Żrodła prawa stanowionego w okresie monarchii konstytucyjnej

1764-1795: historyczne – polskie oświecenie, racjonalistyczna postawa ideowa i światopoglądowa. Okres prób zmiany ustroju i jego petryfikacji

Prawa kardynalne – potwierdzenie starych zasad ustrojowych rzeczpospolitej

• Podstawa: artykuły henrykowskie, którym nadano status niezmienianych, a wiec charakter ustawy zasadniczej

• Pozytyw – gwarancja niepodzielności Rzeczpospolitej, uporządkowanie stanu prawnego poprzez ustanowienie ustawy zasadniczej

• Proba uwiecznienia zasady elekcji Vittim, ograniczonej do Polaka, szlachcica posesjonata, nie syna i wnuka króla, prawo nieposłuszeństwa, pacta conventa

Prawa państwowe – sejmu 1768 r. – sprawy: skarby, wojska, pospolitego ruszenia, wojny i pokoju, porządku obrad sejmu i sejmików, zmiany zakresu kompetencji urzedników mogły być w trybie obrad skonfederowanych wyłącznie ze stosowania liberum veto

Potwierdzono prawa szlacheckie:

• Dożywotność posiadania ziemi

• Zachowanie zwierzchności w posiadanych ziemi – zwirzchnosc dominalna

• Nietykalności osobistej

• Wyłączne prawo osiadania ziemi przez szlachte

Próbowano nadać również status wiecznie obowiązującym zasady elekcji vilitim – wybierania krola przez wszystkich szlachciców z równym jednakowym prawem glosów ale ograniczenie tylko do ludzi narodowości polskiej – szlachty posiadaczy ziemskiej.

Ksiązka Rzewórski – Pamiętnik Soplicy

Starono się również pakta conventa uczynić prawem czynnika stałego i stabilnego

Prawo nieposłuszeństwa – zachować wieczne czasuy możliwość wypowiedzenia nieposłuszeństwa władcy

Całośc władzy spocyzwala w sejmikach przy czym sejm zachował prawo do liberum veto.

Sformułowanie rady nieustającej przy królu- coś w rodzaju rządu który miał sprawować władze. Wydzielono też prawo państwowe – dotyczyły one nastepujących obszarów funkcjonowania państwa : skarbu, wojska, pospolitego ruszenia, wojny i pokoju, porzadku obrad sejmu i sejmiku a także kompetencje urzędników. Określanie kompetencji przybierały range prawa państwowego. Przy czym prawa państwowe nie mogły być uznane za niepodważalne i mogly być zmieniane przez sejm oraz sejm skonfederowany. \

Sejm Czteroletni (sejm wielki) w trybie konfederacji

• Ustawa o sejmikach

• Ustawa o miastach królewskich

• Ustawa rzadowa (konstytucja 3 maja)

• Skład: król senat, izba poselska

• Komptenecje: ustawodawstwo, polityka zagraniczna, sadownictwo polityczne, kontrola rządu i nadzór nad wszystkimi instytucjami państwa, prawo rewizji konstytucji przez zwoływany co 25 lat sejm konstytucyjny

• Dwuletnia kadencja, ustawy i uchwały przyjmowane zwykła lub kwalifikowaną większościa głosów

Król – prawo wydawania aktów regulujących funkcjonowanie administracji z kontrasygnatą odpowiedniego ministra ze Strazy Praw

Straż Praw – najwyzsza władza wykonawcza z królem na czele. W składzie prymas (KEN) i pięciu ministrów resortów (policji, piezęci, interesów cudzoziemskich, wojny i skarbu). Podległe strazy komisje (ministerstwa) miały prawo wydawania aktów wykonawczych w imieniu króla

Mieszczaństwo otrzymało podstawowe prawa – nietykalności osobistej bez decyzji sądu. Mogł kupować nieruchomości w mieście. Otrzymali własne urzędy – miasto. Zniesiono zakaz zajmowania się przez szlachte rzemiosłem i Hadla przez szlachte w miastach. Zniesiono zakaz możliwości bycia kupcem, urzednikiem dla szlachcica.

Przyjeto ze sejm obraduje w nastepującym składie: krol senat i izba poselska. W kompetencjach sejmu ma być

sejm utracił prawo inicjatywy ustawodawczej natomiast senat miał prawo veta zawieszającego – zawieszenia wykonania ustawy sejmu do skutku Az zostanie powtórnie rozpatrzona przez sejm w pełnym składzie. To prawo zostało ograniczone do spraw politycznych, ekonomicznych i karnych

kompetencje sejmu – jedyny organ stanowienia prawa. Kształtował/wyznaczał kieruki polityki zagranicznej, sprawował śadownictwo polityczne, a także otrzymał możliwość kontroli rady nie ustającej oraz nadzór nad wszystkimi instytucjami państwa. Jest to wazne ponieważ uzyskiwał kontrole nad wojskiem. Przyjetów również ze konstytucja będzie analizowana od strony funkcjonowania co 25 lat i będą zmieniane artykuły które utraciły swoja aktualność. <- czyli nei prawa wieczne, ale takie które można zmeiniec po uznaniu na sejmie kosntytucjynnym.

Sejm wybierany był na dwuletnia kadencja zas ustawy i uchwały miały być od tej pory przyjmowane większością głosów zwykłych lub kwalfikowa.

Co to jest większość zwykła, bezwzgledna oraz kwalifikowania.

Kontrasygnata - ???

Ustalono system władzy państwowej, król sojacy na czele władzy ustawodawczej uzyskał możliwość wydawani aktów regulujących.

Prymas – był szefem komisji edukacji narodowej – ministerstwa edukacji- szefem z niewielkimi kompetencjami. Był to urząd centralnej administracji państwowe a więc pierwszym ministerstwem tego typu na świecie.

Ustroj polityczny królestwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego

Księstwo Warszawskie: 1807 r. oktrojowana konstytucja napoleońska

• Naczelny organ prawodawczy: dwuizbowy sejm (senat i izba poselska)

• Kompetencje sejmu: podatki, prawo cywilne i karne, sprawy monetarne. Senat miał prawo kontroli, czy izba poselska przestrzega przepisów konstytucji i procedury ustawodawczej

• Wyłączna inicjatywa ustawodawcza – rada Stanu

Rada Stanu – kopia urzadzenia francuskiego: król, prezes Rady, ministrowie, sekretarz Rady, czterej referendarze.

Kompetencje: opracowywania projektów ustaw sejmowych i dekretów krolewskich, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i administracyjnych, kierowanie do sądów spraw ministrów i urzędników oraz orzecznictwo kasacyjne (zgodność z prawem wyroku sądowego), zagadnienia urządzenia dóbr narodowych

Samorzad terytorialny – rady departamentówe, powiatowe i municypalne, akty prawa miejscowego w sprawach potrzeb lokalnych, lokalnego budżetu, rozkładu podatków państwowych, roboty publiczne, bezpieczeństwo

Nadano im prawo możliwości wprowadzania katów terytorialnych dotyczacych wyłącznie praw lokalnych nie koligujących z prawem państwowym lub innymi ustawami przyjetymi przez sejm.

Ustrój polityczny Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego

Krolestwo polskie:

Konstytucja: połączenie elementów angielskiego liberalizmu z konserwatywna zasadą monarchiczną

• Czynne prawo wyborcze dla ok. 3.5% ludności, uprzywilejowanie szlachty, praktyczna likwidacja warstwy szlachty zagrodowej

• Struktura sejmu: król, senat, izba poselska

• Kompetencje sejmu: prawo sądowe i administracyjnego, ustawodawstwo konstytucyjne, ograniczona kontrola rządu i ocena prawna czołowych urzedników

• Inicjatywa ustawodawcza - wyłącznie król

Król: cesarz- monarcha konstytucyjny: zakres kompetencji prawodawczych: poczatkowa wyłączność ustawodawstwa w zakresie konstytucyjnym – dopełnienie konstytucji przez statuty organiczne, regulujące ustroj organów władzy: prawo sankcji wobec ustaw sejmowych

Namiestnik- zastepca monarchy, działający w obrebie udzielonych pełnomocnictw – funkcje rzadowo-administracyjne

• Rada stanu – centralny kolegialny organ władzy uprawniony do wydawania zarzadzeń wykonawczych

Rady wojewódzkie – prawo przedstawiania rządowi postulatów w sprawach województwa i donoszenia o wykroczeniach urzedników

Sejm – król sejm i senat

Częśc izby poselskiej mogli stanowi mieszkańcy gmin.

Zbiór praw – z innych okresów

Doczytać ideologia ?

Wybuch powstania listopadowego – czyli wojna polsko rozyjska (należy o niej Myślec – powiedziec ze wojna była niepotrzebna bowiem były powody dla niej nie mniej jednak zostalo przerwany fantastyczny rozwój gospodarczy i społeczny polski) w wyniku tej wojny opuściły państwo elita intelektualna. Uzyskano tylko tyle ze Mickiewicz mogł napisać pana Tadeusza wylewając łzy i tęsknoty za ojczyzna. Po zakończeniu wojny polsko-rosyjskiej zaczęla zanikać autonomia królestwa polskiego które poźniej zostało wchłoniete to Rosji

Dopiero możemy mowic od 1918 roku.

Główne doktryny polityczne i prawne XX wieku

Literatura

1. Heywood A., politologia, warszawa 2006. <- prof. Zachęca.

2. Seidler G,. Groszyk H, Pieniązek A., Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie

3. Szczaniecki M. Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 2009

4. H. Olszewski, M. Zmierczach, Historia doktryn politycznych i prawnych Poznań 1983

Są 3 główne doktryny.

Uwarunkowania nauk społecznych do I połowy XX w.

1. Konflikty społeczne i ich źródła:

• Rewolucja 1905-1906 w Cesarstwie Rosyjskim

• I wojna swiatowa i jej rezultaty: utrata dominującej pozycji przez dotychczasowe morcarstwa europejskie: straty sanitarne i ekonomiczne: fala rewolucji 1917-1919 r. jako wyraz konieczności przekształcenia stosunków społecznych nieroziwazanych w latach powojennych: głęboki kryzys wolnokapitalitycznego modelu gospodarki: Rosja – realna alternatywa rozwoju

• Kryzys państwa liberalnego, demokratycznego, wzrost atrakcyjności reżimow alternatywnych: komunistycznego i faszystowskiego

• II wojna światowa brak możliwości systemowego rozwiązania sprzeczności wywodzących się z rozwinięto systemu gospodarki wielkoprzemysłowej

• Konfrontacja dwóch wielkich systemow społeczno-politycznych

Uwarunkowania nauk społecznych do I połowy XX wieku

1. Klimat intelektualny:

Rewolucja naukowo-techniczna zburzyła dotychczasowy, w miarę jednolity obraz świata i człowieka

Okres bujnego rozkwitu filozofii przy jednoczesnej mnogości kierunków i pradów

Niepokój intelektualny znalazł odbicie w literaturze i sztuce (spectrum kierunków)

Wniosek: sprzeczności polityczne i społeczne znalazły odbicie w konfliktach ideologicznych. Po raz pierwszy ideologie kształtowaly warunki zycia całych społeczeństw.

Marksizm XIX i XX wieku.

Marskizm – jedna z najważniejszych koncepcji społecznych, wyrosła ze starannej analizy zjawisk obserwowalnych w połowie XIX w., wykorzystania dotychczasowego dorobku myśli społecznej i próby ich ekstrapolacji na przyszłość

Filozoficzna podstawa: materializm dialektyczny

Podstawy teorii społeczeństwa:

• Społeczeństwo obywatelskie spajają wyłacznei czynniki ekonomiczne: produkcja i wymiana

• Charakter państ3wa zalezy od świadomości jego obywateli – zmiana swiadomości = zmiana państwa

• Religja jest wytworem konkretnych warunków społecznych (można ja zmienić wyłącznie przez zmiane warunków)

Skutek: materializm historyczny

Zmiana świadomości spoleczenst musi skutkowac zmiana formy państwa/ organizacji

Marksizm XIX i XX wieku

Pojęcia:

• Formacje społeczno-ekonomiczne powstałe na gruncie czynników ekonomicznych

• Struktura klasowa: klasy – grupy społeczne różniące się stosunkiem do środków produkcji oraz świadomościa przynaleznjości

• Państwo: osobny organizm wyłoniony ze społeczeństwa w wyniku podziału pracy, a także aparat panowania jednej klasy nad inna

• Swiadomość społeczna: wynika z czynników materialnych, jest nie tylko odbiciem bytu społecznego, lecz także aktywnym czynnikiem rozwoju

• Rozwój społeczny: główny czynnik sprawczy – działalność ludzka rozumiana jako postęp techniczny i wpływ sił wytwórczych na całość zycia społecznego. Sila napedowa- sposób produkcji
  (rozwój technologi – wymusza otwarcie szeregu drzwi które należy otworzyc – zmieniając nasze zycie.)

Zasada naczelna materializmu historycznego: pierwotnośc bytu społecznego względem świadomości społecznej, zaś strony ekonomicznej nad innymi stronami zycia społecznego.
Warunki w których żyjemy kształtują naszą swiadomość.

Problem naukowości marksizmu:

• Uzasadnienie naukowości (w odruznieniu od utopijności) – F. Engels, rozwój socjalizmu od utopii do nauki (1880r.): socjalizm utopijny starał się na drodze spekulacji odkryc absolutnie sluszne zasady organizowania społeczeństwa. Socjalizm naukowy – na podstawie analizy historycznej procesu ekonomicznego wskazanie sposobów likwidacji podstawowego konfliktu społecznego

• Metoda – sposób (droga) poznania, metodolia – nauka o metodach poznania. Metoda dialektyczna – rozpatruje wszystkie zjawiska w ciągłym rozwoju i pokonywaniu sprzeczności: sens zjawiska uchwytny jest jedynie przesz odniesienie do calości

• Zasada metodologiczna: połączenie metody historycznej z metodą logiczną jako niezbędnym wzajemnie uzupełnieniem

Cechy wyróżniające marksizmu:

• System zwarty, jednak w znacznym stopniu oparty na dwolnej interpretacji faktów

• Probowa utworzenia integralnej nauki o społeczeństwie

• Prymat polityki nad ekonomia

• Doktryna aktywności i uczestnictwa

• Marksizm nie kontestował kapitalizmu: domaga się jego rewolucyjnego zniesienia

• Bezposrednia kontynuacja niemieckiej filozofii klasycznej

Marksizm pozytywistyczny:

• I miedzynarodówka (Miedzynarodowe Stowarzyszenie robotników 1864-1876) – próba koordynacji działań prowadzących do obrony wspólnych interesów robotników europy, powszechnej rewolucji i przejścia do socjalizmu

• II międzynarodówka – 1889-1919 – kontynuacja celów I Miedzynarodówki podjęta przez partie marksistowskie

• Pozytywistyczne tendencje w marksizmie końca XIX wieku

  • Stopnie odchodzenie od heglowskiej dialektyki i uwzględnienie przy formułowaniu praw społecznego rozwoju osiągnieć innych nurtów i ograniczanie dialektyki procesu historycznego oddziaływań do organizmu i środowiska

  • Konkluzja: człowiek jest nie tylko częścią przyrody, lecz także istota wolną, która świadomie wpływa na cele swego dzialania, kierując się przy tym wlanym sumieniem, nie zaś koniecznościa materialna

  • Marksizm pozytywistyczny – podstawa myśli socjalistycznej\

Marksizm rewolucyjny – uzupelnienie teorii Marksa: uzasadnienie możliwości przejścia do socjalizmu niekoniecznie w warunkach dojrzałego kapitalizmu oraz teoria najsłabszego ogniwa

• Leninowska koncepcja partii

  • Sama klasa robotnicza nie jest w stanie wytworzyc świadmowsci proletariackiej i rewolucyjnej

  • Świadomość klasowa nie może rodzić się spontanicznie

  • Partia – ruch zdeterminowanych, profesjonalnych, zdyscyplinowanych rewolucjonistów

• Zasada działania partii – centralizm demokratyczny: partia typu bolszewickiego

  • Rewolucja proletariacka – nieuchronna i nieuniknionoa w najsłabszym miejscu rozwinietego kapitalizmu

  • Cel – zwycięstwo proletariatu osiągniete metoda rewolucji z wykorzystaniem: chłopstwa, haseł zniesienia ucisku narodowościowego, hasła zaprzestania wojny imperialistycznej

  • Idea dyktatury proletariatu: dyktatura jest nie do pogodzenia z parlamentaryzmem, zasadą podziału władzy, powszechnym prawem wyborczym i równościa wobec prawa: kontrola i ewidencja to filary państwa proletariatu; jest to prawdziwa deokracja – władza większości sprawowana przeciw mniejszości

Leninowska polityka społeczna: podporządkowanie członków patii ścisłej dyscyplinie, zasada taktycznych sojuszy w imie zwycięstwa rewolucji i dyktatura proletariatu

Totalitaryzm: wszechogarniajacy system panowania politycznego połączony z terrorem i manipulacją ideologiczna, dążący do władzy totalitarnej przez polityzacje każdego aspektu zycia społecznego i prywatnego

• Cechy:istneinei oficjalnej ideologii; państwo jednopartyjne z wszechmocnym przywódca na czele; terrorystyczny sposób ochrony porządku publicznego; monopol srodków masowej komunikacji; monopol sił zbrojnych; państwowa kontrola nas wszystkim aspektami zycia gospodarczego

• Definicja totalitaryzmu : to nie tylko terrorystczne polityczne uporządkowanie społeczeństwa, lecz także jego nie-terrorystyczne, ekonomiczno –techniczne uporządkowanie, które działa poprzez manipulowanie potrzebami przez właścicieli kapitału

Marksizm zachodni: kierunek ukształtował się jako reakcja na praktyczny marskizm w obrebie ruchu komunistycznego przyjęty jako ideologiczna podstawa jednego z totaliutaryzmów. Jest świadectwem atrakcyjności marksiswoeskiej teorii społecznej. Jego twórcy (Herbert Marcuse, Erich Fromm, Karl Mannheim, Fridrich Pollock) z zasady dystansowali się od partii komunistycznych lub socjaldemokratycznych, traktując marksizm jako metodologiczna podstawe badania zjawisk społecznych

Ideologia faszyzmu

Geneza ruchów faszystowskich

• Niezadowolenie żołnierzy I wojny światowej z ich powojennego statusu

• Powszechne niezadowolenie z rezultatów wojny

• Brak konpecji rozwiązania problemów ekonomicznych

• Powstanie pierwszego państwa komunistycznego – zagrozenie dla istniejącego porzadku społecznego

• Partie w deklaracjach nie reprezentujące interesów żadnej określonej grupy lub klasy społecznej, a interes całego narodu i dążących programowo do stania się partiami masowymi

• Ścisłe hierarchiczna struktura

• Własne odziały typu milicyjnego

• Legitymizacja wyłącznie charyzmatyczna, typ wodzowski

Specyfika ideologii:

• Źródła: nacjonalizm, rasizm, darwinizm społeczny oraz elementy filozofii Hegla

• Filozofia życia, całościowy światopogląd

• Filozofia czynu – nie teoretyczne zasady, lecz praktyczne, wymierne działanie. Podstawy ideologiczne okreslał wyłącznie wódz

• Brak skodyfikowanych zasad

• Odwoływanie się do wybranych elementów tradycji narodu (rasy)

• Faszyzm negował wszelkie idee uzasadniające ówczesną rzeczywistość

• Nacjonalizm – własny naród i jego dobro śa jednynym miernikiem wartości (zasada etyczna: wszystko jest dobre i moralne, co służy własnemu narodowi)

• Razism – najwyższe spoiwo tworzące naród to wspólnota krwi

• Zasad działanie – bezwzględne zniszczenie wroga

• Darwinizm i solidaryzm społeczny (solidarny ze swoimi współrodakami)

Państwo totalitarne – to takie państwo w zakres działania którego pokrywał się z aktywnościa całego społeczeństwa obejmował wszystkie aspekty funkcjonowania państwa, religja kultura, działalnośc osobista, życie społeczne. -> nie może nic istniec po za ramami systemu organizacji państwa.

Doktryny autorytarne.

• Źródło: reakcja na chaos okresu rewolucji: koncepcja, ze nie wolności indywidualne lecz silna władza wykonawcza potrafi zapewnić porządek

• Charakterystyka autorytaryzmu:

  • Haslo ograniczenia parlamentaryzmu i rządy silnej ręki, władza polityczna działa niezależnie od przyzwolenia społecznego

  • Wymaganie od obywateli biegnego posłuszeństwa, żadanie politycznego podporządkowania się

  • Odwoływanie się do nacjonalizmu i interesu narodowego, nie odrzucania tradycji zachowanie rzadów prawa

• Znaczenie: dominująca forma polityczna w społeczeństwach prodemokratycznych (przed demokracja) i prokonstytucyjnych ( funkcjonujaca jako naczelna zasada konstytucja).

Polska przed 89 spełniała warunki państwa autorytarnego.

Idea Liberalno-demokratyczna

Liberalizm – demokracja polityczna i wolny renek połączone z uznaniem wolności jednostki za najwyższa wartość

Demokracja – pożądany i nieunikniony wynik rozwoju społecznego.

Typy uzasadnienie (legitymizacji) władzy politycznej:

• Typ racjonalny – sprawowanie władzy oparte jest na przekonaniu na jej tradycyjności lub historyczności

• Typ charyzmatyczny – osobiste zaufanie do osoby przywódcy:

Typ legalistyczny – wiara w Waznośc legalnego ustanowienia

• Społeczny wymiar wolności – nie cczynienie tego co się chce, lecz prawo do wolności takiej samej, jaka posiadaja inni członkowie społeczeństwa: nie ma wolności bez ograniczenia jej przez prawo

• Społeczne pojęcie własności – własnośc nie jest stanem naturalnym, ludzie stają się właścicielami dzieki odpowiednim instytucjom społecznym

• Wolność to nie tylko wolność słowa, poglądów i gospodarcza, lecz także od strachu i niedostatku.