Występuje w organizmie ludzkim pod postacią układów nerwowych:
Ośrodkowego
Obwodowego
Autonomicznego
Jest zbudowana z 2 rodzajów komórek
Neurocyty(neurony)
Komórki glejowe stanowiące swoisty zrąb dla komórek nerwowych
Komórki nerwowe i większość komórek glejowych(z wyjątkiem mezogleju, który powstaje z mezenchymy) powstają z ektodermy
Liczbę komórek nerwowych szacuje się na 14-15 mld
Neurony pełnią 2 podstawowe funkcje
Organizacja i koordynacja czynności organizmu
Zapewnianie kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym przez rejestrację i analizę informacji o stanie otoczenia organizmu
Neurony są komórkami pobudliwymi
Reagują na podniety fizyczne i chemiczne, lub na impuls przychodzący z innego neuronu
Ich odpowiedź polega na zmianie ładunku elektrycznego na zewnętrznej powierzchni błony
Składają się z
Perykarionu, czyli ciała komórki
Wypustek nerwowych
Dendryt
Zazwyczaj jest ich kilka
Akson(neuryt/wypustka osiowa)
Zazwyczaj występuje tylko 1
Jej wielkość waha się w granicach 4-110 µm
Największa komórka nerwowa to motoneuron zlokalizowany w rogach przednich istoty szarej rdzenia kręgowego
Większość komórek nerwowych występuje w OUN tworząc zgrupowania w istocie szarej
W obwodowym układzie nerwowym tworzą one zwoje
Czaszkowe
Rdzeniowe
Należące do autonomicznego układu nerwowego
Ze względu na kształt możemy je podzielić na
Gwiaździste
Liczne wypustki protoplazmatyczne
Zazwyczaj jeden akson
Spotykane w:
Substancji szarej rdzenia kręgowego
Zwojach autonomicznych układu nerwowego
Piramidalne
Neuryt odchodzi od podstawy komórki
Liczne dendryty odchodzą od powierzchni bocznych
Znajdują się one w korze mózgowej gdzie budują:
Warstwę piramidalną
Warstwę ziarnistą
Ziarniste
Bardzo mała średnica
Posiadają w obrębie jądra komórkowego dużą ilość chromatyny
Występują w korze móżdżku
Różnokształtne
Komórki gruszkowate Purkinjego występujące w środkowej warstwie kory móżdżku
Komórki mitralne o kształcie przypominającym trójkątny ostrosłup
W miejscu odejścia z ciała komórki wypustek wytwarzane jest wzniesienie zwane biegunem, w związku z tym dzieli się komórki na:
Jednobiegunowe z jedną wypustką
Najczęściej kształt gruszkowaty
Występują one w jądrach neurosekrecyjnych podwzgórza:
Jądro nadwzrokowe
Jądro przykomorowe
Ich odmianą są komórki rzekomojednobiegunowe
Mają kształt gruszkowaty
Odchodząca wypustka w niewielkiej odległości od ciała komórki rozgałęzia się na kształt litery T
Dendryt
Neuryt
Występują prawie we wszystkich zwojach
Rdzeniowych
mózgowych
Dwubiegunowe z dwiema wypustkami
Kształt owalny
Na dwóch przeciwnych końcach dwa bieguny, z których odchodzą
Dendryt
Neuryt
Spotykamy je w
Zwojach nerwu słuchowego
Siatkówce oka
Błonie węchowej, gdzie leżą pomiędzy typowymi komórkami nabłonkowymi
W niektórych jądrach podwzgórza
Wielobiegunowe z wieloma wypustkami
Podział komórek ze względu na długość wypustek
Golgiego I typu o długich aksonach nawet do kilkuset mm
Golgiego II typu o krótkich aksonach
Klasyfikacja czynnościowa neurocytów
Czuciowe, które odbierają impulsy z zewnętrznego i wewnętrznego środowiska organizmu.
Ruchowe, kontrolujące czynności narządów efektorowych(mięśnie, gruczoły)
Wstawkowe, czyli kojarzeniowe
Jądro komórkowe
Kuliste, jasne i pęcherzykowate
Zlokalizowane w środku ciała komórki
Zawiera
Niewielką ilość rozproszonej, zasadochłonnej chromatyny
Duże jąderko
Aparat golgiego
Silnie rozwinięty
Zlokalizowany w pobliżu jądra komórkowego
Tigroid(substancja Nissla)
Szorstka siateczka śródplazmatyczna w pobliżu jądra komórkowego
Znajduje się również w cytoplazmie dendrytów
Zmienia się w zależności od stanu czynnościowego komórki
Jej ilość może ulec zmniejszeniu, aż do całkowitego rozpadu, czyli tigrolizy
Mitochondria
Dość liczne
Zlokalizowane również w wypustkach neuronu
Włókienka nerwowe – neurofibrylle
Delikatne, srebrochłonne włókienka
Nieuporządkowane rozmieszczenie
W cytoplazmie wypustek neuronu układają się równolegle do jej osi
Centrum komórkowe(tylko w neuroblastach)
Bardzo rzadko w dojrzałych neurocytach, co należy łączyć z brakiem zdolności komórek do podziału i regeneracji
Lizosony
Neurotubule
Występują też w wypustkach komórek
Biorą najprawdopodobniej udział w transporcie śródplazmatycznym
Niektóre neurocyty posiadają również
Złogi barwników(ich ilość wzrasta wraz z wiekiem): melaniny i lipofuscyny
Pęcherzyki neurosekrecyjne zawierające neurohormony
W różnych kierunkach różnią się przebiegiem i sposobem odejścia z perykarionu
W neuronach dwubiegunowych jedna z 2 odchodzących wypustek jest neurytem, a druga dendrytem
W komórce wielobiegunowej dendryty
Są dość liczne
Odchodzą na całej powierzchni perykarionu
Rozgałęziają się na całej swojej długości dychotomicznie
Pączki dendrytyczne
Cecha wspólna wszystkich dendrytów
Występują prawie na całej długości dendrytów
Ich liczba wzrasta w dystalnej części dendrytów
Brak ich tylko przy perykarionie
Zwiększają one powierzchnie styków synaptycznych neuronu
Funkcje:
Odbieranie dochodzących do komórki nerwowej impulsów
Przewodzenie impulsów w kierunku ciała komórki, czyli aferentnie(dośrodkowo)
Akson to zawsze pojedyncza wypustka, w odróżnieniu od licznie występujących dendrytów
Wychodzi z perykarionu w miejscu zwanym jego podstawą
Cechy charakterystyczne odróżniające je od wypustek protoplazmatycznych(dendrytów)
Znaczne różnice w długości, od kilku µm do ok. 1 m
Stała średnica na całej długości wypustki, ponieważ nie rozgałęziają się podczas przebiegu – dopiero na samym końcu rozgałęziają się tworząc drzewko końcowe
Przewodzi impuls nerwowy od ciała komórki, czyli eferentnie(odśrodkowo)
Są to
Wypustki osiowe komórek nerwowych
I czasem wypustki protoplazmatyczne, które kończą się w znacznej odległości od perykarionu
W niewielkiej odległości od ciała komórki mogą być otoczone 1-2 osłonkami, w związku, z czym wyróżniamy włókna nerwowe:
Bezosłonkowe(nagie)
Występują w nerwie węchowym
Jednoosłonkowe
Otoczone mogą być albo:
Osłonką mielinową(rdzenną)
Neurolemmą, czyli osłonką Schwanna
Nerw wzrokowy
Istota biała OUN
Dwuosłonkowe
Większość włókien nerwowych we wszystkich nerwach mózgowych i rdzeniowych(z wyjątkiem wzrokowego i węchowego)
Pokryte osłonką mielinową i osłonką Schwanna
Można je podzielić pod względem średnicy na 3 typy
Włókna A
Największa średnica
Prędkość przewodzenia bodźców dochodzi do 120 m/s
Charakter ruchowy, lub czuciowy
Włókna B
Pośrednia średnica
Prędkość przewodzenia bodźców do 15 m/s
Występują głównie w autonomicznym układzie nerwowym, jako włókna przedzwojowe
Włókna C
Najmniejsza średnica
Prędkość przewodzenia bodźców ok. 2 m/s
Głównie włókna zazwojowe autonomicznego układu nerwowego
Cienka osłonka zbudowana z lemocytów
Budowa lemocytów
Jądro kształtu owalnego, lub rzadziej kulistego
Liczne mitochondria
Siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka
Aparat Golgiego
Lizosomy
Charakterystyczne ziarnistości π w cytoplazmie
Pałeczkowate twory
Wypełnione strukturami blaszkowymi o współśrodkowym ułożeniu
We włóknach
Jednoosłonkowych leży bezpośrednio na nim
Dwuosłonkowych
Pokrywa osłonkę mielinową(rdzenną)
Na jeden odcinek osłonki Mielinowej przypada jeden lemocyt
Bierze ona aktywny udział w mielinizacji włókien nerwowych obwodowego układu nerwowego( w OUN ich rolę pełnią komórki oligodendroglejowe)
Mechanizm sygnału mielinotwórczego dla lemocytu jest nieznany – może on pochodzić z neurytu i jest związany z osiągnięciem przez niego odpowiednio dużej średnicy
Przed mielinizacją włókno nerwowe jest bezrdzenne i posiada jedynie warstwę hemocytów, które pod wpływem bodźca mielinotwórczego tworzą zdwojenie zwane mesaksonem
Z czasem mesakson wydłuża się i jego układ staje się kręty
W końcowej fazie mielinizacji mesakson zwija się wielokrotnie wokół włókna nerwowego
Błona zbudowana z substancji białkowo-lipidowej
Otacza bezpośrednio włókno nerwowe
Pokrywa wypustki osiowe większości komórek nerwowych w OUN
Niepokryte osłonką mielinową są jedynie
Początkowe odcinki aksonów
Drzewkowate zakończenia aksonów
Otoczone osłonką mielinową włókna noszą nazwę włókien mielinowych lub rdzennych
Osłonka pokrywająca neuryt zbudowana jest z poszczególnych odcinków, zwanych segmentami
Oddzielone są od siebie krótkimi fragmentami bezmielinowymi – węzłami Ranviera
Długość segmentów mieliny jest wprost proporcjonalna do średnicy włókna osiowego
Wykazuje budowę warstwową
Składają się na nią naprzemiennie leżące warstwy, zwane liniami ciemnymi i jasnymi
Liczba warstw jasnych i ciemnych jest różna w zależności od grubości osłonki
Budowa molekularna przypomina strukturę błony komórkowej z naprzemiennie ułożonymi warstwami białkowymi i lipidowymi
Jej rola sprowadza się do współdziałania w przewodzeniu impulsów nerwowych
Odcinkowy, segmentalny układ pozwala na szybsze skokowe przewodnictwo nerwowe
Odbywa się w nich przekazywanie impulsu nerwowego z jednej komórki nerwowej do
Drugiej komórki nerwowej
Komórki efektorowej(gruczołowej, mięśniowej)
Synapsy między dwiema komórkami nerwowymi(międzyneuronalne) wytwarzane są najczęściej pomiędzy
Neurytem, a dendrytem innego neuronu(synapsy aksodendrytyczne)
Neurytem, a ciałem innej komórki nerwowej(synapsy aksosomatyczne)
Rzadko występują synapsy łączące
Wić aksonu z aksonem(synapsa aksoaksonalna)
Dendryt z dendrytem(synapsa dendrodendrytyczna)
Dwa ciała sąsiadujących komórek nerwowych(synapsa somatosomatyczna)
Przewodzenie impulsu w obrębie połączeń synaptycznych odbywa się na drodze chemicznej, bądź elektrycznej, dlatego synapsy dzieli się na:
Chemiczne
Elektryczne
W jej skład wchodzą
Błona presynaptyczna, czyli końcowy odcinek neurytu rozszerzający się kolbowato i tworzący, tzw. Kolbę końcową
Błona postsynaptyczna to powierzchnia dendrytu, lub ciała następnego neuronu
Szczelina synaptyczna, czyli przestrzeń pomiędzy błonami o szerokości 12-20 nenometrów
W obrębie części presynaptycznej występują
Liczne mitochondria
Kuliste, lub lekko spłaszczone pęcherzyki synaptyczne zawierające chemiczny przekaźnik niezbędny do wywołania impulsu na błonie postsynaptyczne
Do najczęściej występujących neurotransmiterów, czyli chemicznych przekaźników w synapsie należą
Acetylocholina
Noradrenalina
Serotonina
Kwas gamma aminomasłowy
Glicyna
Dopamina, bradykinina, motylina i inne peptydy
Pęcherzyki synaptyczne są produkowane
W perykarionie
W wypustce osiowej
W kolbie końcowej
Odcinek postsynaptyczny jest o wiele mniej charakterystyczny niż kolba końcowa, typową cechą budowy jest występowanie
Gęstej sieci neurofilamentów
Mitochondriów
Rzadziej kanałów szorstkiej siateczki śródplazmatycznej
Tworów wielopęcherzykowych
Uwypuklenia błony komórkowej
Zbiorniki pobranego materiału – neuroprzekaźnika
Zjawisko bioelektryczne
Odbywa się za pomocą neuroprzekaźnika
Dochodzący do błony presynaptycznej impuls zapoczątkowyje proces przenoszenia synaptycznego
Przebieg:
Sprzężenie elektrowydzielnicze, czyli zainicjowanie przez falę depolaryzacji uwalnianiania neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej
Przejście neuroprzekaźnika przez szczelinę i połączenie się z receptorem wiążącym dany neurotransmiter w błonie postsynaptycznej
W błonie postsynaptycznej następuje sprzężenie chemiczno-elektryczne spowodowane przejściowym wzrostem przepuszczalności dla jonów Na+ i K+, co skutkuje zmianą polaryzacji błony postsynaptycznej i powstaniem impulsu elektrycznego
Występują rzadziej od synaps chemicznych
Zwane są często efapsami lub synapsami bezpęcherzykowymi
Charakteryzują się
Symetrią budowy
Brakiem odcinka presynaptycznego i postsynaptycznego
Odległość między błonami wynosi ok 2 nanometry
W ich obrębie przewodzenie impulsów odbywa się w dwóch kierunkach
Włókna dochodzące do tkanek tworzą w nich charakterystyczne zakończenia
Wolne zakończenia nerwowe
Powstaje w wyniku utraty osłonek przez dendryty komórki czuciowej wnikającej w obrąb nabłonka
Mają postać drzewkowatych rozgałęzień
Odbierają wrażenia bólowe
Ciałko dotykowe Merkla
Jest spotykane tylko w naskórku
Zbudowane z
Komórek warstwy rozrodczej naskórka
Włókna nerwowego
Odbiera wrażenia dotykowe
Zakończenia nerwowe w obrębie narządów zmysłów
Wolne zakończenia nerwowe
Ciałka otorbione
Końcowy odcinek włókna nerwowego, nieposiadający osłonek jest otoczony tkanką łączną, która tworzy dla niego torebkę
Zaliczamy do nich:
Ciałko blaszkowate(Vatera-Paciniego)
Kształt owalny
W środku znajdują się koncentrycznie ułożone blaszki zbudowane z tkanki łącznej blaszkowatej
Blaszki na obwodzie ulegają zagęszczeniu tworząc torebkę
Wewnątrz ciałka znajduje się:
Kolba wewnętrzna zawierająca dendryt komórki czuciowej
Aparat Timofiejewa, czyli włókno nerwowe pochodzące z układu autonomicznego
Występują w:
Głębszych warstwach skóry i błon śluzowych
Błonach surowiczych ciała
Obrębie tkanki łącznej wiotkiej dużych gruczołów
Ścięgnach
Okostnej
Torebkach stawowych
Odbiera ono wrażenia uciskowe
Ciałko buławkowate
Mniejsze niż ciałko blaszkowate
Posiada kształt owalny
Wewnątrz torebki znajduje się
Kolba wewnętrzna
Aparat Timofiejewa
Spotykamy je w tkance łącznej rozmieszczonej pomiędzy pęczkami mięśniowymi
Odbiera wrażenia ucisku i rozciągania
Kolbę końcowaą
Budowa podobna do ciałka buławkowatego, ale nie posiada aparatu Timofiejewa
Występują w:
Tkance łącznej skóry
Błonie śluzowej jamy ustnej, nosa i pęcherza moczowego
Są wrażliwe na chłód
Ciałko Ruffiniego
Składa się z kilku blaszek tkanki łącznej wiotkiej z licznymi włóknami elastycznymi, na których rozgałęzia się dendryt komórki nerwowej
Występuje na granicy
Skóry właściwej
Tkanki podskórnej
Odbiera wrażenie ciepła
Zakończenia ruchowe
Utworzone przez aksony komórek nerwowych(motoneuronów)
Rogów przednich rdzenia kręgowego
Jąder ruchowych nerwów mózgowych
Włókno nerwowe dochodzące do włókien mięśniowych tworzy razem z nimi jednostkę ruchową
Zazwyczaj jeden neuron unerwia do 3000 włókien mięśniowych
W mięśniach mimicznych, które są bardziej precyzyjne jedno włókno nerwowe przypada na 50 włókien mięśniowych
Akson komórki nerwowej dochodząc do włókien mięśniowych traci osłonki, dając tyle odgałęzień ile potrzeba do unerwienia danej jednostki ruchowej
Włókno nerwowe przebija błonę komórkową włókna mięśniowego, tworząc bezpośrednio pod jej powierzchnią płytkę ruchową
Końcowe odgałęzienie aksonu pełni rolę błony presynaptycznej
Posiada pęcherzyki synaptyczne
Liczne mitochondria
Sarkolemma, czyli błona komórkowa włókna mięśniowego pełni rolę błony postsynaptycznej
Włókna mięśniowe szkieletowe posiadają też unerwienie autonomiczne wpływające na ich metabolizm
Zakończenia czuciowe, którego sztandarowym przykładem jest wrzeciono mięśniowe
Składa się z jednego lub kilku włókien mięśniowych, które
Z jednej strony przyczepiają się do tkanki łącznej znajdującej się pomiędzy pęczkami mięśniowymi
Z drugiej strony przyczepiają się do ścięgna mięśniowego
Całość otoczona jest torebką zbudowaną z tkanki łącznej wiotkiej o charakterystycznym wrzecionowatym kształcie
Włókna mięśniowe wewnątrz, są wyraźnie podłużnie rozszczepione
Włókno nerwowe dochodzące do wrzeciona przebija jego torebkę i otacza spiralnie każde włókienko mięśniowe
Wewnątrz torebki znajdują się również włókna układu autonomicznego
Jest ono wrażliwe na rozciąganie mięśnia pobierając impulsy nerwowe podczas jego rozkurczu
Drugi obok właściwej tkanki nerwowej składnik ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
Większość komórek glejowych jest pochodzenia ektodermalnego
Jedynie komórki mezogleju pochodzą z mezenchymy
Pełni on w układzie nerwowym funkcję pomocniczą
W obrębie OUN komórki glejowe są reprezentowane przez
Glej nabłonkowy
Glej właściwy
Pokrywa ściany
Komór mózgowych
Wodociągu mózgu
Kanału środkowego rdzenia kręgowego
Wśród jego komórek zwanych ependymocytami wyróżniamy komórki
Płaskie
Występują najrzadziej
Znajdują się jedynie w częściach układu komorowego, których ściany utworzone są przez istotę białą
Sześcienne
Walcowate
Ependymocyty
Za wyjątkiem płaskich, wszystkie posiadają mikrokosmki na powierzchniach zwróconych do komór mózgu
Posiadają lekko kwasochłonną cytoplazmę
Owalne lub okrągłe jądro komórkowe z wyraźnie zaznaczonym metachromatycznym jąderkiem
Wokół jądra zlokalizowane są liczne, drobne mitochondria
Szczególną odmianą komórek ependymalnych są tanocyty
Wyścielają zachyłek lejkowy komory III
Posiadają długie wypustki dochodzące do naczyń włosowatych w okolicy wyniosłości pośrodkowej podwzgórza
Ich rola polega na udziale w transporcie neurohormonów z płynu MR komory III do naczyń układu wrotnego przysadki
Jego komórki pełnią następujące funkcje
Uczestniczą w transporcie
Substancji z płynu MR do mózgu
Produktów metabolizmu tkankowego z mózgu do płynu MR
Pełnia ważną rolę w budowie bariery płyn MR-mózg
Składa się z
Astrocytów
Oligodendrocytów
Jego komórki podobnie do komórek nerwowych tworzą wypustki, ale nie wytwarzają synaps
Posiadają zdolność do podziału przez całe swoje życie
Posiadają liczne wypustki cytoplazmatyczne odchodzące promieniście od ciała komórki
Poprzez bogato rozgałęzione wypustki biorą udział w tworzeniu ograniczonych struktur błoniastych na styku układu nerwowego z przestrzeniami płynowymi i naczyniami krwionośnymi
Wyróżniamy 2 rodzaje astrocytów
Astrocyty protoplazmatyczne(krótkowypustkowe)
Nieco mniejsze
Nieregularnie pofałdowane zarysy
W niewielkiej odległości od ciała komórki oddają liczne, krótkie rozgałęziające się wypustki
Występują w substancji szarej OUN
Astrocyty Włókniste(długowypustkowe)
Największe komórki gleju właściwego
Cytoplazma tworzy liczne, długie wypustki
Kuliste jądro komórkowe
Leży w centrum komórki
Posiada małą ilość chromatyny
Występują w substancji białej OUN
Pituicyty są odmianą astrocytów włóknistych
Zlokalizowane są w części nerwowej przysadki
Położone są między włóknami neurosekrecyjnymi i ich zakończeniami wkupionymi wokół naczyń krwionośnych
Występują w OUN
W istocie szarej towarzyszą komórkom nerwowym stając się satelitami nerwowymi
W istocie białej towarzyszą zmielinizowanym włóknom nerwowym tworząc satelity śródpęczkowe
Mogą towarzyszyć naczyniom tworząc satelity okołonaczyniowe
Posiadają małą ilość drobnych wypustek cytoplazmatycznych, rozchodzących się promieniście od ciała komórki
Jądro komórkowe
Małe
Okrągłe lub owalne
Bogate w chromatynę
Otoczone wąskim pasmem cytoplazmy
Są położone blisko względem osłonek mielinowych włókien osiowych, co wiąże się z ich aktywnym udziałem w procesie mielinizacji
Odmianą komórek gleju skąpowypustkowego w obwodowym układzie nerwowym są lemocyty
Odmiana gleju mózgowego
Pochodzenie mezodermalne
Występuje w istocie białej i szarej OUN – przeważa w istocie szarej
Kształt jądra komórkowego
Kulisty
Pałeczkowato wydłużony
Podkowiasty
Wieloboczny
Cytoplazma obfituje w lizosomy
Komórki posiadają zdolność migracji i fagocytozy