TKANKA

Zespół komórek (wraz z istotą międzykomórkową) o podobnej budowie, określonych czynnościach, podobnym pochodzeniu, przemianie materii i przystosowanych do wykonywania określonej funkcji na rzecz całego organizmu.

Tkanki są elementami składowymi narządów i ich układów. Dział biologii zajmujący się tkankami to histologia.

Uwzględniając cechy morfologiczne i fizjologiczne zespołów komórkowych tworzących tkanki, wszystkie tkanki dzieli się na cztery grupy:

• Tkankę nabłonkową

• Tkankę łączną

• Tkankę mięśniową

• Tkankę nerwową

TKANKA NABŁONKOWA

Główną rolą tkanki nabłonkowej jest pokrywanie i ochrona ciała, narządów oraz wyścielanie jam ciała. Nabłonek stanowi również źródło wielu tworów, takich jak wici, włoski czy kosmki.

Budowa tkanki nabłonkowej

Tkanka zbudowana z komórek ściśle do siebie przylegających, nie wytwarza substancji międzykomórkowej. Komórki nabłonka połączone są specjalnymi złączami -desmosomami, a czasem granica między nimi (czyli błona komórkowa) całkiem zanika i powstaje tzw. Syncycjum. Komórki mogą mieć różny kształt, ale znajdują się na błonie podstawnej. Komórki tkanki odżywiane są za pomocą znajdującej się pod nabłonkiem unaczynionej tkanki łącznej.

Ze względu na pełnione funkcje nabłonek można podzielić na:

• okrywający (naskórek wielowarstwowy, ścierający się i rogowaciejący, pokrywający narządy wewnętrzne)

• zmysłowy (odbieranie bodźców poprzez drażnienie nabłonka np. w siatkówce czy kubkach smakowych)

• transportujący (np. wchłanianie i przekazywanie do innych komórek substancji w jelitach czy kanalikach nerkowych)

• ruchowy (najczęściej posiada różnego rodzaju wypustki, rzęski, przesuwa np. zanieczyszczenie pyłowe w górnych drogach oddechowych

• gruczołowy (wydzielniczy, często komórki wydzielnicze tworzą gruczoły)

Ze względu na kształt komórek nabłonki możemy podzielić na:

• nabłonek płaski - komórki, które go budują mają jeden wymiar wyraźnie mniejszy niż dwa pozostałe (są spłaszczone)

• nabłonek sześcienny (kostkowy) - komórki mają przybliżone wszystkie trzy wymiary, są sześcienne

• nabłonek walcowaty (cylindryczny) - komórki wyraźnie wydłużone

Nabłonek jednowarstwowy płaski

• Występuje tam, gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać transportu substancji, np. w pęcherzykach płucnych, naczyniach krwionośnych, sercu, nerkach (współtworzy torebki ciałek nerkowych).

• Jądra umieszczone centralnie

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny

• Budują go komórki równościenne, w ktorych jądra umieszczone są centralnie.

• Występuje w kanalikach nerkowych i końcowych odcinkach gruczołów

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty

• Tworzą go wysokie komórki o kształcie nieregularnych graniastosłupów. Jądra znajdują się w spodniej warstwie cytoplazmy, zaraz nad błoną podstawną. Występuje przede wszystkim w przewodzie pokarmowym (od żołądka do odbytnicy) oraz w jajowodach.

• W jelicie cienkim komórki tego nabłonka posiadają mikrokosmki, które wielokrotnie

• zwiększają powierzchnię wchłaniania. Komorki nabłonka jajowodu posiadają rzęski

Nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy

• Tworzą go wysokie komórki przypominające powyginane graniastosłupy oraz niższe o

• klinowym kształcie. Jądra umieszczone na rożnej wysokości. Występuje w drogach

• oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy i oskrzelach). Na powierzchni występują rzęski pomagające usuwać zanieczyszczenia

Nabłonek wielowarstwowy płaski

• Zbudowany z kilku warstw komorek, zewnętrzne są spłaszczone. Intensywne podziały w głębszych warstwach. Stałe odnawianie się. Występuje w jamie ustnej (do przełyku włącznie), w pochwie, na przedniej części rogówki oka, wspołtworzy naszą skórę.

• Wierzchnie warstwy rogowacieją i obumierają, tworząc elastyczną powłokę ochronną.

Tkanka Łączna

Jest zbudowana z komórek, które wytwarzają substancję międzykomórkową w mniejszej lub większej ilości, w zależności od funkcji. Jest to tkanka bardzo zróżnicowana i pełni bardzo różne funkcje.

Wśród tkanek łącznych wyróżnić możemy:

- tkanka łączna właściwa (wiotka i zbita)

- tkanka tłuszczowa

- tkanka chrzestna (szklista, włóknista, sprężysta)

- tkanka kostna

- krew i limfa

- tkanka siateczkowata

TKANKI ŁĄCZNE WŁAŚCIWE

• Cechą charakterystyczną jest brak substancji twardych w istocie międzykomorkowej, duże

• możliwości regeneracyjne i znaczny udział w metabolizmie ustroju.

tkanka łączna wiotka

• Zawiera dość liczne włókna retikulinowe, otacza naczynia krwionośne, nerwy i mięsnie,

• wspólnie z tkanką tłuszczową współłtworzy warstwę podskórną

tkanka łączna zbita

• Zawiera liczne włókna kolagenowe, przy ich regularnym układzie buduje ścięgna i torebki

• stawowe, przy nieregularnym (w skórze właściwej) umożliwia silne odkształcanie

tkanka łączna tłuszczowa

• Stanowi rezerwę metaboliczną. W warunkach nadwyżki substancji odż. jej liczne komórki

• syntetyzują i odkładają w swojej cytoplaźmie tłuszcze obojętne. Ponadto podskórna

• warstwa tej tkanki pełni rolę termoizolacyjną.

– żółta

– brunatna

tkanka łączna siateczkowata

• Jest bogato unaczyniona i ma bardzo delikatną budowę. Jej komórki kontaktują się ze

• sobą za pomocą licznych wypustek. Powstaje w ten sposób przestrzenna sieć, a jej puste

• miejsca wypełnia gąbczasta substancja podstawowa, bogata we włókna retikulinowe. Ta tkanka tworzy takie narządy jak węzły chłonne, grasica oraz zrąb szpiku kostnego

tkanka łączna zarodkowa

• Tworzy się tylko w okr. zarodkowym, galaretowata subst. podst. pozbawiona włókien

TKANKI ŁĄCZNE OPOROWE

tkanka chrzęstna

• Nie jest unaczyniona (odżywanie zachodzi dyfuzyjnie) ani unerwiona. W dojrzałej postaci składa się z istoty międzykomórkowej, w której zanurzone są włókna białkowe oraz elementy komórkowe, głównie komórki chrzęstne – chondrocyty. Grupy kilku komórek chrzęstnych wypełniają jamki chrzęstne w istocie podstawowej.

• W wypadku urazu mechanicznego, chondrocyty przekształcają się w komórki chrząstkogubne, które rozpuszczają chrząstkę. Pewna część komórek przekształca się jednocześnie w komórki chrząstkotwórcze, co pozwala uzupełnić ubytki w tkance.

szklista

• Tworzy nasz szkielet w okresie zarodkowym i płodowym, buduje powierzchnie

• stawowe i przymostkowe części żeber. W połprzezr. mleczno-lśniącej istocie podst.

• znajdują się liczne grupy chondrocytów, a między nimi – włókna kolagenowe

sprężysta

• Występuje w małżowinie usznej, współtworzy też część chrząstek krtani i nagłośni.

• W istocie podst. zanurzona jest delikatna siateczka włókien elastycznych.

• Nie ulega Mineralizacji

włóknista

• W subst. podst. licznie występują grube pęczki włókien kolagenowych, nadaje to dużą

• wytrzymałość na zerwanie. Występowanie w miejscach przyczepu ścięgien do kości,

• współtworzy także krążki międzykręgowe w kręgosłupie

tkanka kostna

• Powstaje w drodze kostnienia tkanki chrzęstnej szklistej, lub tkanki łącznej właściwej. W

• odróżnieniu od chrząstek, kości są bogato unaczynione i unerwione. Tkanka kostna jest aktywna pod względem metabolicznym, i jest cały czas przebudowywana.

• W istocie międzykomórkowej kości zanurzone są liczne włókna kolagenowe, zwane tutaj

• osseinowymi. Subst. podst. ulega silnemu wysyceniu solami mineralnymi, głównie wapnia. Powodują one, że jest ona twarda i wytrzymała na duże obciążenia mechaniczne.

Tkanki łączne płynne: krew i limfa

• Krew składa się z substancji międzykomórkowej – osocza, oraz elementów morfotycznych

• – krwinek (czerwonych erytrocytów, białych leukocytów oraz płytek krwi – trombocytów

Osocze

• Osocze jest lekko żółtawą cieczą zawierającą ok. 90% wody, rozpuszczone związki

• organiczne (ok. 9%) - z czego większość stanowią białka oraz fibrynogen odpowiedzialny

• za tworzenie skrzepów. W osoczu jest rozpuszczona także glukoza oraz niewielka ilość

• wolnych kwasów tłuszczowych, hormonów i mocznika. Zw. nieorganiczne stanowią 1%

• osocza i są to głownie chlorek sodu, jony wapnia, potasu, magnezu oraz żelaza.

Elementy morfotyczne krwi

• Elementy morfotyczne krwi powstają głównie w czerwonym szpiku kostnym, który

• wypełnia m. in. jamy szpikowe kości długich i płaskich. Od 6-7 r życia ten rodzaj szpiku jest

• zastępowany przez szpik żółty (tłuszczowy), który nie spełnia funkcji krwiotwórczej. U dorosłego człowieka szpik czerwony zachowuje się w tkance kostnej gąbczastej, natomiast

• żółty – w jamach szpikowych kości długich

Rola krwi

• Krew dostarcza tlen z płuc do wszystkich komorek ciała (rola oddechowa), zaopatruje

• wszystkie komorki w materiały budulcowe i energetyczne (rola odżywcza), transportuje

• zbędne i szkodliwe produkty metabolizmu (rola wydalnicza), bierze udział w procesach

• odpornościowych (rola immunologiczna), rozprowadza ciepło, pomaga w utrzymaniu

• stałej temperatury ciała (rola termoregulacyjna).

PODZIAŁ LEUKOCYTÓW

Granulocyty

• Posiadają swoiste ziarnistości w cytoplazmie oraz płatowate jądro. Neutrofile

• stanowią ok. 60% wszystkich leukocytów. Ich funkcją jest obrona przed infekcjami.

• Eozynofile stanowią ok 3%, niszczą obce białka, np. alergenne, tworzone są także

• przy zarażeniu pasożytami, oraz w czasie zakaźnych chorób bakteryjnych. Bazofile

• stanowią ok 0,5-1% wszystkich leukocytów.

Agranulocyty
– Limfocyty (25-35%)

• Posiadają duże, kuliste jądro, mają kształt okrągławy. Do krwi dostają się mało

• aktywne, są pobudzane przez kontakt z alergenem. Wyróżniamy limfocyty T

• (dojrzewające w grasicy), oraz limfocyty B (szpikozależne, niedojrzewające w

• grasicy, żyją 4-10 dni, produkują przeciwciała).

– Monocyty (5-8%)

• Mają zdolność wydostawania się poza światło naczyń układu krążenia, szybkiego ruchu pełzakowatego i są komórkami żernymi. Dojrzałe nazywa się

• makrofagami. Żyją 3-5 dni. Pożerają we krwi ogromne ilości bakterii i skrawków obumarłych tkanek

Limfa (chłonka)

• Pośredniczy w dwustronnej wymianie substancji pomiędzy krwią i innymi tkankami. W skład chłonki wchodzi nieupostaciowane osocze, zbliżone składem do osocza krwi, jedynie większą zaw. tłuszczu. Spośród elementów morfotycznych większość stanowią limfocyty.

• Chłonka spełnia więc także rolę odpornościową.

TKANKA MIĘŚNIOWA

Podstawową jednostką czynnościową każdego mięśnia jest włókno mięśniowe. Tak określa się zarówno pojedynczą komórkę mięśniową gładką, jak i wielojądrzaste włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego szkieletowego

• W cytoplazmie włókien mięśniowych koncentrują się białka kurczliwe, tworząc filamenty. Występują ich dwa rodzaje:

– cienkie, w których skład wchodzi białko o nazwie aktyna

– grube, w których skład wchodzi białko – miozyna

• Filamenty zorganizowane są w miofibryle (włókienka kurczliwe). Prążki jasne zawierają fibryle aktynowe, a ciemne – głównie miozynowe

Rodzaje tkanki mięśniowej

• Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

• Tkanka ta buduje aktywną część układu ruchu

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

• Włókna w mięśniu ułożone są równolegle

• do siebie, co zwiększa siłę skurczu. Ich wnętrze jest wypełnione głównie pęczkami

• miofibryli. Spłaszczone jądra komórkowe, których liczba może dochodzić do kilkuset w

• jednym włóknie, znajdują się na obrzeżach komórki. Mięśnie te są dobrze ukrwione i

• unerwione, ich skurcz zależy od naszej woli. Skurcz szybki, szybkie męczenie się tkanki

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca

• Podstawowe jednostki budulcowe tkanki serca są jedno-, rzadko dwujądrzastymi komórkami. Miejsca połączeń międzykomórkowych nazwane zostały wstawkami. W „oczkach” sieci komórkowej występują liczne naczynia krwionośne. Skurcze serca są

• niezależne od naszej woli, chociaż pośrednio możemy na nie wpływać. Skurcz dość szybki,

• rytmiczny. Nie występuje męczenie się.

Tkanka mięśniowa gładka

• Współtworzy ściany narządów wewnętrznych: przewodu pokarmowego, naczyń

• krwionośnych, limfatycznych i narządów moczowo-płciowych. Włókna gładkie skupiają sięnajczęściej w pasma, bądź w błony mięśniowe. Mogą pozostawać w długotrwałym skurczu, nawet przy niedoborze tlenu

Tkanka mięśniowa gładka

• Zbudowana jest z jednojądrzastych wrzecionowych komórek, cytoplazmę wypełniają liczne miofibryle, ilość białek kurczliwych jest mniejsza niż we włóknach poprzecznie prążkowanych, ułożenie filamentów jest nieregularne,

• skurcze są niezależne od naszej woli. Skurcz wolny

TKANKA NERWOWA I GLEJOWA

• Podstawową jednostką anatomiczną tej tkanki są komórki nerwowe (neurony) oraz komórki glejowe

• Komórki glejowe są odpowiedzialne za odżywanie i ochronę komórek nerwowych.

• Zadaniem neuronów jest szybkie przesyłanie informacji wzdłuż komórki, od dendrytu do neurytu.

• Dendryty zwykle są krótkie i mają drzewkowaty kształt. Neuryt (akson) rozgałęzia się na końcu,

• zwykle jest jeden na komórkę, i może osiągać długość do 1m. Długie wypustki kończące się w

• znacznej odległości od ciała komórki nerwowej to włókna nerwowe

Tkanka nerwowa

• Wiele włókien, np. neuryty

• przewodzące impulsy z rdzenia kręgowego do mięśni szkieletowych, są grube i mają osłonkę

• rdzenną (mielinową) oraz komórkową. W miejscach styku komórek osłonkowych występują przerwy w osłonce rdzennej. Są to przewężenia Ranviera. Osłonka mielinowa jest dobrym izolatorem elektrycznym. Zdolności regeneracyjne są małe

Tkanka nerwowa

• Złącza pomiędzy komórkami nerwowymi to synapsy. Gdy impuls osiąga zakończenie neurytu

• (błonę presynaptyczną), do szczeliny synaptycznej otwierają się pęcherzyki zawierające mediator (np. acetyloholinę lub noradrenalinę). Dyfunduje on przez szczelinę i pobudza białkowe receptory

• w błonie postsynaptycznej, wyzwalając w kolejnej komorce impuls nerwowy. Istnieją także

• synapsy nerwowo-mięśniowe i nerwowo-gruczołowe.