Stosunki prawne

Pojęcie stosunku prawnego - Stosunki prawne są rodzajem stosunków społecznych uregulowanym przez normy prawne. Pojęcie to opisuje zależności między podmiotami prawa

Powstanie, zmiana i ustanie stosunku prawnego

• Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie i wygasają (ustają) na skutek faktów prawnych

• Fakty prawne:

• Zdarzenia - wydarzenia niezależne od woli ludzkiej

• Zachowania - wydarzenia zależne od woli ludzkiej

• Czynności konwencjonalne

• Czynności prawne - wymagają oświadczenia woli i zmierzają do wywołania skutków prawnych; podejmowane przez osoby fizyczne lub prawne

• Akty tworzenia prawa - czynności władcze organów władzy publicznej; przebieg musi być w pełni zgodny z normatywnym wzorcem

• Akty stosowania prawa - czynności władcze organów władzy publicznej; przebieg musi być w pełni zgodny z normatywnym wzorcem

• Czyny

• Zgodne z prawem - nakazane lub dozwolone

• Niedozwolone - przestępstwa, wykroczenia, delikty prawa cywilnego

• Oświadczenie woli - przekazanie innej osobie komunikatu w jakiejkolwiek formie (byle dostatecznie jasne i skuteczne), że chce się ustanowić, znieść lub zmienić pewien stosunek prawny

• Elementy stosunku prawnego to:

• Podmiot

• Przedmiot

• Treść

Podmioty (strony) stosunku prawnego - osoby (adresaci norm regulujących ów stosunek), które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego

• Podmioty stosunków prawnych w prawie konstytucyjnym - np. państwo, organy władzy, jednostki samorządu teryt. i ich organy, naród, obywatele w różnych rolach

• Podmioty stosunków prawnych w prawie administracyjnym - organy państwa i samorządów, obywatele w różnych rolach, cudzoziemcy, instytucje

• Podmioty stosunków prawnych w prawie karnym - państwo reprezentowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, sprawcy czynów

• Podmioty stosunków prawnych w prawie cywilnym - osoby fizyczne i osoby prawne, ułomne osoby prawne

• Osoby fizyczne - każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci

• Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków; możność uczestniczenia w stosunkach prawnych; ma ją każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci; nie można jej ograniczyć ani odebrać; pewne elementy zdolności prawnej ma niekiedy dziecko poczęte, lecz nienarodzone (nasciturus)

• Zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań; pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie, które nie są częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione

• Osoby, które ukończyły 13 lat lub osoby częściowo ubezwłasnowolnione dysponują ograniczoną zdolnością do czynności prawnych; czynności prawne za nie dokonują przedstawiciele prawni

• Czynność dokonana przez osobę całkowicie pozbawioną zdolności do czynności prawnych (poniżej 13 lat lub całkowicie ubezwłasnowolniona) jest z mocy prawa nieważna, chyba że jest to umowa powszechnie zawierana w drobnych bieżących sprawach życia codziennego oraz taka osoba nie została rażąco pokrzywdzona

• Osoby prawne - twór prawny powstały na podstawie i zgodnie z KC lub innych przepisów; zwykle dysponuje pewnym majątkiem; działa przez swoje organy

• Podział osób prawnych (w praktyce zaciera się):

• Zrzeszenia - dla ich istnienia potrzebne jest zgrupowanie pewnej liczby osób fizycznych

• Zakłady - dla ich istnienia potrzebne jest zgrupowanie pewnego majątku

• Tryby powstawania osób prawnych:

• Rejestrowy - osobowość prawna jest uzyskiwana po wpisaniu do odpowiedniego rejestru (KRS) na podstawie decyzji sądu

• Ustawowy (erekcyjny) - osoba prawna powstaje i otrzymuje osobowość prawną na mocy ustawy

• Notyfikacyjny - warunkiem uzyskania osobowości prawnej jest powiadomienie (notyfikacja) odpowiednich władz państwowych; obecnie upodabnia się do rejestrowego

• Jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną - tzw. ułomne osoby prawne

• Osobowość prawna - posiadanie przez osobę prawną zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych

• Państwo posiada osobowość prawną pod postacią Skarbu Państwa, organy państwa osobowości prawnej nie mają

• Jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną

• Obrót prawny = nawiązywanie, kształtowanie i rozwiązywanie treści stosunków prawnych

Przedmiot i treść stosunku prawnego

• Przedmiotu stosunku prawnego dot. uprawnienia i obowiązki stron; mogą nim być:

• Określone zachowanie

• Przedmiot materialny (majątkowy)

• Prawa np. osobiste

• Treść stosunku prawnego - uprawnienia i obowiązki stron (podmiotów); zwykle są rozłożone między wszystkie podmioty stosunku prawnego; z reguły uprawnieniu jednej strony odpowiada obowiązek drugiej

Rodzaje stosunków prawnych

• Podział ze względu na metodę regulacji prawnej

• Stosunki cywilnoprawne - cechy:

• Strony są równorzędne

• Nawiązanie stosunków jest bardzo często dobrowolne

• Przedmiot i treść stosunków (z wyjątkiem tych, do których odnoszą się normy bezwzględnie obowiązujące) są swobodnie określane przez strony

• Sankcje - nieważności i egzekucyjna

• Stosunki prawnoadministracyjne - cechy:

• Strony nie są równorzędne - państwo reprezentowane przez któryś ze swych organów zajmuje pozycję władczą

• Zawiązanie stosunku prawnego - dobrowolne dla jednej lub obu stron lub wynikające z jednostronnej decyzji organu lub z mocy prawa

• Przedmiot i treść określane są przez normy bezwzględnie obowiązujące

• Sankcje - egzekucyjna, rzadziej nieważności

• Stosunki prawnokarne - cechy:

• Nawiązywane są w wyniku popełnienia przez indywidualnego sprawcę czynu zabronionego

• Stroną stosunku jest sprawca i państwo za pośrednictwem kompetentnych organów, w mniejszym stopniu pokrzywdzony

• Położenie prawne stron wyznaczają normy bezwzględnie obowiązujące

• Sankcje - karne, posiłkowo egzekucyjne

• Podział ze względu na liczbę uczestniczących podmiotów:

• Stosunki dwustronne

• Stosunki wielostronne - występuje więcej niż dwu uczestników; często otwarte na nowych uczestników

• Podział ze względu na „stopień aktualizacji” podmiotu (aktualizacja = możliwość wskazania tożsamości podmiotu)

• Stosunki dwustronnie zindywidualizowane - można wskazać tożsamość wszystkich stron; mogą powstać, ustać lub zmienić się tylko w wyniku działań obu podmiotów; rzadko tylko jednego z nich

• Stosunki jednostronnie zindywidualizowane - można wskazać tożsamość tylko jednej strony, inne podmioty występują anonimowo; (np. własność)

• Stosunki obustronnie niezindywidualizowane (abstrakcyjne) - żaden podmiot nie jest znany co do tożsamości (np. konstytucyjny obowiązek przestrzegania prawa dot. wszystkich)

1

---