ĆWICZENIA nr 1 18.02.2011 r.
dr Grzegorz Kowalski
Kolokwia w dniach 1 kwietnia i 27 maja 2011 r.
2-3 pytania opisowe, 30-40 minut
dopuszczalna 1 obecność nieusprawiedliwiona i 1 usprawiedliwiona
Konstytucja w znaczeniu materialnym to całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte, np. ustawy, uchwały parlamentu, zwyczajowe prawo konstytucyjne, konwenanse konstytucyjne, precedensy
Konstytucja w znaczeniu formalnym to akt pisany, ustawa zasadnicza zawierająca normy
o najwyższej mocy prawnej, regulujące postawy ustroju politycznego i społecznego.
Konstytucja pisany akt prawny o najwyższej mocy prawnej, co wyraża się w szczególnym trybie jego uchwalania i zmiany oraz w nazwie, określający podstawowe zasady ustroju państwa, suwerena, czyli podmiot władzy w państwie i sposoby wykonywania przez ów podmiot tej władzy, a także określający prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela.
Materia konstytucyjna to normy, które zawierać musi każda konstytucja, żeby pełnić funkcję ustawy zasadniczej. Najważniejsze materie konstytucyjne to: określenie ustroju, prawa i wolności człowieka i obywatela, określenie suwerena, system organów państwowych, źródła prawa, struktura terytorialna państwa.
Cechy konstytucji:
szczególna nazwa
szczególny tryb uchwalania i zmiany
szczególna systematyka
najwyższa moc prawna
Funkcja konstytucji – zespół różnorakich skutków społecznych, jakie stale w danej społeczności,
w odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości czy dziedziny życia, wywoływane są istnieniem konstytucji, a zatem jest to rola, jaką konstytucja pełnie w rzeczywistości społeczno – politycznej danego państwa.
Funkcja konstytucji – faktyczne oddziaływanie konstytucji na praktykę ustrojową i życie społeczne państwa
Funkcja prawna – konstytucja stanowiąc podstawę całego systemu prawa w każdym państwie konstytucyjnym, określa najważniejsze zasady działalności państwa i jego organów, zawiera katalog praw człowieka i obywatela, określa materię konstytucyjną.
Funkcja organizatorska – konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa
i aparatu państwowego oraz strukturę wewnętrzną państwa.
Funkcja integracyjna – jako wyraz consensusu społecznego będącego skutkiem kompromisu sił politycznych i grup społecznych w państwie, konstytucja służy skupianiu społeczeństwa wokół pewnych wartości konstytucyjnych.
Funkcja wychowawcza – konstytucja upowszechnia pewne idee, zasady, wartości kosztem innych.
Funkcja programowa – konstytucja określa kierunek rozwoju państwa i jego poszczególnych instytucji.
Następne zajęcia ->
zasada suwerenności ludu, demokracja bezpośrednia, ustawa o referendum ogólnokrajowym
ĆWICZENIA nr 2 04.03.2011 r.
Jerzy Kuciński, Podstawy wiedzy o państwie, Warszawa 2003
Stanisław Sagan, Wiktoria Serzanova, Nauka o państwie współczesnym, Warszawa 2010
Konstytucjonalizm to doktryna, czyli ogół założeń, twierdzeń czy poglądów uznających za najlepszą tę formę ustroju, w której najwyższe władze państwowe są podporządkowane konstytucji.
Konstytucjonalizm to forma ustroju opartego na konstytucji.
Do powstania nowożytnego konstytucjonalizmu doprowadziły dwie drogi:
Co najmniej od XVII w. myśliciele, historycy, ,filozofowie z analizy ustroju społecznego i politycznego wydobywali pewne ogólne zasady, które uznawali za fundamentalne i niezmienne. Były one formułowane na zasadzie negacji praktyki ustrojowej absolutyzmu. Tworzyło to pewien klimat intelektualny epoki oświecenia.
Druga droga powstania konstytucjonalizmu związana jest z potrzebami praktyki społecznej. Narzucały one tworzenie się pewnych struktur czy organizacji (May flower 1620 r.)
Konstytucjonalizm powstaje w procesie przeobrażania się kolonii w Stany Zjednoczone na kontynencie amerykańskim.
Okoliczności warunkujące powstanie konstytucji:
Uzyskanie bądź odzyskanie niepodległości
Zmiana suwerena, ustroju (rewolucja lub ewolucja)
Suwerenność to atrybut władzy państwowej, nieograniczonej, najwyższej, niezbywalnej, pierwotnej, bezwarunkowej, niezależnej. Suwerenność w aspekcie zewnętrznym oznacza niezależność państwa w stosunkach od jakichkolwiek podmiotów. Suwerenność wewnętrzna to władza najwyższa na własnym terytorium.
Z prawnej formuły władza należy do ludu/narodu wynikają 3 konsekwencje w każdym państwie konstytucyjnym:
Suweren ma prawo powoływania niektórych organów państwowych. Uprawnienie to wyczerpuje się najczęściej w prawie powoływania reprezentantów, którzy tworzą skład osobowy organu przedstawicielskiego noszącego nazwę parlamentu. Suweren ma ograniczoną możliwość podejmowania decyzji dotyczącej wyborów z uwagi na funkcjonujące w państwie elity polityczne. Ponadto istnieją ograniczenia związane z cenzusami.
Suweren ma prawo do współdecydowania. Mowa tutaj o instytucjach demokracji bezpośredniej, dzięki którym suweren może uczestniczyć w procesie sprawowania władzy państwowej, np. referendum, inicjatywa ludowa, veto ludowe.
Prawo suwerena do wyrażania opinii w przedmiocie sprawowania władzy państwowej. Uprawnienia suwerena są tutaj gwarantowane przede wszystkim przez konstytucyjnie określone prawa i wolności obywatelskie, np. wolność słowa, prasy, zgromadzeń, zrzeszania się.
Zasada przedstawicielstwa oraz oparty na niej system rządów przedstawicielskich jest głównym środkiem realizowania zasady suwerenności ludu/narodu w państwie konstytucyjnym. Podstawowym, choć nie jedynym elementem w procesie realizacji tej zasady są periodycznie powtarzające się wolne, równe, tajne, powszechne, demokratyczne wybory naczelnych organów państwa, które stanowią tutaj nie tyle akt kreacji tych organów, ile akt wyrażania przez suwerena określonych preferencji politycznych i dawania przewagi jednym programom politycznego działania nad innymi. Pozycja ludu/narodu w państwie konstytucyjnym w systemie władzy, czyli suwerenność narodu w państwie może być ogólnie określona jako władza udzielania inwestytury, czyli upoważnienia do rządzenia (wybory) oraz władza wpływania na rządy, zwłaszcza
w momentach konfliktów czy kryzysów (gwarancje konstytucyjne). W rzadkich wypadkach jest to również władza współrządzenia (demokracja bezpośrednia).
ĆWICZENIA nr 3 18.03.2011 r.
Ewolucja terminu państwo
Polis – w starożytnej Grecji – państwa - miasta. Podmiotem władzy w polis był lud.
Civitas – w starożytnym Rzymie – państwo pojmowane jako gmina obywatelska.
Respublica – szersza wspólnota ludzka, rzecz publiczna, wspólna.
Imperium –rozprzestrzenianie się terytorialne powiązane ze zmianami dotyczącymi prawa, kultury, władzy, administracji.
Regno – w średniowieczu królestwo ściśle powiązane z władcą.
Status – określenie państwa jako pewnego dobra, bytu suwerennego o charakterze publiczno-prawnym.
Próby definiowania państwa
Arystoteles
Państwo jest wspólnotą równych, mającą na celu możliwie doskonałe życie, zdolna do samowystarczalności, powstała dla osiągnięcia jakiegoś dobra. Najważniejsza wspólnota to rodzina i dom. Człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie.
Jerzy Jellinek, trójelementowa definicja państwa
Państwo to wyposażona we władzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi. To instytucja (organizacja), która musi posiadać trzy zespolone ze sobą elementy (składniki konstytutywne państwa): władzę najwyższą (suwerenną), ludność i terytorium. Podstawą funkcjonowania państwa jest prawo.
Leon Petrażycki
Państwo może funkcjonować, ponieważ rezyduje w psychice ludzi w postaci projekcji emocjonalnych, które polegają na tym, że u jednych ludzi występuje przeświadczenie, że należy się im posłuch ze strony społeczeństwa, przysługuje im prawo rozkazywania, u innych natomiast, podwładnych, występuje przeświadczenie o konieczności podporządkowywania się rządzącym.
H. Kelsen
Państwo to całość porządku prawnego, system norm prawnych.
Czesław Znamierowski
Państwo to organizacja władcza niezbędna dla społeczności o większej liczbie członków, żyjących na większym terytorium podporządkowanym wspólnocie. Celem państwa jest obrona członków tej grupy oraz utrzymanie porządku wewnętrznego. Państwo jest grupą o strukturze niejednolitej – są
w niej rządzący i rządzeni.
Państwo to globalna, terytorialna, przymusowa, hierarchiczna i suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa.
Organizacja - zasadniczy cel to sprawowanie władzy, rządzenie ludźmi, kierowanie społeczeństwem lub jego częścią
Globalna – obejmuje całe społeczeństwo danego kraju, skupia wszystkie klasy, warstwy i grupy społeczne
Terytorialna – związane jest z określonym obszarem
Przymusowa – przynależność do państwa ma charakter niedobrowolny; przymus państwowy ma charakter skupiony, sformalizowany i legalny
Hierarchiczna – opiera się na działaniu rozbudowanego aparatu władzy państwowej o wielopiętrowej strukturze
Suwerenna – wew.: wszystkie podmioty znajdujące się na terytorium państwa muszą podporządkować się jego decyzjom i działaniom; zew.: stosunki międzynarodowe z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oparte są na zasadzie równorzędności
Koncepcje genezy państwa:
rozróżniająca
teorie, w których traktuje się państwo jako twór istniejący wiecznie, co wyraża się w tezie
ubi societas, ibi civitas (gdzie społeczeństwo, tam państwo), np. teorie teistyczne, teorie powstania państwa w drodze naturalnego rozwoju
teorie, w których traktuje się państwo jako twór historyczny, powstały na określonym etapie historycznego rozwoju społeczeństwa, co zakłada istnienie okresu przedpaństwowego, np. teorie umowy społecznej, teorie podboju i przemocy, rozwarstwienia klasowego)
wyróżniająca
teorie wskazujące na zewnętrzne (heterogeniczne) przyczyny powstania państwa, np. teorie teistyczne, teorie podboju i przemocy
teorie wskazujące na wewnętrzne (autogeniczne) przyczyny powstania państwa, np. teorie powstania państwa w drodze naturalnego rozwoju, teorie umowy społecznej, teorie rozwarstwienia klasowego)
Koncepcje teistyczne wiążą powstanie państwa z działaniem (zachowaniem, wolą) istoty nadprzyrodzonej
Paweł z Tarsu, Augustyn – każda władza państwowa pochodzi od Boga
Św. Tomasz z Akwinu – od Boga pochodzi zasad (idea) władzy, każde istniejące państwo jest dziełem ludzi.
Koncepcje powstania państwa w drodze naturalnego rozwoju (Arystoteles)
Kształtowanie państwa od mniejszych wspólnot (rodzina, ród, społeczność sąsiedzka), które nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka do wspólnoty państwowej.
Koncepcje umowy społecznej (J. J. Rousseau)
Powstanie państwa, jako zjawiska historycznego, uwarunkowane było czynnikami społecznymi
o charakterze wewnętrznym, zaistniałymi w trakcie rozwoju pierwotnej wspólnoty, gdy wyczerpały się możliwości trwania w stanie dotychczasowy i pojawiły się inne potrzeby.
Koncepcje podboju i przemocy (L. Gumplowicz, K. Kautsky)
Państwo powstało jako rezultat podboju jednych ludów przez inne i stosowania przemocy przez zwycięzców wobec zwyciężonych w celu uniknięcia buntu czy przeciwstawiania się najeźdźcy.
Koncepcje rozwarstwienia klasowego (L. H. Morgan. F. Engels)
Powstanie państwa było wynikiem szeregu wewnętrznych przeobrażeń, przede wszystkim ekonomicznych, jakie dokonały się we wcześniej jednorodnych społecznie, politycznie
i ekonomicznie społecznościach rodowo-plemiennych wspólnoty pierwotnej.
Sposoby powstawania państw współczesnych:
wyzwolenie się narodu z zależności od innego narodu zorganizowanego w państwo, zwłaszcza w drodze dekolonizacji , np. państwa Azji i Afryki
oderwanie części terytorium określonego państwa i utworzenie na nim nowego państwa,
np. Bangladesz
podział państwa na kilka nowych państw, np. Austro-Węgry
połączenie się kilku organizmów państwowych w jeden, np. Zjednoczona Republika Federalna Niemiec
utworzenie nowego państwa na podstawie aktu prawa międzynarodowego, np. Izreal
Następne zajęcia -> Przeczytać rozdział II