DZIAŁ ÓSMY

ORZEKANIE W PROCESIE KARNYM W PRZEDMIOCIE ROSZCZEŃ WYNIKAJĄCYCH Z POPEŁNIONEGO PRZESTĘPSTWA

Popełnienie przestępstwa:

1. Naruszenie zakazów prawa karnego materialnego

2. Szkoda w sensie cywilnoprawnym – zadośćuczynienie/naprawienie szkody nakazane:

   1. W prawie karnym materialnym

   2. W prawie cywilnym

Ekonomika procesowa nakazuje:

Na podstawie tych samych dowodów:

1. Ustalenie odpowiedzialności karnej - przez karę/środki karne

2. Wyrównanie szkody wyrządzonej przestępstwem

3. Zadośćuczynienie krzywd wyrządzonych pokrzywdzonemu

Cel:

1. Zabranie sprawcy korzyści z przestępstwa

2. Wyrównanie szkody/zadośćuczynienie

Orzekanie w przedmiocie roszczeń wynikających z popełnionego przestępstwa w procesie może następować na podstawie kilku odrębnych podstaw prawnych, a mianowicie w ramach: Powództwa cywilnego Zasądzenia odszkodowania z urzędu Obowiązku naprawienia szkody: Jako środka karnego o charakterze probacyjnym Jako samodzielnego środka karnego orzekanego na wniosek

Powództwo + odszkodowanie z urzędu - podstawa w prawie materialnym (k.c.)

Obowiązek naprawienia szkody – podstawa w kodeksie karnym

R2

POWÓDZTWO CYWILNE W PROCESIE KARNYM

Dochodzenie roszczeń cywilnych wynikających z popełnionego przestępstwa w postaci powództwa cywilnego w procesie karnym jest najstarszą instytucją w tym zakresie. – proces adhezyjny.

Proces adhezyjny,

1. charakteryzuje się tym, że dochodzone roszczenie cywilne stanowi drugi nurt procesowy, obok nurtu zasadniczego odnoszącego się do kwestii odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo.

2. Nie posiada samodzielnego bytu, tzn. nie może być wszczęty ani się toczyć poza postępowaniem karnym.

Nazwą „powództwo cywilne w procesie karnym” określa się

1. dochodzenie roszczenia cywilnego w procesie karnym, na skutek wniesienia pozwu, o roszczenie cywilne wynikające z popełnionego przestępstwa.

2. Zespół natomiast czynności dokonywanych przez sąd i innych uczestników procesu w związku z dochodzonym roszczeniem cywilnym określa się nazwą procesu cywilnego (adhezyjnego)

W procesie tym można dochodzić tylko roszczeń:

1. Wynikających bezpośrednio z przestępstwa (za wyjątkiem roszczenia regresowego zakładu ubezpieczeń – pokrycie szkody wyrządzonej przez przestępstwo)

2. Majątkowych

Pozostały zakres - proces cywilny

Jest to warunek łączny - majątkowe + wynikające bezpośrednio z przestępstwa.

Mogą to być:

1. szkody i straty majątkowe

2. szkoda niemajątkowa (zadośćuczynienie)

3. ex delicto

4. ex contractu

5. bezpodstawne wzbogacenie

Nie może być: (brak bezpośredniego związku z przestępstwem)

1. Odpowiedzialność pracownika za szkody wyrządzone osobie trzeciej

2. Roszczenia wobec osoby trzeciej za skutki przestępstwa

Nie można w procesie tym dochodzić roszczeń o:

• ochronę dóbr osobistych - spór w doktrynie

• ustalenie stosunku prawnego lub prawa, gdyż nie są one roszczeniami o świadczenie.

Wystąpienie z powództwem cywilnym

1. Pokrzywdzony. (w razie jego śmieci osoby najbliższe)

2. Zakład ubezpieczeń co do roszczeń z tytułu szkody wyrządzonej przestępstwem, jaką pokrył lub jest zobowiązany pokryć.

3. Prokurator może wytoczyć powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby wymienionej w art. 63 KPK albo popierać powództwo cywilne wniesione przez te osoby, jeżeli według jego oceny wymaga tego interes społeczny.

Forma

1. Odpowiadająca wymogom z KPC – braki uzupełniane na jego podstawie.

2. Jeżeli są braki – wezwanie sądu

3. Brak uzupełnienia – odmowa przyjęcia powództwa cywilnego

Zwolnienie od opłat:

1. 642 kpk – Powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od obowiązku uiszczania wpisu od powództwa cywilnego i apelacji.

Zgłoszenie

1. Powództwo cywilne w procesie może być zgłoszone nie później niż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego.

2. Zgłoszenie powództwa następuje przez złożenie pisma procesowego nazwanego pozwem.

Postępowanie przygotowawcze

1. Powództwo cywilne może być zgłoszone w postępowaniu przygotowawczym, kiedy znana jest osoba podejrzanego.

2. Zgłoszenie polega na złożeniu prowadzącemu postępowanie pisemnego pozwu. (załączany do akt sprawy )

3. W razie wniesienia aktu oskarżenia – sąd decyduje o przyjęciu/nieprzyjęciu powództwa cywilnego

Wniosek o zabezpieczenie roszczeń

1. Od czasu zgłoszenia powództwa pokrzywdzony może złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczeń.

2. W przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator.

3. Na postanowienie co do zabezpieczenie roszczenia przysługuje zażalenie do sądu.

Umorzenie, zawieszenie

W wypadkach umorzenia, zawieszenia postępowania przygotowawczego, pokrzywdzony może żądać przekazania pozwu sądowi właściwemu do rozpoznania spraw cywilnych w terminie 30 dni od daty doręczenia mu postanowienia zawierającego jedną z wyżej wymienionych decyzji.

Niezachowanie terminu:

1. Upadek zabezpieczenia

2. Wniesiony pozew nie wywołuje skutków prawnych

3. Pokrzywdzony musi być o tym pouczony w odpisie umorzenia/zawieszenia

Wniesienie pozwu do sądu lub w postępowaniu przygotowawczym nie jest równoznaczne z wszczęciem procesu adhezyjnego. Odmowa przyjęcia powództwa stanowi odmowę wszczęcia procesu adhezyjnego przed sądem karnym.

Przydatne przy: odmowie przyjęcia, pozostawieniu bez rozpoznania

Sąd odmawia przyjęcia powództwa w wypadkach gdy:

1. Z mocy szczególnego przepisu powództwo cywilne jest niedopuszczalne

2. Roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutami

3. Powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną

4. To samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania

5. O roszczeniu tym prawomocnie przeczono (res iudicata)

6. Po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego.

7. Złożono wniosek o którym mowa w art. 46 KK - wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody.

8. Bezskuteczny upływ 7-dniowego terminu do wezwania do uzupełnienia braków formalnych pozwu

9. Powód cywilny nie stawił się na rozprawę do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego i nie wniósł o rozpoznanie powództwa w czasie jego nieobecności

NIE:

1. Przewidywania o niewystarczalności materiału dowodowego do rozstrzygania w kwestii

2. Przewidywanie przewlekłości ich uzupełniania

3. Wyłączenie jednego z pozwanych do odrębnego postępowania

Odmowa przyjęcia powództwa cywilnego:

• odmowa rozpoznania roszczenia w pozwie

• niezaskarżalne

Przyjęcie powództwa

Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym, a nie zachodzą przesłanki wymienione wyżej, sąd wydaje postanowienie o przyjęciu powództwa cywilnego.

Jest to równoznaczne z wszczęciem procesu adhezyjnego.

W razie przyjęcia powództwa cywilnego zgłoszonego w postępowaniu przygotowawczym za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień zgłoszenia powództwa.

Ma to takie znaczenie, że nie od dnia przyjęcia powództwa, lecz od dnia jego zgłoszenia następuje:

1. Przerwa biegu przedawnienia roszczeń

2. Pozostawienie dłużnika w zwłoce

3. Przejście powództwa o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę na następców prawnych uprawnionego, jeżeli osoba uprawniona umrze po wniesieniu powództwa.

Uprawnienia powoda i ich ograniczenia

1. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia, a więc faktów, które mają wpływ na podstawę i wysokość dochodzonych roszczeń.

2. Uczestniczenie w czynnościach procesowych

3. Zadawanie pytań oskarżonym, świadkom i biegłym

4. Składanie oświadczeń i wniosków dowodowych

5. Wniosek o uzupełnienie przewodu

6. Zabranie głosu po rozprawie

W zakresie roszczenia:

1. Cofnięcia powództwa w całości/części

2. Zrzeczenie się/ograniczenie zakresu dochodzonych roszczeń

3. Zawarcie ugody sądowej

Powyższe trzy – sąd bada ich dopuszczalność ze względu na: 1. Zgodność z prawem 2. Zasady współżycia społecznego 3. Zamiar ominięcia prawa – jeżeli wszystko ok - dopuszcza je i umarza postępowanie adhezyjne w całości/części

Rozstrzygnięcia w zakresie powództwa cywilnego mogą przybrać postać merytoryczną lub formalną.

Merytoryczne rozstrzygnięcie – przejawia się jako zasądzenie lub oddalenie, albo częściowe zasądzenie i częściowe oddalenie powództwa cywilnego.

1. Merytoryczne rozstrzygnięcie sądu jest możliwe tylko wówczas gdy oskarżony zostaje skazany.

2. Jakkolwiek nie można kumulować karnych i cywilnych środków naprawiania szkody/zadośćuczynienia/nawiązki

Formalne rozstrzygnięcie – co do powództwa cywilnego przybiera postać pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania. Jest ono decyzją sądu odmawiającą merytorycznego rozstrzygnięcia powództwa cywilnego która jednak nie uniemożliwia pokrzywdzonemu dochodzenia tego samego roszczenia w procesie przed sądem cywilnym.

Pozostawienie powództwa bez rozpoznania ma miejsce:

1. Po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawniły się okoliczności będące podstawą odmowy przyjęcia powództwa cywilnego

2. W razie uniewinnienia oskarżonego

3. W razie warunkowego umorzenia postępowania karnego

4. W razie bezwarunkowego umorzenia postępowania

5. Gdy materiał dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego materiału spowodowało by znaczną przewlekłość postępowania.

6. Gdy powód cywilny zmarł, a żadna z uprawnionych osób nie wstąpiła w jego prawa

7. Po przyjęciu powództwa powód cywilny nie stawił się na rozprawę i nie wnosiło rozpoznanie sprawy pod jego nieobecność

8. Wydano wyrok skazując ale na rzecz pokrzywdzonego orzeczono obowiązek naprawienia szkody/zadośćuczynienie/nawiązkę

9. Sprzeciw od wyroku nakazowego ograniczono do zarzutów przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym i wyrok utracił moc tylko w tej części

Art. 543 – wznowienie postępowania tylko w zakresie roszczeń majątkowych – tylko sąd cywilny.

R3

ZASĄDZENIE ODSZKODOWANIA Z URZĘDU

Orzekanie z urzędu jest dopuszczalne:

1. W razie skazania

2. Kiedy brak jest powództwa cywilnego (ale nie wtedy gdy go nie ma z powodu odmowy przyjęcia, lu pozostawienia bez rozpoznania)

3. Co do szkody z reguły bezpośrednio wynikającej z przestępstwa

4. Kiedy szkoda ma charakter materialny

Gdy odszkodowanie nie pokrywa szkody – można dochodzić roszczeń w postępowaniu cywilnym

Orzekane wyłącznie na rzecz pokrzywdzonego

Pokrzywdzony na rzecz którego zasądzono odszkodowanie z urzędu, choć może być przez niego niechciane, takiego wyroku nie może zaskarżyć apelacją w związku z brzmieniem przepisów art. 425 i 444 KPK.

R4

OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY WYRZĄDZONEJ PRZESTĘPSTWEM

Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem występuje w dwóch odmianach, a mianowicie:

1. Środka o charakterze probacyjnym

2. Samodzielnego środka karnego

O warunkach naprawienia szkody decydują wyłącznie przepisy prawa karnego. Szkoda z reguły wiąże się z obszarem dóbr majątkowych. Obowiązek naprawienia szkody obejmuje poniesione straty oraz utracone korzyści (damnum emergens + lucrum cessans)

1. Obowiązek naprawienia szkody o charakterze probacyjnym – został powiązany z warunkowym umorzeniem postępowania karnego (oblig orzekania obowiązku) warunkowym zawieszeniem wykonania kary oraz karą ograniczenia wolności. (fakultatywnie) Nałożenie obowiązku naprawienia szkody następuje wówczas, (oblig/fakul)kiedy zapadają wskazane wyżej rozstrzygnięcia.

2. Jako środka karnego:

Fakultatywnie – skazanie przez sąd ex officio

Obligatoryjnie – wniosek pokrzywdzonego/innej uprawnionej osoby

Formy:

• Naprawienie szkody w całości/części

• Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę

Do 2008 – obowiązywało enumeratywne wyliczenie przypadków, kiedy było to dopuszczalne.

Nie stosuje się: Przepisów o przedawnieniu roszczenia i zasądzania renty

Art. 49a KPK - ustanawia granicę czasową, do której taki wniosek może być złożony. Tą barierą jest zakończenie pierwszego przesłuchania oskarżonego za rozprawie głównej. Wniosek może złożyć pokrzywdzony lub prokurator.

Po terminie - wniosek rozpoznania

Forma – dowolna (pisemnie/ustnie )

Nawiązka

Sąd morze orzec nawiązkę zamiast obowiązku naprawienia szkody

Tylko w przypadku wyliczonych przestępstw. Ogólnie rzecz biorąc:

1. Przeciwko życiu i zdrowiu

2. Innych – skutkujących śmiercią człowieka, ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu

3. Przestępstwa przeciwko środowisku

4. Przestępstwa spowodowane przez sprawców znajdujących się w stanie nietrzeźwości/ odurzonych (enumeratywne wyliczenie)

5. Zbieg z miejsca zdarzenia

6. Inne

Beneficjent nawiązki:

1. Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej

2. Przestępstwa przeciwko środowisku - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

3. Max 100 000 zł

Odstąpienie o wymierzenia kary

Sąd odstępuje od wymierzenia kary, a także w wypadkach przewidzianych w ustawie, może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt. 7 KK Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Max 60 000 zł.