek macierzystych

• Odporność organizmu

• Reprodukcja

• Prawidłowy wzrost

• Działanie:

  • Odbieranie bodźców wzrokowych w siatkówce oka

    • Retinal składnikiem rodopsyny – purpury wzrokowej

  • Prawidłowe wytwarzanie kolagenu IV

  • Różnicowanie komórek macierzystych do: osteoblastów, fibroblastów…

• Proces widzenia – najbardziej aktywną formą witaminy A jest retinol, musi on przejść odpowiednie przemiany z transretinolu do cisletinolu, cisretinal wchodzi w skład… komformtacja białka

• Niedobór

  • Zapotrzebowanie dzienne – 1mg

  • Rogowacenie (keratynizacja) nabłonka rogówki, dróg oddechowych i pokarmowych

• Hiperwitaminoza A

  • Duże dawki supermentów, spożywanie dużej ilości wątroby

  • Wymioty, nudności, bóle brzucha

  • Zaburzenia widzenia, bóle głowy

  • Bóle stawów

  • Zmniejszone uwapnienie kości

  • Wady rozwojowe u dzieci matek z hiperwitaminozą A

  • Powiększenie wątroby

1. WITAMINA D

• Grupa związków sterydowych – najważniejsze witaminy D2 (ergokalcyferol) i D3 (cholekalcyferol)

• Działania

  • Narządy docelowe: jelito, kości, nerki

  • Regulacja gospodarki wapniowo – fosforanowej

    • Zwiększone wchłaniane wapnia w jelicie

    • Uwalnianie wapnia i fosforanów z kości

  • Resorpcja wapnia w nerkach

• Prawidłowy poziom witaminy D 20 – 60 njg/ml

• Hipowitaminoza D 8 – 20 ng/ml

• Awitaminoza D

• Hipowitaminoza D

  • Krzywica u dzieci – zaburzona mineralizacja kości i zmniejszenie masy kostnej, u dorosłych – bóle kostne, osteomalacja i osteoporoza

  • Objawy związane z hiperkalcemią – nudności, wymioty, brak apetytu, zaparcia, osłabienie i łatwe męczenie się, …..

  • Objawy związane z hiperkalcemią – nudności, wymioty, brak apetytu

1. WITAMINA E

• Występowanie

  • Oleje roślinne (sojowy, kukurydziany, …)

• Działanie

  • Główny antyoksydant – zapobiega utlenianiu nienasyconych kwasów tłuszczowych (w . spożywczym)

  • Zapobiega rozwojowi miażdżycy naczyń krwionośnych

  • Chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem

• Hipowitaminoza E

  • Rogowacenie i wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran

  • Zwiększone ryzyko chorób sercowo – naczyniowych

  • Zaburzenia funkcjonowania….

  • Rozdrażnienie, zmęczenie, osłabienie

1. WITAMINA K

• Synteza przy udziale flory bakteryjnej w jelicie grubym

• Zielone warzywa (brokuły, szpinak, kapusta)

• Regeneracja w cyklu witaminy K w wątrobie

• Działanie

  • Działanie przeciwkrwotoczne

  • Regulacja wytwarzania prozakrzepowej protrombiny

  • Rola w gospodarstwie…

• Cykl witaminy K

  • Białka indukowane niedoborem witaminy K

  • Osoczowe czynniki krzepnięcia: II, VII, IX i X Osteokalcyna

• Hipowitaminoza

  • Słaba krzepliwość krwi

  • Łatwość powstawania krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych

  • Problemy z gojeniem się ran

  • Trudności w mineralizacji kości

  • Zapalenie elita, biegunki

  • Skazy krwotocne u noworodków….

• Hiperwitaminoza

  • Rozpad erytrocytów

1. WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE

1. Witaminy z grupy B

• Koenzymy lub składniki koenzymy

• Tiamina (witamina B1)

  • Zapach i smak drożdży

  • …Składnik koenzymu TPP (pirofosforanu tiaminy)

TPP

• Dekrboksylaza pirogronianowa – fermentacja alkoholowa – pirogronian – aldehyd octowy

TIAMINA

• Skrajna awitaminoza B1 – choroba beri beri

  • Polineuropatia

  • Porażenie….

RYBOFLAWINA (witamin B2)

• Flavin – z łac. Żółty

• Cząsteczka łątwo przyjmuje i oddje e