GALL ANONIM: wstęp i księga I
Opracowała Angelika Adamczuk
INFORMACJE WSTĘPNE:
- dzieło w języku łacińskim, powstało najprawdopodobniej w latach 1112-1116
- autor nieznany cudzoziemiec, duchowny, być może benedyktyn, został umownie nazwany Anonimem Gallem (prawdopodobnie Francuz; Galia=Francja
-do Polski przybył z Węgier, po uprzednim pobycie we Francji
-sam siebie nazywał wygnańcem i pielgrzymem
- w Polsce związany był z dworem Bolesława Krzywoustego, którego politykę popierał
- główny zamiar kronikarza – opis dziejów i chwały Bolesława Krzywoustego
-dzieło złożone z trzech Ksiąg zawiera opis dziejów Polski od czasów legendarnych (tj. od księcia Popiela do wydarzeń z lat 1109-1113), czyli zwycięskich walk Krzywoustego w czasie najazdu niemieckiego
-w dziele Anonima Galla nie ma ani jednej daty rocznej, ale jest uznawane za kronikę w szerokim tego słowa znaczeniu:
a)nazwa ta określała w płynnym nazewnictwie średniowiecznym także wszelkie utwory o treści historycznej, tj. historiografię
b)autor odwoływał się do innego popularnego dziejopisarskiego gatunku – do tzw. Gesta:
-> były to opisy zadziwiających bohaterskich dokonań wybitnych postaci, zwanych też historią
-> prezentowały one kolejność wydarzeń, ale główny nacisk położony był nie na związki czasowe oraz przyczynowe wiązanie faktów, lecz na same faktyskładające się na zbiór godnych pamięci i naśladowania czynów, które odzwierciedlały niezwykłą osobowość, wolę i postępki bohatera
-każdą Księgę rozpoczyna List, pomyślany jako autorska przedmowa, a po nim następuje wierszowany wstęp- skrót
-autor dba o piękno stylu i języka, posługuje się elegancką wówczas łacińską prozą rytmiczną
-z pracy Galla korzystali następni dziejopisarze, zwłaszcza Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem (ok. 1150-1223) i Jan Długosz (Historia Polonica, doprowadzona do 1480 roku)
-Kronikę wydano drukiem dopiero w poł. XVIII w.
I księga obejmuje 125 lat historii za czasów przodków Bolesława Krzywoustego (dodając opisy piastowskich dziejów w księdze III, otrzymujemy łącznie 250 lat historii Polski)
WSTĘP
Księgę autor rozpoczyna dedykacją dla polskich władców i zwierzchników na dworze. Kronikarz podkreśla swoją małość wobec ich wiedzy i rozumu, a także prosi Ducha Świętego o pomoc i opiekę na czas pisania dzieła.
SKRÓT
W skrócie mowa jest o cudownym poczęciu Bolesława Krzywoustego (matka Judyta, ojciec Władysław Herman). Nie mogli oni doczekać się potomka, dlatego doradzono im, aby odlali ze złota ludzką postać i złożyli w darach ofiarnych wraz z modlitwą do Boga. Rodzice sporządzili posążek i wysłali z nim posłów do dalekiego zakonu w Prowansji. Po złożeniu darów, mnisi modlili się i pościli przez trzy dni w intencji poczęcia królewskiego potomka. Po trzech dniach posłowie dowiedzieli się, że królowa poczęła syna i z radością wrócili do kraju.
WŁAŚCIWA CZĘŚĆ UTWORU
Na samym początku autor przedstawia położenie geograficzne Polski. . Streszcza dzieje potomków polskich królów. Przytacza legendę o Popielu, księciu polskim.
Popiel w Gnieźnie urządzał postrzyżyny książęcych synów, wygnał dwóch niezaproszonych gości. Idą oni do chaty ubogiego Piasta i jego żony Rzepki. Wieśniacy są gościnni, częstują wędrowców tym co mają najlepsze.Podczas ich wizyty dzieją się dziwne rzeczy: pomnożenie jedzenia i piwa do picia. Jednocześnie na uczcie Popiela dziwnie ubywa wszystkich potraw i napojów. Synowi Piasta, na wróżbę przyszłych losów, nadają rodzice imię Siemowit.
Później:
Siemowit- księciem polski
Popiel- prześladowany przez myszy, znaleziony przez nie w wieży, w której się ukrywał i zjedzony.
Rządy w kraju:
Siemowit (syn Piasta i Rzepki)->Lestek (syn Siemowita) ->Siemomysł (syn Lestka) -> Mieszko I (syn Siemomysła)
Mieszko urodził się niewidomy. Przez pierwsze 7 lat nie widział, wzrok odzyskał podczas jednej z uczt.
Ważny cytat wyjaśniający cudowne odzyskanie wzroku przez Mieszka:
„(...) ślepota oznaczała, iż Polska przedtem była tak jakby ślepa, lecz odtąd (...) ma być przez Mieszka oświeconą i wywyższoną ponad sąsiednie narody. (...) W stosownym bowiem porządku Bóg wszechmocny najpierw przywrócił Mieszkowi wzrok cielesny, a następnie udzielił mu [wzroku] duchowego (...)”.
Mieszko wstępuje w związek małżeński z Dąbrówką z Czech. Warunkiem ślubu z czeską księżniczką było przejście Mieszka na chrześcijanizm -> w 966 r. (nie ma daty u Galla) następuje chrzest Mieszka i przyjęcie wiary chrześcijańskiej.
Synem Mieszka i Dąbrówki jest Bolesław Chrobry
Osiągnięcia Bolesława:
podbicie Czech i Moraw, zdobycie stolca (tronu) w Pradze, zwycięstwo nad Węgrami i roztoczenie granic państwa polskiego aż za Dunaj, wygrane bitwy z Sasami (na zachodzie), nawrócenie ludówSelencji (najprawdopodobniej ziemiach zachodniopomorskich), Prusach i na Pomorzu, ustanawia wiele biskupstw i wznosi kościoły.
Bolesław po śmierci św. Wojciecha (umiera śmiercią męczeńską w pogańskich Prusach) wykupuje jego ciało za równowartość złota (zapłacił tyle złota ile ważyły szczątki świętego). Zwłoki męczennika umieścił w siedzibie metropolitalnej w Gnieźnie. Warto dodać, że warunkiem istnienia metropolii było posiadanie szczątek świętego, także metropolia mogła odtąd istnieć w Gnieźnie.
Tu też przybywa na grób świętego cesarz Otto Rudy (król niemiecki i cesarz rzymski). Bolesław Chrobry przyjmuje go z wielkim szacunkiem, daje mu gifty<srebrne zastawy, ramię męczennika> na co Otto nie pozostaje dłużny podarowując polskiemu władcy: swój diadem cesarski (co oznaczało zgodę na koronację na króla PL Bolesława Chrobrego)oraz gwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego na znak przymierza i przyjaźni. Otto wyraził zgodę na koronację ponieważ był pod sporym wrażeniem tego jak funkcjonuje dwór Bolka.
Bolesław starał się uzyskać rękę siostry króla Rusinów, lecz mu odmówiono, postanowił się więc zemścić. Najechał zbrojnie na Ruś, nie grabił jednak kolejnych zdobywanych miast, ale udał się do Kijowa, do samego króla. Tu uderza mieczem w Złotą Bramę na znak zdobycia miasta, król Ruskich uciekł przerażony siłą Bolesława. Chrobry no cóż tu dużo mówić, odbył stosunek ze swą niedoszłą żoną i zdecydował nei żenić się z nią.
Bolesław ustanawia na Rusi swego następcę i wraca z armią do Polski, zostaje zaskoczony najazdem króla Rusinów. Bolesław, który został z garstką rycerzy – gdyż blisko granicy wielu rozjechało się do domów – daje tu przykład męstwa i swojej postawy; nigdy nie rezygnował z walki, nawet gdy wróg miał znaczącą przewagę liczebną. W walce Bolesław zagrzewa do walki rycerzy, wzywając ich po imieniu; mobilizuje do boju i wygrywa.
Bolesław oprócz wysokiego męstwa charakteryzował się dobrocią dla innych i wysoką religijnością:
„Chwałę Kościoła i dobro kraju miał zawsze za najwyższe przykazanie”.
W księdze I nie brak również opisów cnoty i dobroci żony Bolesława Chrobrego. Najprawdopodobniej chodzi Gallowi o trzecią żonę – z czterech- Emnildę, wybawiała ona wielu od kary śmierci. Była oddaną żoną i wspaniałym człowiekiem.
Zanim kronikarz opisał śmierć wielkiego władcy, następuje przytoczenie sądów samego króla na temat śmierci. Bolesław zawsze mawiał, że dałby śmierci wszystkie swoje bogactwa, gdyby tylko nie odbierała ziemi wspaniałych rycerzy i cnotliwych ludzi; gdyby tylko on sam mógł kontynuować dzieło umacniania Polski. Na łożu śmierci Bolesław zwołuje radę najbliższych mu osób – doradców, książąt, przyjaciół. Wypowiada prorocze słowa o nieuniknionych problemach, które nawiedzą państwo polskie po śmierci króla. Bolesław ma wizję, w której jego potomkowie przebywają na wygnaniu, ale rodzi się jakaś światłość, sygnał poprawy. Jest to aluzja do przyszłego Bolesława Krzywoustego. Wierni słudzy i przyjaciele pytają Bolesława, jak długo ma trwać żałoba. Pokorny król zostawia to sprawie sumienia każdego z osobna.
Następuje teraz pieśń żałobna ku czci Bolesława. Podmiot liryczny- wdowa po Bolesławie- Polska.
Po śmierci Chrobrego rządy w Państwie przejmuje Mieszko II, jego syn.
Następnie są rządy:
-Kazimierza Odnowiciela (syn Mieszka II; wygnany wpierw z matką na Węgry, przebywał w Niemczech, a po spustoszeniu rodzimego kraju przez Czechów, powrócił odzyskać tron; bił się z Pomorzanami)
-Bolesława II Szczodrego (syn Kazimierza; miał zatarg z biskupem Krakowa Stanisławem, którego skazał na męczeńską śmierć, za co wygnano króla na Węgry)
-Mieszka III (syn Bolesława; najprawdopodobniej otruty w młodym wieku)
- Władysława Hermana (brat Bolesława II, ojciec Krzywoustego; ożenił się z Judytą ok.1080 r.; aby przebłagać Boga o syna, posłał list do mnichów benedyktyńskich, modlił się do św. Idziego, wypełniał posty i pielgrzymował) -Wreszcie rodzi się Bolesław II Krzywousty