TKANKA NERWOWA

Tkanka nerwowa filo- i ontogenetycznie

związana jest z powłokami ciała. U

wszystkich zwierząt pochodzi więc z

ektodermy. Wyspecjalizowane w szybkim

przewodzeniu bodźców neurony wymagają

„opieki", którą zapewniają im komórki tkanki

glejowej. Ponieważ komórki glejowe

towarzyszą nerwowym już u płazińców, a

ponadto ontogeneza tych tkanek jest niemal

identyczna, mówi się ogólnie o tkance

nerwowej (dodać wszakże należy, że komórki

glejowe nie przewodzą impulsów

nerwowych). U wszystkich zwierząt, a także u

człowieka tkanka glejowa tworzy zrąb

(podstawę strukturalno-funkcjonalną) dla

neuronów. Jej najważniejszą funkcją jest

odżywianie i ochrona mechaniczna komórek

nerwowych.

Zwierzęta kręgowe posiadają dwa

rodzaje gleju:

1. Właściwy - jego komórki, nazywane

gliocytami, otulają neurony tworząc

dla nich rusztowanie, a ponieważ ma-

ją wypustki cytoplazmatyczne, przy-

pominają wyglądem śniegowe

gwiazdki - nazwano je astrocytami

2. Ependyma - jego komórki wyścielają

komory mózgu, wodociąg i kanał cen-

tralny rdzenia kręgowego, a ponieważ

kształtem przypominają komórki na-

błonka jednowarstwowego, ten rodzaj

gleju nazwano nabłonkowym.

l. Włókna nagie (bezosłonkowe) - w
taki sposób określa się neuryty
pozbawione elementów izolujących,
czyli osłonek. Włókna tworzy więc sama
wypustka cytoplazmatyczna, nazywana
aksonem (cylindrem osiowym). Tego
typu włókna mają małą średnicę i w
związku z tym
wolno przewodzą. Stanowią
najpierwotniejszy typ włókien i są
bardzo powszechne u niższych
bezkręgowców. Wyższe kręgowce mają
takie włókna tylko w nerwie węchowym.
Przewodzą z prędkością rzędu 1 dm/s.

2. Włókna jednoosłonkowe - ich cylinder osiowy jest

otoczony przez jedną osłonkę. W zależności od jej rodzaju

włókna podzielono na:
A) rdzenne - mające osłonkę mielinową (rdzenną). Ten typ

osłonki powstaje poprzez stopniowe okręcanie się dookoła

aksonu mielocytów (odmiany komórek Schwanna). W czasie

ścisłego owijania się błon mielocytu wokół cylindra osiowego

stopniowo powstaje zgrubienie - mezakson. Zawiera on dużą

koncentrację mieliny - złożonego kompleksu organicznego, w

którego skład wchodzą sfingolipidy i cerebrozydy. Kilkakrotne

owinięcie mezaksonu doprowadza do powstania osłonki,

przypominającej swoją strukturą molekularną wiele warstw

plazmolemy. Włókna rdzenne mają stosunkowo niewielką

średnicę i prędkości przewodzenia ok. 3-16 m/s. Pozwala to

na upakowanie ogromniej liczby dość szybko przewodzących

wypustek w małej objętości. Dlatego w ośrodkowym układzie

nerwowym tworzą w dużej koncentracji substancję białą,

występują również w nerwie wzrokowym;
B) bezrdzenne - dziwne włókna składające się de facto z

pęczka

7-12 splecionych dookoła siebie aksonów, które otoczone są

glejowymi komórkami Schwanna, nazywanymi tutaj

lemocytami. Powstaje więc coś w rodzaju szarego kabla,

zresztą niekiedy włókna te nazywane są kablowymi.

Prędkości przewodzenia nie są oszałamiające (0,3-2 m/s), ale

w układzie nerwowym autonomicznym zupełnie wystarczają.

3. Włókna dwuosłonkowe - mają dwa rodzaje

osłonek, mielinową (rdzenną), której budowę opisano

przed chwilą, oraz neurylemę (osłonkę komórkową),

tworzoną przez lemocyty odmianę komórek

Schwanna). Neurylema włókien dwuosłonkowych jest

cienką, półprzeźroczystą warstwą cytoplazmy

komórek Schwanna, otaczających włókno od

zewnątrz (szczególnie dobrze widoczne to jest na

przekroju poprzecznym włókna). W miejscach styku

lemocytów powstają przewężenia zwane cieśniami

Ranviera. Proces mielinizacji jest długotrwały i u

człowieka kończy się dopiero pod koniec pierwszego

roku życia. Taka budowa grubego, izolowanego

włókna pozwala na osiąganie prędkości przewodzenia

do 120 m/s u ssaków, a u niższych kręgowców ok. 35

m/s. Duża prędkość przekazywania impulsów

powoduje, że u kręgowców wszystkie nerwy

czaszkowe i rdzeniowe - z wyjątkiem

nerwu wzrokowego i węchowego - budowane są przez

ten rodzaj włókien.

• Włókna nerwowe, ułożone równolegle, zebrane w

pęczek i otoczone tkanką łączną wiotką tworzą u

wszystkich zwierząt nerwy. Jeśli włókna nie są

zorientowane równolegle i biegną

w różnych kierunkach, to tworzą sploty, np. splot

słoneczny.

• Każda żywa komórka może przekazać innej

różnorodne sygnały. Neurony wytworzyły specjalne

typy połączeń międzykomórkowych, nazwane

synapsami. Może to być:

1. Synapsa nerwowo-nerwowa, czyli połączenie

neuronu z innym neuronem (najczęściej: neuryt -

dendryt następnego neuronu).

2. Synapsa nerwowo-mięśniowa, czyli połączenie

neuronu z włóknem mięśniowym.

3. Synapsa nerwowo-gruczołowa, czyli połączenie

neuronu z komórką gruczołową.

Synapsy można podzielić na dwa istotnie różniące się

typy:

l. Chemiczne - zakończenie neuronu uwalnia substancję

chemiczną (tzw. mediator synaptyczny), która

dyfunduje przez szczelinę synaptyczną (szerokości ok.

20 nm)

i pobudza następną

komórkę. Takie połączenia są asymetryczne w

budowie, podlegają zmęczeniu i przewodzą

jednokierunkowo. Jest to zdecydowanie

najpowszechniejszy typ synaps, u ssaków występujący

w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym.

II. Elektryczne - błona presynaptyczna i

postsynaptyczna są tak blisko, że dwunanometrowa

szerokość szczeliny synaptycznej pozwala impulsowi

przeskoczyć bezpośrednio z jednej komórki na drugą.

Te synapsy mogą przewodzić dwukierunkowo, są

symetryczne w budowie i nie podlegają zmęczeniu.

Występują dość rzadko i tylko w ośrodkowym układzie

nerwowym (opisano je jednak u wszystkich

żuchwowców).