I. Opacki - „W ŚRODKU NIEBOKRĘGA”. O „BALLADACH I ROMANSACH” MICKIEWICZA.

1

- Świteź – realny opis jeziora, ale jednocześnie ułudny; w tej wizji pejzażu spotkało się niemal wszystko, co było najważniejsze dla wczesnego romantyzmu w jego opozycji do dziedzictwa oświeceniowego,

- subiektywność przeżycia, autopsyjność obserwacji, „momentalność” pejzażu (w chwilowych warunkach czasowych),

- stan niepewności – czynnik odrealniający; sytuacja paradoksalna – znajdujemy się w konkretnym miejscu lecz nie jesteśmy w stanie odróżnić diametralnie różnych elementów; zawodzi empiryzm, „szkiełko i oko” nie pozwalają na precyzyjne określenie świata,

- odbiorca czuje się jak w innym świecie, wstępuje w nieskończoność nie jest obok świata, ale jest jego jakby „dalszym ciągiem”,

2

- nowości manifestacyjnie romantyczne, które wniosły Ballady i romanse:

• „obniżenie tonu wypowiedzi”,

• „gminność”, „powiatowość” materii poetyckiej,

• brak zaufania do ładu świata,

• utrata beztroski, dobrego samopoczucia,

3

- umieszczenie bohaterów w świecie im doskonale znanym, który nie powinien mieć dla nich tajemnic, który „umieją na pamięć”,

- narrator uzupełnia szczegóły dostrzegalne wzrokowo swoją wiedzą o tym, czego nie widać, a co niezawodnie poznał już wcześniej, z innego punktu obserwacyjnego,

- bohaterowie poruszają się pewnie po znanym otoczeniu,

- język Ballad i romansów jest nasycony „prowincjonalną swojszczyzną”,

- w tej atmosferze poetyckich kształtów „oswojonych” mieszczą się naloty stylu klasycystycznego i sentymentalnego, które były dobrze znane czytelnikowi,

- mamy tu do czynienia z nasileniem empiryzmu oświeceniowego (specyficznie „samotnego”), który nie „oswaja” świata podwójnie (przez poznawanie szczegółów i przez indukowanie z nich abstrakcyjnych „praw”), ale na własną rękę – buduje orientację człowieka w świecie nie jako w całości, ale w takim zakresie rzeczywistości, w jakim człowiek zetknął się bezpośrednio, „zmysłowo”; przybliża to do nas świat;

4

- sięgnięcie do znajomej konwencji sielanki tym silniej uwydatnia odmienność ostatecznego rozwiązania, wygrywa „zawiedzione oczekiwanie” czytelnika na zapowiedziany finał,

- pieśń gminna (na której wzorowano ballady) oparta została na stypizowanych i ustabilizowanych charakterologicznie postaciach „czarnych” i „białych” - pani-zbrodniarka od początku do końca jest zła, bracia od początku do końca są dobrzy; u Mickiewicza tak nie jest – panuje zaskakująca zmienność, która wywołuje wstrząs,

5

- problem poznania świata wyrastający z podwojenia empiryzmu.