PODSTAWY WIEDZY O PAŃSTWIE I PRAWIE

Norma prawna, jej cechy i budowa.

Przepisy prawne i ich klasyfikacja

1. Pojęcie normy prawnej

Słowo 'norma' może być użyte w różnych znaczeniach. w łacinie termin ten ma nastepujące znaczenie: reguła, przepis, podziałka. W języku polskim słowo to bywa rozumiane jako: prawidło, wzór, miernik, przyjęta miara, ilość czegoś, reguła. Jak wiadomo mówimy o normach prawnych, moralnych, obyczajowych, technicznych itd., których cechą wspólną jest to, że są wypowiedziami nakazującymi określone zachowanie w pewnych warunkach. dla prawników więc zasadniczym znaczeniem słowa "norma" jest to, które zawiera wypowiedź wyrażającą wskazanie komuś jakiegoś postepowania. Język potoczny wykształcił pewne formy gramatyczne właściwe dla wyrażania norm. Mormami są na przykład takie słowa jak "powinno sie mówić prawdę" czy "nie należy opuszczać wykładów". Uważa się, że takie słowa jak "powinien" czy "należy" pełnią funkcję normatywaną a ich obecność w wypowiedziach o gramatycznej postaci zdań powoduje, że tego rodzaju wypowiedzi traktujemy jako dyrektywy postępowania, czyli właśnie normy. Podane wyżej omówienie traktuje zatem normę jako wypowiedź językową charakteryzującą się pełnieniem swojej funkcji. Normą prawną byłaby taka wypowiedź, która jest normą w powyższym znaczeniu i figuruje w systemie prawa. ale prawnicy mówią o normach również i w następującym rozumieniu. Twierdzi się, że do tego, by jakaś wypoweidź zasługiwała na miano normy prawnej, nie wystarczy, aby pełniła funkcję normatywną i należała do systemu prawa. Wypowiedz taka musi ponadto zawierać określone elementy. Norma prawna musi określać: po pierwsze, adresata normy oraz warunki normatywnego postępowania, po drugie, sposób postepowania i po trzecie, konsekwencje związane z niezastosowaniem się adresata do wskazanego przez normę postępowania.

Tak wiec z dotychczasowych rozważań wynika, że na prawicze rozumienie normy składają się następujące elemnty:

0. funkcja normatywna

1. przynależność normy do systemu prawnego

2. określona budowa normy

2. Budowa normy prawnej

dla wyjaśnienia budowy normy prawnej przyjęto pogląd nader powszechny, ujmujący normę prawną jako konstrukcję stworzoną z przepisów prawnych i złożoną z trzech elementów, tj hipotezy, dyspozycji, sankcji. Dla lepszego wyjaśnienia struktury trójelementowej normy prawnej warto posłużyć się następującym schematem teoretycznym.

Osoba "A" w sytucaji "B" powinna zachować się w sposób "C", a jeżeli postąpi w sposób "nie C" to podlega karze "K". W tym teoretycznym schemacie normy prawnej wyróżniamy trzy elemnty:

A => hipotezę - obejmujacą sformyłowanie: Osoba "A" w sytuacji "B"

B => dyspozycję - ...powinna zachować się w sposób "C"

C => sankcję - ...a jeżeli postąpi w sposób "nie C", to podlega karze "K"

Hipoteza normy prawnej określa do kogo jest kierowana i w jakich warunkach znajduje zastosowanie dyspozycja normy prawnej. Przepisy, z których konstruujemy hipotezę, mogą określać adresata w sposób różny. Ustawodawca, dążąc do możliwie zwięzłego sformuowania tekstu prawnego stara się kierować normy do bardzo ogólnie określonego zbioru adresatów. zwykle stosuje się w tym celu zaimek "kto", no. "Kto zabija..."/art.148 par 1 kk/. Niekiedy ustawodawca określa adresata ogólnie albo rodzajowo np. "Matka, która zabija noworodka..." /art. 149 k.k./. "Właściciel może żadać..." /art. 222 k.c./

Przeciwstawieniem ogólnego sformułowania adresatów morm jest użycie zwrotu wskazującego jednego adresata. Przy "Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągi 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Przeczpospolitej Polskiej" lub też art. 134 ust. Przykładem moze być art. 122 ust 2 Konstytucji RP "Prezydent Przeczpospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej" W wielu wypadkach określenie adresta jest takie, że na pierwszy rzut oka sugeruje, iż adresatem jest każdy w dosłownym znaczeniu. taką sytuację mamy np. w wypadku cytowanego powyżej art.148 par 1 k.k. - "kto zabija człowieka..." Wiadomo jednak, że zakres adresatów jest tu ograniczony przez inne przepisy. Zakres zabijania określony w art. 148 par.1 k.k. nie dotyczy np. żołnierzy będących na wojnie w stosunku do nieprzyjaciela, osoby wykonującej wyrok śmierci, osób działających w warunkach obrony koniecznej. tak więc, aby skonstruować adekwatne określenie adresata, musimy w wielu wypadkach korzystać z niemałej liczby przepisów. Należy zaznaczyć, ze hipoteza stanowi jeden z bardziej rozbudowanych elementów normy prawnej. Bliższe określenie adresatów w hipotezie moze być osiągnięte w rozmaity sposób. Można je uzyskać przez sformułowanie cech adresata (np. wiek, stan zdrowia), jakiejś sytuacji w której adresat może się znaleźć (np. w obecności innej osoby), a także przez okreslenie miejsca zachowania sie adresta (np. w miejscu publicznym), czy też czasu działania (np. podczas pełnienia obowiązków służbowych). Wymienione wyzej elemnty są objęte hipotezą i precyzują również warunki jakie muszą być spełnione, aby przypisać adresatowi obowiązek lub uprawnienie. WArunki te mogą dotyczyć zdarzeń, osób i rzeczy. określenie warunków mieści się zazwyczaj w takich zwrotach jak: "jeżeli", "skoro", "w przypadku", a także w zwrotach, które mogą być dorozumiane. Reasumujac, należy stwierdzić, że pojęcie hipotezy nie sprowadza się tylko do odpowiedzi na pytanie "kto". W hipotezie mamy uogólnienie pewnej sytuacji faktycznej, a więc oprócz, czy też obok pytania "kto" znajujemy w tym członie normy odzpowiedź na pytanie "jak", "gdzie", "kiedy". tradycyjnie zwykło się dzielić normy - ze względu na określenie adresatów - na ogólne i jednostkowe oraz indywidualne i generlne.

Normami ogólnymi nazywa się takie, które sa adresowane do więcej niż jednego adresta, np.: kto wyrządził szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia, normami jednostkowymi zaś takie, które są skierowane dokłądnie do jednego adresata, np ministra finansów, komendanta głównego Policji itd. Natomiast normy generalne wskazują adresata jako element klasy podmiotów wyodrębnionych ze względu na określoną cechę. Normy te z reguły są zaadresowane do ogółu ludzi lub rodzajowo wyodrębnionych osób (np. funkcjonariuszy publicznych, żołnierzy, najemcow, rolników). Można jednak spotkać normy generalne, które zawsze są jednostkowe (np. normy kierowane do Prezydenta RP, prezesa RM). Jeżli adresat normy oraz okoliczności, w których ma on w wyznaczony sposób postępować, są określone indywidualnie, imiennie, to normę taką nazywany normą indywidualną. Na podstawie tych rozważań łatwo zauważyć, że normy indywidualne są normami jednostkowymi, ale nie na odwrót, gdyż niektóre normy jednostkowe mogą być normami generalnymi.

Dyspozycja jest najważniejszą częścią normy prawnej. Wskazuje ona na sposób postepowania, jakiego od adresata normy wymaga, oczekuje normodawca. Mówi co adresat powinien czynić, od czego winien się powstrzymać, czy ewentualnie co może zrobić oraz w jaki sposób. Może ona wymagać określonego zachowania np. uiszczenia podatku, należności celnej idt. Może ona nakazywać określonego postępowania np. znieważenia, spowodowania uszkodzenia ciała itd. Ten element normy prawnej może także zezwalać na określone postępowanie np. oskarżony ma prawo składać wyjaśnienie, może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić skłądania wyjaśnień o tym prawie należy go pouczyć. Z powyższego wynika, że dyspozycja obejmuje swoją treścią uprawnienia i obowiązki, ponieważ wymaga od obywatela uiszczenia jakiejś należności na rzecz określonego organu, to z drugiej strony stwarza odpowiednie warunki (uprawnienia) dla organów państwowych, umożliwiając wyegzekwowanie takiej należności. Sposób, w jaki dyspozycja normy prawnej określa zachowanie jej adresata, daje podstawy do wyróżnienia norm abstrakcyjnych i konkretnych. W pierwszym wypadku dyspozycja określa pewien w zasadzie powtarzalny typ zachowań (np. zakaz kradzieży, zabicie człowieka). Abstrakcyjność normy prawnej oznacza więc, że dyspozycja normy prawnej wyznacza zachowanie się, jakie moze się zdarzyć w nieokreślonej liczbie wypadków. Na przykład zakaz zabicia zawarty w art. 148 k.k. nie jest reglamentacją jednorazową, niepowtarzalną, odwrotnie - obejmuje nieograniczoną liczbę zabójstw dokonywanych w różny sposób, na różnych ofiarach i przez różnych sprawców. Reasumując powyższe rozważania, mozna stwierdzić, że normy abstrakcyjne dotyczą stałego lub wieloktrotnego zachowania się adresata normy. Norma konkretna jest to norma, w której dyspozycja określa postępowanie jednorazowe, np. stawianie się w konkretnej sytuacji oraz w wyznaczonym dniiu i czasie. Normy tego rodzaju dotyczą więc jednorazowego zachowania się adresata, który może byc określony indywidualnie lub generalnie. Podział na normy konkretne i abstrakcyjne bywa mieszany z podziałem na normy indywidualne i generalne.

Sankcja jest to ta część normy, która mówi o tym, jak zareaguje państwo na niezastosowanie się adresata do wskazań zawartych w dyspozycji, jeśli nastąpiły okoliczności przewidziane w hipotezie, czyli sankcja zawiera konsekwencje niesotosowania się do wymagań dyspozycji. Najczęściej wyróżnia się za względu na rodzaj dolegliwości trzy rodzaje sankcji prawnych.

Sankcja karna (represyjna, penalna) polega na wymierzeniu kary wobe winnego naruszenia prawa. Najszerszy katalog sankcji karnych zawierają kodeksy: karny i wykroczeń, choć sankcje takie spotkać można w bardzo wielu aktach normatywnych. Przykładami kar na gruncie współczesnego prawa polskiego są: kara dożywotniego pozbawienia wolności, 25 lat pozbawienia wolności, ograniczenie pozbawienia wolności, kary majątkowe (grzywna) nagana, pozbawienia określonych praw. sankcja represyjna spełnia wiele funkcji, o których będzie mowa.

Sankcja egzekucyjna polega na zmuszeniu przez państwo adresata do zachowania zgodnego z obowiązkiem wyznaczonym w dyspozycji np. przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej w wypadku jej niestawiennictwa na wezwania sądu. O ile sankcje represyjne spotykamy w prawie karnym, o tyle z sankcjami egzekucyjnymi zetkniemy się w prawie administracyjnym, cywilnym. Sankcję egzekucyjną, stosujemy tam, gdzie istnieje możliwość osiągnięcia tego stanu rzeczy, któremu przeszkodziło naruszenie prawa. Winny zabójstwa nie może nic uczynić aby przywrócić życie swojej ofierze, natomiast osoba, która nie chce zwrócić użyczonej rzeczy może być zmuszona do jej zwrotu. Właśnie w różnicy stosunku do naruszenia prawa należy upatrywać głównej różnicy pomiędzy sankcją egzekucyjną a sankcją represyjną.

Sankcja nieważności polega na uznaniu za nieważne z punktu widzenia prawa działań zmierzających do osiągnięcia skutków prawnych z powodu niezgodności tych działań z obowiązującymi wymaganiami prawnymi. uznaje się przy tym, że działąnia prawne nieważne nie wywołują skutków prawnych, które wywołać miały.

Przykłady:

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadomość albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażanie woli (art. 82 k.c.) Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej osobie za jej zgodą dla pozoru (art. 83 k.c.) Również można żądać unieważnienia małżeństwa między osobami, z których jedna jest chora psychicznie.

Z podanych wyżej przykładów wynika, żę działanie może być nieważne już to z mocy praw albo w wyniku decyzji właściwego organu państwowego, podjęte na wniosek zainteresowanej osoby.

Pojecie przepisu prawnego, jego stosunek do normy prawnej oraz rodzaje przepisów prawnych

Pojęcie przepisu prawnego
Jak już wspomniano, w teorii prawa nasuwa sie pogląd, by odróżnić przepis praw i normę prawną. prawo obowiązujące w danym kraju jest zawarte w aktach normatywnych (ustawy, rozporządzenia, zarządzenia). Ogół zwrotów językowych zawartych w aktach normatywnych nazywamy tekstem prawnym. Rzut oka na jakikolwiek tekst prawny natychmiast przekonuje, że wyodrębnione jednostki tekstu prawnego nie zawierają elementów wschodzących w skłąd normy prawnej. Norma prawna powstaje z tworzywa, jakim są przepisy pranw. W związku z tym występuje potrzeba odróżnienia tego pojęcia od pojęcia normy prawnej.

Przez przepis prawny rozumie się gramatyczną jednostkę zdaniową, wyodrębnioną graficznie w tekście aktu normatywnego pochodzącego od powołanego organu państwowego, ogłoszonego we właściwej publikacji urzedowej. Zasady techniki prawodawczej wymagają, by zdania w ustawie budować zgodnie z powszechnie przyjętymi regułami składni języka polskiego, uniakjać długich, wieloczłonowych zdań. Można spotkać w aktach normatywnych przepisy zredagowane w trybie oznajmującym, takie jak "organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego. Współczesne przepisy redagowane są zwykle w trzeciej osobie liczby pojedyńczej lub mnogiej czasu terażniejszego, np."może" "jest obowiązany" "zabiera". Akty normatywne, których znajdują się przepisy, są ogłaszane w określonych dziennikach urzędowych, przeznaczonych do ich publikowania. W Polsce takimi dziennikami publikacyjnymi są "Dziennik Ustaw RP" (w skrócie Dz.U.), "Monitor Polski Dziennik Urzędowy" (w skrócie MP) oraz dzienniki poszczególnych ministerstw.

Stosunek przepisów prawnych do norm prawnych

Normy prawne są w pewien, najczęściej dość złożony i zawiły sposób zakodowane w przepisach prawnych. Ustalenie poszczególnych elementów normy prawnej nastręcza często trudności. Dopiero przez wykładnię dokonujemy odkodowania (odtworzenia) zawartych w przepisie norm. Stosunek normy prawnej do przepisu prawnego może przebiegać w sposób następujący.

Pierwsza sytuacja: treść przepisu prawnego pokrywa się z treścią normy prawnej tzn. jeden przepis prawny zawiera wszystkie elementy normy prawnej. Na przykład treść przepisu art. 162 par. 1 k.k. "Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy podlega karze pozbawienia wolności do kat 3". W cytowanym przepisie hipotezą są zarówno warunki jakie muszą zaistnieć po stronie osoby będącej w bezpośrednim niebezpieczeństwie utraty życia, jak i warunki po stronie osoby zobowiązanej do udzielenia pomocy.

Druga sytuacja: jeden przepis zawiera w swej treści dwie normy lub wiecej norm prawnych. Przykładem jest art. 222 par 1 k.k., który brzmi: "Kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym, lub innym postępowaniu zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę podlega karze pozbawienia wolności do lat 3". W podanym przykładzie występują dwie normy prawne mające wspólną hipotezę i sankcję. Wspólną hipotezą jest fakt składania zeznań mających służyć za dowód w postępowaniu sądowym. Wspólna sankcja dla obydwu norm rozpoczyna się od słów "podlega".

Trzecia sytuacja: jeden przepis zawierafragment normy prawnej (np. hipotezę albo hipotezę i dyspozycję) natomiast pozostałe części normy mogą znajdować się w innym przepisie bądź przepisach. Przykładem podanej sytacji może być treść przepisu art. 415 k.c. który brzmi "Kto z winy swej wyrządził szkodę,obowiązany jest do jej naprawienia". W przepisie tym występują tylko dwa elementy normy prawnej: hipoteza i dyspozycja. Hipotezą jest zawinione wyrządzenie szkody, dyspozycją natomiast - obowiązek naprawienia jej. Jeśli chodzi o sankcję, to znajduje się ona w przepisach kodeksu postępowania cywilnego i określa, że w razie nienaprawienia szkody według określonego trybu nastąpi przymusowe zaspokojenie zasądzonych roszczeń.

Czwarta sytuacja: przepis prawny nie zawiera normy prawnej. mogą w akcie normatywnym znajdować się przepisy, które nie zawierają w ogóle norm prawnych np. przepisy prawne niezaopatrzone sankcją przymusu państwowego, np. wstęp (preambuła) do aktu normatywnego czy definicję ustawowe.

Niektóre rodzaje przepisów prawnych

Przepisy prawne można różnie klasyfikować, przyjmując za podstawę różne kryteria. z punktu widzenia stopnia konkretności, tj. czy przepsi zawiera wszystkie elemnty normy prawnej, czy nie, dzielimy przepsiy na przepisy kompletne i niekompletne.

Przepis kompletny zawiera pełny opis pożądanego zachowania się adresata. Adresat wie wszytsko, co trzeba wiedzieć, aby postępować zgodnie z przepisami, bez potrzeby zapoznawania się z innymi przepisami. Przykładem jest art. 278 par. 1 k.k., który brzmi "Kto zabiera w celu prywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5."

Przepisy niekompletne, to przepisy odsyłające, niezawierające pełnego opisu pożadanego zachowania. Dopiero znajomość przepsiu odsyłającego i tego do którego odsyła, pozwala adresatowi postępować zgodnie z życzeniem normodawcy. Przepisy odsyłające mogą odsyłać do przepisów znajdujących się w tym samycm akcie normatywnym bądź w innym akcie normatywnym, do innej gałęzi prawa.

1. Art. 240 par. 1 k.k. brzmi: "kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego w art. 118, 127, 130, 134, 140, 148, 163, 166 lub 252, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3".

2. Art. 301 k.p. "Szczególne uprawnienia związane ze stosunkiem pracy osób powołanych do czynnej służby wojskowej i zwolnionych z tej służby normują przepisy o powszechnym obowiązku obrony RP oraz przepisy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych".

3. Art. 300 k.p. brzmi: "W sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy".

4. Przepsiy ustawy z 12.11.1975 r. (DzU nr 45) prawa międzynarodowego prywatnego zawierają niekiedy przepsy odsyłające do innych systemów prawnych. Np. art. 14 cytowanej ustawy brzmi: "o możnosci zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste".

Pewną odmianą przepisów odsyłajacych są przepisy blankietowe. Mogą one formułować jakiś fragment normy prawnej, zapowiadając uzupełnienie normy przez inny organ, np. Formułują sankcję dla przepisów, które wyda organ. Oto przykład:

Art.54 k.w. brzmi: "Kto wykracza przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych, podlega karze grzywny do 50 złotych, albo karze nagany".

Ustawodawca określa w tym wypadku sankcje dla przepisów, które zostaną wydane przez inne organy państwowe. Sankcje in blanco, przepisy, które wyda właściwy organ.

Inną postacią przepisów blankietowych są przepisy odsyłające do aktów normatywnych, które mają dopiero zostać wydane. zawierają one w swej treści uprawnienia dla konkretnych organów do stanowienia przepisów regulujących wyrażnie sprawy wskazane przez te przepisy. Oto przykład tego typu przepisu blankietowego:

Art. 298 par. 1 k.p. brzmi: "Rada Ministrów może określić w drodze rozporządzenia w sposób szczególny niektóre prawa i obowiązki pracowników zatrudnionych w niektórych działach służby państwowej, w zakładach opieki zdrowotnej i w jednostkach pomocy społecznej, w jednostkach wojskowych i na stanowiskach związanych ze służbą graniczną lub obronną kraju, a także zatrudnionych za granicą przez polskie przedsiębiorstwo".

Podane wyjaśnienie moze nasunąć wątpliwości, czy rozróżnianie przepisów blankietowych i odsyłających jest precyzyjne. Wydaje się, że zasadniczą różnicą jest to, że przepis odsyłający odsyła do przepisu już istniejącego, blakietowy bowiem nie wskazuje na przepism który zostanie wydany. Ze względu na sposób związania adrestaów przepisy dzielimy na przepisy bezwzględnie obowiązujące, zwane inaczej imperatywnymi oraz przepisy względnie obowiązujące zwane inaczej dyspozytywnymi.

Przepisy bezwzględnie obowiązujące polegają na tym, że wyznaczają jakąś powinność i nie dopuszczają innego sposobu zachowania się. Dyspozycja w omawianych przepisach jest zredagowana przez ustawodawcę w taki sposób (kategorycznie), że adresat nie ma możliwości innego zachowania się niż poane w dyspozycji. A oto przykład:

Typowym przykładem jest art. 119 k.c. który brzmi: "Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną". Inny przykład to przepis art. 13 par. 1 k.r. i o., który brzmi: "Nie może zawrzeć małżeństwa, kto pozostaje w ważnym związku małżeńskim".

Przepisy bezwględnie obowiązujące formułują wzór zachowania w taki sposób, ze adresat normy prawnej może skorzystać lub nie, może też podany wzór zachowania modyfikować. Zredagowaną w tych przepisach dyspozycję można wolą stron uczestniczących w stosunku prawnym zmienić lub ograniczyć. Występują one najczęściej w stosunkach majątkowych. Normodawca sygnalizuje ich charakter m.in. przez takie zwroty jak: "jeśli strony nie postanowią inaczej", "w barku odmiennego postanowienia". Oto przykład:

Z przepisu art. 699 k.c. wynika, że jeżeli termin płatności czynszu nei jest w umowie oznaczony, czynsz jest płatny w terminie zwyczajowo przyjętym, w raku zaś takiego zwyczaju półrocznie z dołu. Z przepisu art. 712 par. 1 k.c. wynika, że jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy biorący może rzecz używać w sposób odpowiadający jej właścicielom i przeznaczeniu.

Ze względu na kryterium treści przepisów, czy też sposób zredagowania przepisy dzielimy na: przepisy nakazujące, przepisy zakazujące oraz przepisy dozwalające.

Przepisy nakazujące zawierają dyspozycję formułującą nakaz określonego sposobu postępowania, naczęściej pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji prawnych w wypadku nie zastosowania się do nakazu (np. nakaz udzielenia pomocy osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie).

Przepisy zakazujące przeciwnie do powyższych przepisów, zawierają zakaz określonego zachowania, najczęściej pod rygorem sankcji. Charakter takich przepisów ma większość norm zawartych w przepisach prawa karnego.

Przepisy dozwalające (uprawniające) ani nie nakazują, ani nie zakazują określonego postępowania, przewidują natomiast dla określonych adresatów możliwość wyboru zachowania. Według art. 25 par. 1 k.r. żona może przez oświadczenie złożone przy zawarciu małżeństwa zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo dodać do niego nazwisko męża.

Ze wzgledu na zakres regulacji przepisy dzielimy na przepisy ogólne oraz przepisy szczególne.

Przepisy ogólne regulują szeroki zakres praw, obejmują szeroki zakres adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania.

Przepisy szczególne ustanawiają wyjątki, odrębne, uregulowane do przepsiu ogólnego.

Przykładem przepisu ogólnego jest art. 148 par. 1 k.k.:

"Kto zabija człowieka, podlega karze...", w stosunku do przepisu zawartego w art. 148 par. 2 k.k. stanowiącego: "Kto zabija człowieka 1) ze szczególnm okrucieństwem, 2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem...".