61. Kras: (przyczyny, skutki):

To forma powstała na skutek krasowienia.

Zjawisko krasowienia polega na rozpuszczaniu skał pod wpływem wody wzbogaconej CO₂ . Do skał podlegających temu procesowi należą skały węglanowe: wapienie, dolomity, gipsy i sól kamienna. W wyniku krasowienia powstaje wiele form krasowych.

Kras :

• na powierzchni Ziemi (kras powierzchniowy) – powstają najczęściej w wyniku rozpuszczającej działalności wód opadowych

• pod powierzchnią Ziemi (kras podziemny)- wody podziemne krążąc poszerzają szczeliny skalne tworząc charakterystyczne formy krasu podziemnego

Kras powierzchniowy:

• żłobki krasowe - podłużne zagłębienia o przebiegu zgodnym ze spadkami powierzchni

• żebra krasowe - podłużne formy występujące między żłobkami krasowymi

• studnia krasowa, awen, pionowy kanał krasowy (kras) powstały wskutek poszerzania pionowych szczelin skalnych

• leje krasowe - zagłębienia o pochyłych ścianach zbiegających się ku dołowi

• uwały - formy powstałe przez połączenie kilku lejów krasowych

• polja - formy powstałe przez połączenie wielu lejów krasowych

• mogoty - strome wzgórza wznoszące się nad powierzchnią zrównania krasowego (Chiny, Kuba, Jamajka, Meksyk)

• ponor - miejsce wpływu potoków lub rzek pod powierzchnię terenu na obszarach krasowych

• wywierzysko – miejsce wypływu wód krasowych

Kras podziemny:
- jaskinie krasowe z formami naciekowymi:

• stalaktyty – powstają, gdy węglan wapnia narasta ze stropu jaskiń w postaci sopli; wiszące u stropu jaskini;

• stalagmity – powstają, gdy węglan wapnia wytrąca się na dnie i narasta ku górze; tworzące się na dnie jaskini

• stalagnaty –(kolumny jaskiniowe) powstają przez połączenie stalagmitu ze stalaktytem

• draperie – powstają przez połączenie ze sobą stalaktytów; nacieki o różnych kształtach, przypominające najczęściej zasłony lub firany

• perły jaskiniowe – gromadzące się na podłodze jaskiń kuleczki zbudowane z węglanu wapnia (kalcytu)

1. Stalaktyt

2. Stalagmit

3. Stalagnat

4. Draperie

5. Makarony

6. ,,Perły” jaskiniowe (pizolity)

62. Wody gruntowe i podziemne:

Wody gruntowe, wody podziemne, które poruszają się w skorupie ziemskiej pod wpływem siły ciężkości i gromadzą nad warstwami wodoszczelnymi; wypełniają pory, szczeliny i inne próżnie w skałach przepuszczalnych tworzących warstwę wodonośną; górna powierzchnia nasyconych wodą utworów tej warstwy jest zwana zwierciadłem wody gruntowej.

Wody podziemne, wody występujące w porach, szczelinach i innych próżniach wśród skał skorupy ziemskiej; ze względu na pochodzenie rozróżnia się wody infiltracyjne, gromadzące się w wyniku infiltracji wód powierzchniowych w głąb ziemi, wody juwenilne (wydzielające się z magmy) i wody reliktowe (będące pozostałymi w osadach geol. wodami dawnych mórz i jezior); ze względu na skład — wody słodkie, wody słabo zmineralizowane (akratopegi) i wody mineralne; ze względu na temp. wyróżnia się → wody termalne; największe znaczenie gosp. mają wody gruntowe, w tym wody artezyjskie.

Podziemne wody, różne rodzaje wody (w stanie ciekłym) występujące pod powierzchnią ziemi. W podstawowym podziale wyróżnia się:

1) wody przypowierzchniowe (zaskórne), występujące płytko pod powierzchnią ziemi, najczęściej na terenach podmokłych, pozbawione strefy aeracji, zwykle nie nadające się do spożycia z uwagi na duże zanieczyszczenie,

2) wody gruntowe, występujące głębiej, w strefie saturacji, nad którą znajduje się strefa aeracji, pełniąca rolę filtra dla zasilających te wody opadów atmosferycznych, wykorzystywane głównie w rolnictwie, a także do celów komunalnych,

3) wody wgłębne, znajdujące się w warstwie wodonośnej, nad którą zalega warstwa nieprzepuszczalna, zasilane przez opady tylko na wychodniach warstw wodonośnych (tzn. tam, gdzie te warstwy odsłaniają się na powierzchni ziemi), ich odmianą są wody artezyjskie,

4) wody głębinowe, znajdujące się głęboko pod powierzchnią ziemi i izolowane od niej całkowicie wieloma kompleksami utworów nieprzepuszczalnych, nie odnawiane i nie zasilane, często silnie zmineralizowane, bez większego znaczenia gospodarczego,

5) wody szczelinowe, tworzące sieć żył wodnych w szczelinach i spękaniach masywnych skał,

6) wody krasowe, występujące w próżniach i kanałach powstałych wskutek procesów krasowych. Inne podziały wód podziemnych uwzględniają ich skład chemiczny (mineralne wody), dostępność dla roślin, temperatura, pochodzenie.

63. Diageneza:

 To proces tworzenia skały zwięzłej ze skał luźnych polegający na łączeniu (zlepianiu) spoiwem ziaren skalnych.

Rodzaje diagenezy:

Diageneza rozpoczyna się z chwila powstania osadu. Przemiany fizyczne i chemiczne w świeżo złożonym osadzie nazywamy diagenezą wczesną. Zmiany te prowadzą do stopniowego twardnienia skały. Proces twardnienia nosi nazwę mistyfikacji. Dzięki niemu z piasku powstaje piaskowiec z iłu łupek ilasty itd. Często proces diagenezy nie kończy się na lityfikacji a przemiany fizyczne i chemiczne w skalę trwają nadal choć odbywa się to blisko powierzchni ziemi. To diageneza epigenetyczna.

Jeżeli wskutek powstania osadów o grubości wielu kilometrów osady powstałe wcześniej dostaną się w głębsze partie skorupy ziemskiej wówczas zachodzą w nich procesy prowadzące do zmian fizycznych i chemicznych skały zwane anchimetamorfizmem. Dzięki temu powstają na przykład węgle i bituminy.

W procesie diagenezy główną rolę odgrywają następujące czynniki:

-twardnienie koloidów

- kompakcja wywołana ciężarem gromadzonych osadów.

-rekrystalizacja i cementacja.

Diageneza odbywa się na małej głębokości ( temperatura i ciśnienie zbliżone do warunków panujących na powierzchni Ziemi – w przeciwieństwie do metamorfizmu ). Głównym czynnikiem zmiany jest spoiwo, które może być krzemionkowe , węglanowe lub żelaziste .

64. Izostazja:

Stan równowagi, w jakim znajduje się skorupa ziemska w normalnych warunkach nazywamy IZOSTAZJĄ. Jeśli równowaga ta zostanie zaburzona, występuje zjawisko pionowych ruchów izostatycznych.

- Przyczyny ruchów izostatycznych:

• obciążenie przez lodowce ( skorupa ziemska ma zdolność wykonywania ruchów pionowych, spowodowanych zmianami jej obciążenia)

• zmiany ilości wody w morzach ( podniesienie o 100m prowadzi do obniżenia skorupy ziemskiej o 25m)

• gromadzenie się osadów w zbiornikach morskich

• erozja obszarów lądowych

• ruchy fałdowe

- Mechanizm ruchów izostatycznych:

Wielkość ruchu izostatycznego jest ograniczona prawami równowagi hydrostatycznej. Obniżenie polega na wyparciu z podłoża skorupy ziemskiej gęstego materiału, a więc wielkość obniżenia nie będzie zależała od grubości dodanej warstwy (np. osadu), ale od jej gęstości.

Przykłady:

• obniżenie lądolodem kontynentu Antarktydy spowodowało obniżenie równe w przypadku ¼ grubości lodowca

• w głębokich basenach morskich dzięki izostatycznemu obniżeniu dna (subsydencja), mogą gromadzić się grube osady; w morzu o głębokości h może nagromadzić się izostatycznie ok. 2,2h osadu

• niszczone góry podnoszą się izostatycznie, jeśli denudacja usunie warstwę o grubości 1 km, to podniesienie wyniesie ok. 850 m                        

65. Transgresje i regresje morskie:

Proces powolnego i długotrwałego wkraczania morza na ląd to transgresja. Proces odwrotny to regresja (cofanie się morza z zalanych lądów). Krótkotrwały zalew lądu przez morze to ingresja.

 

Rozpoznanie transgresji w osadach kopalnych jest możliwe dzięki powstającym wtedy niezgodnościom:

- niezgodności erozyjne

- kątowe

- penakordancje ( prawie zgodność )

- niezgodności przekraczające

nierówność kątowa

nierówność erozyjna

A- turon; B- santon; C-kampan

- Skały leżące pierwotnie poziomo ( osadowe ) w skutek ruchów tektonicznych zostają wyruszone z pierwotnego położenia (stają pionowo), następnie poddane erozji, po czym transgresja powoduje powstanie kompleksu skał leżących poziomo.

- Osady leżące poziomo i pozornie nie widać żadnej niezgodności, Badania wielu skał paleontologicznie wykazują, natomiast brak osadów jakiegoś piętra lub jego fragmentu. Jedną z przyczyn takiego stanu może być regresja i ponownie transgresja kompleksu skalnego.

66. Ruchy eustatyczne:

Ruchy poziomu morza względem kontynentów noszą nazwę ruchów eustatycznych. Mogą one polegać na:

• bezwzględnym ruchu poziomu morza

• bezwzględnym ruchu lądu

• nakładaniu się obu tych ruchów

- Przyczyny ruchów eustatycznych:

• zmiany klimatyczne

• pionowe ruchy skorupy ziemskiej

• narastanie osadów w morzach