SEMESTR LETNI

WYKŁAD I - 19.02

Filary edukacji w EU
Uczyć się aby: wiedzieć (I), działać (II), żyć wspólnie (III), być (IV).

I. Aby zdobywać narzędzia rozumienia
- "Uczyć się uczyć, by móc korzystać z możliwości jakie stwarza edukacja przez całe życie"
- Łączyć kulturę ogólną, dostatecznie rozległą, z możliwością zagłębienia niewielkiej liczby przedmiotu.

Wiedza zakłada w pierwszej kolejności naukę uczenia się przez ćwiczenie.
- Uwagi (chroni przed mediatyzowaniem informacji "zapping").
- Pamięci (która jest antidotum za zalew migawkowych informacji).
- Myślenia (które winno przebiegać według reguły "od konkretu do abstrakcji i vice versa).

Wiedza
- materia złożona i stale ewoluująca
- środek poznania świata
- ułatwia komunikację międzyludzką
- konieczna do godnego życia
- podstawa rozwoju zdolności zawodowych
- wąsko specjalistyczna nie może być pozbawiona kontaktu z kulturą ogólną
- wąsko specjalistyczna zawęża horyzonty intelektualne
- ogólna sprzyja oparciu się człowieka na różne obszary wiedzy

Wszechdyscyplinarność
- staje się złudzeniem
- powoduje encyklopedyczne i kodyfikowane gromadzenie wiadomości

Należy dążyć do poznania różnych źródeł wiedzy.

II. "Aby móc oddziaływać na swoje środowisko"

W celu zdobywania nie tylko kwalifikacji zawodowych, ale też kompetencji. (Różnica między kwalifikacjami, a kompetencjami).

III. "Aby uczestniczyć i współpracować z innymi na wszystkich płaszczyznach życia ludzkiego".

"Dążyć do pełnego zrozumienia "innego" i dostrzegania współzależności, realizować wspólne projekty i uczyć się regulowania konfliktów z poszanowaniem wartości pluralizmu, wzajemnego zrozumienia i pokoju" (J. Delors s. 98)

Konflikty przejawiają się w różnorodnych postawach
- totalitaryzm
- wojny terytorialne i religijne
- wojny etniczne i gospodarcze
- napięcie między biednymi a bogatymi
- konkurencja

Źródłem konfliktów są:
- brak wspólnych celów i planów
- dążeń do dobra wspólnego
- wspólnych naczelnych wartości lub lekceważenie ich
własnej tożsamości lub sprzeniewierzania się

Tożsamość to ciągłość bycia sobą, czyli odkrywanie własnego "ja", które pomaga człowiekowi w zmaganiu się z rzeczywistością. Własne "ja" umacnia się poprzez myślenie, wyobrażenia i uczucia, dzięki którym człowiek wyraża pragnienie bycia, wyraża swój wysiłek istnienia.

Kształtowanie tożsamości
- samorozumienie
- samoocenę
- samoakceptację
- samorealizację

Kreatorzy i realizatorzy reform edukacji

Etiologia reform edukacji

kryzys > transformacja integracja globalizacja

Kreatorzy reform edukacyjnych

Kreatorzy - autorzy
elity gospodarcze, eksperci, futurolodzy, uczeni, politycy

Kreatorzy - realizatorzy
nauczyciele, rodzice, samorządy, władze publiczne

Zasady wdrażania reform edukacyjnych
- realności - autentyczność, pragmatyczność, prognostyczność
- komplementarności - uzupełnienie, dopełnienie
- akceptacji - uznania, dialog, negocjacja
- wiarygodności - sens, rzetelność, bezstronność

WYKŁAD II - 05.03

Pedagogika = nauki pedagogiczne

Struktura nauk pedagogicznych
- Obszar nauk podstawowych (teoretycznych)
- Obszar nauk praktycznych

Teoria wychowania
potoczne i naukowe teorie wychowania

Teoria nie ma jednoznacznej definicji - poszukać!

- Potoczne teorie wychowania - (każdy tworzy swoje teorie wychowania - bez względu na kwalifikacje, kompetencje - tworzy babcia, mama, itd.) to pewien rodzaj zdroworozsądkowej, osobistej wiedzy o wychowaniu, którą nabywa i posiada każdy człowiek z racji tego, że jest częścią, uczestnikiem i współtwórcą rzeczywistości społecznej

- Naukowe teorie wychowania - (musi spełniać pewne warunki i przestrzegać pewnych reguł) to niezaksjomatyzowana*, jedna z podstawowych subdyscyplin nauk pedagogicznych a jej przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna, uporządkowana wiedza o wychowaniu, jako o bycie społecznym.
* nie ma w tych teoriach żadnych pewników - są dalekie od stanowienia praw (musi mieć logiczne uporządkowanie)

Teoria wychowania - to jedna z podstawowych subdyscyplin nauk pedagogicznych, która zajmuje się poznaniem, badaniem, opisywaniem, wyjaśnianiem, interpretowaniem tej części rzeczywistości społecznej, którą nazywa się wychowaniem. (chcąc ją poznać, trzeba poznać jej struktury)

1. Metodologiczne podstawy teorii wychowania
(Metodologia - nauka mówiąca o sposobach badania)
- Co jest przedmiotem badań? - przedmiot (1)
Przedmiotem badań jest wychowanie ( nie mamy uniwersalnej definicji wychowania). Szukanie odpowiedzi na pytanie - co to jest wychowanie (wpływ, oddziaływanie, kształtowanie, wspomaganie człowieka w rozwoju).
Wychowanie - byt społeczny, który polega na relacjach między podmiotem wychowującym, a wychowywanym. Podmiot wychowujący kieruje się powszechnie uznanym dobrem.

Jeśli jest określony przedmiot badań, staramy się wywnioskować pytania - problemy (2)
Problem badawczy możemy sformułować, kiedy posiadamy jakąś wiedzę. Formułujemy go w formie pytania, ale nie każde pytanie jest problemem. Najczęściej stawiamy pytania dopełnienia (mamy możliwość uzupełnienia), rozstrzygnięcia (tak/nie)

Kiedy mamy problem, musimy się zastanowić, jak go rozwiązać -->

Metody (3) (sposoby) - "ten problem można rozwiązać stosując takie techniki, a w ramach techniki narzędzia"

Kiedy metody pomogą nam rozwiązać problem -->

Twierdzenia, sądy, wnioski (4)

2. Teleologia wychowania

Ideał wychowania (1) - coś do czego mamy zmierzać, konstrukt do którego mamy zmierzać, ideał tkwi w naszych głowach, nie ma jednego ideału, ideał nie jest osiągalny, wtedy przestaje być ideałem.

Cele (2)

Opiera się wychowanie na pewnych treściach (3)

Realizuje się pewne treści i zadania (4). Odnosi się do antropologii filozoficznej, kim jest człowiek, jaka jest jego rola, miejsce; etyka.

3. Technologia wychowania

Jak nauczyciel powinien postępować?
Powinien kierować się zasadami (1) (zasady wychowania są tak samo podobne do zasad ruchu drogowego - kompleks ukierunkowujący postępowanie nauczyciela, postępowanie jest szersze. Zasady - jak postępować, jak jechać, gdzie skręcić, nie uchronią przed wypadkiem, ustalamy normy czym się kierować, ale nawet najlepsze intencje nie dają nam gwarancji). Zasada to teoretyczne ukierunkowanie.

Formy (2) (to nie są "takie zasady", forma to nadawanie kształtu, skoro chcemy, żeby forma była kształtem - w miarę jednorodne, zbliżone do siebie sytuacje, które pozwalają nam na realizację jakiegoś celu i zadanie z tego celu wynikające). Formę określają trzy podstawowe aktywności człowieka: zabawa, nauka, praca. Między nimi nie ma jakiejś granicy.

Metody wychowania (3) (sposoby, za pomoc których realizujemy pewne cele). Kiedyś były dwa rodzaje. Nagrody i kary.

Środki (4) (rzeczy, którymi posługujemy się w ramach danej metody wychowawczej). Odwołują się do socjologii wychowania, prakseologii (nauka o sprawnym i skutecznym działaniu - takie jakie ma być działanie pedagogiczne), psychologii wychowania.

Popełnianie błędów nieumyślnych przez wychowawców zawodów publicznych jest nagłaśniane. Lekarz - błąd w sztuce lekarskiej, policjant, nauczyciel - błędy wychowania --> resocjalizacja.

Struktura ogólnej teorii wychowania. (Jest jeszcze szczegółowa) Teoria o średnim zasięgu:
- teoria wychowania fizycznego
- teoria wychowania intelektualnego
- teoria wychowanie moralnego
- teoria wychowania estetycznego

Empiryczne teorie wychowania - bardzo szczegółowe - dotyczą pewnych wymiarów: teoria wychowania patriotycznego, obywatelskiego, religijnego, seksualnego, zawodowego, przez zabawę, pracę, zespół rówieśniczy.

Te wszystkie teorie, zwłaszcza empiryczne, wypierają pewne szczegółowe aspekty - dziedziny
- wychowanie w rodzinie, szkole (jako pewna warstwa jest celowe), do starości, przez starość, do/dla demokracji, wychowanie patriotyczne.

WYKLAD III - 19.03

Teoretyczne podstawy wychowania
1. Założenia ogólne
2. Struktura teorii wychowania
3. Szczegółowe teorie wychowania
4. Empiryczne teorie wychowania
5. Dziedziny wychowania
6. Uwagi dotyczące wychowania w rodzinie

Wprowadzenie do teorii wychowania w rodzinie
- Rodzina przestała być instytucją nierozerwalną i dozgonną dla jej małżonków, jedyną instytucją umożliwiającą zaspokajanie elementarnych potrzeb biologiczno-popędowych, psychicznych i kulturowo-duchowych
- Zanika tradycyjny podział na role męskie i kobiece, które decydowały o trwałości życia rodzinnego, niezmienności porządków w strukturze i hierarchii wartości oraz obowiązków i powinności przypisanych członkom rodziny
- Nastąpiło rozluźnienie więzi emocjonalnych pomiędzy członkami rodziny, wyrażające się w braku dążeń identyfikacyjnych i ekspansywnych utrzymujących poczucie przynależności do tej samej wspólnoty

Procesy wpływające na zmiany w życiu rodzinnym
- wielopostaciowe procesy globalizacyjne
- ruchliwość przestrzenna i społeczna
- procesy laicyzacyjne i sekularyzacyjne
- media wraz z wirtualnym obrazem świata

Tradycyjna rodzina przestała być wspólnotą spełniającą podstawowe funkcje
- seksualno-prokreacyjną
- gospodarczo-ekonomiczną
- socjalizacyjno-wychowawczą

Przyczyny rozkładu życia rodzinnego
- alkoholizm
- zdrada
- niezgodność charakterów
- praca zawodowa lub jej brak
- utrata środków materialnych
- zmiana orientacji seksualnej

Formy egzystencjalne współczesnych rodzin
- wielopokoleniowa rodzina przekształca się w rodzinę nuklearną
- spada ogólna liczba zawartych związków małżeńskich
- przybywa rodzin dysfunkcjonalnych - nie wszystkie funkcje we właściwy sposób są wypełniane
- narasta zjawisko niewydolności wychowawczych
- młodzi opóźniają decyzję o zawarciu związku małżeńskiego i założeniu rodziny
- narasta zjawisko bezpłodności
- powszechne staje się samotne rodzicielstwo
- rodzi się coraz więcej pozamałżeńskich dzieci
-wzrasta liczba adopcji dzieci przez osoby samotne
- pojawia się zjawisko "zastępczych" czy "biologicznych" matek - tzw. surogatki
- wzrasta liczba rozwodów, separacji oraz unieważnień sakramentu małżeństwa
- narasta zjawisko związków partnerskich, heteroseksualnych i homoseksualnych
- narasta zjawisko życia w "pojedynkę", czyli tzw. "singli"

Powyższe zmiany powodują ustawiczne i systematyczne przeobrażanie się tradycyjnej rodziny, tak w wymiarze świadomościowym, obyczajowym, moralno-etycznym, jak i prawnym raz ekonomicznym. Ich następstwem niosącym zagrożenie jest coraz wyraźniejsze rozluźnienie więzi międzyludzkich, które od zawsze traktowane były jako fundament rodziny.

Podstawowe pytania o rodzinę i ich zasadnicze wymiary
- Czy warunkiem prawidłowego funkcjonowania rodziny jest miłość łącząca poszczególne podmioty tej wspólnoty?
- Czy kwestia coraz bardzie zróżnicowanych warunków bytowych przesądza o jakości życia rodzinnego?
- Czy podstawowe normy moralne i kierowanie się nimi stanowią o jakości życia rodziny, a także o jej wychowawczej, socjalizacyjnej i edukacyjnej roli?

Rodziny alternatywne - nietradycyjne - wg A. Tofflera
- "rodziny zawodowe" - opieka i wychowanie dziecka do ustalonego roku życia
- "komuny geriatryczne" - ludzie starzy i ich samotne dorosłe dzieci
- "rodzinne agregaty" - rozwiedzieni rodzice z nowymi partnerami i ich dziećmi
- "rodzinne klasztory" - większe grupy wspólnotowe
- "małżeństwa tymczasowe" - niezobowiązujące próby wspólnego życia

WYKŁAD IV - 09.04

- Rodzina - małżeństwo - fundamenty aksjologiczne
1. Równość szansy
2. Wolność osobista
3. Indywidualizm - jako dążenie do sukcesu

- Czy wielokulturowość, pluralizm wartości, wyrachowany relatywizm moralny, są dla rodziny zagrożeniem?
- Czy i w jakim stopniu jest zagrożony rodzinny proces wychowania?
- Czy dokonujące się zmiany w pedagogice wpływają na coraz bardziej przesuwające się przekształcenia?
- Czy rodzina współczesna przestaje być "gniazdem cnót", w które powinno wyposażyć swoje potomstwo, czy powinna to robić?

WYCHOWANIE

Samowychowanie, jego struktura i prawidłowość
1. Pojęcie samowychowania
2. Proces samowychowania
3. Struktura procesu samowychowania
4. Metody kierowania samowychowaniem

Samowychowanie - to czynne ustosunkowanie się człowieka do procesu własnego rozwoju, wyrażające się świadomym kierowaniem swojego postępowania.

*Wychowanie - wspomaganie człowieka w rozwoju.

Samowychowanie jest zespołem zabiegów, jakie uczeń podejmuje w stosunku do własnej osoby w celu doskonalenia przynajmniej jednej z płaszczyzn swojej osobowości.

Właściwością procesu samowychowania jest występowanie podmiotu i przedmiotu wychowania w tej samej osobie, czyli spełnia ona w stosunku do samej siebie rolę wychowawcy i wychowanka podejmując aktywność samowychowawczą.

Aktywność samowychowawcza wyraża się w planowaniu własnego rozwoju i kierowaniu nim. Osoba będąca przedmiotem i podmiotem samowychowania sama sobie stawia wymagania, określa zadania oraz ocenia uzyskane rezultaty.

Warunkiem podjęcia aktywności samowychowawczej jest zdolność do poznawania samego/samej siebie, która wyraża się umiejętnością poszukiwania odpowiedzi na pytania - Kim jestem? Jaka jestem? Kim mogę/powinnam być?

Poznawanie samego siebie jest ciągłym procesem określania i sprawdzania siebie, narażonym na błędy i luki.

Cechami aktywności samowychowawczej są
- Potrzeba samodoskonalenia
- Samodyscyplina
- Samokontrola
- Samoocena

Struktura procesu samowychowania
Idealizacja - to akceptacje określonego ideału lub wzorca osobowego oraz wytworzenie motywu do jego realizacji we własnej osobie.
Samopoznanie - to ukształtowanie obrazu własnej osoby oraz zdawanie sobie sprawy z rozbieżności między cechami pożądanymi a posiadanymi.
Samoocena wstępna - to emocjonalne ustosunkowanie się ucznia do rozbieżności zachodzących między tym, jaki chciałby lub powinien być, a tym jaki jest w rzeczywistości.
Aspiracje perfekcjonistyczne - to ukształtowanie w sobie i przeżycie dostatecznie silnej motywacji dokonania określonych zmian we własnej osobowości.
Decyzje samorealizacyjne - to przyjęcie przez ucznia programu aktywności samowychowawczej, czyli określenie zadań i wymagań w stosunku do samego siebie na pewien okres.
Działania samowychowawcze - to podjęcie działań w zakresie określonego postępowania, które mają charakter systematyczny i stanowią obiekt kontroli zmierzającego do formowania własnej osoby.
Samoocena końcowa - to dokonanie wartościowania osiągniętego stanu w wyniku przedsięwziętej aktywności samowychowawczej.

Metody kierowania samowychowaniem (metody, którymi mam inspirować ucznia do samowychowania):

I. Metoda przybliżania uczniom ideałów i celów pracy nad sobą.
- Metody wpływu osobistego i społecznego, sugestia, perswazja, dialog.

II. Metody stymulowania uczniów do realizacji określonego programu pracy nad sobą.
- Metody wpływu sytuacyjnego: nagradzanie, karanie.

III. Metody przyswajania uczniom określonych technik pracy nad sobą.
- Metody/techniki: instruowanie, ćwiczenia, organizowanie doświadczeń, wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych.

WYKŁAD V - 23.04

Nieprawidłowości procesu wychowania cz.1
1. Pseudowychowanie
2. Dewiacje wychowawcze

Wychowanie to
- czynność
- oddziaływanie
- świadoma działalność
- urabianie jednostki
- intencjonalne kształtowanie osobowości drugiego człowieka
- współdziałanie dwóch podmiotów
- porozumiewanie się ludzi
- wspomaganie rozwoju człowieka
- współdziałanie dwóch podmiotów
- porozumiewanie się ludzi
- wspomaganie w rozwoju człowieka

Wychowanie to sui generis (szczegółowy) byt społeczny (zwrócić na to uwagę), będący wytworem przynajmniej dwóch osób, którego właściwością jest zachodząca między nimi relacja, w ramach której podmiot wychowujący kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu osiągnąć kolejne etapy dojrzałości wyrażające się dochodzeniem do własnej tożsamości.

PSEUDOWYCHOWANIE
- to przejaw przeciwieństwa, wynaturzenia, zakłamania, czy pozorności wychowania, którego istotą jest rozwój człowieka
- to te wszystkie akty, zdarzenia i procesy wychowawcze, które uzurpują sobie prawo bycia wychowaniem, a które w istocie nim nie są

Typy (rodzaje) pseudowychowania
- wychowanie nieadekwatne
*polega na nieprzystosowaniu podejmowanych działań wychowawczych do aktualnej sytuacji historycznej, kulturowo-cywilizacyjnej, do posiadanej wiedzy o życiu społecznym człowieka
*zmierza do trwania i odtwarzania rzeczywistości w niezmienionym kształcie, nie uwzględnia czynnika rozwojowego, celów perspektywicznych, nie służy procesom rozwojowym człowieka
- wychowanie fikcyjne
*polega na tworzeniu pozorności wychowawczej
* działania podmiotu wychowującego nie są tożsame z doznawaniem podmiotu wychowywanego
*cechą wychowania fikcyjnego jest brak jedności działań wychowawcy i wychowanka
- wychowanie wyobcowane
*polega na tym, że działalność wychowawcy nie trafia lub tylko ubocznie trafia do wychowanka
*podmioty wychowujący i wychowywany unikają kontaktu, stronią od siebie, oddalają się wzajemnie, odsuwają, ich "drogi się rozchodzą", nie zmierzają wspólnie do realizacji zadań wychowawczych
*nie jest skuteczne w zakresie realizacji zasadniczych celów wychowawczych
- wychowanie zawładające
*polega na wykorzystaniu nierówności, zaangażowanych w nim podmiotów, podmiot wychowujący wykorzystuje "przewagę" nad podmiotem wychowywanym
*jest świadectwem pozornej troski o wychowanka, którą sprowadzić można do zdobycia autentycznego wpływu będącego wyrazem "władzy" wychowawcy

Wychowanie dysfunkcjonalne
- wychowanie błędne
- wychowanie toksyczne
- manipulacja pedagogiczna

Wychowanie błędne
- Czym jest błąd w sztuce wychowania?
- Błąd w wychowaniu polega na tym, że podmiot wychowujący swoim postępowaniem przyczynia się do powstawania szkodliwych następstw w rozwoju podmiotu wychowywanego

Wychowanie toksyczne
- To krzywdzenie podmiotu wychowywanego na skutek przekraczania lub łamania przysługujących jemu praw
-Przyczyną jest lekceważenie uniwersalnych wartości, które stanowią źródło celów wychowawczych
- Narusza godność osoby ludzkiej podmiotu wychowywanego
- Ściśle wiąże się z przemocą w wychowaniu

Manipulacja pedagogiczna
- Polega na zreifikowaniu wychowanka, uczynienia z niego bezwolnego przedmiotu zabiegów wychowawczych
- Następstwem manipulacji pedagogicznej jest:
*konformizm wychowanka
*brak samodzielności myślenia i wrażliwości moralnej wychowanka
*niepodejmowanie przez wychowanka odpowiedzialności za własne postępowanie

DEWIACJE W WYCHOWANIU
- to odchylenie występujące w procesie wychowania
- świadome lub nieświadome odstępowanie od standardów wychowawczych

Dewiacje nieszkodliwe i szkodliwe
Nieszkodliwe
- próba oryginalności
- inność celów
- niezwykłość dążeń wychowawczych
- odstępstwo od powszechnie stosowanych sposobów i środków wychowawczych
- wybujała podmiotowość wychowanka
Szkodliwe
- alienacja wychowawcza (wychowanie wyobcowane)
- totalizm wychowawczy (wychowanie zawładające, manipulacja pedagogiczna)
- schizoidalność wychowawcza
- wychowanie przestępcze

Alienacja wychowawcza
- polega na oderwaniu wychowania od podstawowych potrzeb i dziedzin życia, itp.
- formowanie celów oderwanych od potrzeb bytowych, kulturowych, zawodowych

Totalizm wychowawczy
- polega na uprzedmiotowieniu wychowanka, czyli wychowanek staje się bezwolnym obiektem zabiegów wychowawczych
- pedagogiczny monizm systemowy, uznanie tylko jednego poglądu na wychowanie (faszyzm, komunizm, socjalizm), brak konkurencyjności i pluralizm w kwestiach dotyczących wychowania
- przeciwieństwem może być liberalizm wychowawczy

Schizoidalność wychowawcza
- brak jednoznaczności postaw, postępowania, a nawet działania podmiotu wychowującego
- wyraża się:
*"rozdwojeniem" zabiegów wychowawczych
*"dwulicowością" wychowawców
*"otępieniem" emocjonalnym wychowanka
*długotrwałą utratą zainteresowania i aktywności wychowanka
*utratą kontaktu

Wychowanie przestępcze
- to najbardziej negatywny wymiar wychowania związany z tzw. "marginesem społecznym", który polega na świadomym kształtowaniu postaw i zachowań wychowanka lekceważącego obowiązujące normy moralne, społeczne, prawne

Przyczyny pseudowychowania i dewiacji wychowawczych
- Niski poziom świadomości wychowawczej (właściwa człowieka zdolność do zdawania sobie sprawy z własnego zachowania i postępowania, jego uwarunkowań i konsekwencji)
- Niski poziom kultury pedagogicznej (przekonania i postawy prezentowane przez rodziców, nauczycieli oraz ogół społeczeństwa w zakresie wychowania - socjalizacji - edukacji, kształtowane poprzez międzypokoleniowy przekaz obyczajów i tradycji w tych zakresach oraz przez instytucje spełniające funkcje pedagogiczne i literaturę pedagogiczną)

Sposoby przeciwdziałania pseudowychowaniu i wychowaniu dewiacyjnemu
- interwencja instytucji, organizacji specjalistycznych w zakresie wspierania działań wychowawczych
- wsparcie profesjonalne poradni psychologiczno-pedagogicznej

WYKŁAD VI - 07.05

Krzywdzenie, przemoc, agresja wobec dziecka/ucznia w ujęciu pedagogicznym
1. Podstawowe pojęcia: krzywda i krzywdzenie
2. Krzywdzenie, a potrzeby człowieka
3. Formy krzywdzenia
3.1. Przemoc
3.1.1. Typy przemocy
3.1.2. Rodzaje przemocy
3.2. Agresja
4. Agresja, a przemoc
5. Czynniki sprzyjające krzywdzeniu dziecka
6. Mobbing i stalking wobec nauczycieli

Krzywda
- niesprawiedliwość (np. bezpodstawność, niesłuszność, nierówność)
- wyzysk (wykorzystywanie, unieszczęśliwianie, skrzywdzenie)
- szkoda (strata, uszczerbek, pozbawienie)
- dywersja (sabotaż, szkodnictwo)

Krzywdzić kogoś
- unieszczęśliwiać (złamać życie, zranić, upośledzić, traktować po macoszemu)
- ciemiężyć (pognębiać, prowadzić na pasku, zadręczać, znęcać się, gnoić)
- zniewolić (upadlać, gwałcić, zbydlęcić)

Krzywdzenie, to złe traktowanie drugiego człowieka (ale także zwierzęcia, które należy postrzegać jako świadome nieprzestrzeganie/łamanie zasad etycznych, którego następstwem jest poniżenie godności osoby ludzkiej oraz powodującym cierpienie psychiczne i ból fizyczny.

Krzywdzenie dziecka/ucznia jest największym zagrożeniem jego rozwoju.

Wychowanie, którym kierują i są za nie odpowiedzialni rodzice i nauczyciele, polega na wspomaganiu dziecka/ucznia w rozwoju.

Wspomaganie człowieka w jego rozwoju można analizować w aspekcie jego potrzeb.

Ich pełne zaspokojenie zapewnia optymalny rozwój dziecka/ucznia i przeciwnie - ich niezaspokojenie jest przyczyną deficytów w rozwoju.

Krzywdzenie, a potrzeby człowieka

Poziom potrzeb

Potrzeby popędowo-biologiczne	Potrzeby duchowe
1. Dążenia konserwacyjne fizjologiczne (głód, pragnienie, sen, ciepło, odpoczynek, wydalanie, poczucie bezpieczeństwa, potrzeba obrony lub ucieczki)	1. Potrzeby poznawcze intelektualne (pragnienie poznawania nowych faktów, głód wiedzy ogólnej, szukanie związków przyczyn, struktury rzeczy, tworzenie przypuszczeń i hipotez, potrzeba zrozumienia, poznawania istoty zjawisk)
2. Dążenia ekspansywne rozprzestrzenianie się (organizm rozrasta się do maksymalnych granic oraz rozmnaża się; jednostka usiłuje wspiąć się ku wyższym szczeblom hierarchii społecznej; ekspansje to także pragnienie wolności, poczucie mocy, siły, wielkości; potrzeba szacunku sprawności, niezależności, swobody, reputacji, prestiżu, pozycji społecznej, dominacji, uznania, uwagi, ważności, bycia docenianym, dążenie do euforii)	2. Potrzeby kontemplacyjno-estetyczne (poszukiwanie prawdy, chęć uchwycenia piękna, kontemplacja natury lub dzieł sztuki, tworzenie rzeczy estetycznych)
3. Dążenia identyfikacyjne samoaktualizujące (realizacja swoich możliwości: miłość, przyjaźń, współpraca, stabilność, potrzeba nowych doświadczeń, poczucie odpowiedzialności)	3. Potrzeby etyczne (poszukiwanie i zrozumienie dobra, uzyskiwanie harmonii wewnętrznej, realizacja ideałów, przeżywanie skrupułów i wyrzutów sumienia)
	4. Potrzeby mistyczno-religijne (potrzeba wyjścia poza codzienność, świętowanie, kierowanie się ku wartościom abstrakcyjnym, poznawanie sacrum)

Bez potrzeb popędowy-biologicznych nie byłoby w ogóle życia.

Bez potrzeb duchowych nie byłoby istotnych problemów ludzkich, życie stałoby się płaskie, nieludzkie.

Wyżej wymienione poziomy potrzeb w zachowaniach ludzkich nie tworzą układów.

Formy krzywdzenia
- przemoc fizyczny
- agresja psychiczny
- mobbing i stalking psychofizyczny

Według Światowej Organizacji Zdrowia (1946)
"Przemoc, to każde zamierzone i niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny lub psychiczny dziecka."

Według Rady Europy (1986)
"Przemoc, to jakikolwiek czyn lub zaniedbanie za strony jednego członka rodziny, wobec innych jej członków, które zagrażają życiu, cielesnej bądź psychicznej integralności lub wolności innego członka danej rodziny albo przeważnie szkodzą rozwojowi jego osobowości".

Przemoc, to takie działanie, zachowanie lub postępowanie, intencjonalne, które zagraża rozwojowi fizycznemu, psychicznemu i moralnemu każdego człowieka oraz ogranicza jego prawa i swobody naruszając jego podmiotowość.

Sprawcami przemocy mogą być rodzice/opiekunowie, grupy środowiskowe, państwo.

Struktura przemocy

*afekt - gniew
*zachowanie - zadawanie bólu
*intencja - wyrządzenie krzywdy

Przemoc ma charakter przestępczy, gdy:
- działaniu dorosłego lub innego sprawcy względem dziecka towarzyszy świadomość czynienia krzywdy oraz wyrządzenie szkody
pomyłka! --------> błąd!! --------> przestępstwo!!!

Typy przemocy
- przemoc bezpośrednia i pośrednia
- przemoc jako czyn bezprawny
- przemoc jako użycie siły lub zaniechanie
- przemoc fizyczna aktywna (czynna) i pasywna (bierna)

Rodzaje przemocy
- przemoc fizyczna/maltretowanie fizyczne
zmuszanie dziecka do czynów przekraczających jego możliwości fizyczne, szarpanie, kopanie, bicie, potrącanie, przypalanie
- przemoc psychiczna/emocjonalne maltretowanie
znęcanie się. odrzucenie, izolowanie, szantażowanie
- przemoc seksualna
wykorzystywanie dziecka do zaspokajania własnych potrzeb seksualnych, gwałt, kazirodztwo
- przemoc przez zaniedbywania
chroniczne niezaspokajanie potrzeb fizjologicznych i emocjonalnych, brak uwagi, wsparcia, odrzucanie normalnych życiowych doświadczeń

Agresja to względnie stała dyspozycja psychiczna człowieka, której cechą charakterystyczną są:
- niechęć (odraza, wstręt, pogarda, obrzydzenie, wrogość, nienawiść)
- napaść (zaczepka, atak, ostra krytyka, pieniactwo)
- złość (irytacja, szał, furia, awanturnictwo)

Syndrom agresywności
- samoagresja emocjonalna (niska samoocena, brak zadowolenia z siebie, brak wiary w siebie, poczucie niepokoju, lęku, bezwartościowości, kierowanie agresywnych impulsów ku sobie)
- samoagresja fizyczna (samookaleczenie się, zadawanie sobie bólu, próby samobójcze)
- wrogość wobec otoczenia (negatywny stosunek do innych osób, nadmierna podejrzliwość)
- nieuświadomione skłonności agresywne
- agresja przemieszczona
- agresja pośrednia (ośmieszanie, plotki)
- agresja słowna (krzyki, przekleństwa, złorzeczenia)
- agresja fizyczna (okrucieństwo, bestialstwo)

Pojęcie "przemoc" i "agresja" zachodzą na siebie, lecz nie są tożsame.
Agresja jest często sposobem podporządkowania osób i pełni wówczas rolę przemocy. Jednak nie zawsze musi zmierzać do podporządkowania drugiego człowieka, jak również przemoc nie musi się manifestować poprzez agresję.

Agresja może przekształcić się w przemoc, a przemoc w agresję.

Agresja staje się przemocą jeśli zaczyna być sposobem podporządkowania człowieka. Przemoc natomiast staje się agresją, jeśli sprawca nie mogąc przekształcić zachowania ofiary, stara się jej zaszkodzić.

WYKŁAD VII - 21.05

5. Czynniki i uwarunkowania sprzyjające krzywdzeniu dziecka

- Czynniki tkwiące w rodzicach
*doznawanie przemocy w dzieciństwie
*zaburzenia osobowościowe rodziców
*cechy osobowości dogmatycznej i autorytarnej
*wysoki poziom agresji i niska kontrola emocji
*zaburzenia psychiczne utrudniające relacje – rodzice-dziecko
*niski poziom intelektualny i upośledzenia umysłowe
*choroby psychiczne
*niepełnosprawność fizyczna rodziców
*niedojrzałość emocjonalna rodziców
*niska akceptacja roli rodzica
*nierealne postrzeganie dziecka
*problemy uzależnieniowe

- Czynniki tkwiące w dziecku
*skomplikowana ciąża
*dziecko niechciane
*dziecko "nie tej płci"
*dziecko chore
*dziecko niepełnosprawne umysłowo lub fizycznie
*dziecko nadwrażliwe
*dziecko sprawiające kłopoty wychowawcze
*dziecko ponad normę zdolne i inteligentne
*dziecko przypominające wyglądem lub charakterem osobę, która skrzywdziła rodzica

- Czynniki tkwiące w interakcji dziecka z rodzicami
*zaburzenia wczesnych kontaktów emocjonalnych z dzieckiem
*zaburzenia komunikacji między rodzicami a dziećmi – brak umiejętności rozpoznawania indywidualnych potrzeb dziecka
*niewłaściwe interakcje z dzieckiem - dziecko jest postrzegane jako trudne, niegrzeczne, brak kontaktu fizycznego, nieokazywanie pozytywnych uczuć, niechęć do zabawy z dzieckiem, przeszkadzanie, ignorowanie, nieliczenie się z nastrojami i uczuciami dziecka

- Czynniki związane z funkcjonowaniem rodziny
*długotrwałe funkcjonowanie w warunkach stresu życiowego – złe warunki mieszkaniowe, materialne, bezrobocie, nieodpowiednia i męcząca praca
*zaburzone relacje małżeńskie
*wielodzietność i niepełna struktura rodziny
*separacja rodziców
*przejściowe trudności w rodzinie
*sytuacja społeczna rodziny
*brak możliwości odpoczynku od dziecka
*brak wsparcia ze strony współmałżonka
*izolacja społeczna
*zamieszkiwanie w niebezpiecznej dzielnicy
*podkultura przemocy

- Czynniki warunkujące krzywdzenie lub przemoc seksualną wobec dziecka w rodzinie – wg Z. Lew-Starowicz
*zaburzenia relacji między małżonkami o charakterze uczuciowym i seksualnym
*fizyczna lub psychiczna nieobecność matki w życiu rodzinnym
*konflikt pomiędzy matką a córką, którego podłożem jest rywalizacja o rolę kobiety
*izolacja społeczna rodziny
*cechy psychopatologiczne u sprawców lub ofiar
*zależność finansowa od sprawcy
*atmosfera agresji i przemocy w życiu rodzinnym
*zachowanie prowokacyjne – uwodzicielskie przejawiane przez ofiary wobec sprawców
*dewiacje seksualne sprawców

Prawo dziecka do szacunku.
Prawo dziecka do dialogu z dorosłymi.
Prawo dziecka do błądzenia i radosnego dążenia do poprawy.
(Janusz Korczak)

6. Mobbing i stalking to specyficzne rodzaje krzywdzenia osób dorosłych, w tym także nauczycieli

Mobbing oznacza działania lub zachowanie innych osób skierowane przeciwko pracownikowi (nauczycielowi) polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu go. Takie działania wywołują u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej. Mobbing to takie poniżanie lub ośmieszanie, izolowanie, eliminowanie z zespołu współpracowników.

Objawy mobbingu to: wyraźne obniżenie samooceny, zniechęcenie, lęk, depresja, zaburzenia psychosomatyczne, stres potraumatyczny i wreszcie całkowita niezdolność do pracy.

Formy mobbingu
- pracownikowi narzuca się za dużo obowiązków w porównaniu z innymi pracownikami
- niesprawiedliwie się go krytykuje i oskarża, ciągle zarzuca się mu nieprzygotowanie, niekompetencje, nieuczciwość, szantażuje się go zwolnieniem lub bezpodstawnie zwalnia z pracy. Pracownik jest źle traktowany, nękany i zastraszany przez przełożonych lub współpracowników.

Stalking to
- uporczywe nękanie, które wzbudza u ofiary poczucie zagrożenia lub narusza jego prywatność
- formy stalkingu: ciągłe telefonowanie do kogoś, wysyłanie sms-ów, e-maili, śledzenie kogoś lub obdarowywanie prezentami, których ktoś sobie nie życzy.