System prawa

Pojęcie i rodzaje systemów

• System = całość złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów

• Systemy możemy podzielić ze względu na:

1. Genezę systemu

• Systemy naturalne → powstają bez ignerencji człowieka, siłami samej natury

• Systemy sztuczne → dziełem człowieka; powstają z góry przyjętego planu dla osiągnięcia celów

2. Cechy elementów składających się na dany system i więzi, które elementy te łączą ze sobą w całość

• Systemy realne → składają się z realnie istniejących obiektów (np. las, samochód)

• Systemy pojęciowe (nominalne) → elementami tych systemów są twory kulturowe: wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne

Elementy systemu prawa i związki między nimi

• Elementami systemu prawa pozytywnego są normy prawne

• Związki łączące normy prawne jako elementy systemu prawa mogą mieć charakter:

1. Treściowe → polegają na:

1. Istnieniu powiązań logicznych między normami

2. Istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu

3. Jednolitości pojęć języka prawnego

4. Wprowadzeniu do tekstów aktów normatywnych licznych przepisów odsyłających

• Analizujemy wszystkie skladniki systemu w perspektywie poziomej

2. Związki wynikające z hierarchii norm

• Prowadzą do przyjęcia, że normy stanowione przez organ państwa wyżej usytuowany w hierarchii organów mają wyższą moc obowiązywania

• Normy ustawione przez organy niżej położone w tej hierarchii nie mogą być sprzeczne z normami o wyższej mocy

3. Związki wynikające z relacji formalnych

• Tworzenie norm jest aktem, który będzie skuteczny, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur

Zróżnicowanie systemu prawa jako efekt procesu historycznego

• Prawo pozytywne jest podzielone na gałęzie

• Pierwotne prawo (rzymskie) podzielilo się na:

1. Publiczne = prawem odnoszącym się do interesu państwa; reguluje stosunki między państwem a obywatelem (prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe)

2. Prywatne = prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek; reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami głownie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp. (prawo cywilne, handlowe, rodzinne)

System prawa kontynentalnego (romańsko-germańskie) Wpływ prawa rzymskiego, doktryny pozytywizmu prawniczego

System common law (prawo anglosaskie)

Zasada wyłączności a zdecydowanej dominancji prawa stanowionego jako źródła prawa → kult ustawy Prymat ustawy oznacza zakaz tworzenia prawa przez sądy, które zajmują się wyłącznie stosowaniem prawa Minimalizowana rola innych postaci prawa → zwyczajowego, kanonicznego, naturalnego Skoro prawotwórstwo polega na uchwalaniu ustaw i stanowieniu innych aktów normatywnych; prawo jest systemem tworzonym racjonalnie, powinno być niesprzecznym wewnętrznie Najbardziej doskonałą formą jest kodeks = ustawa, która w sposób całościowy i wyczerpujący reguluje określoną dziedzinę życia społecznego

Prawo to mozaika różnych typów prawa: stanowionego, sędziowskiego (precedensowe), zwyczajowego (powszechne) Prawu stanowionemu przysługuje prymat, ale nie wyłączność Istotną rolę odgrywają sądy, które w swoich orzeczeniach formułują ogólne i abstrakcyjne reguły postępowania mogące być podstawą dalszych orzeczeń System prawa nie jest w pelni racjonalny, spójny i pozbawiony luk → większą rolę odgrywają prywatne umowy (kontrakty), zastępujące regulacje kodeksowe

Podział prawa na galęzie

• Podstawy podziału:

1. Charakter stosunków społecznych, które prawo reguluje (przedmiot regulacji)

→ prawo publiczne (konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne materialne, procesowe)

→ prawo prywatne (cywilne, handlowe, rodzinne)

2. Podmiot regulacji → kogo prawo dotyczy

3. Zakres terytorialny regulacji

→ prawo o zasięgu ogólnopaństwowym, tworzone przez naczelne i centralne organy państwa (parlament, rząd, ministrowie)

→ prawo o zasięgu lokalnym (prawo miejscowe)

• Kryterium metody regulacji:

1. Prawnocywilna

2. Prawnoadministracyjna

3. Prawnokarna

• Zasady prawa cywilnego materialnego:

• Rowności stron

• Ochrony własności

• Swobody umów

• Wykonywania praw podmiotowych

• Ochrony działających w dobrej wierze

• Ochrony praw nabytych

• Ochrony dóbr osobistych

• Zasady prawa karnego materialnego:

• Praworządności → nie ma przestępstwa ani kary bez ustawy

• Humanizmu
  → przyjęcie zasady subsydiarności prawa karnego wobec innych uregulowań prawnych

• Sądowego wymiaru kary sprawiedliwej

• In dubio pro reo → nakaz interpretowania wątpliwości na korzyść oskarżonego




• Prawo wewnętrzne x

• Prawo międzynarodowe publiczne

• Powstaje jako produkt stosunków między suwerennymi państwami i innymi podmiotami obrotu międzynarodowego w formie umów i zwyczaju

• Nie zna zwierzchności jednych podmiotów w stosunku do innych → zasadniczą formą regulacji są normy dyspozytywne

• Nie posługuje się sankcjami → sankcje wynikają z dobrowolnie zawartych umów przez suwerenne podmioty

• Prawo międzynarodowe skutkuje w stosunkach wewnętrznych państw, które to prawo uznają

• Prawo wspólnotowe = tworzone początkowo w ramach Wspólnot Europejskich a następnie Unii Europejskiej

• Prawo prywatne międzynarodowe = stosowanie obcego prawa w stosunkach wewnętrznych danego państwa

Zasada niesprzeczności norm i reguły kolizyjne

• Rodzaje sprzeczności norm:

• Sprzeczności logiczne → występują w trzech postaciach:

Adresat A, norma N → w warunkach określonych przez hipotezę tej normy nakazuje czynić to, co norma N w tych samych warunkach i temu samemu adresatowi czynić zakazuje → wykłuczone

Adresatowi A norma N1 w warunkach określonych przez hipotezę tej normy nakazuje czynić to, co norma N2 w tych samych warunkach, temu samemu adresatowi dozwala czynić → gdy adresat zachowa się w sposób inny niż nakazany przez normę N1

Adresatowi A norma N1 zakazuje czynić to, co norma N2 w tych samych warunkach dozwala

• Przeciwieństwa logiczne

• Dwie lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są nie możliwe do jednoczesnego zrealizowania

• Sprzeczności prakseologiczne

• Zachowanie zgodne z jedną normą unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą

• Normy syzyfowe „otwórz drzwi, jeśli są zamknięte”

• Reguły kolizyjne pozwalające na usuwanie sprzeczności norm w systemie prawa pozytywnego:

1. Reguła kolizyjna porządku hierarchiznego → norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę niższego rzędu

2. Reguła kolizyjna porządku czasowego → norma póżniejsza uchyla normę wcześniejszą

3. Reguła porządku treściowego → norma szczególna uchyla ogólną

Zupełność systemu prawa. Luki w prawie

• Luka w prawie = taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie twierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony

• Gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy uregulowałby

• Może wystąpić gdy:

• Ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyrażniej zapowiedzi (swoiste luki w prawie)

• Pomino zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię (techniczne luki w prawie)

→ luki konstrukcyjne

• Luki aksjologiczne = ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować, w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi założeniami aksjologicznymi

• Luki logiczne = wynikają z istnienia sprzeczności norm

3

---