Pojęcie i funkcja prawa

Idea ładu społecznego i wizje prawa

• Filozofia starożytna → wiara, że porządek spraw ludzkich ma charakter naturalny → jest częścią ładu istniejącego w całym wszechświecie

• Sofiści → racjonalizacja idealów politycznych → ustroje społeczne są wyłącznie wytworem człowieka

• 2 porzadki prawne - naturalne, państwowe

• Rzymskie czasy

• Paremie = reguły prawa i rozumowania prawniczy, sprawiedliwości oraz obyczaju

• Prawo pozytywne = obowiązujący tu i teraz z mocy ustanowienia lub uznania przez legalną władzę publiczną

• Znaczenie wzrosło w XIX wieku wraz z dominacją doktryny politycznej liberalizmu

• Za podstawowy instrument władzy uznano prawo pozytywne

• Samodzielny, precyzyjny zespół reguł postępowania

• Oslabiał ideę powszechnego, naturalnego ładu społecznego

• Pytanie „czym jest prawo?” →4 kierunki:

1. Pozytywistyczny

• Prawo jest zespół norm ustanowionych i chronionych (sankcjonowanych) przez państwo posługujące się środkami przymusu

• Poszukiwał prawa, które jest dostępne badaniu empirycznemu

• Normy prawne mają 3 podstawowe cechy, dzięki którym prawo pozytywne jako zbiór przepisów ludzkiego postępowania różni się od norm religii, moralności i obyczajów:

1. Dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie → kontroli władzy publicznej są poddane tylko czyny → tak długo jak czyny człowieka nie godzą w wolność i dobra innego człowieka, prawo pozwala obywatelowi cieszyć się jego własną wolnością

2. Mają szczególną genezę → są ustanawiane przez uznany wobec ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet → podmiot ten jest suwerenem

3. Przestrzeganie tego prawa zagwarantowane jest przez przymus, którym może posługiwać się władza publiczna

• Koncepcja prawa jako rozkazu suwerena

4. Prawo składa się z wielu elementarnych norm → tworzą uporządkowaną całość = SYSTEM PRAWA, z którego za pomocą logicznych wnioskowań można w każdym indywidualnym przypadku wyprowadzić właściwą decyzję władczą

5. W krajach Europy porządek prawny przyjmuje wyłącznie postać prawa stanowionego = prawa tworzonego przez sędziów; jedynym źródłem prawa jest ustawa lub prawodawsto delegowane

6. Nie ma koniecznego związku między prawem i moralnością

• Polska myśl prawnicza w II połowie XX wieku

• Dominacja doktryny marksizmu-leninizmu

• prawo to zespół norm ustanowionych lub uznanych oraz sankcjonowanych przez władzę państwową

• państwo jest nadal uważane za głównego twórcę prawa, ale role i wspólnoty międzynarodowej, Unię Europejskiej, wspólnot regionalnych, korporacji zawodowych

• system prawa nie tylko z norm przypominających wojskowe rozkazy, lecz również z innych wzorców: np. z zasad, reguł sensu, standardów etycznych...

• system prawa nie zawsze jest kompletny i niesprzeczny wewnętrznie, stosowanie prawa nie podlega więc wyłącznie na prostym odnoszeniu ogólnej reguły do konkretnego przypadku

• separacja prawa i moralności nie jest tak bezwzgłędna → prawo jest tworzone i stosowane przez instytucje a te urzeczywistniają rozmaite wartości i ideały

• Prawnonaturalny

• Prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań

• Ludzie są związani także prawem naturalnym, normami i ideały nie będącymi wytworem ludzkiego stanowienia

• Charakterystyka prawa naturalnego:

1. Prawo naturalne wywodzi się z woli Boga

2. Prawo naturalne stanowi wzór , który prawo pozytywne powinno naśladować i urzeczywistniać, jest idealem dobrego prawa, sednem sprawiedliwości

3. W przypadku sprzeczności między nakazem prawa naturalnego i prawem pozytywnym , prawo naturalne ma pierwszeństwo

• Prawo natury o zmiennej treści → związane z myślą filozoficzną Kanta

• Prawo naturalne nie ma treści raz na zawsze i z góry danej, lecz jest zespołem zmiennych historycznie, będących wytworem ludzkiego intelektu

• Realistyczny

• Nieuzasadniona wiara w moc sprawcą tekstów prawnych

• Inspiracje w naukach o psychice człowieka

• Istota prawa są ludzkie przeżycia, emocje, które są rzeczywistymi pobudkami naszego postępowania

• Inspiracje w socjologii

• Istota prawa w zachowaniach ludzi

• Koncentracja na działaniu prawa

• Inne niepozytywistyczne teorie prawa

• Teorie argumentacji, komunikacji społecznej, hermeneutykę prawniczą

• Koncentrują się na procesie, jakim jest tworzenie i ustalenie znaczenia tekstów

• Normy prawa kształtują się w procesie dyskursu (dialogu), w którym uczestniczą:

• Oficjalny autor (parlament) tekstu aktu normatywnego (ustawy)

• Jego fachowi wykonawcy (sędziowie, adwokaci)

• Ostateczni użytkownicy prawa (obywatele)

• Przedstawiciele nauki prawa

• Publicyści, politycy

Prawo w znaczeniu prawniczym

• Podstawowym źródłem prawa są decyzje organów władzy publicznej przybierające postać ogólnych i abstrakcyjnych norm

• Każdy winny jest posłuszeństwo wobec tych norm

• Indywidualny sprzeciw uzasadniony religijnie i moralnie nie może usprawiedliwiać niepodporządkowania się prawu

→ skladniki pozytywistycznego dziedzictwa

• Prawo w znaczeniu prawniczym = prawo jako zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo

Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywność prawa

• Prawo jest zjawiskiem społecznym:

• Pojawia się tylko wówczas , gdy podejmujemy się wyznaczania sposobów zachowania jednostek ludzkich w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej

• Prawo nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego, chyba że te stosunki mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne

• Prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym zasięgu społecznym, ma je chronić i urzeczywistniać

• Prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego, toczącego się w ramach grup społecznych

• Prawo jest formulowane i bronione przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji

• Relne instnienie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa

• Naczelna cecha prawa: normatywny charakter

• Prawem są normy

• Pewne wzory zachowań uznaje się za powinne, obowiązujące

• Źródłem stanów faktycznych np. poczucia powinności

• Prawo ma charakter perswazyjny = wychowawczy

• Posłuch obywatela jest rezultatem dokonanego przez niego względnie swobodnego wyboru

• Posłuch wobec prawa może wynikać z:

• Szacunku dla prawa jako takiego (postawą legalistyczną)

• Chęci uzyskania jakichś korzyści lub uniknięcia kar (postawa oportunistyczna)

• Z chęci naśladowania zachowań innych osób lub dostosowanie się do nich (postawa konformistyczna)

• Perswazyjność prawa oznacza i to, że faktycznie możliwe jest niepodporządkowanie się normom

Funkcje prawa

• „cel” = postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty, dzięki podjęciu określonych czynności, ustanowieniu norm

• „funkcja” = rzeczywisty skutek obiektywny, rezultat istnienia

• Skutek (rezultat) = zaplanowany, oczekiwany

• Funkcje:

• Stabilizacyjna = skutkiem działania prawa jest utrwalanie istniejącego ładu politycznego

• Dynamizacyjna = promowanie zmian

• Ochronna = prawo wspiera rozmaite wartości istotne ze społecznego puktu widzenia

• Organizacyjna = tworzenie instytucjonalnych waruków życia

• Represyjna = prawo działa przez obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm

• Wychowawcza = wyrabia w adresatach norm trwałe przekonania, skłonności i nawyki

• Kontrolna = rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań ludzkich społecznej kontroli

• Dystrybutywna = prawo przyczynia się do rozdziału dóbr i ciężarów

• Regulacja konfliktów = rezultatem działania prawa jest rozstrzyganie sporów między ludźmi

Wieloznaczność terminu „prawo”

• Materialne = ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień

• Np. prawo karne materialne, prawo cywilne materialne

• Formalne = określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stostowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym

• Postępowanie jest regulowane przez akty normatywne

• Przedmiotowe = ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego tu i teraz, jak też obowiązującego dawniej

• „prawo europejskie”, „zwyczajowe prawo francuskie”, „prawo rzymskie czasów pryncypatu”

• Podmiotowe = zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach

• „prawo obywatelskie”, „prawo własności”




4

---