zaganienia kpk

ZAGADNIENIA

EGZAMIN Z POSTĘPOWANIA KARNEGO

1. Ograniczoność autonomii prawa procesowego.

2. Podstawy i zakres prawotwórstwa sądowego.

Nie stanowi źródła prawa karnego procesowego orzecznictwo sądowe, jako że w kontynentalnym systemie prawnym sądy jedynie stosują prawo, zaś jego tworzenie należy do innych organów państwowych. Orzeczenie sądowe może być zatem jedynie wykładnią prawa, a nie jego kreowaniem. Niekiedy można jednak spotkać orzeczenia, szczególnie Sądu Najwyższego, które wykraczają poza prostą interpretację prawa, a stanowią próbę naprawienia błędu ustawodawcy, czy też zapełnienia luki w prawie. Przykładem może być orzecznictwo SN z lat 1998-2000, dotyczące nieważności orzeczeń z mocy samego prawa. SN doprecyzował w nich jakiej kategorii orzeczeń może dotyczyć nieważność oraz formułował reguły postępowania w razie inicjowania przez stronę postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności postępowania.

Praktyczne zastosowanie orzecznictwa SN jest w praktyce duże. Źródłem takiego stanu jest autorytet SN oraz wnikliwość i trafność jego wywodów prawnych zawartych w orzeczeniach. Sądy niższych instancji muszą się liczyć z możliwością zaskarżania ich orzeczeń, w tym również kasacji do SN, a w konsekwencji odwoływania się przez skarżącego
do dotychczasowego orzecznictwa SN. Sądownictwo SN nie ma jednak mocy wiążącej sądy niższej instancji orzekające
w innych, choć analogicznych sprawach - niezawiśli sędziowie podlegają jedynie konstytucji i ustawom. Niemniej, wydawanie przez sądy rozbieżnych orzeczeń w analogicznych stanach faktycznych obniża poczucie pewności prawa obywateli . Dlatego też wydawanie przez sądy orzeczeń rozbieżnych z przyjętą linią orzeczniczą SN (którego jednym z zadań jest przecież zapewnianie jednolitości orzecznictwa), może być podyktowane jedynie poważnymi argumentami prawnymi.

3. Przejawy instancji poziomej w procedurze karnej.

Jednym z przejawów instancji poziomej w procedurze karnej jest sprzeciw. To środek zaskarżenia, stanowiący oświadczenie o braku zgody na decyzję procesową wydaną w trybie szczególnym, której byt zależy od akceptacji wyrażonej lub milczącej strony lub jej przedstawiciela. Charakteryzuje się brakiem dewolutywności, czyli wywołuje skutki w instancji
a quo, która wydała dane orzeczenie, oraz skutkiem kasacyjnym, gdyż samo wniesienie sprzeciwu prowadzi do utraty mocy prawnej zaskarżonego orzeczenia, a sprawa toczy się dalej przed tą samą instancją.

Do sprzeciwów zaliczamy:

- sprzeciw od wyroku zaocznego (art. 482 § 1 )

- sprzeciw od wyroku nakazowego ( art. 506 § 1)

- wniosek osoby ukaranej karą pieniężną, porządkową, o jej uchylenie (art. 286)

Doktryna wyróżnia również quasi sprzeciwy, są one zbliżone do sprzeciwów, ale nie posiadają wszystkich ich cech, są jednak niedewolutywne:

- odwołanie do składu orzekającego od zarządzeń przewodniczącego na rozprawie głównej

- wniosek o przywrócenie terminu

Możemy wspomnieć też o wnioskach o przeprowadzenie kontroli z urzędu. Stanowią one impuls do uruchomienia odpowiedniej kontroli, którą może lub ma obowiązek uruchomić z urzędu organ procesowy:

- wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, jeżeli ustały przyczyny, wskutek których środek został zastosowany (art. 254 § 1 w zw. z art. 253)

4. Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sąd w sprawie karnej.

Bezpośrednie stosowanie Konstytucji to sytuacja,  gdy normy konstytucji obowiązują w obrocie prawnym wprost - tzn. bez konieczności ich rozwinięcia aktami niższego rzędu.

Najwyższym hierarchicznie źródłem prawa karnego procesowego jest Konstytucja RP. Zgodnie z jej art.8, przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej. Bezpośrednio konstytucję stosować można :
- tylko wtedy, gdy okoliczności faktyczne i prawne sprawy przemawiają za bezpośrednim stosowaniem norm konstytucyjnych;
- tylko w obszarze uregulowań konstytucyjnych;
- tylko przy rozstrzyganiu o treści i zakresie tych obowiązków i uprawnień, które można bezpośrednio, dokładnie i wystarczająco precyzyjnie uregulować przepisami konstytucji.

Szeroki katalog praw i wolności jednostki określony w Konstytucji oraz specyfika postępowania karnego wyrażają się w ingerowaniu w te prawa i wolności. Z drugiej strony istnieje spory obszar, na którym spotykają się normy prawa konstytucyjnego i postępowania karnego. W Konstytucji zostały też uregulowane pewne kwestie związane z wymiarem sprawiedliwości (np. dwuinstancyjność postępowania), co również nie pozostaje bez znaczenia dla postępowania karnego. Przykłady norm karnoprocesowych zawartych w Konstytucji to:

- prawo pozbawionego wolności nie na podstawie wyroku sądowego do odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności pozbawienia wolności (art. 41 ust.2)

- maksymalny czas zatrzymania (art. 41 ust. 3)

- prawo do obrony (art. 42 ust 2)

- zasada domniemania niewinności (art. 42 ust. 3)

- prawo do rzetelnego procesu (art. 45 ust. 1)

- prawa związane z szeroko rozumianą ekstradycją (art. 55)

5. Wyłączenie stosowania przepisów kpk na terytorium RP.

Polskie prawo karne obowiązuje na całym terytorium RP, jednak wyjątkowo mogą być stosowane przepisy obcego prawa karnego procesowego. Zgodnie bowiem z art. 588 § 4, przy dokonaniu czynności procesowych na wniosek sądu lub prokuratora państwa obcego należy uczynić zadość życzeniu tych organów, aby zastosowano szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP (np. odebranie przyrzeczenia od przesłuchiwanego świadka według roty przyjętej w państwie wzywającym). Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku wykonywania orzeczenia organu państwa członkowskiego UE o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia (art. 589 §1). Z kolei na podstawie art. 587 sporządzone na wniosek polskiego sądu lub prokuratora za granicą protokoły oględzin, przesłuchań osób w charakterze oskarżonych, świadków, biegłych lub protokoły innych czynności dowodowych mogą być odczytywane na rozprawie, jeżeli sposób przeprowadzenia czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego RP. Zatem, co do zasady, legalność tych dowodów ocenia się wg prawa obcego.

6. Reguły intertemporalne w stosowaniu kpk.

W prawie karnym procesowym przyjmuje się ogólną regułę, że zastosowanie mają przepisy procesowe obowiązujące w czasie trwania procesu (inaczej niż w prawie karnym materialnym, gdzie stosuje się przepisy obowiązujące w chwili popełnienia przestępstwa).

Proces karny trwa zazwyczaj pewien okres, a zatem konieczne jest ustalenie reguł, jakie przepisy obowiązują w razie ich zmiany w czasie procesu. Wskazuje się na trzy możliwe rozwiązania:

- dokończenie procesu wg dotychczasowych reguł

- powtórzenie procesu wg nowe ustawy

- czynności dotychczas dokonane są utrzymane w mocy, a nowe przeprowadza się wg nowych zasad (najczęściej przyjmowane rozwiązanie)

Kiedy jednak jest moment rozpoczęcia stosowania nowych przepisów? Zazwyczaj jest to przejście z jednego stadium procesu do drugiego lub prowadzenie rozprawy głównej od początku czy też po jej odroczeniu.

Nie wszystkie ustawy zmieniające kpk zawierają reguły przejściowe. Wtedy stosujemy zasady przewidziane przez przepisy wprowadzające kpk.

8. Abstrakcyjne pytania prawne kierowane do Sądu Najwyższego.

9. Pytania prawne kierowane do Trybunału Konstytucyjnego.

10. Orzeczenia prejudycjalne.

To instytucja z obszaru prawa Unii Europejskiej regulowana przez art. 267 TFUE. Na tej podstawie sądy państw członkowskich Unii Europejskiej zwracają się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniami dotyczącymi „wykładni Traktatów, ważności i wykładni aktów

Trybunał orzeka w sprawach:

- interpretacji postanowień Traktatu, innych aktów prawa pierwotnego oraz wspólnotowych zasad prawnych; nie może natomiast zajmować się zagadnieniem ważności takich postanowień lub aktów, w tym także zawartych przez Wspólnotę umów międzynarodowych;

- ważności oraz wykładni postanowień wszelkich aktów prawa pochodnego, wydanych przez instytucje wspólnotowe,
a także samych aktów;

- wykładni statutów organów powołanych aktem Rady, jeżeli taka jest kompetencja została przewidziana w tych statutach.

Treść wniosku o wydanie pytanie prejudycjalnego powinna zawierać: opis rzeczywistego stanu sprawy, treść odpowiednich przepisów prawa wewnętrznego, treść przepisów prawa wspólnotowego, podsumowanie argumentów stron, podniesionych w procesie krajowym oraz uzasadnienie, dlaczego zwrócenie się do Trybunału jest konieczne. Powinny być dołączone również kompletne akta sprawy.

Pytanie prejudycjalne jest niedopuszczalne w przypadku, gdy w sprawie podobnej zostało już wydane rozwiązanie. Pytanie hipotetyczne lub otwarte także są niedopuszczalne, zostało zadane bez związku z konkretnym postępowaniem , bądź zostało zadane w celu uzyskania ogólnego poglądu Trybunału, co do sposobu rozumienia danej normy.

Skutkiem orzeczenia prejudycjalnego jest to, że sąd krajowy musi zastosować normy prawa uwzględniającej wykładnię Trybunału oraz wiążę sąd w danej sprawie. Zazwyczaj wykładanie prawa wspólnotowego wywiera skutki ex tunc, w wyjątkowych przypadkach ETS ogranicza w czasie skutki dokonanej przez siebie wykładni. Wydanie rozstrzygnięcia nie ma mocy erga omnes.

11. Bierność strony jako przyczyna utraty zarzutu odwoławczego.

12. Pozycja procesowa specjalisty w postępowaniu karnym.

Specjalistów zalicza się do grupy pomocników procesowych, czyli grupy uczestników ułatwiających, najczęściej od strony technicznej, wykonywanie przez organy i strony procesowe w sposób efektywny i procesowo przydatny ich działalności procesowej. Chodzi o przeprowadzanie lub utrwalanie przebiegu określonej czynności procesowej.

O specjalistach mówi art. 205 § 1 – jeżeli dokonywanie oględzin, przesłuchania przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, eksperymentu, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania wymaga czynności technicznych, w szczególności takich jak wykonanie pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwalenie śladów, można do udziału w nich wezwać specjalistów; w razie potrzeby przesłuchuje się ich w charakterze świadków.

Czynności specjalisty, w przeciwieństwie do czynności biegłego lub tłumacza (zob. uwagi do art. 195 i 204), mogą wykonywać także osoby będące funkcjonariuszami organów procesowych, w tym organów ścigania (np. funkcjonariusze Policji, ABW, Straży Granicznej). Ci specjaliści nie składają przyrzeczenia, ponieważ ich obowiązek rzetelnego działania wynika z racji ich statusu zawodowego i złożonego w związku z tym przyrzeczenia w momencie przyjęcia do służby.
W innych wypadkach specjalista składa przyrzeczenie o treści przywołanej w art. 205 § 2 "Świadomy znaczenia powierzonej mi czynności i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki wykonam z całą sumiennością i bezstronnością" - jeszcze przed podaniem danych o własnej osobie, o których mowa.

13. Konsensualne formy zakończenia postępowania karnego.

Konsensualizm w postępowaniu karnym polega na zawieraniu przez oskarżonych porozumienia z prokuratorami lub sądem. Konsensus dotyczy wyłącznie przypadków, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości,
a postawa oskarżonego, składającego wyczerpujące wyjaśnienia, wskazuje, że cele procesu karnego zostaną osiągnięte. Takie ugody dają oskarżonym szansę złagodzenia kary. Porozumienia pozwalają też znacznie skrócić przebieg postępowania przygotowawczego czy sądowego, co przyczynia się do odciążenia organów wymiaru sprawiedliwości.

Artykuł 335 k.p.k. – powołujący instytucję skazania bez rozprawy – przewiduje możliwość dołączenia przez prokuratora, za zgodą oskarżonego, do aktu oskarżenia wniosku o skazanie oskarżonego za zarzucany mu występek zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, bez przeprowadzenia rozprawy i wymierzenia mu określonej kary lub środka karnego, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy. Wprawdzie w treści przepisu nie mówi się wprost

o porozumieniu – lecz na co słusznie zwrócił uwagę R. Stefański – bez niego niezrozumiały byłby wniosek prokuratora
o radykalne koncesje na rzecz oskarżonego. Istotą konsensusu są zatem negocjacje warunków, na jakich oskarżony jest gotów wyrazić zgodę na skazanie na posiedzeniu, a więc bez przeprowadzania postępowania dowodowego.

Innym trybem zakończenia postępowania karnego, również opartym na uzgodnieniach stron, jest, wzorowana na prawie karnym skarbowym6, instytucja dobrowolnego poddania się karze. Artykuł 387 k.p.k. przewiduje bowiem możliwość uwzględnienia wniosku oskarżonego, któremu zarzucono występek zagrożony karą nieprzekraczającą 8 lat, o wydanie wyroku skazującego i wymierzenia mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, prokurator i pokrzywdzony wyrażą na to zgodę, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzania rozprawy w całości.

14. Wniesienie wniosku o wyrażenie zgody następczej na czynności operacyjno –

rozpoznawcze.

Czynności operacyjno –rozpoznawcze są zespołem przedsięwzięć jawnych i niejawnych, które prowadzone są w celu: 

- rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw,

- odnajdywania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiarem sprawiedliwości oraz osób zaginionych, jeżeli występuje uzasadnione podejrzenie, że ich zaginięcie jest wynikiem przestępstwa, a także odnajdywanie rzeczy utraconych w wyniku przestępstwa lub mających związek z przestępstwem,

- ustalenia tożsamości osób i zwłok, w przypadku uzasadnionego podejrzenia przestępczego działania

Czynności operacyjno – rozpoznawcze mogą prowadzić służby państwowe na podstawie upoważnień zawartych
w ustawach. Są to organy policyjne, można do nich zaliczyć m.in. Centrale Biuro Śledcze, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Wojskowe Służby Informacyjne, organy kontroli skarbowej, Straż Graniczną, Inspekcję Celną, Żandarmerię Wojskową czy Służbę Więzienną. Czynności operacyjno – rozpoznawcze można prowadzić przed wszczęciem postępowania przygotowawczego,  w czasie jego trwania i po zakończeniu. 

Art. 19 ust. 3 ustawy o Policji:  W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić, po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, o którym mowa w ust. 1, kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nieudzielenia przez sąd zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej, organ zarządzający wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania.

15. Informacje niejawne i tajemnice w postępowaniu karnym.

Nowa ustawa w art. 1 ust. 1 wprowadza przede wszystkim nową definicję informacji niejawnych. Są to takie informacje, których nieuprawnione ujawnienie spowodowałby lub mogłoby spowodować szkody dla Rzeczypospolitej Polskiej albo byłoby z punktu widzenia jej interesów niekorzystne, także

w trakcie ich opracowywania oraz niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania.

Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków osób obowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” jest jednym z zakazów dowodowych (art. 179 § 1). Zakaz ten obejmuje również biegłego, specjalistę, tłumacza, lecz nie obejmuje oskarżonego (może się bronić nawet informacjami będącymi tajemnicą państwową).

Przesłuchanie powyższych osób jest dozwolone dopiero po zwolnieniu ich z tajemnicy przez uprawniony organ.

Istnieje również zakaz przesłuchiwania osób w charakterze świadków obowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywanym zawodem lub pełnioną funkcją.

Wyróżniamy osoby niewymienione przez ustawę, które z zachowania tajemnicy może zwolnić sąd lub prokurator oraz osoby wymienione (np. radca prawny, lekarz) – je może zwolnić tylko sąd.

16. Zakaz kumulacji ról procesowych pokrzywdzonego i oskarżonego w postępowaniu

karnym (podstawy i wyjątek). SPÓR W DOKTRYNIE, co mówi Prusak? Nie wiem.

Zagadnienie kumulacji wymienionych ról pojawia się wyłącznie w postępowaniach toczących się przeciwko przynajmniej dwóm oskarżonym (podejrzanym). Problem ten nie występuje więc, jeżeli postępowanie skierowane jest przeciwko jednemu oskarżonemu. Trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację (a tym bardziej uznać ją za dopuszczalną), w której oskarżony występowałby zarazem jako pokrzywdzony i podejmowałby działania skierowane przeciwko samemu sobie, jako oskarżonemu. Pozostaje więc rozważenie kwestii wielości oskarżonych (podejrzanych) występujących w jednym postępowaniu (tzw. łączność przedmiotowa).

Analiza przepisów nie pokazuje na pierwszy rzut oka zakazu łączenia roli pokrzywdzonego i oskarżonego. Nie jest to jednak wniosek poprawny, należy bowiem zauważyć, że w doktrynie prawa karnego procesowego podnosi się, iż o możliwości kumulacji ról procesowych rozstrzyga nie tylko brak odpowiedniego zakazu expressis verbis ustanowionego w przepisie k.p.k.; omawianej kumulacji na przeszkodzie może stać istota ról procesowych, wynikająca z ogólnych założeń przyjętego modelu procesu. Doktryna zgodnie wyklucza właśnie z tego powodu łączenie przez jedną osobę przeciwstawnych (sprzecznych) ról procesowych. Do takich ról zalicza się przede wszystkim role oskarżyciela (publicznego i posiłkowego) i oskarżonego.

17. Pojęcie, treść, zakres i karnoprawna ochrona tajemnicy postępowania przygotowawczego.

Art. 241. § 1. Kto bez zezwolenia rozpowszechnia publicznie wiadomości z postępowania przygotowawczego, zanim zostały ujawnione w postępowaniu sądowym,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przedmiotem ochrony jest prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości przez zabezpieczenie postępowania przygotowawczego przed przedwczesnym rozpowszechnianiem zgromadzonych w tym stadium wiadomości, co mogłoby utrudnić lub udaremnić postępowanie karne lub wykrycie sprawcy przestępstwa.

Postępowaniem przygotowawczym jest nie tylko śledztwo lub dochodzenie, lecz także postępowanie sprawdzające
i czynności w niezbędnym zakresie, które są prowadzone przed wszczęciem śledztwa lub dochodzenia.

Gdy mowa o wiadomości z postępowania przygotowawczego, to w grę wchodzą takie informacje, które w tym postępowaniu ujawniono i o których miały wiedzę osoby prowadzące to postępowanie. Jak zauważa Górniok, muszą to być wiadomości istotne, tylko takie, jakie mają związek z toczącym się postępowaniem. Nie mogą to być pogłoski, plotki czy informacje dla sprawy obojętne. Samo rozpowszechnienie informacji, że toczy się konkretne postępowanie wobec danej osoby, nie stanowi realizacji ustawowych znamion przestępstwa z art. 241.

 Karalne jest rozpowszechnianie publicznie wiadomości uzyskanych z postępowania przygotowawczego, w okresie prowadzenia tego postępowania do ich ujawnienia w postępowaniu sądowym. Według Stefańskiego ujawnienie nie musi koniecznie nastąpić na rozprawie głównej, a może mieć miejsce na posiedzeniu.

18. Sprawy karne z udziałem ławników (katalog).

Udział ławników w sprawach karnych jest związany z obowiązywaniem zasady udziału czynnika społecznego w procesie karnym. Jej źródłem jest Konstytucja RP.

Zgodnie z art. 28 § 1 na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Udział ławników został ograniczony do spraw o zbrodnie, w których to sprawach sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników oraz w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje dożywotnie pozbawienie wolności, w których sąd orzeka w składzie jednego sędziego i trzech ławników.

Za co grozi kara dożywotniego pozbawienia wolności:

Ławnicy nie uczestniczą w posiedzeniach, jednak zgodnie z art. 403 orzeczenia zapadające w czasie przerwy w rozprawie, wydaje się w składzie rozpoznającym sprawę, a w wypadku niemożności jego utworzenia – w takim samym składzie. Oznacza to, że jeżeli sprawa rozpoznawana jest z udziałem ławników, orzeczenia zapadające w czasie przerwy w rozprawie, wymagają również składu ławniczego.

W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych przewiduje się zasady takie jak powyżej. Ławnikiem nie może być żołnierz mający niższy stopień niż oskarżony pełniący czynną służbę wojskową (nie stosuje się, gdy ławnik jest generałem brygady lub kontradmirałem).

19. Procedura prostowania orzeczeń (rodzaje orzeczeń, organ prostujący, decyzje,

zaskarżalność).

Art. 105. § 1. Oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe oraz w obliczeniu terminów w orzeczeniu lub zarządzeniu albo w ich uzasadnieniu można sprostować w każdym czasie.

§ 2. Sprostowania dokonuje organ, który popełnił omyłkę. Jeżeli postępowanie toczy się przed instancją odwoławczą, może ona z urzędu sprostować orzeczenie pierwszej instancji.

§ 3. Sprostowanie orzeczenia lub jego uzasadnienia następuje w drodze postanowienia, a sprostowanie zarządzenia
w drodze zarządzenia.

§ 4. Na postanowienie lub zarządzenie co do sprostowania wydane w pierwszej instancji służy zażalenie.

 Przepis art. 105 § 1 zezwala na sprostowanie wyłącznie omyłek pisarskich i rachunkowych oraz w obliczeniu terminu, które mają charakter oczywisty. Trafnie więc podkreśla się, że chodzi tu o takie błędy w orzeczeniu, zarządzeniu lub ich uzasadnieniu, które w sposób oczywisty są omyłkami, a więc są widoczne na pierwszy rzut oka.

Oczywista omyłka może zostać sprostowana w każdym czasie, a zatem niezależnie od faktu prawomocności orzeczenia. Sprostowanie oczywistej omyłki jest jednak bezprzedmiotowe, jeżeli orzeczenie nią dotknięte zostaje uchylone w części zawierającej tę omyłkę, więc nie istnieje w obrocie prawnym.

W myśl art. 100 § 4 na postanowienie lub zarządzenie co do sprostowania wydane w pierwszej instancji służy zażalenie. Zaskarżalne jest zatem każde pierwszoinstancyjne zarządzenie lub postanowienie w przedmiocie sprostowania oczywistej omyłki - zarówno o sprostowaniu, jak i odmowie sprostowania.

Postanowienie oddalające wniosek o sprostowanie orzeczenia nie należy do kategorii orzeczeń "kończących postępowanie sądowe", a zatem nie jest możliwie wniesienie od niego kasacji nadzwyczajnej.

20. Kumulacja roli świadka z rolami innych uczestników postępowania karnego:

1) pokrzywdzony jako świadek,

2) zawiadamiający o przestępstwie,

3) pomocnik procesowy,

4) podmiot odpowiedzialny za zwrot Skarbowi Państwa korzyści majątkowej uzyskanej z

przestępstwa oskarżonego,

5) przedstawiciel podmiotu zbiorowego.

21. Przejawy niezgodności przepisów kpk z Konstytucją (według orzeczeń (Trybunału

Konstytucyjnego)).

22. Czynności procesowe (wniosek + udział w rozprawie) prokuratora w sprawie

odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (wg ustawy z 28 października 2002 r. oraz kpk i

reg. prok.).

Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary:

Art. 27. 1. Postępowanie wszczyna się na wniosek prokuratora lub pokrzywdzonego, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. W sprawach, w których podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest czyn zabroniony uznany przez ustawę za czyn nieuczciwej konkurencji, postępowanie wszczyna się również na wniosek Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Art. 29. Wniosek powinien zawierać:

1)   oznaczenie wnioskodawcy oraz jego adres dla doręczeń;

2)   oznaczenie podmiotu zbiorowego oraz jego adres dla doręczeń;

3)   dokładne określenie czynu zabronionego stanowiącego podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, z uwzględnieniem okoliczności, o których mowa w art. 3 i 5;

4)   wskazanie prawomocnego wyroku lub innego orzeczenia, o którym mowa w art. 4, wraz z oznaczeniem sądu lub organu, który wydał to orzeczenie;

5)   wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy;

6)   uzasadnienie;

7)   wykaz dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się wnioskodawca.

Art. 32. Jeżeli wniosek w tej samej sprawie złożyli prokurator i pokrzywdzony, rozpoznaniu podlega wniosek prokuratora

Art. 41. 1. W sprawach dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary sąd i prokurator udzielają pomocy prawnej na wniosek właściwego organu państwa obcego.

23. Postępowanie prokuratora, do którego wniesiono skargę na przewlekłość jego

postępowania przygotowawczego (wg ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze…………..).

Art. 2. 1. Strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).

1a.  Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do postępowania przygotowawczego.

2.  Dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd , w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty albo czynności podjętych przez prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze w celu zakończenia postępowania przygotowawczego lub czynności podjętych przez sąd lub komornika sądowego w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.

Art. 5. 1. Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie.

2. Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie.

3. Skargę dotyczącą przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego wnosi się do sądu, o którym mowa w art. 4 ust. 4.

4. Skargę dotyczącą przewlekłości postępowania przygotowawczego wnosi się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego to postępowanie.

Art. 7. Sąd lub prokurator, do którego wniesiono skargę, przedstawia ją niezwłocznie sądowi właściwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy się postępowanie

24. Oddziaływanie sądu na postępowanie przygotowawcze (kontrola, decyzje, zażalenia) oraz

wyłączna właściwość sądu w postępowaniu przygotowawczym.

Sąd jest kierowniczym organem postępowania jurysdykcyjnego. Wykonuje też jednak określone czynności
w postępowaniu przygotowawczym. Wówczas prokuratorowi przysługują prawa strony.

Czynności te można podzielić na 3 grupy

  1. Czynności dokonywane w ramach kontroli czynności organów postępowania przygotowawczego – w ich zakresie sąd rozpatruje zażalenia na m.in.:

- postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa

- postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego

- dotyczące przeszukania, zatrzymania rzeczy i w przedmiocie dowodów rzeczowych postanowienia prokuratora wydane lub czynności dokonane w postępowaniu przygotowawczym

- postanowienia prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz kontroli i utrwalania przy użyciu środków technicznych treści innych rozmów lub przekazów informacji

- zatrzymanie

- postanowienie prokuratora w przedmiocie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych

- postanowienie prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu świadka

- postanowienie prokuratora w sprawie zachowania tajemnicy danych osobowych świadka

  1. Podejmowanie decyzji procesowych w sprawach wyłącznie zastrzeżonych dla sądu:

- o skierowaniu podejrzanego na wniosek prokuratora na obserwację psychiatryczną w zakładzie leczniczym oraz przedłużenie tej obserwacji

- zarządzanie na wniosek prokuratora kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych

- o wyrażeniu zgody następczej na wykorzystanie w postępowaniu karnym uzyskanego w wyniku podsłuchu dowodu popełnienia przestępstwa wymienionego w art. 237 § 3, popełnionego przez osobę, wobec której kontrola była stosowana, innego niż objęte zarządzeniem kontroli, albo popełnionego przez inną osobę

- o zniszczeniu zapisów utrwalonych w wyniku podsłuchu , jeżeli nie mają znaczenia dla postępowania karnego i nie stanowią dowodu, o jakim mowa w art. 237a

- o zastosowaniu i przedłużeniu tymczasowego aresztowania

- o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia

- o przedłużeniu stosowania środka zapobiegawczego tymczasowego nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

- o wydaniu listu żelaznego oskarżonemu przebywającemu za granicą oraz o odwołaniu tego listu

- o zastosowaniu na wniosek prokuratora kary porządkowej aresztowania

- o zezwoleniu na przesłuchanie notariusza, adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarza, dziennikarza

- o warunkowym umorzeniu postępowania na wniosek proxa złożony po zakończeniu postępowania przygotowawczego

- o umorzeniu postępowania i zastosowania środków zabezpieczających w razie ustalenia popełnienia przez podejrzanego czynu w stanie niepoczytalności oraz istnienia podstaw do zastosowania takich środków

- o wydaniu na wniosek proxa europejskiego nakazu aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego przeciwko osobie ściganej

  1. Czynności procesowe niebędące decyzjami zastrzeżone do wyłącznej kompetencji sądu:

- przesłuchanie podejrzanego przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania

- przesłuchanie pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece

- przesłuchanie świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności

- przesłuchanie świadka na żądanie strony, prokuratora lub innego organu prowadzącego postępowanie, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie

Odnośnie właściwości sądu dokonującego czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym, wskazuje się, że dokonuje je i rozpoznaje ewentualne zażalenia na czynności postępowania przygotowawczego sąd, który byłby właściwy po wpłynięciu aktu oskarżenia. Sąd dokonuje te czynności jednoosobowo, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

25. Obligatoryjność udziału uczestników w posiedzeniu sądu.

Warunkowe umorzenie postępowania

Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie w celu rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania (art. 339 § 1 pkt 2) z urzędu, jeżeli taką potrzebę dostrzeże po analizie akt, które wpłynęły do sądu z aktem oskarżenia, a także
w sytuacji wpłynięcia sprawy z wnioskiem prokuratora o takie umorzenie, złożonym w trybie określonym w art. 336.

Przepis art. 341 § 1, w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 10 stycznia 2003 r., zgodnie z zasadą równości stron (równości broni) ustanawia regułę, że prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, a więc o miejscu i czasie posiedzenia należy te osoby zawiadomić, a także obrońców i pełnomocników, choć ich niestawiennictwo nie stanowi przeszkody w odbyciu posiedzenia i podjęcia przez sąd decyzji. Znów zgodnie z zasadą równości stron udział prokuratora, oskarżonego i pokrzywdzonego jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.

Skazanie bez rozprawy

Art. 335. § 1. Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie wyroku i orzeczenie uzgodnionych
z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych w Kodeksie karnym za przypisany mu występek, bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Uzgodnienie może obejmować również poniesienie przez oskarżonego kosztów postępowania.

Umieszczenie przez prokuratora w akcie oskarżenia wniosku o skazanie oskarżonego, przewidzianego w art. 335 § 1, obliguje prezesa sądu do skierowania sprawy na posiedzenie nawet wówczas, gdy zapoznanie się z aktem oskarżenia, aktami sprawy i wspomnianym wnioskiem prokuratora prowadzi prezesa sądu do oceny, że brak podstaw do skazania
w tym szczególnym trybie. Decyzję merytoryczną w tej kwestii może bowiem podjąć tylko sąd na posiedzeniu, a nie prezes sądu.

Zgodnie z zasadą równości stron prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu (art. 343 § 5), a więc należy zawiadomić ich o terminie; dotyczy to także ich obrońców i pełnomocników (co do czynności procesowych przeprowadzonych pod nieobecność tych osób na tego rodzaju posiedzeniu). Jeżeli zostanie zarządzone przez prezesa sądu albo sąd, że udział prokuratora, oskarżonego i pokrzywdzonego jest obowiązkowy, należy to zaznaczyć w wezwaniu na posiedzenie. Udział ten powinien być obowiązkowy w sytuacji, gdy rysuje się możliwość uwzględnienia wniosku o skazanie (art. 335 § 1), ale tylko po dokonaniu korekty co do rozstrzygnięcia w sprawie, także w zakresie określonym w art. 343 § 3.

26. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych (warianty proceduralne).

27. Nadużycia procesowe z powodu obstrukcji procesowej i skutki proceduralne w kontekście

klauzuli / zakazu czy przyzwolenia albo ograniczenia obostrzeń procesowych.

Art. 374. § 1. Obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowa, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

Art. 377. § 1. Jeżeli oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub w posiedzeniu,
w którym jego udział jest obowiązkowy, sąd może prowadzić postępowanie pomimo jego nieobecności, nawet jeżeli nie złożył jeszcze wyjaśnień.

§ 2. Przed wydaniem postanowienia, o którym mowa w § 1, sąd zapoznaje się ze świadectwem lekarza, który stwierdził stan takiej niezdolności, lub przesłuchuje go w charakterze biegłego. Stan niezdolności oskarżonego do udziału w rozprawie można stwierdzić także na podstawie badania niepołączonego z naruszeniem integralności ciała, przeprowadzonego
za pomocą stosownego urządzenia.

§ 3. Jeżeli oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, chyba że uzna obecność oskarżonego za niezbędną; przepis art. 376 § 1 zdanie drugie stosuje się.

§ 4. Jeżeli oskarżony nie złożył jeszcze wyjaśnień przed sądem, można zastosować art. 396 § 2 lub uznać za wystarczające odczytanie jego poprzednio złożonych wyjaśnień.

§ 5. Jeżeli rozprawę przerwano lub odroczono wyznaczając nowy jej termin, sąd powiadamia o tym oskarżonego, a jeżeli oskarżony się stawi - przepis art. 375 § 2 stosuje się odpowiednio.

§ 6. Wyroku nie uważa się w tym wypadku za zaoczny.

Pojęcie „nadużycia prawa” oznacza zastosowanie, użycie danego narzędzia prawnego sprzecznie z celem, dla którego zostało ono utworzone, sprzecznie z jego przeznaczeniem.

Oskarżony zobowiązany jest do powiadomienia sądu o każdorazowej zmianie miejsca pobytu, czy zamieszkania.
W przypadku braku możliwości stawienia się na rozprawie, powinien on powiadomić sąd o przyczynach owego niestawiennictwa, ewentualnie przedstawić stosowne zaświadczenie wystawione przez uprawnionego lekarza. Ponadto musi wnosić o odroczenie rozprawy. Sąd analizując dany przypadek, wyda decyzje odnośnie odroczenia rozprawy. Sąd albo odroczy rozprawę, albo wyda zarządzenie o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu oskarżonego na rozprawę.

Prowadzenie rozprawy bez obecności oskarżonego, gdy jest to obowiązkowe stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą.

28. Formy nadużycia prawa procesowego (obstrukcja, przewlekłość, wnioski dowodowe,

wniosek o wyłączenie sędziego, przeciwdziałanie nieobecności, sprzeciw na odczytanie

protokołu, wielokrotność zażaleń w postępowaniu przygotowawczym, przedłużanie procesu).

29. Dowodowa prognoza w procesie jako podstawa oddalenia wniosku procesowego w

postępowaniu przygotowawczym i w postępowaniu sądowym.

Art. 303. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.

Grajowski - Zgodnie z zasadą legalizmu (art. 10 § 1) organy ścigania zobowiązane są do wszczęcia postępowania w razie ustalenia prawdopodobieństwa popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu. Ustawodawca podkreśla "uzasadnione podejrzenie", które warunkuje ten obowiązek. Zachodzi ono wtedy, gdy informacja o jakimś zdarzeniu, w subiektywnym przekonaniu organu ścigania, wskazuje na możliwość popełnienia czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa. Nie musi to być pewność, gdyż zadaniem postępowania przygotowawczego jest m.in. także ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo (art. 297 § 1 pkt 1). Usunięciu wątpliwości może służyć instytucja czynności sprawdzających (art. 307)

Grzegorczyk - Dla wszczęcia postępowania przygotowawczego wymagane jest więc posiadanie danych, z których w zasadny sposób można podejrzewać, że miało miejsce przestępstwo, a więc zawinione zachowanie się człowieka. Nie jest wymagane przekonanie o zaistnieniu przestępstwa (zob. uw. 2 do art. 297), nie wystarcza też jednak "przypuszczenie" jego popełnienia (jak np. przy zatrzymywaniu osoby podejrzanej; zob. uw. 1 do art. 244). Podejrzenie to zatem taki stan subiektywny, ukształtowany na podstawie posiadanych (obiektywnych) danych, który wywołuje wystąpienie prawdopodobieństwa zaistnienia określonego faktu. Muszą przy tym istnieć takie dane, w oparciu o które da się opisać dany czyn oraz podać jego kwalifikację prawną.

Art. 325f. § 1. Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw.

(…)

30. Warunki wydania, procedura i zaskarżalność wyrokowania łącznego.

Postępowanie w przedmiocie wyroku łącznego zostaje wszczęte z urzędu, na wniosek skazanego lub prokuratora.

Bardzo ważna jest kwestia właściwości sądu mającego orzec o wyroku łącznym. Jeśli wyroki podlegające łączeniu wydały różne sądy, ale tego samego rzędu np. SR w Krakowie i Wrocławiu, to odpowiedni będzie sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji. Natomiast jeżeli wyroki wydały SR w Słupsku, SO w Krakowie i SO we Wrocławiu, to wyrok wyda SO, który ostatni wydał wyrok skazujący w I instancji. W sytuacji, gdy wyroki wydały nie tylko sądy powszechne, ale i wojskowe, to regułą będzie właściwość sądu wymierzającego najsurowszą karę podlegającą łączeniu.

Wydanie wyroku łącznego poprzedza rozprawa przeprowadzona wg przepisów o rozprawie głównej przed sądem
I instancji. Warto zaznaczyć, iż nie jest wymagane osobiste stawiennictwo oskarżonego, chyba że sąd postanowi inaczej. Jeżeli skazany odbywa już  karę pozbawienia wolności, to na jego wniosek sąd może:

Natomiast uczestnictwo prokuratora w rozprawie jest obligatoryjne.

Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez przewodniczącego:

Podczas postępowania o wydanie wyroku łącznego sąd oceni czy zostały spełnione następujące przesłanki:

W toku orzekania o wymiarze kary łącznej, sąd pomija okoliczności leżące u podstaw kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa pozostające w zbiegu. W trakcie procesu dowodzenia zazwyczaj są odczytywane treści pozyskanych dokumentów, lecz nie wyklucza się przesłuchania skazanego, biegłego czy świadka. Na podstawie opinii o zachowaniu się skazanego w trakcie odbywania kary, warunków rodzinnych, majątkowych i zdrowotnych, zostają określone dane osobowe i sytuacja skazanego. Wspomniane opinie są dołączone do wniosku prokuratora lub nadesłane z zakładów karnych w razie potrzeby na prośbę sądu.

Wyrok łączny zastępuje połączone kary jednostkowe. Skutkiem tego, po uprawomocnieniu się wyroku wykonaniu podlega kara łączna oraz poszczególne wyroki, ale w częściach nieobjętych tą karą.

 Od wyroku łącznego (też takiego, który zawiera orzeczenia o umorzeniu postępowania) służy apelacja, a nie zażalenie, 
bo to apelacją skarży się wyroki.

31. Postępowanie renowacyjne co do akt i prokuratorska renowacja (właściwość, procedura,

decyzje).

Art. 164.

W celu odtworzenia akt sąd przeprowadza postępowanie, w tym również dowody, jakie uzna za konieczne. W szczególności sąd bierze pod uwagę wpisy do rejestrów karnych, repertoriów i innych ksiąg biurowych, utrwalenia dźwięku lub obrazu, notatki protokolantów, sędziów, ławników, prokuratorów i adwokatów, którzy uczestniczyli w sprawie. Sąd może też przesłuchać w charakterze świadków wszelkich uczestników sprawy, której akta zaginęły lub uległy zniszczeniu, a także inne osoby, które mogą mieć wiadomości co do treści akt. Strony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu.

Od udziału w posiedzeniu w przedmiocie odtworzenia akt wyłączeni są: sędzia, protokolant i oskarżyciel publiczny, jeżeli mają być przesłuchani jako świadkowie. Jednocześnie jednak przesłuchanie sędziego w charakterze świadka w trybie art. 164, z uwagi na jego specyficzny przedmiot, nie powoduje wyłączenia tego sędziego od udziału w sprawie na podstawie

Art. 165.

 § 1. Postanowienie co do odtworzenia akt sprawy ustala jego zakres lub stwierdza, że odtworzenie akt jest niemożliwe.

§ 2. Na postanowienie to przysługuje zażalenie.

Postanowienie co do odtworzenia akt należy wydać niezależnie od tego, czy postępowanie doprowadziło do odtworzenia akt w pełnym zakresie, w części czy też zakończyło się niepowodzeniem. W tym ostatnim przypadku sąd wydaje postanowienie stwierdzające, że odtworzenie akt jest niemożliwe. Takie postanowienie należy również wydać, gdy nie zostanie ustalone, że w przeszłości toczyło się postępowanie karne. Takie postanowienie nie stwarza powagi rzeczy osądzonej, a zatem nic nie stoi na przeszkodzie, aby w razie ujawnienia się nowych dowodów ponownie wszcząć postępowanie i odtworzyć akta w takim zakresie, w jakim będzie to konieczne i możliwe na podstawie nowych dowodów.

Postanowienie o częściowym odtworzeniu akt sprawy można zaskarżyć kasacją nadzwyczajną (art. 521), jednak tylko
w zakresie, w jakim akta tym postanowieniem odtworzone zostały, ponieważ tylko w tym zakresie postanowienie należy uznać za prawomocne orzeczenie kończące, jakkolwiek incydentalne, postępowanie sądowe.

Art. 166. 

Jeżeli akta sprawy prawomocnie nie ukończonej nie mogą być odtworzone albo zostały odtworzone w części, należy czynności procesowe powtórzyć w zakresie niezbędnym do kontynuowania postępowania.

Zakres powtórzenia czynności procesowych jest uzależniony z jednej strony od zakresu akt sprawy, które udało się odtworzyć, z drugiej zaś od faktycznych i prawnych możliwości powtórzenia czynności. Z uwagi na upływ czasu nie będzie już możliwe ponowne przesłuchanie świadka, który zmarł, dokonanie oględzin dowodu rzeczowego, który został zniszczony czy też dokonanie oględzin miejsca popełnienia przestępstwa w takim stanie, jak wyglądało ono po jego ujawnieniu.
Nie będzie też możliwe powtórzenie czynności dowodowych ze swej natury niepowtarzalnych, np. okazania.

(…)

32. Odrębności proceduralne przesłuchania świadka koronnego (wyłączenie jawności – art.

13 u. ś. k.) + art. 361 § 3 , art. 147. art. 177 § 1a.

Ustawa o świadku koronnym

Art. 13. 1. Sąd, na wniosek świadka koronnego, wyłącza jawność rozprawy na czas jego przesłuchania. Świadka należy pouczyć o tym uprawnieniu. W razie wyłączenia jawności, przepisów art. 361 § 1 i 3 Kodeksu postępowania karnego nie stosuje się.

2. Wyłączając jawność rozprawy na podstawie ust. 1, sąd zarządza zakaz wnoszenia na salę rozpraw urządzeń rejestrujących dźwięk, obraz lub zdolnych do przekazania dźwięku lub obrazu, a także poddanie się kontroli w celu realizacji tego zarządzenia.

 Prawem osoby dopuszczonej do składania zeznań w charakterze świadka koronnego jest możliwość zażądania wyłączenia jawności rozprawy na czas przesłuchania. Jak expressis verbis wynika z brzmienia ustawy, sąd wnioskiem tym jest związany i nie ma możliwości podjęcia decyzji przeciwnej. Uprawnienie dotyczy każdej rozprawy w każdym procesie, w którym świadek koronny został powołany do złożenia zeznania w tym charakterze. Na prawo to świadek koronny nie może się natomiast powoływać w sprawie, w której występuje jako „zwykły" świadek lub jako oskarżony, a także w procesach innych niż karny. Uprawnienie dotyczące rozprawy tym samym nie obejmuje fazy postępowanie przygotowawczego w tym znaczeniu, że świadek koronny nie może skutecznie powołać się na art. 13 u.ś.k., jeżeli wniosek o przesłuchanie zostanie złożony przez stronę postępowania lub jej obrońcę albo pełnomocnika w trybie art. 315 § 1 k.p.k. już po prawomocnym nadaniu mu tego statusu, a prokurator nie znajdzie uzasadnionej podstawy do odmowy uwzględnienia wniosku
w trybie art. 170 § 1 k.p.k.; w tej sytuacji przesłuchanie świadka musi odbyć się z udziałem wnioskodawcy, jeżeli zadeklaruje on taki zamiar (art. 315 § 2 k.p.k.). Natomiast przesłuchanie uzupełniające świadka koronnego w tym charakterze
w postępowaniu przygotowawczym z samej istoty rzeczy jest czynnością powtarzalną na rozprawie, a więc strona nie może żądać dopuszczenia do udziału w czynności przesłuchania na podstawie art. 316 § 1 k.p.k. Może jednak zaistnieć niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie i zostanie uwzględniony wniosek
o przesłuchanie świadka koronnego przed sądem w trybie art. 316 § 3 k.p.k. Mimo, że przesłuchanie takie nie odbywa się na rozprawie, to ratio legis tak art. 316 § 3 k.p.k., jak i art. 13 u.ś.k., każe przyjąć, że również w tym przypadku świadkowi przysługuje prawo do zażądania wyłączenia jawności tej czynności. W takiej sytuacji, prócz sądu (działającego jednoosobowo) i świadka koronnego, udział w posiedzeniu może wziąć prokurator oraz strony i ich przedstawiciele (obrońca i pełnomocnik). Możliwe jest wówczas – w szczególności gdy świadek koronny objęty jest programem ochrony – skorzystanie z możliwości przewidzianej wart. 177 § 1a k.p.k. i przesłuchanie świadka z wykorzystaniem urządzeń technicznych służących do realizacji takiej czynności na odległość

2. Jeżeli świadek koronny nie zgłosi wniosku w trybie art. 13 ust. 1 u.ś.k., nie stoi to na przeszkodzie wyłączeniu przez sąd jawności rozprawy na podstawie art. 360 k.p.k., w razie zaistnienia którejś z przewidzianych podstaw dla takiej decyzji.

Wyłączenie jawności rozprawy sądowej (a także posiedzenia w trybie art. 316 § 3 k.p.k.) na podstawie art. 13 ust. 1 u.ś.k. powoduje automatycznie znaczne zawężenie kręgu osób obecnych podczas przesłuchania, albowiem komentowany przepis mówi o niestosowaniu art. 361 § 1 i 3 k.p.k., który z kolei w razie wyłączenia jawności rozprawy na podstawie art. 360 k.p.k. zezwala na pozostanie na rozprawie szeregu osób wskazanych przez uczestników postępowania oraz dopuszczonych do pozostania na sali przez sąd na mocy odrębnego zarządzenia. W razie zastosowania art. 13 ust. 1 u.ś.k., na sali rozpraw pozostać mogą jedynie osoby uczestniczące w postępowaniu: skład orzekający, protokolant, świadek koronny, oskarżony (także jego konwojenci, jeżeli jest on doprowadzony z jednostki penitencjarnej), jego obrońca, prokurator, oskarżyciel posiłkowy, powód cywilny (który z chwilą przyjęcia do rozpoznania powództwa adhezyjnego również staje się stroną postępowania – por. T. Grzegorczyk (w:) T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie..., s. 310) oraz pełnomocnicy tych dwóch ostatnich stron, a także przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony do udziału w rozprawie na podstawie art. 90 k.p.k. Na sali pozostają również funkcjonariusze organu policyjnego przydzieleni do bezpośredniej ochrony świadka koronnego, jeżeli jest nią objęty (por.§ 6 r.o.p.ś.). Na rozprawie może pozostać biegły, jeżeli jego obecność jest niezbędna dla wydania opinii, do której został powołany (np. w przypadku, o którym mowa w art. 192 § 2 k.p.k.). Salę musi natomiast opuścić publiczność (w tym reprezentanci mediów) oraz pokrzywdzony (jeżeli nie występuje w charakterze oskarżyciela posiłkowego).

W razie wyłączenia jawności rozprawy na żądanie świadka koronnego, sąd na podstawie art. 13 ust. 2 u.ś.k. wydaje zarządzenie zakazujące wniesienia na salę rozpraw urządzeń rejestrujących: dźwięk (np. magnetofonów, dyktafonów,
a także telefonów komórkowych, które dziś powszechnie wyposażane są w funkcje nagrywające dźwięk i obraz), obraz (kamer, aparatów i innych urządzeń wyposażonych w kamery) lub zdolnych do przekazania dźwięku lub obrazu (np. telefonów komórkowych, przenośnych radiostacji), a także nakazujące poddanie się kontroli w celu realizacji tego zarządzenia. Formy kontroli regulują decyzje dyrektora sądu apelacyjnego i sądu okręgowego, a w sądzie rejonowym kierownika finansowego lub prezesa tego sądu, którzy odpowiadają m.in. za przestrzeganie zasad ochrony i bezpieczeństwa obiektów sądowych, stosownie do obowiązujących w tym zakresie przepisów (§ 40 r.u.s.). 

Prawo do żądania wyłączenia jawności postępowania przysługuje świadkowi koronnemu tylko w tym postępowaniu,
w którym uzyskał on ten status. Nie budzi to wątpliwości wobec treści art. 13 u.ś.k. Słusznie jednak zauważa J. Łyżwiński, że
w innym postępowaniu świadek koronny, występując jako „zwykły" świadek lub jako oskarżony, może złożyć wniosek
o wyłączenie jawności w trybie art. 360 § 1 pkt 4 k.p.k., co będzie podlegać rozstrzygnięciu przez sąd.

KPK

Art. 361. § 1. W razie wyłączenia jawności mogą być obecne na rozprawie, oprócz osób biorących udział w postępowaniu, po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego i oskarżonego. Jeżeli jest kilku oskarżycieli lub oskarżonych, każdy z nich może żądać pozostawienia na sali rozpraw po jednej osobie.

§ 2. (323) Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli zachodzi obawa ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne".

§ 3. W razie wyłączenia jawności przewodniczący może zezwolić poszczególnym osobom na obecność na rozprawie.

Art. 147. § 1. Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynności.

§ 2. Przesłuchanie świadka lub biegłego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk, gdy:

1)   zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu,

2)   przesłuchanie następuje w trybie określonym w art. 396.

§ 2a.  Przesłuchanie pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a i art. 185c, oraz świadka, o którym mowa w art. 185b, utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk.

§ 3.  Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu.

§ 4. Strona ma prawo otrzymać na swój koszt jedną kopię zapisu dźwięku lub obrazu. Nie dotyczy to przesłuchania na rozprawie odbywającej się z wyłączeniem jawności albo w postępowaniu przygotowawczym.

§ 5.  Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposób przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów, mając na uwadze konieczność właściwego zabezpieczenia utrwalonego obrazu lub dźwięku przed utratą dowodu, jego zniekształceniem lub nieuprawnionym ujawnieniem.

Art. 177. 

§ 1a. Przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W postępowaniu przed sądem
w czynności w miejscu przebywania świadka bierze udział referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa.

33. Wartość dowodowa okazania na podstawie rozpoznania głosu.

Art. 173. § 1. Osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania. Okazanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestię.

§ 2. W razie potrzeby okazanie można przeprowadzić również tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę rozpoznawaną.

§ 3. Podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby.

Okazanie głosu jako środka dowodowego jest wykorzystywane rzadko, natomiast

często jest mylone z eksperymentem procesowym czy też badaniami fonoskopijnymi 24. Rozpoznanie osoby na podstawie jej głosu jest czynnością prawnie dopuszczalną przez przepisy k.p.k. i stanowi czynność okazania. W związku z tym podlega rygorom określonym przez art. 173 k.p.k. – należy więc je przeprowadzić w sposób wykluczający sugestię. Oznacza to m.in. konieczność

zapewnienia takich warunków, aby rozpoznający nie widział osób, których głos ma usłyszeć. Ponadto osoba, której głos ma być przedmiotem rozpoznania, powinna być w grupie co najmniej czterech osób, które wypowiadają takie same kwestie. Wypowiadany dla rozpoznania tekst powinien być w miarę dłuższy niż tekst zasłyszany, a rozpoznający powinien wskazać cechy, w oparciu o które głos

ten rozpoznał, identyfikując daną osobę 25. Mając na uwadze to, że rozpoznanie głosu jest czynnością trudną należy dążyć do ustalenia jakie osoba posiada zdolności do zapamiętywania

i rozpoznawania głosu.

Jednym z bardziej podstawowych źródeł błędów podczas okazania jest (choćby nieświadome) sugestywne oddziaływanie osoby przeprowadzającej czynność na rozpoznającego. W praktyce zdarzają się przypadki wywierania przez funkcjonariuszy organów ścigania presji na rozpoznających, aby ci "ostatecznie potwierdzili" dokonane wcześniej ustalenia poprzez identyfikację okazywanego. Kolejna przyczyna błędów wynika z niewłaściwego dobrania osób do parady identyfikacyjnej,
z której osoba okazywana (obiekt) nie może się w istotny sposób wyróżniać. Podobnie niemała część błędnych wyników okazań jest również rezultatem szczególnej sytuacji, w jakiej znajduje się okazywany, choćby nie był nawet osobą podejrzaną w sprawie. Ryzyko przypadkowego wskazania, a co za tym idzie innych konsekwencji, u niektórych osób skutkuje podwyższonym ciśnieniem, tachykardią, silnym ukrwieniem niektórych partii ciała powodującym zaczerwienienia, jak również reakcjami w postaci drgawek czy innych mimowolnych ruchów. Jednak prawdopodobnie najistotniejsze przyczyny błędów popełnianych w trakcie okazania leżą po stronie samych rozpoznających. Jednym z kluczowych warunków prawidłowego rozpoznania jest wierne i trwałe zapamiętanie obiektu.

34. Podstawa prawna przeglądania akt sprawy przez strony i uczestników.

Art. 156. § 1. Stronom, podmiotowi określonemu w art. 416, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom.

§ 2. Na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy. Kserokopie takie można wydać odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, podmiotowi określonemu w art. 416, pełnomocnikom
i przedstawicielom ustawowym.

§ 3.  Prezes sądu może w razie uzasadnionej potrzeby zarządzić wydanie odpłatnie uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy.

§ 4. Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne", przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kserokopii odbywa się z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd. Uwierzytelnionych odpisów i kserokopii nie wydaje się, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 5. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom
i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom.

§ 5a. W toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się akta sprawy w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody na udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem dowodów fałszywych, groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności opreacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób.

 Zgodnie z regułą określoną w art. 156 § 1 strony procesowe, ich przedstawiciele procesowi oraz podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści majątkowej, o którym mowa w art. 416, mają prawo do dostępu do akt sprawy sądowej, jak również możliwość samodzielnego sporządzania z nich odpisów. Uprawnienie to wynika z samej ustawy i nie jest uzależnione od zgody jakiegokolwiek organu. Co do zasady - z wyjątkiem określonym w art. 156 § 4 - nie może ono również zostać ograniczone. Dostęp ten obejmuje akta sprawy sądowej, a zatem komentowany przepis ma zastosowanie od chwili wniesienia do sądu aktu oskarżenia, do którego dołączone zostały akta sprawy. Uwzględniając przepis art. 156 § 5 dotyczący postępowania przygotowawczego, należy uznać, że w § 1 chodzi o postępowanie jurysdykcyjne, a zatem pojęcie "akta sprawy sądowej" nie obejmuje akt postępowania przygotowawczego w sytuacji, gdy podejmowane są w sprawie czynności sądowe.

Skoro osobom wymienionym w art. 156 § 1 zdanie pierwsze przyznano prawo do samodzielnego sporządzania odpisów
 z akt sprawy sądowej, to nie chodzi tu wyłącznie o własnoręczne przepisywanie akt sprawy, lecz należy dopuścić korzystanie z tego prawa i tworzenie odpisów na nośnikach elektronicznych przy użyciu najnowszej techniki w tym zakresie.  Dostęp do akt sprawy sądowej może zostać przyznany również innym osobom niż strony, ich przedstawiciele i podmiot,
o którym mowa w art. 416, np. przedstawicielowi społecznemu, pokrzywdzonemu, który nie występuje przed sądem jako oskarżyciel, dziennikarzowi, naukowcowi prowadzącemu badania (art. 156 § 1 zdanie drugie). Nie ma on jednak charakteru obligatoryjnego (ustawa mówi "akta mogą być udostępnione"), a jego uzyskanie uzależnione jest od zgody prezesa sądu. Zarządzenie prezesa sądu o odmowie udostępnienia akt nie jest zaskarżalne. Nie mają oni również możliwości sporządzania odpisów z akt.

Szczególną podstawę udostępnienia akt sprawy biegłemu stanowi przepis art. 198 § 1. Akta te udostępnia się biegłemu
w miarę potrzeby w zakresie niezbędnym do wydania opinii.

Udostępnienie przez prezesa sądu - na podstawie art. 156 § 1 - akt sprawy "innej osobie" nie uprawnia tej osoby do publicznego rozpowszechniania zawartych w nich wiadomości z postępowania przygotowawczego - do czasu rozpoczęcia rozprawy głównej, chyba że uzyska ona na to zezwolenie. Przepis art. 156 § 4 umożliwia ograniczenie dostępu do akt sprawy sądowej, jednak wyłącznie wówczas, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne" (co do zakresu rozumienia tych pojęć zob. art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z 5 sierpnia 2010
o ochronie informacji niejawnych). W takiej sytuacji przeglądanie akt, sporządzanie odpisów i kserokopii odbywa się
z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd.

Dostęp do akt w postępowaniu przygotowawczym

  Przepis art. 156 § 5 odnosi się do udostępniania akt sprawy postępowania przygotowawczego, także jeżeli akta sprawy znajdują się w sądzie w związku z wykonywaniem czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym (podobnie M. Siewierski (w:) J. Bafia i in., Kodeks..., s. 213). Podobnie jak § 1 przyznaje on stronom, obrońcom, pełnomocnikom
i przedstawicielom ustawowym prawo dostępu do akt, możliwość sporządzania odpisów i kserokopii oraz odpłatnego uzyskania uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii. Zasadnicza różnica polega na tym, że nie jest to prawo bezwzględne, gdyż skorzystanie z niego zostało uzależnione od zgody prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Komentowany przepis wprowadza zastrzeżenie: "jeżeli ustawa nie stanowi inaczej". Tak jest w przypadku prawa podejrzanego i jego obrońcy do uprzedniego przejrzenia akt przed końcowym zaznajomieniem się z materiałami postępowania przygotowawczego (art. 321 § 1) oraz prawa stron do przejrzenia akt w związku z wniesieniem zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego (art. 306 § 1b), skorzystania z których nie można im odmówić.

Art. 158. § 1. Prokurator może przeglądać akta sprawy sądowej w każdym jej stanie oraz żądać przesłania mu ich w tym celu, jeżeli nie tamuje to biegu postępowania i nie ogranicza dostępu do akt innym uczestnikom postępowania, a zwłaszcza oskarżonemu i jego obrońcy.

§ 2. W razie przesłania akt prokuratorowi jest on obowiązany udostępnić je stronie, obrońcy lub pełnomocnikowi.

35. Reguły (rygory) udostępniania materiałów niejawnych w procesie karnym (udział w

czynnościach, przeglądania akt, klauzula tajności – przyjęcie, ustanie, organ).

Ustawa o ochronie informacji niejawnych

Art. 6. 1. Klauzulę tajności nadaje osoba, która jest uprawniona do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego niż dokument materiału.

2. Informacje niejawne podlegają ochronie w sposób określony w ustawie do czasu zniesienia lub zmiany klauzuli tajności na zasadach określonych w ust. 3, z zastrzeżeniem ust. 6. Osoba, o której mowa w ust. 1, może określić datę lub wydarzenie, po których nastąpi zniesienie lub zmiana klauzuli tajności.

3. Zniesienie lub zmiana klauzuli tajności są możliwe wyłącznie po wyrażeniu pisemnej zgody przez osobę, o której mowa
w ust. 1, albo jej przełożonego w przypadku ustania lub zmiany ustawowych przesłanek ochrony, o których mowa w art. 5, z zastrzeżeniem ust. 5.

4. Kierownicy jednostek organizacyjnych przeprowadzają nie rzadziej niż raz na 5 lat przegląd materiałów w celu ustalenia, czy spełniają ustawowe przesłanki ochrony.

5. Pisemną zgodę na wykonanie czynności, o których mowa w ust. 3, w przypadku informacji niejawnych o klauzuli "ściśle tajne" wyraża kierownik jednostki organizacyjnej, w której materiałowi została nadana klauzula tajności.

6. Po zniesieniu lub zmianie klauzuli tajności podejmuje się czynności polegające na naniesieniu odpowiednich zmian
w oznaczeniu materiału i poinformowaniu o nich odbiorców. Odbiorcy materiału, którzy przekazali go kolejnym odbiorcom, są odpowiedzialni za poinformowanie ich o zniesieniu lub zmianie klauzuli tajności.

(…)

36. Realizacja roszczeń majątkowych w procesie karnym (rozdz. 7, art. 415 § 5,

odszkodowanie w ramach środka karnego kk i art. 52 kk.).

Roszczenie majątkowe dochodzone w procesie karnym może obejmować rzeczywistą stratę (damnum emergens), którą może być np. wartość skradzionego pojazdu oraz utraconej korzyści (lucrum cessans), czyli np. zarobku jaki moglibyśmy uzyskać przy wykorzystaniu skradzionego pojazdu.

W postępowaniu karnym nie można natomiast dochodzić roszczeń nie mających charakteru majątkowego
(np. o zaniechanie naruszeń dóbr osobistych) oraz roszczeń majątkowych nie wynikających bezpośrednio z przestępstwa (np. kosztów przygotowania do innego zawodu w związku z inwalidztwem spowodowanym przestępstwem).

W procesie karnym istnieją dwa zasadnicze sposoby dochodzenia roszczeń powstałych wskutek przestępstwa. Mianowicie roszczenia takie mogą być dochodzone poprzez:

Pokrzywdzony ma więc prawo wyboru do wykorzystania wymienionych środków prawnych przy czym nie może skorzystać
z obu na raz. Wystąpienie z wnioskiem o naprawienie szkody eliminuje dopuszczalność powództwa cywilnego.

Złożenie przez pokrzywdzonego wniosku o naprawienie szkody dopuszczalne jest wyłącznie w przypadku popełnienia na jego szkodę wymienionych w art. 46§1 kodeksu karnego konkretnych przestępstw tj. spowodowania śmierci (tzn. gdy skutkiem czynu sprawcy jest śmierć człowieka,. art. 148-151, 154, 155, 156 § 3, art. 158 § 3 k.k.), ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia (art. 156, 158 § 2 k.k.), przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji (np. art. 173-180 k.k.), przeciwko środowisku (np. art. 181-188 k.k.), przeciwko mieniu (np. art. 278-294 k.k.), przeciwko obrotowi gospodarczemu (np. art. 296-301 k.k.), przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową(art.218-221k.k.).
Warunkiem orzeczenia obowiązku naprawienia szkody jest stwierdzenie winy sprawcy i zaistnienie szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu. Przy ustalaniu wielkości szkody należy kierować się zasadami prawa cywilnego, biorąc także pod uwagę stopień przyczynienia się pokrzywdzonego do powstania szkody i jej rozmiarów. Dla prawidłowego ustalenia wysokości szkody uwzględnia się tylko te jej składniki, które były następstwem zachowania sprawcy.

Nadmienić również należy, że w przypadku złożenia wniosku o naprawienie szkody sąd jest zobowiązany do jego rozpoznania. W przypadku stwierdzenia winy oskarżonego sąd powinien wniosek uwzględnić w całości bądź w części.
W przypadku skazania kilku osób współdziałających ze sobą, dopuszczalne jest solidarne obciążenie ich naprawieniem szkody. Polega to na tym, że pokrzywdzony może żądać naprawienia szkody od wszystkim zobowiązanych lub od każdego
z nich z osobna. Niewątpliwie jest to znaczne ułatwienie dla pokrzywdzonego, który może zwrócić się o naprawienie szkody do tego ze skazanych, który dysponuje majątkiem umożliwiającym jak najszybsze zaspokojenie roszczeń pokrzywdzonego.

Powództwo cywilne, zwane w procesie karnym powództwem adhezyjnym, może zostać wytoczone w przypadku popełnienie każdego z przestępstw opisanych w kodeksie karnym. Skutkiem popełnienia danego przestępstwa musi być szkoda majątkowa.

W razie śmierci pokrzywdzonego, który nie wytoczył jeszcze powództwa adhezyjnego, osoby najbliższe mogą wystąpić
z takim powództwem. Jednak mogą zrobić to tylko do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego.

Jeżeli natomiast pokrzywdzony przed śmiercią wytoczył powództwo cywilne, osoby te mogą w każdym czasie wstąpić w prawa zmarłego oraz dochodzić przysługujących im roszczeń wynikających z faktu popełnienia przestępstwa.

Na rzecz pokrzywdzonego może być również orzec nawiązkę. Następuje to zamiast naprawienia szkody. Orzeczona przez sąd nawiązka ma w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę. Orzeczenie przez sąd nawiązki nie wymaga wniosku ze strony pokrzywdzonego. Poza przypadkami określonymi w art. 46§1kk orzeczenie przez sąd nawiązki nastąpić może jedynie w przypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie (w kodeksie karnym nawiązkę orzec można np. za bezprawny wyręb drzewa z lasu). Zauważyć należy, że wysokość nawiązki nie jest uzależniona od wysokości wyrządzonej szkody i może być ona orzeczona np. wobec kilku współsprawców w jednakowej kwocie, nawet jeśli jej suma przekroczy wysokość powstałej wskutek przestępstwa szkody.

39. Orzekanie w kwestii odpowiedzialności karnej sprawcy (skazanie bez rozprawy – 335 i 343, warunkowe umorzenie postępowania 339 § 1 pkt 2 i art. 342, wyrok nakazowy – 500 §4).

Skazanie bez rozprawy:

Art. 335. (301) § 1. Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie wyroku i orzeczenie uzgodnionych
z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych w Kodeksie karnym za przypisany mu występek, bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Uzgodnienie może obejmować również poniesienie przez oskarżonego kosztów postępowania.

§ 2. Jeżeli zachodzą warunki do wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w § 1, a w świetle zebranych dowodów wyjaśnienia podejrzanego nie budzą wątpliwości, dalszych czynności dowodowych w postępowaniu przygotowawczym można nie przeprowadzać; przeprowadza się jednak czynności, co do których zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można ich przeprowadzić na rozprawie.

§ 3. Uzasadnienie wniosku, o którym mowa w § 1, można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym,
że okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, i wskazujących, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Przepisów art. 333 § 1 i 2 nie stosuje się.

Art. 343. (316) § 1. Uwzględniając wniosek, o którym mowa w art. 335, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, warunkowo zawiesić jej wykonanie albo orzec wyłącznie środek karny wymieniony w art. 39 pkt 1-3, 5-8 Kodeksu karnego.

§ 2. W wypadku określonym w § 1:

1)   nadzwyczajne złagodzenie kary może nastąpić również w innych wypadkach niż przewidziane w art. 60 § 1-4 Kodeksu karnego,

2)   (317) warunkowe zawieszenie wykonania kary stosuje się do kary pozbawienia wolności w wymiarze do lat 5, a okres próby nie może przekroczyć 10 lat,

3)   ograniczenie skazania do orzeczenia środka karnego może nastąpić, jeżeli przypisany oskarżonemu występek jest zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

§ 3. Jeżeli nie ma zastosowania art. 46 Kodeksu karnego, sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku od naprawienia szkody w całości albo w części lub od zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Przepis art. 341 § 3 stosuje się odpowiednio.

§ 4. Postępowania dowodowego nie prowadzi się. Przepis art. 394 stosuje się jednak odpowiednio.

§ 5. Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Pokrzywdzony może najpóźniej na tym posiedzeniu złożyć oświadczenie, o którym mowa w art. 54 § 1. Udział prokuratora, oskarżonego lub pokrzywdzonego
w posiedzeniu jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.

§ 6. Sąd, uwzględniając wniosek, skazuje oskarżonego wyrokiem.

§ 7. Jeżeli sąd uzna, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku, sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

Warunkowe umorzenie postępowania:

Art. 336. § 1. Jeżeli spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie.

§ 2. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy art. 332 § 1 pkt 1, 2, 4 i 5. Uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a nadto okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem.

§ 3. Prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i, stosownie do okoliczności, wnioski co do dozoru.

§ 4. (302) Do wniosku dołącza się, do wiadomości sądu, listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów. Przepis art. 334 stosuje się odpowiednio.

§ 5. Do wniosku o warunkowe umorzenie postępowania stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące aktu oskarżenia zawarte w rozdziale 40.

Art. 342.  § 1. W wyroku warunkowo umarzającym postępowanie należy dokładnie określić czyn oskarżonego, wskazać przepis ustawy karnej, pod który czyn podpada, oraz oznaczyć okres próby.

§ 2. W wyroku sąd określa także nałożone na oskarżonego obowiązki oraz sposób i termin ich wykonania, a w razie uznania za celowe - również dozór kuratora, osoby godnej zaufania albo instytucji lub organizacji społecznej.

§ 3. Wyrok powinien w razie potrzeby zawierać rozstrzygnięcie co do dowodów rzeczowych. Sąd stosuje odpowiednio
art. 230 § 2 i 3 oraz art. 231-233, uwzględniając potrzebę zabezpieczenia dowodów na wypadek podjęcia postępowania.

§ 4. Zawarte w wyroku rozstrzygnięcie, o którym mowa w § 3, może być zaskarżone zażaleniem przez osoby wskazane
w art. 323 § 2.

§ 5. Wyrok doręcza się także pokrzywdzonemu

Wyrok nakazowy:

Art. 500. § 1.  W sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, sąd może
w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy.

§ 2. W postępowaniu nakazowym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu uproszczonym, jeżeli przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej.

§ 3.  Sąd może wydać wyrok nakazowy, jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości.

§ 4.  Sąd wydaje wyrok nakazowy na posiedzeniu bez udziału stron.

Wyrok nakazowy sąd wydaje na posiedzeniu. Istotną zmianę do postępowania nakazowego wprowadziła ustawa nowelizująca z 10 stycznia 2003 r. w ramach art. 500 § 4. Zniesiono bowiem udział oskarżonego, jego obrońcy, pokrzywdzonego i jego pełnomocnika w posiedzeniu sądu. Obecnie sąd wydaje wyrok nakazowy jednoosobowo bez udziału stron. Zmianę powyższą należy w pełni akceptować, ponieważ przywraca ona możliwość szerszego stosowania tego trybu ustalania odpowiedzialności karnej w sprawach drobnych. Odzwierciedleniem trafnej krytyki dotychczasowej regulacji ustawowej jest zawarte w uzasadnieniu projektu nowelizacji stwierdzenie, że perspektywa posiedzenia z udziałem stron, które należy obowiązkowo zawiadomić o jego terminie i miejscu oraz odroczyć, gdy któryś
z uprawnionych uczestników procesu nie został należycie powiadomiony lub usprawiedliwił nieobecność, skutecznie odstręczała od postępowania nakazowego.

W orzecznictwie przyjmuje się, że pomimo rozwiązania przyjętego w art. 500 § 4 posiedzenie w przedmiocie wydania wyroku nakazowego jest zewnętrznie jawne, a zatem dostępne dla publiczności (zob. SN I KZP 26/11, OSNKW 2012, nr 4, poz. 36; zob. szerzej tezę 10 do art. 96). Wydaje się, że jest to stanowisko zbyt daleko idące, a przy tym wypaczające sens postępowania nakazowego. Wyłączenie jawności (zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej) tego posiedzenia jest bowiem konsekwencją przyjętych założeń, na jakich opiera się ten tryb, do których należy m.in. dorozumiana rezygnacja oskarżonego z wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawa do publicznego rozpoznania jego sprawy. Respektowanie tego prawa oskarżony może wymusić, wnosząc sprzeciw od wyroku nakazowego.

41. Oddalenie, pozostawienie bez rozpoznania, odrzucenie i zwrot powództwa cywilnego.

W przedmiocie powództwa cywilnego przewiduje się dwa rodzaje rozstrzygnięć: formalne (przyjęcie powództwa, odmowa przyjęcia powództwa i pozostawienie powództwa bez rozpoznania) i merytoryczne (uwzględnienie i oddalenie powództwa).

Odmowa przyjęcia powództwa cywilnego (np. gdy roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia; powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną; to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono) lub pozostawienie go bez rozpoznania (np. jeżeli powód nie stawił się do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, a nie wnosił o rozpoznanie sprawy pod jego nieobecność) nie oznacza odebrania powodowi ochrony prawnej, lecz odesłanie go na drogę zwyczajnego procesu cywilnego. Zwrot pozwu jest stwierdzeniem, iż na skutek wadliwości czynności powoda nie doszło do wytoczenia powództwa.

Jeżeli w świetle stanu faktycznego sprawy oraz zebranego materiału dowodowego powództwo cywilne jest zasadne sąd orzekający uwzględni powództwo cywilne w całości lub w części wyrokiem karnym. W przeciwnym wypadku sąd  oddali powództwo. W sytuacji oddalenia powództwa cywilnego w procesie karnym powód cywilny, co do zasady, zostaje obciążony kosztami postępowania. W przypadku gdy sąd orzekający uwzględnieni powództwo w całości kosztami zostanie obciążony oskarżony.

Art. 65. § 1. Sąd przed rozpoczęciem przewodu sądowego odmawia przyjęcia powództwa cywilnego, jeżeli:

1)   powództwo cywilne jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne,

2)   roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia,

3)   powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną,

4)   to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono,

5)   po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego,

6)   (37) złożono wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 Kodeksu karnego.

§ 2. Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym, a nie zachodzą okoliczności wymienione w § 1, sąd orzeka o przyjęciu powództwa cywilnego.

§ 3. Mimo przyjęcia powództwa cywilnego sąd pozostawia je bez rozpoznania, jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się okoliczność wymieniona w § 1.

§ 4. Na odmowę przyjęcia powództwa cywilnego lub na pozostawienie go bez rozpoznania na podstawie § 3 zażalenie nie przysługuje.

(…)

42. Domniemanie prawne doręczenia skargi a fikcja doręczenia – różnice i podobieństwa.

Domniemanie doręczenia:

Art. 132. § 1. Pismo doręcza się adresatowi osobiście.

§ 2. W razie chwilowej nieobecności adresata w jego mieszkaniu, pismo doręcza się dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było - administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi.

Dopuszczając, w warunkach określonych w art. 132 § 2, możliwość doręczenia zastępczego pisma procesowego, ustawodawca z przyczyn praktycznych przyjął domniemanie faktyczne, że osoba, której doręczono pismo kierowane do danego adresata, przekaże mu je niezwłocznie. Domniemanie to jednak może oczywiście zostać stosownymi dowodami obalone, np. w postępowaniu toczącym się z wniosku strony o przywrócenie terminu zawitego, w trybie art. 126. Do przyczyn niezależnych od strony, o których mowa w art. 126, niewątpliwie zaliczyć trzeba także takie zawinione działanie lub zaniechanie osoby określonej w art. 132 § 2, w następstwie którego nie przekazuje ona doręczonego jej pisma procesowego adresatowi, mimo że do tego się zobowiązała. Strona nie może bowiem ponosić konsekwencji procesowych takiego zachowania się tej osoby, na które nie miała żadnego wpływu i które może być także wynikiem celowego jej działania (zob. SN III KZ 85/01, LEX nr 53053 z aprobującą glosą D. Wysockiego, OSP 2002, z. 10, poz. 130).

Jeśli nieobecność adresata w miejscu zamieszkania nie była chwilowa (np. oskarżony przebywał w areszcie), to pozbawione podstaw jest wynikające zart. 132 § 2 domniemanie, że skoro pismo odebrał jego dorosły domownik, to istotnie dotarło ono do rąk adresata. Dla oceny tego obiektywnego faktu - świadczącego i o tym, że nieobecność adresata w mieszkaniu, uniemożliwiająca doręczenie mu zawiadomienia do jego własnych rąk, nie była, jak stanowi przepis art. 132 § 2, nieobecnością chwilową - pozostają bez znaczenia powody, dla których domownik nie odmówił przyjęcia pisma, chociaż powinien to uczynić, informując doręczyciela o przyczynie, jak też nie zawiadomił organu zawiadamiającego o istnieniu okoliczności, z powodu których nie mógł przekazać adresatowi odebranego pisma, lecz podjął się oddania tego pisma adresatowi, mimo że było to w sposób oczywisty niemożliwe, a jednocześnie nie powiadomił też adresata o piśmie. Istotne jest to, że w konsekwencji tego zachowania (o którym adresat nie miał wiedzy i na które nie miał wpływu) pismo nie zostało doręczone (np. oskarżony nie został zawiadomiony o terminie rozprawy), bowiem ani nie otrzymał pisma wysłanego pocztą pod adresem miejsca zamieszkania, ani nie został zawiadomiony w inny sposób przewidziany prawem, np. w art. 134 § 2, gdyż sąd nie dysponował informacją, że oskarżony przebywa w areszcie

Fikcja doręczenia:

Art. 136. § 1. W razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; wówczas doręczenie uważa się za dokonane.

§ 2. Pismo nie przyjęte przez adresata zwraca się organowi wysyłającemu.

Art. 138. (79) Strona, a także osoba niebędąca stroną, której prawa zostały naruszone, przebywająca za granicą, ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nieuczynienia tego pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju albo, jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy uważa się za doręczone.

Art. 139. § 1. Jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone.

§ 3. (81) Przepis § 1 nie dotyczy pism wysłanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskarżonego.

Fikcja doręczenia ma miejsce wówczas gdy pismo procesowe uważa się za doręczone, mimo że adresat faktycznie pisma nie posiada. Organ procesowy przyjmuje fikcję doręczenia w przypadku gdy:

- strona przebywająca za granicą nie wskaże adresata dla doręczeń,

- strona nie powiadomi organu procesowego o zmianie miejsca zamieszkania,

- strona odmówi przyjęcia pisma.

Wskazanie adresata dla doręczeń

Obowiązek wskazania adresata dla doręczeń staje się wymagalny w momencie gdy strona przebywa za granicą. Art. 138 kodeksu postępowania karnego nakłada na stronę, a także osobę nie będącą stroną, której prawa zostały naruszone, obowiązek wskazania osoby, która uprawniona jest do odbierania korespondencji w Polsce. Ratio legis przyjęcia takiego rozwiązania należy upatrywać się w tym, iż doręczanie pism procesowych za granicę mogłoby spowodować przewlekanie się postępowania i wzrost kosztów z nim związanych.

Poprzedni kodeks postępowania karnego z 1969 r. przewidywał w art.124 obowiązek wskazania adresu do doręczeń, nie jak obecnie – adresata dla doręczeń. Obecne uregulowanie ma szersze znaczenie, gdyż adresat to przede wszystkim osoba lub instytucja, co do której strona podaje dane stanowiące adres. Inaczej ujmując jest to miejsce przebywania (siedziba), w którym osoba lub instytucja przyjmuje korespondencję.

Jak wskazał SN w postanowieniu z dnia 8 listopada 2000 r., jeżeli nieprzebywanie strony pod dotychczasowym adresem wynika z jej wyjazdu za granicę na okres dłuższy niż kilkudniowy, powinność podania nowego adresu przeradza się w obowiązek wskazania adresata dla doręczeń w kraju (art. 138 k.p.k.)Wskazanemu przez stronę adresatowi dokonuje się doręczenia ze skutkiem procesowym doręczenia stronie. Tak samo dzieje się w przypadku, gdy strona przebywająca za granicą nie wskaże adresata dla doręczeń i pismo zostanie wysłane pod ostatnio znany adres. Konsekwencją bowiem niedopełnienia przez stronę tego obowiązku jest przyjęcie przez organ procesowy fikcji, iż pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju, albo jeżeli adresu tego nie ma, załączone do akt sprawy, uważa się za doręczone.

Powiadomienie o zmianie miejsca zamieszkania

Strona procesowa nie ma obowiązku w związku z toczącym się postępowaniem do stałego przebywania w swym miejscu zamieszkania lub pobytu. Ujemne skutki mogą jednak powstać w przypadku gdy strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem. Brak informacji w tym przypadku powoduje bowiem, że pisma wysłane pod ostatnio wskazany adres uważa się za doręczone (art. 139 §1 k.p.k.).

Jeżeli pismo zostanie wysłane na adres wskazany przez stronę, to należy je uznać za doręczone, choćby strona go nie otrzymał z tego powodu, że faktycznie nie przebywa pod wskazanym adresem. Organ procesowy nie jest bowiem zobowiązany do ustalenia, czy podany przez stronę adres odpowiada rzeczywistości.

Oskarżonego w procesie karnym, o obowiązku powiadomienia organu procesowego o zmianie miejsca zamieszkania, należy uprzedzić już przy pierwszym przesłuchaniu, po przedstawieniu mu zarzutów, a brak takiego pouczenia nie może wywołać ujemnych skutków procesowych względem niego.

Zgodnie z uchwała SN z dnia 23 maja 1974 r. nie uważa się także za doręczone pismo wysłane pod ostatnio wskazany przez stronę adres, jeśli strona została pozbawiona wolności i swego miejsca pobytu w czasie pozbawiania wolności nie podała do wiadomości organu, przed którym toczy się postępowanie.

Odmowa przyjęcia pisma

Doręczenie uważa się też za dokonane w przypadku odmowy przyjęcia pisma przez adresata lub odmowy albo niemożliwości pokwitowania przez niego odbioru pisma.

43. Zakaz reformationis in peius.

Art. 434. § 1. Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, a także tylko w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegających uwzględnieniu z urzędu.

§ 2. Środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spowodować orzeczenie także na korzyść oskarżonego.

§ 3. (365) Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego także w wypadku skazania z zastosowaniem art. 343 lub art. 387 Kodeksu postępowania karnego albo art. 156 Kodeksu karnego skarbowego, jeżeli środek odwoławczy wniesiono na korzyść oskarżonego, zaskarżając rozstrzygnięcie co do winy lub co do kary lub środka karnego, objęte uprzednim porozumieniem.

§ 4. (366) Określonego w § 1 zakazu orzekania na niekorzyść oskarżonego nie stosuje się, jeżeli osoba, względem której zastosowano przepis art. 60 § 3lub 4 Kodeksu karnego, lub art. 36 § 3 Kodeksu karnego skarbowego, odwołała swoje wyjaśnienia lub zeznania.

§ 5. (367) Przepisów § 3 i 4 nie stosuje się w przypadku stwierdzenia przez sąd odwoławczy przyczyn uzasadniających uchylenie orzeczenia, określonych w art. 439 § 1.

 Przepis art. 434 stanowi - poza zasadą orzekania w granicach środka odwoławczego - dalsze ograniczenie szczególne kontroli odwoławczej. Statuuje bowiem tzw. zakaz reformationis in peius, zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy orzeczenie nie zostało zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Trafnie podnosi się w literaturze, że "zakaz reformationis in peius jest instytucją gwarantującą prawo oskarżonego do zaskarżenia błędnego orzeczenia. Chroniąc oskarżonego przed bardziej ujemnymi konsekwencjami w procesie, zakaz reformationis in peius eliminuje wszelkie ryzyko, jakie mogłoby się wiązać z zaskarżaniem przez niego lub przez inne osoby na jego korzyść wydanego orzeczenia. Zakaz reformationis in peius stanowi zatem gwarancję procesową oskarżonego, że w wyniku zaskarżenia orzeczenia na jego korzyść nie zostaną zwiększone "dolegliwości" oznaczone w zaskarżonym orzeczeniu" 

W ustawie procesowej zakaz reformationis in peius statuowany jest w dwóch postaciach:

1) jako zakaz bezpośredni, adresowany do sądu odwoławczego (art. 434 § 1),

2) jako zakaz pośredni, obowiązujący w postępowaniu ponownym, w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 443).

Zakaz reformationis in peius w obu postaciach ma także zastosowanie:

1) w postępowaniu kasacyjnym (art. 434 § 1 i art. 443 w zw. z art. 518),

2) w razie wznowienia postępowania na korzyść oskarżonego (art. 434 § 1 i art. 443 w zw. z art. 545 § 1 in fine),

3) w postępowaniu odwoławczym w sprawach o wykroczenia (art. 109 § 2 k.p.w.).

Wyjątki od tej zasady występują w dwóch sytuacjach - gdy oskarżony został skazany bez przeprowadzenia rozprawy (art. 335 kpk) lub gdy dobrowolnie poddał się karze (art. 387 kpk).

44. Pozwolenie na złożenie apelacji po terminie.

Art. 445. § 1. Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem.

Przepis powtarza rozwiązanie przyjęte w art. 393 k.p.k. i normuje termin do składania apelacji. Biegnie on dla każdego uprawnionego od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem;

Termin do wniesienia (uzupełnienia) apelacji jest zawity (zob. art. 122 § 2) i może być przywrócony na zasadach określonych w art. 126. 

Art. 126. § 1. Jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana; to samo stosuje się do osób nie będących stronami.

§ 2. W kwestii przywrócenia terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności.

§ 3. Na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie.

Przepis art. 126 § 1 ustanawia następujące warunki, od których spełnienia uzależnione jest przywrócenie terminu:

- strona powinna zgłosić wniosek o przywrócenie terminu; wniosek może zgłosić również osoba niebędąca stroną, jeżeli nie dotrzymała terminu zawitego;

- wniosek powinien zostać zgłoszony w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody;

- jednocześnie z wnioskiem należy dopełnić czynności, która miała być w terminie wykonana;

- niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych.

Warunki określone w pkt 1-3 mają charakter przesłanek formalnych (niedopełnienie jednocześnie ze zgłoszeniem wniosku o przywrócenie terminu zawitego czynności, która miała być w tym terminie wykonana, także stanowi brak, do usunięcia którego ma zastosowanie tryb określony w art. 120 - zob. SN VI KZP 92/70, OSNKW 1971, nr 7-8, poz. 105), zaś ostatni jest przesłanką merytoryczną.

Przyczyna niezależna od strony to taka okoliczność, której strona nie mogła usunąć i dokonać wymaganej przez prawo czynności we właściwym. Wnioskodawca powinien przy tym wykazać, że przyczyna była od niego niezależna. W literaturze podnosi się, że ustawodawca w komentowanym przepisie nie uzależnił przywrócenia terminu od zawinienia strony, lecz posłużył się kryterium zobiektywizowanym, co oznacza większy rygoryzm w ocenie.

45.Wniosek o warunkowe umorzenie (podmioty uprawnione, przesłanki, wymagania

formalne).

Kodeks karny:

Art. 66. § 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.

§ 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Kpk:

Art. 336. § 1. Jeżeli spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie.

§ 2. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy art. 332 § 1 pkt 1, 2, 4 i 5. Uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a nadto okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem.

§ 3. Prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i, stosownie do okoliczności, wnioski co do dozoru.

§ 4. Do wniosku dołącza się, do wiadomości sądu, listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów. Przepis art. 334 stosuje się odpowiednio.

§ 5. Do wniosku o warunkowe umorzenie postępowania stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące aktu oskarżenia zawarte w rozdziale 40.

Kodeks precyzuje wymogi formalne wniosku prokuratora, stanowiąc w art. 336 § 2 zdanie pierwsze, że powinien on zawierać:

- imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego,

- dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, zwłaszcza wysokości powstałej szkody,

- wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które czyn podpada,

- wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania.

Ustawa procesowa precyzuje także minimalne wymogi dla uzasadnienia wniosku prokuratora. Uzasadnienie może ograniczyć się do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a nadto okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem (art. 336 § 2 zdanie drugie). Prokurator może we wniosku proponować okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego, oraz wnioski co do ewentualnego dozoru (art. 336 § 3).

Przepis art. 336 § 4 został uzupełniony przez ustawę nowelizującą z 10 stycznia 2003 r. wymogiem, że do wniosku dołącza się, do wiadomości sądu, listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów. Przepis ten jest odpowiednikiem art. 333 § 3 dotyczącego aktu oskarżenia, a jego wprowadzenie łączy się z tym, że wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia w sytuacjach określonych w art. 341 § 2.

8. Istotna jest także regulacja zawarta w art. 336 § 5, że do wniosku prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące aktu oskarżenia zawarte w rozdziale 40, zatytułowanym "Wstępna kontrola aktu oskarżenia". Odpowiedniość stosowania tych przepisów wyraża się m.in. w uprawnieniu prezesa sądu do zwrotu wniosku prokuratorowi, jeżeli nie odpowiada on warunkom formalnym wymaganym przez ustawę (art. 336 § 5 w zw. z art. 337 § 1). Celem zwrotu jest usunięcie braków w terminie 7 dni. Zarządzenie prezesa sądu jest zaskarżalne do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, zaś prokurator, który nie wniósł zażalenia, jest obowiązany wnieść we wskazanym terminie poprawiony lub uzupełniony wniosek.

46. Zawieszenie postępowania (istota, podstawy szczególne, organy, następstwa).

Art. 22. § 1. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody.

§ 2. Na postanowienie w przedmiocie zawieszenia postępowania przysługuje zażalenie.

§ 3. W czasie zawieszenia postępowania należy jednak dokonać odpowiednich czynności w celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem.

Zawieszenie postępowania jest czasowym wstrzymaniem biegu procesu, gdy kwestia odpowiedzialności nie została jeszcze rozstrzygnięta. Postanowienie o zawieszeniu postępowania nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie, lecz decyzją wydaną w związku z czasową, choć długotrwałą przeszkodą uniemożliwiającą prowadzenie procesu. Pomiędzy długotrwałą przeszkodą a niemożnością prowadzenia postępowania musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy. Usunięcie przeszkody zobowiązuje organ procesowy do natychmiastowego podjęcia postępowania karnego w danej sprawie.

Przepis art. 22 obejmuje dwa pierwsze stadia procesu karnego: postępowanie przygotowawcze i postępowanie jurysdykcyjne. W stadium wykonawczo-likwidacyjnym obowiązują natomiast regulacje ujęte w art. 15 § 2 k.k.w.

Ze sformułowania omawianego przepisu wynika w sposób oczywisty, że zawieszenie postępowania nie następuje z mocy samego prawa (ipso iure), ale zawsze wymaga podjęcia decyzji procesowej przez kierowniczy organ danego stadium procesu. W postępowaniu przygotowawczym wydane przez prowadzącego dochodzenie postanowienie o zawieszeniu postępowania wymaga zatwierdzenia przez prokuratora (art. 325e § 2 zdanie pierwsze).

Nie wydaje się, by instytucja zawieszenia postępowania w rozumieniu art. 22 mogła znaleźć zastosowanie w postępowaniu przyspieszonym, uregulowanym w rozdziale 54a k.p.k. Wprawdzie żaden przepis tego rozdziału nie wyłącza obowiązywania art. 22, zaś art. 517a nakazuje stosować w tym postępowaniu przepisy o postępowaniu uproszczonym, a więc m.in. art. 468, a poprzez niego również i art. 22, to jednak istota tego trybu poprzez wymóg rozpoznania sprawy w terminie zakreślonym w art. 517b eliminuje sprawę z tego postępowania szczególnego w razie zaistnienia przeszkody uniemożliwiającej spełnienie tej przesłanki. Tym bardziej więc w postępowaniu przyspieszonym nie mogą zachodzić tego rodzaju przyczyny zawieszenia jak niemożność ujęcia oskarżonego czy jego choroba psychiczna. Ta ostatnia jest zresztą negatywną przesłanką postępowania przyspieszonego (art. 325c pkt 2).

2. Konsekwencją jedynie czasowego wstrzymania biegu procesu jest wynikający z § 3 obowiązek zabezpieczenia dowodów w czasie trwania zawieszenia.

3. Zawieszenie postępowania nie stoi na przeszkodzie orzekaniu co do środków zapobiegawczych (art. 255). Podobnie wniesieniu i rozpoznaniu na korzyść oskarżonego obu nadzwyczajnych środków odwoławczych - kasacji i wniosku o wznowienie postępowania - nie stoją na przeszkodzie okoliczności uzasadniające zawieszenie postępowania (art. 529 i 545).

4. Oprócz art. 22 § 1, który stanowi zasadniczą podstawę zawieszenia postępowania karnego, także inne przepisy, w tym pozakodeksowe, kreują szczególne podstawy zawieszenia:

- art. 11 § 2 k.p.k. nakazuje zawieszenie postępowania w wypadku możliwości absorpcyjnego umorzenia postępowania (por. uwagi do art. 11);

- art. 61 § 1 k.p.k. stanowi, że postępowanie zawiesza się w razie śmierci oskarżyciela prywatnego w celu umożliwienia osobom najbliższym wstąpienia w prawa zmarłego; czas trwania zawieszenia jest ograniczony przez obowiązek sądu umorzenia postępowania, jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego;

- art. 105 ust. 3 w zw. z art. 108 Konstytucji RP statuuje, że postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła lub senatora ulega na żądanie Sejmu lub Senatu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu; istotna jest przy tym regulacja, że w takim wypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym;

- art. 11 ust. 4 u. TS - priorytet postępowania przed Trybunałem Stanu powoduje, że wcześniej wszczęte postępowanie karne o ten sam czyn ulega zawieszeniu;

- art. 7 u.ś.k. stanowi, że w razie wydania przez sąd postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego prokurator zawiesza postępowanie przeciwko temuż świadkowi; zawieszenie trwa do prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom;

- art. 114a k.k.s. stanowi, że postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe może być także zawieszone, jeżeli jego prowadzenie jest w istotny sposób utrudnione ze względu na toczące się postępowanie przed organami kontroli skarbowej, organami podatkowymi, organami celnymi lub sądami administracyjnymi; zawieszone postępowanie podejmuje się, jeżeli ustąpiły przyczyny uzasadniające jego zawieszenie;

- art. 30a u.p.n. zezwala zawiesić postępowanie w sprawie nieletniego, jeżeli nieletni ukrywa się i nie można go ująć;

- art. 72 ust. 1 u. przec. narkom. stanowi, że jeżeli osoba uzależniona lub używająca substancji psychoaktywnych szkodliwie, której zarzucono popełnienie przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, podda się leczeniu i rehabilitacji lub udziałowi w programie profilaktyczno-leczniczym prowadzonym przez zakład opieki zdrowotnej lub inny podmiot działający w ochronie zdrowia, prokurator może zawiesić postępowanie do czasu zakończenia leczenia; przepis art. 72 stosuje się odpowiednio w postępowaniu sądowym do chwili zamknięcia przewodu sądowego (art. 73);

- w postępowaniu karnym wykonawczym odrębne szczególne podstawy zawieszenia postępowania statuuje przepis art. 15 § 2 k.k.w.

5. Wyliczenie w art. 22 § 1 przeszkód uniemożliwiających kontynuowanie postępowania karnego nie jest wyczerpujące, na co w sposób jednoznaczny wskazuje zwrot "w szczególności".

47. Przesłanki wydania wyroku zaocznego.

Wyrokowanie zaoczne jest dopuszczalne w procesie karnym jedynie w  ramach postępowania uproszczonego. Kiedy zatem istnieje możliwość przeprowadzenia takiego postępowania? Jedyną przesłanką jaka musi być w tej kwestii spełniona jest to, aby poprzedzające je postępowanie przygotowawcze przybrało formę dochodzenia.

Wyrok zaoczny jest dla sądu narzędziem fakultatywnym, a zatem przy spełnieniu określonych przesłanek (o których poniżej) sędzia MOŻE wydać w sprawie wyrok zaoczny. Warunki jakie muszą być spełnione, aby pojawiła się możliwość wydania wyroku zaocznego to:

  1. Po pierwsze, niestawiennictwo oskarżonego i jego obrońcy (prawidłowo o rozprawie powiadomionych) - nie jest zatem wyrokiem zaocznym ten wydany pod nieobecność któregokolwiek z nich, gdy drugi stawił się na rozprawę. Przesłanka ta nie jest spełniona także w sytuacji gdy oskarżony usprawiedliwiając swoje niestawiennictwo zawnioskował o odroczenie rozprawy.

  2. Po drugie, istnieć musi możliwość odczytania wcześniej złożonych w sprawie wyjaśnień oskarżonego. W tym przypadku możliwe jest także tzw. rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu.

Treścią omawianego wyroku może być zarówno skazanie, uniewinnienie jak i warunkowe lub bezwarunkowe umorzenie postępowania. Jedyne ograniczenie co do treści wyraża art. 481 Kodeksu postępowania karnego, który wyraźnie zabrania orzekania wyrokiem zaocznym środka zabezpieczającego innego niż przepadek przedmiotów.

48. Utrata mocy wyroku ex lege.

Art. 482. § 1. Wyrok zaoczny doręcza się oskarżonemu. W terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego oskarżony może wnieść sprzeciw, w którym powinien usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie. Może on połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu.

§ 2. Sąd nie uwzględni sprzeciwu, jeżeli uzna nieobecność oskarżonego na rozprawie za nie usprawiedliwioną. Na postanowienie to służy zażalenie.

§ 3. Uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na rozprawę.

Uwzględnienie sprzeciwu nie powoduje samo przez się utraty mocy prawnej przez wyrok zaoczny. Jedynym skutkiem jest tylko konieczność wyznaczenia przez prezesa sądu terminu nowej rozprawy, sprawa bowiem ma być rozpoznana "ponownie" (art. 482 § 3 zdanie pierwsze). Zgodnie z regulacją zawartą wart. 482 § 3 zdanie drugie wyrok zaoczny traci jednak moc dopiero wtedy, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na rozprawę. W związku z powyższym trafnie podnosi się w piśmiennictwie, że jeżeli po uwzględnieniu sprzeciwu ani oskarżony, ani jego obrońca nie stawią się bez usprawiedliwienia na wyznaczoną rozprawę - sąd, nie wydając żadnego orzeczenia, powinien stwierdzić niedopuszczalność rozpoznawania sprawy wobec nieutracenia mocy przez wyrok zaoczny i na tym zakończyć postępowanie

Art. 506. § 1. (408) Oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku.

§ 2. Prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną.

§ 3. (409) W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc; sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.

§ 4. (410) Jeżeli w sprzeciwie podniesiono wyłącznie zarzuty przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym, wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części, a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.

§ 5. Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.

§ 6. (411) Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc.

Sprzeciw jest jedynym środkiem zaskarżenia nieprawomocnego wyroku nakazowego. Należy on do grupy środków zaskarżenia charakteryzujących się skargowością, brakiem dewolutywności i skutkiem kasacyjnym. Nadto za jego cechę szczególną uznaje się także brak potrzeby podniesienia w sprzeciwie zarzutów co do zaskarżonego orzeczenia. Sprzeciw nie musi spełniać żadnych szczególnych wymagań formalnych, poza wymogami pisma procesowego (art. 119); wystarczy oświadczenie braku zgody na wydane orzeczenie. Sprzeciw nie jest środkiem odwoławczym. Nie prowadzi bowiem do reformacji zaskarżonego orzeczenia w drodze przeniesienia sprawy do rozstrzygnięcia przez drugą instancję, lecz sam fakt wniesienia sprzeciwu prowadzi do utraty mocy prawnej wyroku nakazowego, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych przewidzianych dla postępowania sądowego w tego rodzaju sprawach.

Art. 575. § 1. Jeżeli po wydaniu wyroku łącznego zachodzi potrzeba wydania nowego wyroku łącznego, z chwilą jego wydania poprzedni wyrok łączny traci moc.

§ 2. Jeżeli choćby jeden z wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego ulega uchyleniu lub zmianie, wyrok łączny traci moc, a sąd w miarę potrzeby wydaje nowy wyrok łączny.

Utrata mocy poprzedniego wyroku łącznego na podstawie art. 575 § 1 następuje z mocy prawa z chwilą wydania nowego wyroku łącznego (nie ma zatem potrzeby zamieszczania w wyroku łącznym sformułowania "wyrok łączny traci moc" lub podobnego - tak trafnie SA w). Porównanie treści art. 575 § 1 z art. 576 § 1 przekonuje, że nie jest tu istotna chwila jego uprawomocnienia się. Również wyrok łączny, który traci moc, nie musi być prawomocny. W takiej sytuacji, gdyby toczyło się postępowanie odwoławcze dotyczące tego poprzedniego wyroku łącznego, w razie utraty przez niego mocy na podstawie art. 575 § 1 konieczne będzie pozostawienie apelacji od niego bez rozpoznania. Sytuacja może się nieco komplikować, jeżeli nowy nieprawomocny wyrok zostanie uchylony w wyniku kontroli odwoławczej. Wówczas do czasu ponownego rozpoznania sprawy i ponownego wydania wyroku łącznego wykonywane powinny być de facto kary jednostkowe, skoro poprzedni wyrok łączny utracił moc już z chwilą wydania nowego, następnie uchylonego wyroku łącznego.

49. Postępowanie ułaskawieniowe. (procedura, wymagania, udział Prokuratora Generalnego, treść łaski, zakres)

POSTĘPOWANIE UŁASKAWIENIOWE

- Art. 139 - Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski, prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

W praktyce:

1) ułaskawienie ma na celu postprocesową korekturę prawomocnego wyroku w części dotyczącej kary, w celu dostosowania do konkretnych warunków, w jakich znajduje się skazany i jego rodzina; mówi się, że sprawiedliwość, humanitaryzm i racjonalność kary to kryteria potrzeby zastosowania ułaskawienia; rozpoznając prośbę o ułaskawienie sąd w szczególności ma na względzie:

* zachowanie się skazanego po wydaniu wyroku,

* rozmiary wykonanej już kary,

* stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne,

* naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem,

* szczególne zdarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku;

2) ułaskawienie może polegać na całkowitym lub częściowym darowaniu albo złagodzeniu kary lub karnoprawnych skutków skazania;

3) łagodzenie kary może wyrażać się w matematycznej redukcji kary wymierzonej oraz w łagodzeniu rygorów kary,

4) Prezydent może skorzystać z prawa łaski w każdej sprawie o przestępstwo i o wykroczenie, również jeszcze przed prawomocnym skazaniem,

* dopuszczalne jest ułaskawienie w postaci abolicji indywidualnej

5) ułaskawieniem nie obejmuje się samego sposobu wykonania orzeczonej kary,

6) prawo łaski nie rozciąga się na cywilnoprawne następstwa skazania - na kwestię odszkodowania zasądzonego w postępowaniu adhezyjnym lub z urzędu, a tym bardziej na sam proces cywilny.

Rodzaje postępowania ułaskawieniowego

- jedynym organem uprawnionym do ułaskawienia jest Prezydent RP, co pociąga konieczność selekcji próśb o skorzystanie z prawa łaski oraz zachowania racjonalnych od niej wyjątków.

- przepisy k.p.k. przewidują w związku z tym dwa rodzaje postępowania ułaskawieniowego:

1. Postępowanie na podstawie prośby o ułaskawienie

* zaczyna się z chwilą złożenia prośby o ułaskawienie skazanego przez:

> niego samego,

> osobę uprawnioną do składania na jego korzyść środków odwoławczych (obrońcę lub prokuratora),

> krewnego w linii prostej, przysposabiającego lub przysposobionego, rodzeństwo, małżonka i osobę pozostającą we wspólnym pożyciu (art. 560 § 1). Krąg jest węższy od kręgu osób najbliższych (art. 115 § 11 k.k.)

* przesyła się ją do sądu, który wydał wyrok w pierwszej instancji, nawet gdyby była ona przesłana wprost do Prezydenta RP, nawet gdy prośbę otrzyma Prokurator Generalny to prześle do sądu pierwszej instancji (art. 565 § 2). > Sąd powinien rozpoznać prośbę w ciągu 2 miesięcy od daty jej otrzymania (art. 561 § 1-2).

> Sąd powinien rozpoznać sprawę w takim samym składzie, w jakim orzekał (art. 562 § l zd. 1) w miarę możności sędziowie i ławnicy, którzy brali udział w wydaniu wyroku (art. 562 § l zd. 2). Jeżeli sąd orzekał jednoosobowo, prośbę o ułaskawienie rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławników (art. 562 § 2).

> Sąd pierwszej instancji podejmuje decyzje:

a) pozostawia prośbę bez rozpoznania (art. 560 § 2), jeżeli wniesiona została prośba przez osobę nieuprawnioną lub jest niedopuszczalna z mocy ustawy (wyrok wydał Trybunał Stanu);

b) pozostawia prośbę bez dalszego biegu w razie braku podstaw do wydania opinii pozytywnej (art. 564 § 1);

c) może pozostawić bez rozpoznania, jeżeli ponowna prośba o ułaskawienie została wniesiona przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby (art. 566);

d) wydaje opinię pozytywną i wówczas - jeżeli orzekał tylko sąd pierwszej instancji - przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta sprawy lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią (art. 564 § 1).

- Jeżeli orzekał także sąd drugiej instancji w sprawie:

* sąd pierwszej instancji przesyła mu akta lub niezbędne ich części wraz ze swoją opinią (art. 564 § 2).

* pozostawia prośbę bez dalszego biegu tylko wtedy, gdy wydaje opinię negatywną, a opinię taką wydał już sąd pierwszej instancji;

* w innych wypadkach sąd odwoławczy przesyła Prokuratorowi Generalnemu akta wraz z opiniami (art. 564 § 3), które, jeżeli są pozytywne, nie są dostępne dla osób, od których pochodzi prośba (art. 564 § 4).

- jeżeli prośbę o ułaskawienie choćby jeden sąd zaopiniował pozytywnie:

* Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej prośbę o ułaskawienie wraz z aktami sprawy i swoim wnioskiem.

* PG nie może zamknąć arbitralnie drogi do Prezydenta RP.

2. Postępowanie z urzędu prowadzone przez Prezydenta RP lub Prokuratora Generalnego.

- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zawsze może ułaskawić skazanego z urzędu, w wykonaniu jego konstytucyjnego prawa łaski, bez zwracania się do sądów o opinie.

* Zobowiązany zwrócić się do PG o przedstawienie mu akt sprawy.

* Może zlecić PG wszczęcie z urzędu postępowania ułaskawieniowego (art. 567 § 2), które biegło w takim zakresie, w jakim je Prezydent oznaczy.

- Prokurator Generalny upoważniony jest do wszczynania z urzędu postępowania ułaskawieniowego, a nawet do przedstawienia akt Prezydentowi z własnym wnioskiem bez zwracania się o opinię (art. 567 §1)

50. Kryteria wyróżnienia trybów szczególnych (kodeksowych i pozakodeksowych).

Postępowaniem szczególnym jest, zatem w postępowaniu karnym taka jego odmiana, która zakłada rozstrzyganie kwestii odpowiedzialności karnej sposób istotny, różniący się w swym przebiegu od modelowego zasadniczego rodzaju procesu. Postępowania szczególne tworzone mogą być na dwóch poziomach- pierwszy stanowią tryby szczególne pierwszego stopnia, czyli takie postępowania, w których normuje się odmiennie pewne kwestie procesowe, odsyłając w pozostałym zakresie do przepisów trybu zasadniczego. – na niższym poziomie, tworzone są tryby szczególne drugiego stopnia, które zawierają odstępstwa od postępowań szczególnych stopnia pierwszego, poza tymi odrębnościami, stosuje się tu normy trybu szczególnego pierwszego stopnia, a w kwestiach nieuregulowanych przepisy trybu zasadniczego. Postępowanie szczególne dzielić można według różnych kryteriów. Mając, więc na uwadze stosunek do formalizmu postępowania zwyczajnego wyodrębnia się w doktrynie wśród postępowań szczególnych postępowania:

-ekwiwalentne

-zredukowane

-wzbogacone

Ekwiwalentne (równoważne) to takie, w których formalizm nie odbiega w zdecydowany sposób od postępowania zwyczajnego, ale formalizm trybu zastępuje tu instytucje szczególne.

Zredukowane – to tryb, w którym ograniczony jest formalizm procesu, z reguły też w odniesieniu do procesowych uprawnień stron. Wzbogacone- to takie, w którym formalizm postępowania zwyczajnego ulega poszerzeniu. Innym kryterium klasyfikowania trybów szczególnych może być czynnik powodujący wyodrębnienie danego postępowania szczególnego. Można, więc wyróżnić postępowanie wyodrębniane z uwagi na czynnikiprzedmiotowe i podmiotowe. Możliwe jest też uwzględnienie jako kryterium kwestii i obowiązku sięgania po dany tryb szczególny. Tryby szczególne mogą, zatem być

-obligatoryjne

-fakultatywne

Do kodeksowych postępowań szczególnych kpk zalicza:

1.Postępowanie uproszczone

2. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego

3.Postępowanie nakazowe

4.Postępowanie w sprawach o wykroczenia

5.Postępowanie w sprawach o wykroczenia żołnierzy

Postępowaniami szczególnymi pozakodeksowymi są obecnie:

-postępowanie karne skarbowe

-postępowanie wobec nieobecnych

51. Kryteria wyróżnienia trybów odrębnych.

Postępowanie odrębne – nie dotyczy zagadnień, które rozstrzygają się w toku przebiegu procesu, ale kwestii następnych do orzeczenia o przedmiocie procesu.

Postępowanie odrębne toczące się po uprawomocnieniu się orzeczenia rozstrzygającego, co do przedmiotu procesu to:

1)podjęcie postępowania warunkowo umorzonego przez sąd (art. 66-69kk)

2)postępowanie o odszkodowanie za niesłuszne skazania, aresztowanie, zatrzymanie(art552-559 kpk)

3)postępowanie o ułaskawienie (art. 560-568 kpk)

4)postępowanie, co do wyrokowania łącznego (art. 569-577kpk)

5)postępowanie, co do kosztów procesu

Do postępowań odrębnych należy tez zaliczyć postępowanie karne w stosunkach międzynarodowych.

(…)

52. Terminy prekluzyjne (definicja, przykłady).

Termin (3 znaczenia)

1. pewien okres liczony w jednostkach miary (dzień, miesiąc, rok), w ciągu którego może być dokonana czynność procesowa.

2. upływ czasu i warunek konieczny do wywoływania określonych skutków proces, takich jak uznanie pisma za doręczone itp.

3. określa jedynie czas, w ciągu którego może trwać stan wywołany przez wydanie odpowiedniej decyzji procesowej, gdzie termin nie zakreśla czasu na dokonanie danej czynności.

Terminy prekluzyjne (materialno - procesowe) - jego naruszenie powoduje niemożliwość przywrócenia; upływ terminu prekluzyjnego ogranicza możność realizacji prawa materialnego na drodze karnoprocesowej.

Terminy prekluzyjne (materialnoprocesowne)

a) czynności dokonane po ich przekroczeniu są bezskuteczne,

b) nie można ich przywracać,

c) są zazwyczaj terminami długimi;

d) wiążą też organy

procesowe.

Przykłady:

- zgłoszenie oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego art.54 § 1

- termin do wniesienia własnego aktu oskarżenia przez pokrzywdzonego

- termin wytoczenia powództwa cywilnego

- termin na wniesienie oskarżenia publicznego przez oskarżyciela posiłkowego

- wniosek o uchylenie postanowienia o utajnieniu świadka

- skorzystanie z prawa do odmowy składania zeznań przez uprawnioną osobę

- wniosek prokuratora lub obrońcy o losowanie składu sędziowskiego orzekającego w sprawach o zbrodnie zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności

- wniosek o odroczenie rozprawy

53. Świadek anonimowy (definicja, prawa i obowiązki, procedura).

 Ogólnie rzecz biorąc świadkiem jest osoba fizyczna, wezwana przez sąd w charakterze świadka albo zgłaszająca się bez wezwania, zobowiązana złożyć zeznania albo składająca zeznania dobrowolnie, które mogą mieć potencjalnie znaczenie w danej sprawie, zeznająca w zakresie znanych jej faktów i właściwości, spostrzeżonych, odebranych innymi zmysłami osobiście lub uzyskanych z innych źródeł, związanych bezpośrednio lub pośrednio z czynem przestępnym, w procesie toczonym przeciwko innej osobie.

Instytucja świadka anonimowego stanowi niewątpliwie wyłom w zasadzie kontradyktoryjności, publiczności (jawności) postępowania karnego, a przede wszystkim zawiera elementy ograniczające prawo do obrony. 

Przesłanką anonimizacji jest istnienie uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osób dla niego najbliższych. Postanowienie w przedmiocie zachowania w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka wydać może jedynie prokurator i sąd. Do takiej decyzji nie są uprawnione inne organy procesowe, np. Policja czy ABW. Z mocy takiego postanowienia ulegają utajnieniu wszelkie dane umożliwiające identyfikację świadka, jak i odpowiednie fragmenty: zeznań zamieszczone w protokołach przesłuchania świadka, w tym także protokołu zawiadomienia o przestępstwie lub notatek urzędowych organów procesowych. Tajność tych danych obejmuje nie tylko krąg osób związanych z podejrzanym (oskarżonym) i obrońcę, lecz także wszystkie osoby z wyjątkiem sądu i prokuratora.

Na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności, o których mowa w § 1, świadkowi, podejrzanemu oraz oskarżonemu (i jego obrońcy), w terminie 3 dni, służy środek odwoławczy w postaci zażalenia (art. 184 § 5):

- na postanowienie prokuratora - do sądu właściwego do rozpoznania sprawy,

- na postanowienie sądu, także prokuratorowi - do odpowiedniego sądu odwoławczego (okręgowego, apelacyjnego - art. 25 § 2 i art. 26).

Zgodnie z art. 184 § 3 k.p.k. świadka anonimowego przesłuchuje prokurator, jak również sąd, który zlecił wykonanie takiej czynności sędziemu wyznaczonemu ze składu sędziowskiego. Ważną kwestią jest zapewnienie odpowiednich warunków do przesłuchania, ze względu na możliwość ujawnienia tożsamości świadka. W postępowaniu sądowym ma to szczególne znaczenie, gdyż podczas przesłuchania na tym etapie może być obecny oskarżony wraz ze swoim obrońcą, którzy muszą zostać należycie poinformowani o miejscu i czasie odbycia przesłuchania świadka incognito. Miejscem przesłuchania może być prokuratura, sąd, mieszkanie świadka, hotel bądź jakiekolwiek miejsce zapewniające świadkowi pełną anonimowość. Na podstawie przepisów rozporządzenia wydanego przez Ministra Sprawiedliwości przesłuchanie świadka powinno odbywać się w odpowiednio przygotowanym pomieszczeniu, uniemożliwiającym dostęp osób nieupoważnionych oraz zapewniającym możliwość odpowiedniego utajnienia wizerunku i głosu.
Kodeks postępowania karnego przewiduje również możliwość przesłuchania takiego świadka na rozprawie w sytuacji, gdy są zapewnione odpowiednie warunki, które uniemożliwią rozpoznanie wizerunku i głosu świadka. 
Do czasu zamknięcia przewodu sądowego w pierwszej instancji świadek może złożyć wniosek o uchylenie postanowienia w przedmiocie utajnienia jego tożsamości. Świadek incognito może złożyć oświadczenie, że nie istnieją już zagrożenia będące podstawą utajnienia tożsamości i może składać zeznania jawnie. Takie oświadczenie musi zostać uprzednio zweryfikowane przez sąd, który następnie wydaje odpowiednie postanowienie, odpowiednio doręczone świadkowi, oskarżonemu i jego obrońcy oraz prokuratorowi, w sytuacji, gdy nie byli obecni podczas ogłaszania.

Odczytanie protokołów z zeznań świadka incognito

Na podstawie art. 393 § 4 k.p.k. protokoły z zeznań świadka przesłuchiwanego jako świadek anonimowy mogą zostać odczytane na rozprawie, jednakże w takiej sytuacji jawność rozprawy zostaje wyłączona.


54. Świadek koronny (definicja, prawa i obowiązki, procedura)

W Polsce, zgodnie z art. 2 ustawy o świadku koronnym z dnia 25 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 114, poz. 738, z późn. zm.), jest to podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka na zasadach i w trybie określonych ustawą.

Ustawa o świadku koronnym zakłada że instytucja świadka koronnego jest możliwa tylko w następujących

sprawach:

o przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie przestępczej albo w związku mającym na celu popełnianie przestępstw >>m.in. zamachu na życie Prezydenta RP , zabójstwa zwykłego i kwalifikowanego, spowodowanie

katastrofy w ruchu lądowym lub powietrzny lub wodnym, przestępstwa przeciwko mieniu powodujących znaczną szkodę, skarbowych, wytwarzania ,przetwarzania i obrotu środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi, podrabiania i przerabiania znaków akcyzy o przestępstwa z art.228(łapownictwo bierne i czynne),229,230(płatna protekcja),231,250a,258k.k.

Art. 2. Świadkiem koronnym jest podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, na zasadach i w trybie określonych niniejszą ustawą.

Art. 3. 1. Można dopuścić dowód z zeznań świadka koronnego, jeżeli łącznie zostały spełnione następujące warunki:

1)   do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach:

a)  przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im,

b)  ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, o których mowa w art. 1;

2)   podejrzany zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności, o których mowa w pkt 1 lit. a, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego określonego w art. 1.

2. Można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego także od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz naprawienia szkody nimi wyrządzonej.

3. Z czynności, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i ust. 2, sporządza się protokół, a także poucza się podejrzanego o treści art. 10 i 11, zamieszczając o tym wzmiankę w protokole.

Art. 4. Przepisów ustawy nie stosuje się do podejrzanego, który w związku z udziałem w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym określonym w art. 1:

1)   usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni;

2)   nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego;

3)   kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego

Art. 5. 1. (2) Postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd okręgowy właściwy dla miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego.

2. Sąd bada, na podstawie danych zawartych we wniosku i materiałach zgromadzonych w sprawie, czy zachodzą warunki określone w art. 1, 3 i 4.

3. Przed wydaniem postanowienia sąd przesłuchuje podejrzanego co do okoliczności, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 2. Jeżeli stawił się obrońca, dopuszcza się go, na żądanie podejrzanego, do udziału w przesłuchaniu; zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania jest obowiązkowe, gdy żąda tego podejrzany.

4. Sąd określa termin i sposób wykonania zobowiązania, o którym mowa w art. 3 ust. 2.

5. Sąd wydaje postanowienie w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku.

6. Na postanowienie sądu prokuratorowi przysługuje zażalenie.

Istnieje ustawowy brak obowiązku oskarżonego(podejrzanego) dostarczania dowodów na

swoją niekorzyść ani też udowadnianie swej niewinności. Zakres zachowań jakie można wymusić na oskarżonym(podejrzanym) określa obecnie art.74 §2 kpk. Zakłada on ,że oskarżony jest jednak obowiązany poddać się :

-oględzinom zew. ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności

ciała

-poddać się pobraniu odcisków palców, fotografowaniu oraz okazywaniu w celach rozpoznawczych innym osobom oraz poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu pod warunkiem ,że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia, z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego(podejrzanego) a przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne. Wyliczenie tych

badań jest ,którym ma poddać się podejrzany jest przykładowe.

Oskarżony(podejrzany) zgodnie z art.75 pozostając na wolności jest obowiązany stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni , o czym należy oskarżonego(podejrzanego) uprzedzić przy pierwszym przesłuchaniu.

55. Przejawy współdziałania świadka koronnego, negatywne przesłanki nadania statusu,

program (treść) ochrony.

Przesłanki

a. do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ( Art. 3 p. 1 pkt 1)

- ujawnienia okoliczności przestępstwa,

- wykrycia pozostałych sprawców,

- ujawnienia dalszych przestępstw lub

- zapobieżenia im

b. oraz zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okoliczności, o których mowa wyżej, popełnienia przestępstwa o którym mowa w Art. 1 ( Art. 3 p. 1 pkt 2 )

c. ( fakultatywnie ) zobowiązał się do ( Art. 3 p. 2 )

- zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa oraz

- naprawienia szkody przestępstwem wyrządzonej

Art. 4. Przepisów ustawy nie stosuje się do podejrzanego, który w związku z udziałem w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym określonym w art. 1:

1)   usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej zbrodni;

2)   nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1, w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego;

3)   kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego

Program ochrony świadka koronnego nie ma charakteru obligatoryjnego. Jego wdrożenie w razie spełnienia przesłanek dopuszczalności zależy od decyzji organu procesowego i zgody świadka. Decyzję o objęciu świadka ochroną podjąć może wyłącznie prokurator, po starannym rozważeniu zasadności takiej decyzji, która w żadnym przypadku nie może być podejmowana automatycznie, nie tylko z uwagi na koszty programu, ale także ze względu na wszystkie uwarunkowania stosowania różnych form ochrony i pomocy, którym nie każda osoba będzie zdolna w rzeczywistości sprostać. Uprawnienie takie nie przysługuje na żadnym etapie postępowania sądowi ani orzekającemu w trybie art. 5u.ś.k., ani rozpatrującemu sprawę w postępowaniu głównym, w którym świadek koronny składa zeznania. Ochrona może być przyznana z urzędu lub na wniosek świadka koronnego.

3. Ochrona może zostać przyznana w każdym stadium postępowania, w tym niekiedy, jak wskazano, jeszcze przed wydaniem przez sąd postanowienia o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego, o czym stanowi art. 14 ust. 3 u.ś.k.

4. Niezbędną i jedyną przesłanką materialną wdrożenia programu ochrony jest występowanie zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego, co ustawa wskazuje w sposób wyraźny. Nie stanowi przesłanki dla ochrony zagrożenie mienia, czci lub innego dobra osobistego, jak również wyłącznie wzgląd na trudności socjalno-bytowe świadka. Wydaje się, że brakuje w przesłankach wyraźnego wyartykułowania, że podstawą przyznania ochrony może być zagrożenie wolności osobistej. Mając na względzie charakter instytucji świadka koronnego – a zwłaszcza konieczność efektywnego zwalczania przestępczości zorganizowanej, jako podstawowego ratio legis, co przeważnie definiuje treść zeznań świadka – zagrożenie dla jego życia i zdrowia występuje często. W związku z tym nie można wymagać od świadka koronnego w sposób szczególny uprawdopodobnienia faktu istnienia niebezpieczeństwa dla jego życia lub zdrowia (a także dla jego osób najbliższych). Nie do końca można więc podzielić pogląd B. Kurzępy, że w żadnym przypadku hipoteza o zagrożeniu nie może opierać się na subiektywnych odczuciach osoby uprawnionej do ochrony (Świadek koronny..., s. 168). To na prokuratorze – w przypadku odmowy uwzględnienia wniosku świadka koronnego o objęcie ochroną – spoczywa obowiązek wykazania, że w sprawie występują okoliczności, które oceniane racjonalnie świadczą, że zagrożenie takie jest znikome lub nie występuje w ogóle.

5. Ustawa w ust. 1 omawianego artykułu wskazuje, że zagrożenie może występować w odniesieniu do świadka koronnego lub osoby mu najbliższej w rozumieniu kodeksu karnego. Jest to alternatywa rozłączna, co uzasadnia dopuszczalność objęcia ochroną tylko osoby lub osób najbliższych świadkowi koronnemu, jeżeli on sam nie zechce z niej korzystać.

Zgodnie z ust. 3 ochrona lub pomoc może zostać udzielona również podejrzanemu (a także osobie mu najbliższej w rozumieniu art. 115 § 11 k.k.), który nie został jeszcze prawomocnie dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka koronnego. Możliwość ta uzależniona jest od spełnienia przez podejrzanego warunków, o których mowa w art. 3 ust. 1 u.ś.k. Podejrzany musi zatem przekazać organowi prowadzącemu postępowanie informacje o działalności przestępczej, ujawnić majątek swój i innych sprawców oraz protokolarnie podjąć zobowiązanie wskazane w art. 3 ust. 1 pkt 2 u.ś.k.

56. Decyzje procesowe (wyroki, postanowienia, zarządzenia, inne).

Wyrok wydawany jest przez sąd w przypadkach, kiedy taką formę decyzji przewiduje ustawa. Jest to orzeczenie sądu wydane w imieniu RP rozstrzygające kwestię odpowiedzialności prawnej oskarżonego za zarzucany mu czyn. Formę wyroku KPK zastrzega dla następujących decyzji procesowych:

- skazanie, uniewinnienie, warunkowe umorzenie postępowania w razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania – czyli decyzje dotyczące rozstrzygnięcia w kwestii przedmiotu procesu

- umorzenie postępowania w razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego o okoliczności wyłączającej ściganie, przy czym istnieje też możliwość wydania wyroku uniewinniającego, chyba że sprawca w chwili popełnienia czynu był niepoczytalny – czyli decyzje dotyczące rozstrzygnięcia w kwestii dopuszczalności procesu po ujawnieniu się przeszkody po rozpoczęciu przewodu

- utrzymanie w mocy wyroku I instancji, uchylenie wyroku sądu I instancji i umorzenie postępowania, uchylenie wyroku sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia, zmiana wyroku sądu I instancji – czyli decyzje po rozpoznaniu środka odwoławczego od orzeczeń będących wyrokami

- uchylenie wyroku w trybie kasacji, uchylenie wyroku w trybie wznowienia postępowania, orzeczenie kary łącznej, orzeczenie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie, wyrok zmieniający orzeczenie w przypadku ograniczonej ekstradycji

Wyroki zapadają po przeprowadzeniu rozprawy, wyjątkowo na posiedzeniu.

Postanowienia wydawane są przez sąd w postępowaniu sądowym (wtedy, gdy ustawa nie przewiduje dla decyzji formy wyroku) w wypadkach przewidzianych w ustawie zarówno na rozprawie, jak i posiedzeniu praz w postępowaniu przygotowawczym. Postanowienia dotyczą różnych kwestii. Powinno zawierać oznaczenie organu oraz osoby lub osób wydających postanowienie, datę wydania, wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy, rozstrzygnięcie z podaniem podstawy prawnej, obowiązkowo uzasadnienie, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Nie trzeba dawać uzasadnienia w postanowieniach: o dopuszczeniu dowodu, o odmowie wstrzymania wykonania orzeczenia w trybie 127 kpk, postanowienie o wszczęciu dochodzenia, o o odmowie wszczęcia dochodzenia, o umorzeniu dochodzenia, o zawieszeniu dochodzenia.

Zarządzenia to decyzje procesowe niebędące orzeczeniami, a wydawane w kwestiach niewymagających postanowienia w postępowaniu sądowym przez prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, przewodniczącego składu orzekającego albo upoważnionego sędziego, a w postępowaniu przygotowawczym – przez prokuratora lub inny uprawniony organ.

Zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia, jeżeli podlega zaskarżeniu, do takich zaliczamy: zarządzenie o zatrzymaniu osoby podejrzanej, dotyczące sprostowania omyłek w zarządzeniu wydane w I instancji, w przedmiocie kar porządkowych, o odmowie przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku, o odmowie przyjęcia środka odwoławczego, o odmowie przyjęcia sprzeciwu od nakazu karnego lub wyroku zaocznego, o odmowie przyjęcia kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania.

Polecenie- decyzja procesowa, której adresat jest służbowo i organizacyjnie podległy nadawcy, niezaskarżalne

Przedmiot regulacji: wykonanie określonego zarządzenia lub orzeczenia

Przykład: sąd wydaje postanowienie o zatrzymaniu i doprowadzeniu, po czym poleca Policji wykonanie tego postanowienia.

Nadawca ( Art. 93 §4 )

a. sąd

b. prokurator

Adresat

a. Policja

b. inne organy

Przesłanki

a. wypadki określone w ustawie

Można złożyć zażalenie na postanowienie o zatrzymaniu, ale nie na polecenie wykonawcze do takiego postanowienia.

58. Zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody.

Zobowiązanie sprawcy przestępstwa do naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu jest jednym z najważniejszych zadań prawa karnego. Istotne jest bowiem, aby sprawca przestępstwa naprawił wyrządzoną nim szkodę. Ponadto, naprawienie szkody (uzgodnienie sposobu jej naprawienia pomiędzy sprawcą a pokrzywdzonym, starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie) jest istotną przesłanką nadzwyczajnego złagodzenia kary. Sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody, w całości lub w części, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej (np. zakładu ubezpieczeń), co uzasadnione jest względami faktycznymi (np. gdy jest wiele osób pokrzywdzonych przestępstwem). Zatem, aby orzec omawiany środek karny, oprócz wniosku pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, musi
nastąpić skazanie sprawcy na jedno z przestępstw wymienionych w kodeksie karnym. 

Mowa tu o przestępstwie: spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwie przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu lub o przestępstwie przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Obowiązek naprawienia szkody może dotyczyć szkody majątkowej oraz szkody niemajątkowej (podstawę jej naprawienia stanowią przepisy kodeksu cywilnego). W przypadku trudności ustalenia całej szkody wyrządzonej przestępstwem, sąd jest zobowiązany
orzec obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części. Obowiązek naprawienia szkody jest
środkiem karnym, jednak przy jego orzekaniu sąd kieruje się zasadami prawa cywilnego (które dotyczą
m.in. stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania tej szkody). 

W razie skazania osób współdziałających w przestępstwie sąd powinien orzec wobec każdej z tych osób obowiązek naprawienia szkody – proporcjonalnie do udziału w wyrządzonej szkodzie. Niezależnie od obowiązku naprawienia szkody sąd może w pewnych sytuacjach zobowiązać sprawcę do naprawienia szkody w związku ze stosowaniem środków probacyjnych (tj. związanych z poddaniem skazanego próbie). Umarzając warunkowo postępowanie karne sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części (obligatoryjnie). Zawieszając warunkowo wykonanie kary zaś sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części (fakultatywnie). Zamiast obowiązku naprawienia szkody sąd ma możliwość orzeczenia na rzecz pokrzywdzonego nawiązki w celu zadośćuczynienia za: ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę (fizyczną, moralną). Nawiązka nie jest odszkodowaniem, stąd możliwość jej orzekania nie jest ograniczona wysokością wyrządzonej szkody.

59. Postępowania szczególne skrócone.

Kodeks postępowania karnego przewiduje rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym bądź szczególnym. W ramach trybu szczególnego można wyróżnić postępowanie uproszczone, które zgodnie  rozdziałem 51 k.p.k., statuuje jedynie pewne odstępstwa i uproszczenia w porównaniu z trybem zwyczajnym, w pozostałym zakresie mają zastosowanie przepisy o postępowaniu zwyczajnym.

Powyższe uproszczenia dotyczą:

1. przyśpieszenia wstępnej fazy postępowania sądowego (art. 474A k.p.k.) – wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego złożony przed rozprawą sąd może rozpoznać na posiedzeniu, niesprawiedliwe niestawiennictwo pokrzywdzonego lub oskarżyciela publicznego nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu ww. wniosku, (art. 475 k.p.k.) – możliwość doręczenia oskarżonemu aktu oskarżenia wraz wezwaniem na rozprawę,

2. uproszczenia składu sądu (art. 476 § 1 k.p.k.) – sąd rozpoznaje sprawy jednoosobowo,

3. likwidacji obowiązkowego udziału oskarżyciela i oskarżonego na rozprawie (art. 477-480 k.p.k.) – niestawiennictwo oskarżyciela nie tamuje biegu rozpraw czy posiedzenia, w przypadku braku udziału oskarżonego, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, a gdy nie stawi się również obrońca może wydać wyrok zaoczny,

4. wprowadzenia orzekania wyrokiem zaocznym (art. 481-482 Kodeksu postępowania karnego) – w sytuacji kiedy nie stawił się oskarżony sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, a gdy nie stawi się również obrońca może wydać wyrok zaoczny,

5. przyśpieszenia orzekania sądowego przez możliwość kontynuowania rozprawy także po zmianie trybu na zwyczajny (art. 483 k.p.k.) – w sytuacji gdy okaże się, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, sąd za zgodą oskarżonego rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w postępowaniu zwyczajnym,

6. skrócenia okresu przerwy i wyłączenie odroczenia rozprawy (art. 484 k.p.k.), przerwa nie może trwać dłużej niż 21 dni, jeżeli sprawy nie można rozpoznać w tym terminie to sąd rozpoznaje w dalszym ciągu w postępowaniu zwyczajnym,

60. Warunki i procedura mediacyjna.

"Mediacja to próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony rozwiązania konfliktu karnego na drodze dobrowolnych negocjacji prowadzonych przy udziale trzeciej osoby, neutralnej wobec stron i ich konfliktu, czyli mediatora, który wspiera przebieg negocjacji, łagodzi powstające napięcia i pomaga - nie narzucając jednak żadnego rozwiązania - w wypracowaniu porozumienia " (prof. dr hab. Ewa Bieńkowska).

Postępowanie mediacyjne daje stronom możliwość współdecydowania w swojej sprawie. Pozwala poznać i zrozumieć stanowisko drugiej strony. Ułatwia wzajemne relacje między pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa po popełnieniu przestępstwa i umożliwia wspólne funkcjonowanie w społeczeństwie bez poczucia krzywdy czy zagrożenia.

Pozytywnymi aspektami w procesie mediacji jest wypracowanie przez strony przy udziale mediatora satysfakcjonującej ugody, a przede wszystkim uzyskanie szybkiego naprawienia szkody i zadośćuczynienia dla pokrzywdzonego za doznaną krzywdę od sprawcy przestępstwa z pominięciem prowadzenia postępowania egzekucyjnego.

Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych regulują przepisy:

Kodeksu postępowania karnego wart. 23 a, 40-42, 492-494, 619 §2;

Kodeksu karnego w art. 53;

Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13.06.2003r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. z 2003r. nr 108, póz. 1020).

Postępowanie mediacyjne jest dobrowolne. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub policja może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego skierować sprawę do postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym, (art. 23a § 1 kpk).

W przypadku niewyrażenia zgody na rozpoczęcie lub kontynuowanie mediacji przez którąś ze stron postępowania, mediacja zostaje przerwana.

Postępowanie mediacyjne jest poufne; uzyskane w jego trakcie informacje nie mogą być wykorzystywane ani przez mediatora, ani na użytek dalszego postępowania karnego.

Sąd w postanowieniu o skierowaniu sprawy do mediacji powołuje do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego instytucję lub osobę godną zaufania spośród osób wpisanych do wykazu, prowadzonego w sądzie okręgowym w oparciu o przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13.06.2003r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. nr 108, póz. 1020).

Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, jednak za zgodą stron, czas trwania mediacji może zostać przedłużony (art. 23a § 2 kpk).

Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego mediator sporządza sprawozdanie z jego przebiegu i wyników. Sprawozdanie wraz z ewentualną zawartą przez strony ugodą, mediator przedstawia sądowi. Sprawozdanie nie zawiera treści wypowiadanych przez strony podczas postępowania mediacyjnego, a jedynie informację o liczbie, terminach, miejscach spotkań, wskazanie osób biorących udział w mediacji oraz o wyniku postępowania mediacyjnego (czy zawarto ugodę, czy też do zawarcia ugody nie doszło).

Ugoda mediacyjna zawarta w sprawie z oskarżenia publicznego jest dokumentem zawierającym zgodne deklaracje stron, co do sposobu zakończenia sprawy. Nie ma ona mocy prawnej, stąd też w sprawie takiej musi zostać wydany wyrok. Treść ugody mediacyjnej sąd bierze jednak pod uwagę przy rozstrzygnięciu sprawy karnej, co może skutkować dla sprawcy:

- orzeczeniem kary grzywny lub ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności do lat 5 (art. 58 § 3 kk);

- odstąpieniem od wymierzenia kary z równoczesnym orzeczeniem środka karnego zamiast kary pozbawienia wolności do lat 3, grzywny lub ograniczenia wolności (art. 59 § 1 kk);

- nadzwyczajnym złagodzeniem kary (art. 60 § 2 pkt 1 kk);

- odstąpieniem od wymierzenia kary, a nawet od obligatoryjnego orzeczenia środka karnego we wszystkich wskazanych w ustawie przypadkach;

- uznaniem, iż czyn stanowi wypadek mniejszej wagi;

- warunkowym umorzeniem postępowania w sprawie o czyn zagrożony karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności; (art. 66 § 3 kk);

- uwzględnieniem wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze (art. 387 kpk);

- uznaniem faktu zawarcia ugody jako okoliczności łagodzącej przy wymiarze kary.

W sprawie z oskarżenia prywatnego zawarcie ugody w postępowaniu mediacyjnym skutkuje umorzeniem postępowania karnego. Ugoda taka jest tytułem wykonawczym po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności (art. 492 - 494 kpk).

Koszty postępowania mediacyjnego nie obciążają w żadnym zakresie stron postępowania. Ponosi je Skarb Państwa, (art. 619 § 2 kpk).

64.Sposoby dokumentacji czynności procesowych

Tradycyjną formą dokumentacji czynności procesowych jest protokół. Jest to podstawowa forma dokumentacji. Dokument sporządzany w formie pisemnej. Są sytuacje, gdy musi być sporządzony protokół – art. 143 § 1.

Art. 148 § 1 – protokół powinien zawierać:

1) oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,

2) przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,

3) wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub

zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu,

4) w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.

Protokoły: z rozprawy, z posiedzeń sądu, z pozostałych czynności procesowych. Kto sporządza protokół: aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy jeśli nie należy do składu orzekającego (protokoły z rozprawy); pozostałe protokoły: osoba przybrana w charakterze protokolanta, prowadząca czynność protokołowaną (np. policjant) – taki protokół jest podpisywany przez wszystkie osoby. Protokół z rozprawy jest podpisywany tylko przez przewodniczącego i protokolanta.

Notatka urzędowa (art. 133 § 2) nie jest tym samym co notatka służbowa! Notatka służbowa występuje w czynnościach operacyjno-rozpoznawczych. Notatki urzędowe  art. 393 § 1 – nie mogą być odczytywane na rozprawie, jedynie stanowią informację o dowodzie. Mogą dotyczyć kwestii drugorzędnych, które nie wymagają sporządzenia protokołu. Notatki urzędowe, które dotyczą czynności dowodowych wymagających sporządzenia protokołu nie mogą być odczytywane na rozprawie.

Stenogram przeprowadzonej czynności procesowej – art. 145.

Raczej w naszej praktyce nie spotykany. Sporządza go stenograf, który musi przełożyć stenogram na pismo zwykłe (bo używa szyfru). K.p.k. wyklucza zastąpienie protokołu stenogramem. Może on stanowić pewną pomoc. Stenogram stanowi załącznik do protokołu.

Utrwalenie za pomocą aparatury utrwalającej obraz lub dźwięk. W sposób najwierniejszy oddaje przebieg czynności.

Art. 147 – przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy pouczyć, uprzedzić osoby uczestniczące w tej czynności.

Charakter subsydiarny (nie może zastąpić protokołu). Zapis obrazu czy dźwięku stanowi załącznik do protokołu.

Art. 147 § 2 – obowiązek utrwalenia dźwięku czynności procesowych: gdy zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie danej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu, np. świadek ma niedługo umrzeć; biegły ma wyjechać za granicę na stałe; inna sytuacja: gdy chodzi o zapoznanie się z dowodami rzeczowymi poza salą rozpraw albo przeprowadzenie czynności przez sędziego wyznaczonego lub sąd wezwany na podstawie

art. 396 § 1. Ale ustawodawca przewiduje odejście od tego obowiązku, jeżeli organ nie

posiada odpowiednich środków technicznych.

Strona ma prawo zatrzymać na własny koszt jedną kopię takiego zapisu dźwięku i obrazu. Nie dotyczy to przesłuchania na rozprawie odbywającej się z wyłączeniem jawności. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2.VI.2003 w sprawie rodzaju urządzeń, środków technicznych służących do rejestracji obrazu lub dźwięku w celach procesowych oraz sposobów ich zabezpieczania, przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów.

Art. 356 – zezwolenie na uzupełnienie urzędowego utrwalenia przebiegu czynności

procesowych za pomocą aparatury audiowizualnej poprzez dopuszczalność prywatnych

urządzeń.

65. Surogaty procesowego dowodzenia (notoryjność, oczywistość, domniemania, uprawdopodobnienia)

NOTORYJNOŚĆ

Jest to posiadanie niespornej wiedzy o pewnych faktach przez organ procesowy i strony. Wiedza to zwalnia organ z obowiązku udowodnienia tych faktów. Rozróżnia się dwa rodzaje notoryjności:

a) Notoryjność powszechna - jest to wiedza nieograniczonej liczby osób w środowisku i miejscu, w którym toczy się proces. Takich faktów nie udowadnia się (art. 168), np. katastrofa samolotu, w której zginęła określona liczba osób.

b) Notoryjność urzędowa (sądowa) - jest to wiedza organu procesowego o pewnych faktach, uzyskana dzięki jego działalności urzędowej. Takim faktem będzie więc na przykład wykonywanie określonych ekspertyz toksologicznych tylko w instytucie X, kierowane szpitalem B przez doktora S, wyjazd za granicę świadka N.

Inaczej niż przy powszechnej organ procesowy zobowiązany jest zwrócić uwagę stron na fakty notoryjne urzędowo (art. 168). Oba rodzaje faktów mogą stać się również przedmiotem przeciwdowodu, jeśli strona je zakwestionuje.

OCZYWISTOŚĆ Jest to znacznie wyższy stopień notoryjności powszechnej (M.Cieślak). Każdy przeciętnie wykształcony i rozumny człowiek posiada wiedzę, która dla niego jest oczywista. Dlatego nikt nie będzie żądał udowodnienia, że Chopin zmarł w 1849 roku etc. Zalicza się do nich powszechnie znane prawa przyrody, datę rozprawy itp. Dowód przeciwny jest tu możliwy.

UPRAWDOPODOBNIENIE Udowodnienie danego faktu nie jest wymagane nie dlatego, że fakt nie budzi wątpliwości, lecz dlatego, że udowadnianie tego faktu nastąpi później. Z pojęciem tym związane są:

- art. 249 § 1 KPK – zastosowanie środków zapobiegawczych, gdy zachodzi duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo

- art. 303 KPK – wszczęcie śledztwa, kiedy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

- art. 313 KPK – sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, gdy dane uzasadniają podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba

- art. 79 § 1 pkt 3 – obrona obligatoryjna, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego

Uprawdopodobnienie musi być na tyle wysokie by uchronić się przed brakiem zasadności czynności procesowej.

DOMNIEMANIA

Domniemanie to sąd o wysokim prawdopodobieństwie jakiegoś faktu wysnuty z innego faktu lub faktów nie budzących żadnych wątpliwości.) W domniemaniu widoczne są: fakt domniemany (fakt wysnuty z innego) oraz podstawa domniemania (fakt stwarzający wysokie prawdopodobieństwo owego innego faktu). Możemy wyróżnić dwa rodzaje domniemań:

1. Domniemania faktyczne (praesumptiones homini) – to sądy o faktach wynikające z doświadczenia życiowego i obserwacji określonych prawidłowości życiowych. Pozwalają przyjąć prawdziwość danego faktu, opierając się na tym, że jest on niejako naturalny. Domniemania takie można obalić przeciwdowodem.

Przykład: art.192 § 2 – przyjmuje się z założenia, że zeznający świadek nie jest dotknięty chorobą psychiczną, która wymagałaby przesłuchania go w obecności biegłego

2. Domniemania prawne (praesumptiones iuris) - to domniemania nakazane przez normę prawną. Dzielą się one na:

- wzruszalne (praesumptiones iuris tantum) - można je obalać przeciwdowodem, czyli wykazywać, że fakt domniemany nie istnieje:

a. domniemanie niewinności (praesumptio boni viri) - zostaje obalone przez wyrok skazujący lub orzeczenie o warunkowym umorzeniu postępowania.

b. domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku - obala je wyrok uchylający lub zmieniający, wydany w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania.

- niewzruszalne (praesumptiones iuris ac de iure) - wobec nich przeciwdowód nie jest dopuszczalny. Do znanych domniemań zalicza się między innymi:

a. art. 138 i 139 § 1, w których przyjmuje się, iż jeżeli strona nie powiadomiła o zmianie adresu, to pismo wysłane pod ostatni znany organowi adres uważa się za doręczone + za granicą

b. art. 491 § 1 i 496 § 3, w których nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na posiedzenie pojednawcze lub na rozprawę uznaje się za odstąpienie od oskarżenia.

Skróty dowodowe

1. Częściowe postępowanie dowodowe (art. 388) Za zgodą obecnych sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości. Oprócz przesłuchania oskarżonego niezbędne jest przeprowadzenie dalszych dowodów, choćby w bardzo ograniczonym zakresie, np. zamiast 5 świadków, złoży zeznania tylko jeden, zostaną odczytane tylko dokumenty, zrezygnuje się natomiast z innych dowodów. Przyznanie się do winy musi nastąpić w granicach i w rozumieniu aktu oskarżenia.

Częściowe postępowanie dowodowe na podstawie art. 388 jest dopuszczalne we wszystkich sprawach i nie jest uzależnione od jakiegokolwiek układu między oskarżonym a oskarżycielem.

66. Postępowanie następcze w kpk (pojęcie, rodzaje, procedura)

 Jedna z kategorii postępowania dodatkowego. Prowadzi się je już po uprawomocnieniu się wyroku. Zalicza się do niego podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, postępowanie w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie, postępowanie ułaskawieniowe i postępowanie w sprawie wyroku łącznego.

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

Art. 549. O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego sąd orzeka na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego lub sądowego kuratora zawodowego albo z urzędu.

Art. 550. § 1. W kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego orzeka sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy.

§ 2.  W posiedzeniu ma prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik.

§ 3. Na postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania oraz w kwestii podjęcia postępowania przysługuje zażalenie.

§ 4. O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego należy powiadomić poręczającego.

551.  W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego, sprawa toczy się od nowa na zasadach ogólnych, przed sądem właściwym do jej rozpoznania. Przepis art. 341 § 2 zdanie drugie stosuje się odpowiednio.

(Art. 341. § 2.  Jeżeli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu, jak również wtedy, gdy sąd uznaje, że warunkowe umorzenie byłoby nieuzasadnione, kieruje sprawę na rozprawę. Wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia.)

Skutki prawne warunkowego umorzenia postępowania uzależnione są od przebiegu okresu próby, a w szczególności od tego, czy sprawca w tym czasie przestrzegał porządku prawnego i wykonywał nałożone obowiązki, orzeczony środek karny, jak również polecenia kuratora lub instytucji albo organizacji sprawującej dozór.

W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego sprawa toczy się od nowa i na zasadach ogólnych.

Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Jest to jedyny przypadek obligatoryjnego podjęcia postępowania.

Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby:
• rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił jakiekolwiek inne przestępstwo niż przestępstwo, za które został skazany,
• uchyla się od dozoru,
• uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków próby lub orzeczonego środka karnego,
• nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody,
• po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności w tym czasie popełnia przestępstwo.

Rażące naruszanie porządku prawnego może przejawiać się bądź w dopuszczeniu się przestępstwa (wtedy jest ono oczywiste), bądź też w inny sposób, jeśli stwierdzone zostanie drastyczne lub uporczywe naruszenie przez sprawcę norm prawa, np. cywilnego, rodzinnego, pracy lub prawa o wykroczeniach. Wtedy, gdy postawa sprawcy jest negatywna a jego zachowanie, naruszające porządek prawny, ma charakter uporczywy (np. uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie pracy, prostytucja, paserstwo, uporczywe zakłócanie porządku publicznego) sąd może podjąć postępowanie. W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego sprawa toczy się od nowa i na zasadach ogólnych przed sądem właściwym do jej rozpoznania.

Podjęcie postępowania może nastąpić tylko w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Dotyczy to zarówno obligatoryjnego, jak i fakultatywnego podjęcia postępowania. Okres sześciu miesięcy jest niezbędny dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, aby podjąć wszystkie czynności do sprawdzenia okresu próby aż do jej ostatniego dnia. Podjęte postępowanie toczy się od nowa na zasadach ogólnych przed sądem właściwym do rozpoznania danej sprawy. Może się więc skończyć skazaniem sprawcy.

postępowanie w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie
Jeśli oskarżony po ponownym rozpoznaniu jego sprawy na skutek wznowienia postępowania lub wniesienia kasacji do wyroku sądu drugiej instancji zostanie uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę ma prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia.

Zdarzają się sytuacje, w których dochodzi do skazania osoby niewinnej, a apelacja nie przynosi oczekiwanego rezultatu. Jeśli następnie pojawią się w sprawie nowe dowody można domagać się wznowienia postępowania. Na przykład dotyczy to sytuacji, gdy zostanie zatrzymany prawdziwy sprawca przestępstwa. Możliwe jest również, iż w niektórych sprawach zostanie po apelacji wniesiona kasacja do Sądu Najwyższego, który uzna oskarżonego za niewinnego.

W takich sytuacjach oskarżony może skierować przeciwko Skarbowi Państwa pozew o zapłatę odszkodowania oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z tego powodu, że wykonano wobec niego w całości lub części karę, której nie powinien był ponieść. Odszkodowanie wchodzi w grę, gdy oskarżony na skutek skazania go i osadzenia w więzieniu na przykład stracił pracę, nie mógł płacić alimentów, narosły w związku z tym odsetki. Zadośćuczynienie związane jest z krzywdą, czyli samym przeżywaniem niesłusznego odbywania kary. Pobyt w więzieniu wyrządza bowiem często krzywdę w psychice osoby osadzonej, narusza jej dobre imię, powoduje, iż inni ludzie myślą o nim jak o przestępcy, powoduje rozłąkę z rodziną, a często niszczy na zawsze relacje rodzinne.

Jeśli oskarżony został skazany na karę np. dożywocia, a dopiero na skutek wznowienia postępowania lub kasacji ustalono, iż jego udział w przestępstwie był inny i ostatecznie kara została zmniejszona, to odszkodowanie i zadośćuczynienie również się należy, jeśli skazany odbył więcej kary niż ostatecznie mu wymierzono.

Odszkodowanie i zadośćuczynienie należy się również w przypadku, gdy doszło do uchylenia skazującego orzeczenia i umorzenia postępowania wskutek okoliczności, które nie zostały wcześniej uwzględnione, np. gdy sąd pominął, że doszło do przedawnienia odpowiedzialności karnej za dane przestępstwo.

Również w przypadku tymczasowego aresztowania lub zatrzymania należy się powyżej wskazana rekompensata. Konieczne jest jednak, aby tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie miało charakter niewątpliwie niesłuszny. Odszkodowania nie może domagać się sprawca przestępstwa zatrzymany na gorącym uczynku, np. pijany kierowca czy osoba stosująca przemoc domową. Takie zatrzymanie a nawet tymczasowe aresztowanie uznać należy za słuszne. Jeśli dojdzie do tymczasowego aresztowania, a oskarżony zostanie ostatecznie uniewinniony to należy mu się rekompensata.

Pozew składa się w sądzie okręgowym, w okręgu którego wydano orzeczenie w pierwszej instancji albo doszło do zwolnienia tymczasowo aresztowanego lub zatrzymanego. Pozew nie podlega opłacie. Należy pamiętać, iż takie roszczenia przedawniają się już po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia np. wyroku uniewinniającego, a w wypadku tymczasowego aresztowania - od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w razie zaś zatrzymania - od daty zwolnienia.

Podstawa prawna: art. 552 Kodeksu postępowania karnego.

POSTĘPOWANIE UŁASKAWIENIOWE – patrz pytanie 49.

postępowanie w sprawie wyroku łącznego – patrz pytanie 30.

67. Domniemania faktyczne i prawne (definicje i wyliczenie)

Domniemanie to sąd o wysokim prawdopodobieństwie jakiegoś faktu wysnuty z innego faktu lub faktów nie budzących żadnych wątpliwości.) W domniemaniu widoczne są: fakt domniemany (fakt wysnuty z innego) oraz podstawa domniemania (fakt stwarzający wysokie prawdopodobieństwo owego innego faktu). Możemy wyróżnić dwa rodzaje domniemań:

1. Domniemania faktyczne (praesumptiones homini) – to sądy o faktach wynikające z doświadczenia życiowego i obserwacji określonych prawidłowości życiowych. Pozwalają przyjąć prawdziwość danego faktu, opierając się na tym, że jest on niejako naturalny. Domniemania takie można obalić przeciwdowodem.

Przykład: art.192 § 2 – przyjmuje się z założenia, że zeznający świadek nie jest dotknięty chorobą psychiczną, która wymagałaby przesłuchania go w obecności biegłego

2. Domniemania prawne (praesumptiones iuris) - to domniemania nakazane przez normę prawną. Dzielą się one na:

- wzruszalne (praesumptiones iuris tantum) - można je obalać przeciwdowodem, czyli wykazywać, że fakt domniemany nie istnieje:

a. domniemanie niewinności (praesumptio boni viri) - zostaje obalone przez wyrok skazujący lub orzeczenie o warunkowym umorzeniu postępowania.

b. domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku - obala je wyrok uchylający lub zmieniający, wydany w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania.

- niewzruszalne (praesumptiones iuris ac de iure) - wobec nich przeciwdowód nie jest dopuszczalny. Do znanych domniemań zalicza się między innymi:

a. art. 138 i 139 § 1, w których przyjmuje się, iż jeżeli strona nie powiadomiła o zmianie adresu, to pismo wysłane pod ostatni znany organowi adres uważa się za doręczone + za granicą

b. art. 491 § 1 i 496 § 3, w których nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na posiedzenie pojednawcze lub na rozprawę uznaje się za odstąpienie od oskarżenia

68. Rodzaje skarg (zwykły akt oskarżenia i szczególne akty oskarżenia)

Zwykły

W ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu.

Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, termin na wniesienie akt oskarżenia wynosi nie 14 a 7 dni.

Akt oskarżenia powinien zawierać:

1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego,

2) dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody,

3) wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych recydywy;

4) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,

5) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania,

6) uzasadnienie oskarżenia.

W uzasadnieniu należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.

Akt oskarżenia powinien także zawierać:

1) listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda,

2) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel.

O przesłaniu aktu oskarżenia oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego, a także osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie.

Szczególne

1. Akt oskarżenia w dochodzeniu uproszczonym Akt taki może nie zawierać uzasadnienia. Sporządzenia aktu powinno być dokonane przez prokuratora. Może go sporządzić prowadzący dochodzenie, chyba że prokurator to uczyni. Akt sporządzony przez Policję zatwierdza i wnosi do sądu prokurator (nie dotyczy to innych organów ścigania).

Jeżeli akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym, a sprawę skierowano na rozprawę główną, odpis aktu oskarżenia można doręczyć oskarżonemu łącznie z wezwaniem na rozprawę. W postępowaniu uproszczonym dopuszcza się więc połączenie dwu czynności - łącznego doręczenia odpisu aktu oskarżenia (art. 338 § 1) z wezwaniem na rozprawę (art. 353 K.p.k.), przy czym konieczne jest zachowanie 7-dniowego terminu między doręczeniem wezwania a datą rozprawy.

2. Prywatny akt oskarżenia (art. 487) Może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. Musi jednak odpowiadać wymogom pisma procesowego z art. 119 KPK.

Odmiennie niż w przypadku spraw publicznoskargowych, w sprawach prywatnoskargowych zasadą jest, iż akt oskarżenia (prywatny) wnosi do sądu i popiera pokrzywdzony, występując w sprawie jako oskarżyciel prywatny. Wyjątkowo, jeżeli wymaga tego interes społeczny, akt oskarżenia w takich sprawach może wnieść również prokurator. Prokurator może też wstąpić do już toczącego się postępowania. W takich wypadkach oskarżyciel prywatny staje się oskarżycielem posiłkowym.

Jak już wskazano, tryb prywatnoskargowy ścigania przestępstw należy traktować w charakterze wyjątku od reguły. Obejmuje on stosunkowo nieliczny katalog przestępstw wskazanych w kodeksie karnym:

- umyślne i nieumyślne lekkie uszkodzenie ciała (art. 157 § 4 k.k.)

- zniesławienie (art. 212 k.k.)

- zniewaga (art. 216 k.k.)

- naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.)

W powyższych sprawach pokrzywdzony może wybrać jedną z dwóch równoprawnych dróg postępowania związanych z wniesieniem przez niego oskarżenia. W pierwszym przypadku może on sporządzić prywatny akt oskarżenia i wnieść go bezpośrednio do sądu. Wobec takiego aktu oskarżenia mamy do czynienia ze złagodzonym formalizmem, w stosunku do przykładu omówionego wcześniej. Powinien on odpowiadać jedynie podstawowym wymogom dla pisma procesowego (oznaczenie wnoszącego, sądu, podpis i data) oraz zawierać oznaczenie osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie.

3. Rozszerzenie oskarżenia (art. 398 § 1) Jeżeli na podstawie okoliczności, które wyszły na jaw w toku rozprawy oskarżyciel zarzucił oskarżonemu inny czyn oprócz objętego aktem oskarżenia, sąd może za zgodą oskarżonego rozpoznać nowe oskarżenie na tej samej rozprawie, chyba że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do nowego czynu.

Wniosek ten może być ryzykowny dla oskarżyciela. Jeżeli oskarżony nie godzi się na natychmiastowe rozpoznanie oskarżenia, to sąd musi odroczyć rozprawę - a to nałożyłoby na oskarżyciela obowiązek wniesienia nowego lub dodatkowego aktu oskarżenia po uprzednim dodatkowym postępowaniu przygotowawczym dotyczącym nowego czynu.

Nowy akt oskarżenia wniesiony przez oskarżyciela co do nowego czynu ujawnionego na rozprawie obejmuje również czyn (czyny), który był objęty poprzednio wniesionym aktem oskarżenia. Dodatkowy akt oskarżenia dotyczy tylko tego nowego czynu, i po upływie terminu odroczenia może być rozpoznany w dalszym toku rozprawy na zasadach ogólnych, łącznie z dotychczasowym oskarżeniem (aktem oskarżenia), w toku jednej rozprawy (art. 34). Tego rodzaju akty oskarżenia spełniać muszą wymogi określone w ustawie procesowej dla każdego aktu oskarżenia (art. 332 i n.), a ponadto zastosowanie mają także przepisy rozdziałów 40 i 41.

4. Subsydiarny akt oskarżenia

Zgodnie z treścią art. 55 Kodeksu postępowania karnego, w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2 KPK (jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia), pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Powyższy akt oskarżenia nosi miano prywatnego subsydiarnego. Subsydiarne oskarżenie posiłkowe, jako wyjątek od oskarżania w trybie publicznym, oparte jest na założeniu, że prokurator mimo przyznania przez sąd racji pokrzywdzonemu żądającemu ścigania, takiego ścigania ponownie odmawia. Tryb ten zarazem zapobiega wnoszeniu oczywiście bezzasadnych oskarżeń, jak i umożliwia pokrzywdzonemu samodzielne oskarżenie, gdy prokurator podejmuje powtórnie taką samą decyzję, jaką sąd już uchylił.

Do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia niezbędne jest, aby pokrzywdzony nie tylko wykorzystał swoje uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 KPK, ale także musi kolejny raz dojść do wydania przez prokuratora takiej samej decyzji o zaniechaniu ścigania, to jest postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub umorzenia postępowania. Przepisy nie dopuszczają bowiem wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia w sytuacji, gdy najpierw nastąpiła odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego, a następnie na skutek uchylenia tego postanowienia przez sąd, na skutek zażalenia podmiotu wykorzystującego swoje uprawnienia przewidziane art. 306 § 1 KPK, doszło do jego umorzenia.

Powyższy akt oskarżenia, wniesiony przez pokrzywdzonego, powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego, z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i 333 § 1 KPK. W związku z tym powinien on zawierać:

- imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego;

- dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody;

- wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 Kodeksu karnego albo art. 37 § 1 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego;

- wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada;

- wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania;

- uzasadnienie oskarżenia;

- listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda;

- wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel.

W uzasadnieniu należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.

Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania wywołanego wniesieniem omawianego aktu oskarżenia. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator.

69. Uprawnienia procesowe RPO

Zgodnie z art.1 ust.2 ustawy o RPO, RPO stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych. Wśród uprawnień Rzecznika w procesie karnym wyróżnia się uprawnienia mogące skutkować uruchomieniem właściwego postępowania karnego oraz uprawnienia badawcze. Do pierwszej grupy zaliczamy:

- prawo żądania wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu

- prawo wniesienia kasacji od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie

- żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wzięcie udziału w każdym toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi (daje to możliwość wniesienia powództwa adhezyjnego)

Na drugą grupę składają się następujące uprawnienia:

- prawo zwrócenia się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej

- prawo żądania przedłożenia info o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, także prokuraturę i inne organy ścigania oraz prawo żądania do wglądu w BRPO akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia

70. Prerogatywy procesowe Ministra Sprawiedliwości

71. Obligatoryjność opinii biegłego (przykłady)

Opinii biegłego zasięga się, gdy stwierdzenie okoliczności mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych. Opinie jest zatem zawsze potrzebna, jeżeli ustalenie danej okoliczności wymaga wiedzy specjalnej i nie ma znaczenia, czy organ procesowy sam też posiada taką wiedzę, czy też jej nie ma. Ustaleń faktycznych dokonuje się bowiem na podstawie dowodów, a wiedza organu nie ma tego charakteru. Wiedza taka może być natomiast pomocna w ocenie dowodu z opinii biegłego.

Wiadomości specjalne to wiedza, jakiej nie posiada, z racji wykształcenia, prawnik - absolwent studiów akademickich, a nie wynika ona również z doświadczenia życiowego przeciętnego człowieka. Wyraźnie bowiem należy odróżnić wiedzę specjalistyczną w jakiejś dziedzinie, która może być wynikiem tylko specjalistycznego wyszkolenia (np. wiedza psychiatryczna, psychologiczna, z zakresu chemii czy innych dziedzin), od wiedzy o pewnej dziedzinie, jaką nabywa w toku studiów i dalszego samokształcenia prawnik (np. o psychiatrii, psychologii, medycynie sądowej, kryminalistyce czy innej dziedzinie wiedzy), co pozwala mu, gdy wykonuje czynności organu prowadzącego postępowanie karne, umiejętnie wykorzystać dowód z opinii biegłego tego rodzaju specjalności.

Organ procesowy ma obowiązek zasięgnięcia opinii biegłego:

- ustalając charakter i stopień uszkodzenia ciała,

- w sprawach o przestępstwa związane z ruchem pojazdów mechanicznych,

- ustalając, czy osoba, z którą dopuszczono się czynu nierządnego była całkowicie lub w znacznym stopniu pozbawiona zdolności rozpoznania znaczenia czynu,

- ustalając kwestię zaburzeń w sferze popędu seksualnego,

- w sprawie wydania orzeczenia w przedmiocie umieszczenia w zakładzie leczenia odwykowego sprawcy skazanego za przestępstwo popełnione w związku z nałogowym używaniem alkoholu lub innego środka odurzającego,

- w sprawach o przestępstwo zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,

- w sprawach, gdy w grę wchodzi możliwość ustalenia, że przekroczenie granic obrony koniecznej z powodu strachu lub wzburzenia (zob. B. Zajka,Przekroczenie granic obrony koniecznej..., s. 165),

- gdy konieczne są wiadomości dotyczące umiejętności praktycznych spoza przeciętnych (zob. zwłaszcza powołane orzecznictwo - P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks..., 2007, t. I, s. 914, 915).

72. Procedura zarządzenia i przeprowadzenia wywiadu środowiskowego (warunki badania, treść, obligatoryjność)

Art. 214. (134) § 1. W razie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest ustalenie danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zarządza w stosunku do oskarżonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez Policję.

§ 2. Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe:

1) w sprawach o zbrodnie,

2) w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu.

§ 3. Wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego, który nie ma w kraju stałego miejsca zamieszkania.

§ 4. Wynik wywiadu środowiskowego powinien w szczególności zawierać:

1) imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad,

2) imię i nazwisko oskarżonego,

3) zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego oraz dokładne informacje o środowisku oskarżonego, w tym rodzinnym, szkolnym lub zawodowym, a nadto informacje o jego stanie majątkowym i źródłach dochodów,

4) informacje dotyczące stanu zdrowia oskarżonego, a także o nadużywaniu przez niego alkoholu, środków odurzających, środków zastępczych lub substancji psychotropowych,

5) własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad, zwłaszcza dotyczące właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.

§ 5. Dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, osoba przeprowadzająca wywiad ujawnia jedynie na żądanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym - prokuratora.

§ 6. Osoby, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków.

§ 7. Policja jest obowiązana udzielić osobie przeprowadzającej wywiad pomocy przy wykonywaniu zadań związanych z wywiadem środowiskowym w celu zapewnienia jej bezpieczeństwa.

§ 8. Do osoby powołanej do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego stosuje się odpowiednio przepisy o wyłączeniu sędziego. Orzeka o tym sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - prokurator.

Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego zarządza się postanowieniem (art. 93 § 3), na które nie przysługuje zażalenie. Zakres wywiadu środowiskowego określony został w art. 214 § 4 pkt 3-5, a ponieważ w zdaniu wprowadzającym posłużono się określeniem "w szczególności", to uznać należy, że w ramach wywiadu środowiskowego zgromadzić trzeba wszelkie istotne w sprawie informacje, także te, które nie zostały wymienione w żadnym z punktów tego przepisu. Wywiad środowiskowy został przeprowadzony także wtedy, gdy w wyniku czynności kuratora sądowego, podejmowanych z należytą starannością, okaże się niemożliwe dokonanie ustalenia okoliczności, o jakich mowa w art. 214 § 4 - ustalenia negatywne.

73. Tymczasowe zajęcie mienia i zabezpieczenie majątkowe (warunki, procedura, upadek)

Art. 291. § 1. W razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego.

§ 2. W razie popełnienia przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenia przestępstwem szkody w mieniu, może z urzędu nastąpić zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody.

§ 3. W razie popełnienia przestępstwa, z urzędu może nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia o kosztach sądowych w postępowaniu karnym na mieniu oskarżonego.

§ 4. Zabezpieczenie wykonania orzeczenia zwrotu korzyści majątkowej może z urzędu nastąpić na mieniu podmiotu wymienionego w art. 52 Kodeksu karnego.

Użycie w art. 291 § 1 i 2 słowa "może" nie pozostawia wątpliwości co do tego, że zabezpieczenie majątkowe ma charakter. Dotyczy to również sytuacji, gdy orzeczenie kary lub środka określonego w art. 291 ma charakter obligatoryjny.  Zabezpieczenie majątkowe na podstawie art. 291 następuje z urzędu. Nie ma jednak przeszkód, aby strona - nie tylko oskarżyciel publiczny, ale również i oskarżyciel prywatny lub oskarżyciel zgłosiła na podstawie art. 9 § 2 wniosek o dokonanie zabezpieczenia.

Przedmiotem zabezpieczenia majątkowego w postępowaniu karnym skarbowym w razie popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może być również środek karny w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej przedmiotów podlegających przepadkowi oraz uiszczenia należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym (art. 131 § 1 k.k.s.), a także grożący środek karny w postaci przepadku korzyści majątkowej i ściągnięcia jej równowartości pieniężnej (art. 131 § 2 k.k.s.).

Art. 292. § 1. Zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w Kodeksie postępowania cywilnego.

§ 2. (223) Zabezpieczenie grożącego przepadku następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w jej braku, w zbiorze złożonych dokumentów. W miarę potrzeby może być ustanowiony zarząd nieruchomości lub przedsiębiorstwa oskarżonego.

Zabezpieczenie grzywny, nawiązki, świadczenia pieniężnego, obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, roszczeń o naprawienie szkody, kosztów sądowych oraz zwrotu korzyści majątkowej powinno co do zasady następować w sposób przewidziany dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, gdyż zazwyczaj wyrażone są one w pieniądzu (tak R.A. Stefański (w:) Z. Gostyński i in., Kodeks..., 2004, t. II, s. 262; P. Starzyński, Postępowanie zabezpieczające..., s. 116). Zastosowanie znajdzie tu zatem przepis art. 747 k.p.c., w myśl którego zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:

- zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego,

- obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową,

- ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu,

- obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską,

- ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,

- ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

Przedmiotem zabezpieczenia majątkowego w procesie karnym mogą jednak być również roszczenia niepieniężne (np. roszczenie o naprawienie szkody poprzez przywrócenie stanu poprzedniego). Zgodnie z art. 755 § 1 k.p.c. jeżeli przedmiotem zabezpieczenia jest takie roszczenie, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może:

- unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania,

- ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem,

- zawiesić egzekucję lub postępowanie wykonawcze,

- nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

Art. 293. § 1. Postanowienie o zabezpieczeniu wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. W postanowieniu określa się zakres i sposób zabezpieczenia.

§ 2. Na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.

Art. 294. § 1. Zabezpieczenie upada, gdy nie zostaną prawomocnie orzeczone: grzywna, przepadek, nawiązka, świadczenie pieniężne lub nie zostanie nałożony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ani nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawienie szkody, a powództwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

§ 2. W razie wytoczenia powództwa w terminie wskazanym w § 1 zabezpieczenie pozostaje w mocy, jeżeli w postępowaniu cywilnym sąd nie orzeknie inaczej.

Art. 295. § 1.W razie popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 291, Policja może dokonać tymczasowego zajęcia mienia ruchomego osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.

§ 2. Przepisy art. 217-235 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Tymczasowe zajęcie nie może dotyczyć przedmiotów, które nie podlegają egzekucji.

§ 4. Tymczasowe zajęcie upada, jeżeli w ciągu 7 dni od daty jego dokonania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.

Uprawnienie do tymczasowego zajęcia mienia ma Policja, a także inne organy posiadające uprawnienia Policji, a zatem Żandarmeria Wojskowa (art. 663), organy Straży Granicznej, ABW i CBA (art. 312 pkt 1) oraz inne organy przewidziane w przepisach szczególnych (art. 312 pkt 2) - np. strażnicy leśni, Państwowa Straż Łowiecka, a w postępowaniu karnym skarbowym również finansowe organy postępowania przygotowawczego (art. 150 § 1 k.k.s.). Uprawnienie takie mają również organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia w myśl rozporządzenia wydanego na podstawie art. 325d. Wymienione organy działają z własnej inicjatywy lub na polecenie prokuratora (zob. art. 326 § 3 pkt 4). Nie ma również przeszkód, aby tymczasowego zajęcia dokonał sam prokurator.

Organ dokonujący zajęcia powinien sporządzić z tej czynności protokół na podstawie art. 143 § 1 pkt 6. Nieracjonalne wydaje się sporządzanie odrębnych protokołów zatrzymania rzeczy lub przeszukania oraz z zajęcia mienia (por. P. Starzyński, Postępowanie zabezpieczające..., s. 289). Jeżeli osoba podejrzana odmawia dobrowolnego wydania przedmiotów podlegających zajęciu, możliwe jest odebranie jej (art. 217 § 5), jak również przeprowadzenie przeszukania pomieszczeń i innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że rzeczy podlegające zajęciu tam się znajdują (art. 219).

Zgodnie z art. 295 § 4 jeżeli prokurator nie wyda postanowienia o zabezpieczeniu w ciągu 7 dni od dokonania zajęcia, upada ono z mocy prawa. Oznacza to konieczność "odwrócenia" skutków zajęcia. Zajęte przedmioty należy również zwrócić, jeżeli w terminie 7 dni od ich zajęcia prokurator nie zatwierdzi czynności zatrzymania i przeszukania, w wyniku których zostały one zajęte (art. 230 § 1 w zw. z art. 295 § 2)

74. Czynności zabezpieczające dowody (art. 308) i czynności niepowtarzalne (art. 316)

Art. 308.§ 1. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Po dokonaniu tych czynności, w sprawach, w których prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, prowadzący postępowanie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi.

§ 2. W wypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności wtedy, gdy mogłoby to spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa, można w toku czynności wymienionych w § 1 przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie rozpoczyna się od informacji o treści zarzutu.

§ 3. W wypadku przewidzianym w § 2, w sprawach, w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, najpóźniej w ciągu 5 dni od dnia przesłuchania wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo, w razie braku warunków do jego sporządzenia, umarza się postępowanie w stosunku do osoby przesłuchanej.

§ 4. W sprawach, w których obowiązkowe jest prowadzenie śledztwa, postanowienie przewidziane w § 3 wydaje prokurator.

§ 5. Czynności, o których mowa w § 1 i 2, mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności.

§ 6. W wypadkach określonych w § 1 i 2 czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej czynności.

Art. 316. § 1. Jeżeli czynności śledztwa nie będzie można powtórzyć na rozprawie, należy podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obrońcę i pełnomocnika, jeżeli są już w sprawie ustanowieni, dopuścić do udziału w czynności, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki.

§ 2. Podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wtedy, gdy zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu.

§ 3. Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, strona lub prokurator albo inny organ prowadzący postępowanie mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd.

Przepis § 1 obliguje organy ścigania do zawiadomienia z urzędu stron o terminie, miejscu i rodzaju przeprowadzenia czynności niepowtarzalnej.

W literaturze procesowej do czynności niepowtarzalnych zalicza się m.in.:

- oględziny miejsca przestępstwa, osoby lub rzeczy (art. 207 § 1),

- oględziny i otwarcie zwłok (art. 209 § 1),

- ekshumację (art. 210),

- eksperyment procesowy (art. 211),

- przeszukanie pomieszczeń i innych miejsc lub osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów (art. 219),

- pobranie krwi i wydzielin,

- okazanie rzeczy lub osoby, a także konfrontację,

- przesłuchanie osoby in articulo mortis lub cierpiącej na chorobę mogącą wywołać patologiczne zmiany w psychice czy też wyjeżdżającej na stałe lub na dłuższy pobyt za granicę.

Jako "znamienną" dla roli sądu w postępowaniu przygotowawczym określiła Komisja Kodyfikacyjna możliwość przesłuchań przez sąd w tym stadium procesu. W ramach czynności niepowtarzalnych art. 316 § 3 statuuje, że jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, iż świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, strona (a więc zarówno pokrzywdzony, jak i podejrzany), prokurator albo inny organ prowadzący postępowanie mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd. Jak się wydaje, przepis ten może okazać się wielce pożyteczny dla usprawnienia przebiegu postępowania jurysdykcyjnego, w sytuacjach gdy świadek zamieszkuje za granicą i istnieją (z różnych) względów minimalne szanse na jego pojawienie się na rozprawie sądowej.

Powołany do dokonania przesłuchania jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, działający jednoosobowo

75. Procedura zamknięcia postępowania przygotowawczego

Istnieje pięć możliwości zakończenia postępowania przygotowawczego.

Po pierwsze – poprzez wniesienie aktu oskarżenia do sądu.

Po drugie – poprzez umorzenie śledztwa lub dochodzenia.

Po trzecie możliwe jest umorzenie dochodzenia i wpisanie sprawy do rejestru przestępstw.

Po czwarte – mogą zaistnieć przesłanki do wystąpienia do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania.

Po piąte – może dojść do złożenia wniosku do sądu o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających ze względu na niepoczytalność sprawcy.

Przepisy z Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury:

Rozdział 7. Zakończenie postępowania przygotowawczego

Oddział 1. Zamknięcie postępowania przygotowawczego

§ 224. Końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania

Czynności przewidziane w art. 321 zaznajomienie z materiałami śledztwa, postanowienie o zamknięciu śledztwa, § 1 k.p.k., dokonywane na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy, przeprowadza się, gdy istnieją podstawy do sporządzenia i wniesienia do sądu aktu oskarżenia albo wniosku o warunkowe umorzenie postępowania bądź skierowania sprawy do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających.

§ 225. Prawo przejrzenia akt

1. Przed końcowym zaznajomieniem z materiałami postępowania podejrzany i jego obrońca mają prawo do przejrzenia akt w terminie określonym przez organ procesowy. Przejrzenie akt może nastąpić bezpośrednio przed zaznajomieniem z materiałami postępowania.

2. Zaznajomienie z materiałami postępowania powinno objąć wszystkie materiały sprawy dotyczącej podejrzanego. Dopuszczalne jest łączne lub grupowe zaznajomienie dwóch lub więcej podejrzanych z materiałami sprawy.

§ 226. Postanowienie o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia

1. Postanowienia o zamknięciu śledztwa albo dochodzenia nie wydaje się przed rozpoznaniem zgłoszonych wniosków o uzupełnienie postępowania.

2. Jeżeli podejrzany w sytuacji określonej w art. 325c negatywne przesłanki prowadzenia dochodzenia, pkt 1 lit. b k.p.k. został pozbawiony wolności i w końcowej fazie dochodzenia jest nadal tymczasowo aresztowany, wydaje się postanowienie o zamknięciu dochodzenia.

3. Niezależnie od liczby podejrzanych wydaje się jedno postanowienie o zamknięciu śledztwa albo dochodzenia.

Oddział 2. Umorzenie postępowania przygotowawczego

§ 227. Przyczyny umorzenia śledztwa lub dochodzenia

Umarzając śledztwo lub dochodzenie na podstawie art. 322 umorzenie śledztwa, k.p.k. jako przyczynę umorzenia można dodatkowo wskazać:

1) niewykrycie sprawcy przestępstwa;

2) okoliczność, że podejrzany nie popełnił zarzucanego mu przestępstwa;

3) brak interesu społecznego w kontynuowaniu ścigania z urzędu albo w objęciu ściganiem z urzędu.

§ 228. Zakres umorzenia śledztwa lub dochodzenia

1. Śledztwo lub dochodzenie może być umorzone w całości lub w części. Umorzenie w części może dotyczyć osób, zarzuconych czynów lub zdarzeń objętych postępowaniem.

2. Jeżeli stwierdzono, że podejrzany nie popełnił zarzuconego mu przestępstwa, a jednocześnie nie wykryto sprawcy, w postanowieniu wymienia się obie przyczyny umorzenia postępowania.

§ 229. Treść postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia

1. W rozstrzygnięciu (sentencji) postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia należy przytoczyć opis czynu w postaci ustalonej w toku postępowania, odpowiadającą mu kwalifikacje prawną, a także przyczynę i podstawę prawną umorzenia.

2. W uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu należy wymienić osoby, przeciwko którym toczyło się postępowanie, oraz zarzuty albo zdarzenia będące jego przedmiotem, zwięźle przedstawić czynności, jakich dokonano, i poczynione ustalenia, ocenić zebrane dowody oraz wskazać podstawy faktyczne i prawne, które zadecydowały o umorzeniu.

§ 230. Decyzja o uchyleniu środków zapobiegawczych i w przedmiocie dowodów rzeczowych

Po wydaniu lub zatwierdzeniu postanowienia o umorzeniu śledztwa albo dochodzenia prokurator niezwłocznie podejmuje decyzję o uchyleniu zastosowanych środków zapobiegawczych oraz w przedmiocie dowodów rzeczowych, z zastrzeżeniem art. 325e uprawnienie do wydawania postanowień w toku dochodzenia, § 2 zdanie drugie k.p.k.

§ 231. Wyłączenie sprawy do odrębnego prowadzenia w przypadku warunkowego umorzenia postępowania w stosunku do części podejrzanych

Jeżeli w wyniku śledztwa lub dochodzenia prowadzonego przeciwko dwom lub więcej podejrzanym zachodzą podstawy do warunkowego umorzenia postępowania w stosunku do jednego lub niektórych z nich, a co do innych należy sporządzić akt oskarżenia, prokurator wyłącza postanowieniem sprawę w odpowiedniej części do odrębnego prowadzenia.

Przepisy procedury karnej wyróżniają ostatni etap postępowania przygotowawczego – przygotowanie aktu oskarżenia. W etapie tym należy zapewnić podejrzanemu końcowe zapoznanie się z materiałami postępowania przygotowawczego. Zgodnie z przepisami procedury karnej, jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa, umożliwia się podejrzanemu zapoznanie się z materiałami postępowania – na jego wniosek lub na wniosek obrońcy. Prawo do osobistego przejrzenia akt sprawy wynika z prawa do obrony. W sytuacji, gdy organ prowadzący postępowanie wystąpi do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego mamy do czynienia z niewątpliwym stwierdzeniem faktu, iż podejrzany popełnił czyn zabroniony w stanie niepoczytalności. Oznacza to, iż zachodzą wówczas podstawy do zastosowania wobec podejrzanego środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

76. Postępowanie rejestrowe (zakres dopuszczalności, treść postępowania, organ, zaskarżalność)

Art. 325f. § 1. Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw.

§ 2. Po wydaniu postanowienia, o którym mowa w § 1, Policja, na podstawie odrębnych przepisów, prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów.

§ 3. Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. Przepis art. 305 § 4 stosuje się odpowiednio; przepisów art. 305 § 3 zdanie pierwsze oraz art. 327 § 1 nie stosuje się.

§ 4. Na postanowienie, o którym mowa w § 1, przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych.

Tzw. umorzenie rejestrowe polega na tym, że postępowanie przygotowawcze prowadzone w formie dochodzenia (nie dotyczy to śledztwa) jest umarzane w drodze postanowienia, a sprawa wpisywana jest do tzw. rejestru przestępstw. Z założenia ów rejestr przestępstw prowadzony jest po to, aby w razie ujawnienie się jakichkolwiek nowych dowodów lub informacji o sprawie, podjąć ją. Ustawodawca w art. 325f p. 2 Kodeksu postępowania karnego zapewnia nawet, że po wydaniu postanowienia o umorzeniu rejestrowym policja na podstawie odrębnych przepisów prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów.

Powyższy opis instytucji umorzenia rejestrowego sam w sobie nie budzi żadnych zastrzeżeń, czy wątpliwości. Budzą je natomiast przesłanki stosowania tej formy zakończenia postępowania przygotowawczego. Chodzi o to, że postanowienie to może być wydane w sytuacji gdy dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1 (tzw. czynności niecierpiące zwłoki) lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych.

Powyższy zapis oznacza teoretycznie, że już po 5 dniach dochodzenia jeśli śledczy stwierdzą brak podstaw do wykrycia sprawcy, mogą postępowanie umorzyć rejestrowo. Wydaje się, że jest to zdecydowanie za krótki okres i może sprzyjać oportunizmowi śledczemu (czyli kończeniu spraw przez łatwe umorzenie zamiast kontynuowania trudnego dowodowo dochodzenia)

Dodatkowo należy podkreślić, iż (co budzi kontrowersje) postanowienie o umorzeniu rejestrowym może nie zawierać uzasadnienia. Oznacza to, że strony nie dowiedzą się dlaczego dane postanowienie zostało wydane, tj jakie czynności wykonano i dlaczego te czynności zdaniem śledczych nie dają podstaw do wykrycia sprawcy. Problemu tego nie niweluje fakt, iż stronie przysługuje wgląd do akt sprawy w czasie gdy ma prawo wnieść zażalenie (tj. w terminie 7 dni od odbioru postanowienia o umorzeniu rejestrowym).

Innymi kontrowersyjnymi aspektami umorzenia rejestrowego jest to, iż decyzja o jego wydaniu nie musi być zatwierdzana przez prokuratora. Stawia to pod znakiem zapytania zapis ustawowy o tym, iż prokurator nadzoruje dochodzenie. Dodatkowo należy zauważyć, iż obowiązujące przepisy zwalniają organy prowadzące dochodzenie (czyli np. policję) od informowania prokuratury o wszczęciu dochodzenia. Dla ścisłości: organy prowadzące dochodzenie mogą, ale nie muszą tego robić. Powyższe oznacza, iż istnieje obawa co do tego, czy prokuratura w każdej sprawie zrealizuje ustawowy obowiązek nadzoru (skoro o wszczęciu sprawy teoretycznie może nie wiedzieć, podobnie jak nie zatwierdza sposobu jej zakończenia).

Na szczęście dla stron (przede wszystkim – pokrzywdzonego) istnieje możliwość zaskarżenia postanowienia o umorzeniu rejestrowym sprawy w drodze zażalenia. Zażalenie to składa się w terminie 7 dni od otrzymania postanowienia od organu prowadzącego dochodzenie. Wysłanie tego postanowienia stronom to obowiązek tego organu, realizowany z urzędu. Zażalenie to rozpoznaje sąd, chociaż składa się je do sądu za pośrednictwem prokuratury (a dokładnie prokuratora właściwego do nadzoru nad postępowaniem). Wyjątkiem jest sytuacja w której prokurator uznałby treść zażalenia za właściwe, wówczas on może uwzględnić zażalenie. Jeżeli prokurator nie przychyla się do zażalenia, kieruje jego rozpoznanie do sądu.

Należy przypomnieć, iż po odbiorze postanowienia o umorzeniu rejestrowym stronie w terminie przewidzianym na złożenie zażalenia przysługuje prawo do wglądu do akt sprawy (dostępu do całych akt).

77. Uprawnienia pokrzywdzonego w post przygotowawczym i przed sądem

Pokrzywdzonemu przysługuje prawo do:

- zawiadomienia prokuratora lub Policji o przestępstwie ściganym z urzędu popełnionym na jego szkodę (art. 304 § 1 kpk);

- złożenia wniosku o ściganie w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek oraz cofnięcia takiego wniosku, za zgodą prokuratora w postępowaniu przygotowawczym albo za zgodą sądu do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Możliwość cofnięcia wniosku nie dotyczy przestępstwa określonego w art. 197 kk (art. 12 § 1 i 3 kpk). W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku. Przepis ten nie dotyczy najbliższych osoby składającej wniosek (art. 12 § 2 kpk);

- złożenia zażalenia do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożył zawiadomienie o przestępstwie, jeżeli w ciągu 6 tygodni nie został powiadomiony o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia (art. 306 § 3 kpk, art. 325a § 2 kpk);

- powiadomienia o wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia (art. 305 § 4 kpk, art. 325a § 2 kpk);

- ustanowienia pełnomocnika (art. 87 § 1 kpk). Jeżeli pokrzywdzony wykaże, że warunki materialne nie pozwalają mu na poniesienie kosztów związanych z pełnomocnictwem bez uszczerbku dla siebie i rodziny, może złożyć do prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym) lub do sądu (w postępowaniu sądowym) wniosek o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu (art. 88 § 1 kpk);

- składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk);

- wzięcia udziału w czynności, o której dokonanie wnosił (art. 315 § 2 kpk) oraz w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia (art. 317 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk), z tym że w tym ostatnim wypadku prokurator może odmówić dopuszczenia do udziału w czynności ze względu na ważny interes śledztwa lub dochodzenia (art. 317 § 2 kpk, art. 325a § 2 kpk);

-uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub dochodzenia, których nie będzie można powtórzyć na rozprawie, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki (art. 316 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk);

- zwrócenia się w toku śledztwa lub dochodzenia do sądu z żądaniem przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie (art. 316 § 3 kpk, art. 325a § 2 kpk);

- doręczenia postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych albo instytucji specjalistycznej oraz wzięcia udziału w przesłuchaniu biegłych i zapoznania się z opinią złożoną na piśmie (art. 318 kpk);

- zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu w wypadku uzasadnionej obawy użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonego występującego w charakterze świadka lub osoby dla niego najbliższej w związku z jego czynnościami. W takim wypadku pisma procesowe doręcza się do instytucji, w której pokrzywdzony jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres (art. 191 § 3 kpk);

- zgłoszenia zarzutów co do treści protokołu dokumentującego czynność procesową w której uczestniczył (art. 150 § 2 kpk);

- za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze przeglądania akt postępowania przygotowawczego i sporządzenia z nich odpisów i kserokopii oraz wystąpienia o wydanie odpłatnie uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii (art. 156 § 5 kpk). Prowadzący postępowanie nie może odmówić pokrzywdzonemu sporządzenia odpisu protokołu czynności, w której pokrzywdzony uczestniczył lub miał prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niego lub sporządzonego z jego udziałem (art. 157 § 3 kpk);

- przeglądania akt sprawy w wypadku wydania postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia (art. 306 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk);

- otrzymania na swój koszt po jednej kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu utrwalonej w ten sposób czynności procesowej (art. 147 § 4 kpk);

- złożenia zażalenia na odmowę udostępnienia akt (art. 159 kpk), na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia (art. 306 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk), na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające jego prawa (art. 302 § 2 kpk), na postanowienie co do dowodów rzeczowych w razie umorzenia śledztwa lub dochodzenia (art. 323 § 1 kpk, art. 325a § 2 kpk);

- złożenia wniosku o wyłączenie sędziego (prokuratora, innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze, oskarżyciela publicznego) jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (art. 42 § 1 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpk oraz art. 47 kpk);

- niezwłocznego powiadomienia przez sąd lub prokuratora o uchyleniu tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego, nieprzedłużeniu tymczasowego aresztowania lub o zmianie tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy, chyba że pokrzywdzony oświadczy że rezygnuje z takiego uprawnienia (art. 253 § 3 kpk);

- złożenia wniosku albo wyrażenia zgody na złożony wniosek podejrzanego o skierowanie sprawy przez prokuratora do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między nim a podejrzanym (art. 23a § 1 kpk);

- wniesienia do sądu aktu oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Termin do wniesienia aktu oskarżenia wynosi miesiąc od doręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o postanowieniu. Akt oskarżenia powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata; jeżeli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, akt oskarżenia może sporządzić także radca prawny (art. 55 § 1 i 2 kpk);

- wystąpienia z powództwem cywilnym w toku postępowania przygotowawczego oraz żądania zabezpieczenia tego powództwa. Na postanowienie prokuratora co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu (art. 69 § 2 i 3 kpk). W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego, w którym zgłoszone było powództwo cywilne, pokrzywdzony, w terminie 30 dni od daty doręczenia postanowienia, może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych (art. 69 § 4 kpk). Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych;

- złożenia - po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego – oświadczenia, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 53 i 54 kpk) lub powoda cywilnego (art. 62 kpk). Pokrzywdzony, jako oskarżyciel posiłkowy ma prawo składać wnioski dowodowe, być obecnym na całej rozprawie, zadawać pytania przesłuchiwanym osobom oraz złożyć apelację od wyroku. Apelacja od wyroku sądu okręgowego, powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata, lub w przypadkach wymienionych w art. 88 ust 2i 3 kpk, radcę prawnego;

- wniesienia – jako oskarżyciel prywatny - do sądu i popierania oskarżenia o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 59 § 1 kpk). W sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego (art. 60 § 1 i 2 kpk);

- złożenia do sądu – aż czasu zakończenia przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej - wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub części wobec sprawcy przestępstwa spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwa przeciwko środowisku, mieniu i obrotowi gospodarczemu. Zamiast tego obowiązku sąd w razie skazania sprawcy przestępstwa może orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę (art. 46 § 1 i 2 kk);

- złożenia do sądu wniosku o przyznanie świadczenia pieniężnego w trybie i na zasadach określonych ustawą z dn. 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych (Dz. U. Nr 169 poz. 1415 z dn. 6 września 2005 r.).

78. Rodzaje doręczeń

Zasady doręczeń w postępowaniu karnym reguluje rozdział 15. Wynika z niego, że doręczeniom podlegają, w wypadkach określonych przez normy szczególne Kodeksu:

- wezwania i zawiadomienia, np. o terminach przesłuchania, o rozprawie, o posiedzeniu

- orzeczenia i zarządzenia, gdy ustawa to przewiduje

- inne pisma (np. odpis aktu oskarżenia dla oskarżonego)

Kodeks przewiduje 3 rodzaje doręczeń: bezpośrednie, pośrednie i zastępcze.

BEZPOŚREDNIE

To doręczenie pisma adresatowi osobiście lub – w razie jego chwilowej nieobecności w mieszkaniu – pozostawienie go dorosłemu domownikowi, jeżeli podejmie się on oddać pismo adresatowi, przy czym doręczeniem bezpośrednim jest też doręczenie przez telefaks lub pocztę elektroniczną. Prokuratora zawiadamia się o rozprawie i posiedzeniach przez doręczenie wykazu spraw, które mają być w danym dniu rozpoznane. Z kolei pisma przeznaczone dla adresata niebędącego osobą fizyczną albo dla obrońcy lub pełnomocnika doręcza się w biurze adresata osobie tam zatrudnionej. Datą doręczenia pisma jest data odbioru przez przyjmującego.

POŚREDNIE

To przekazanie pisma przez organ pośredniczący, co odnosi się do żołnierzy, funkcjonariuszy Policji, ABW i AW, SKW i SWW, CBA, Straży granicznej Służby Celnej i Służby Więziennej, którym pisma można doręczać za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwanie przeznaczone dla żołnierza zasadniczej służby wojskowej przesyła się dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia mu tego pisma i zarządzenia stawienia się żołnierza stosownie do wezwania.

Także osobom pozbawionym wolności pismo doręcza się pośrednio poprzez administrację odpowiedniego zakładu.

Doręczeniem pośrednim jest też pozostawienie pisma osobie upoważnionej do odbioru korespondencji w miejscu stałego zatrudnienia adresata.

Za datę doręczenia przyjmuję się tu datę przyjęcia pisma przez organ pośredniczący, który, przyjmując pismo, zobowiązuje się przekazać je niezwłocznie adresatowi. W razie wykazania przez adresata, że pośrednik nie dopełnił tego obowiązku, bieg terminu powinien być liczony od daty faktycznego przekazania pisma adresatowi.

ZASTĘPCZE

Następuje w wyniku niemożności doręczenia bezpośredniego i pośredniego i polega na pozostawieniu pisma wysyłanego pocztą w najbliższym urzędzie pocztowym, a wysyłanego inną drogą w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy.

Doręczeniem takim jest też pozostawienie pisma administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi. O pozostawieniu pisma na powyższe sposoby doręczający umieszcza widoczne zawiadomienie na drzwiach mieszkania adresata ze wskazaniem gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni, przy czym w razie nieodebrania wiadomości czynność tę należy powtórzyć jeszcze raz. W takim przypadku za datę doręczenia przyjmuje się dzień odbioru pisma w ciągu pierwszych lub drugich 7 dni od pozostawienia go albo – gdy adresat pisma nie podjął – ostatni dzień upływu drugiego terminu. Pismo nieodebrane zwraca się organowi wysyłającemu.

79. Formy udziału czynnika społecznego w post karnym

Generalną zasadę udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości ustanawia Konstytucja RP w art. 182, statuując, że "udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa". Konstytucyjną zasadę w odniesieniu do postępowania karnego realizuje art. 3, w myśl którego udział czynnika społecznego następuje "w granicach określonych w ustawie".

Najważniejszym przejawem udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości jest niewątpliwie udział ławników w orzekaniu w sądzie pierwszej instancji. Nadto obsada ławnicza tego sądu dotyczy wyłącznie rozprawy głównej (art. 28 § 1, 2 i 4), a nie posiedzenia (art. 30).

Liczne są odstępstwa od ławniczego składu sądu a quo (jeden sędzia i dwóch ławników). Zasadą jest, że na rozprawie głównej sąd - zarówno rejonowy, jak i okręgowy - orzeka w składzie jednego sędziego (art. 28 § 1 in princ.). Ze względu na szczególną zawiłość sprawy sąd pierwszej instancji może postanowić o rozpoznaniu jej w składzie trzech sędziów (art. 28 § 2). W postępowaniu uproszczonym sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo (art. 476 § 1), podobnie jak w postępowaniu przyspieszonym (art. 476 § 1 w zw. z art. 517a), nakazowym (art. 500 § 2 i 4 w zw. z art. 30 § 1 in princ.) oraz w postępowaniu prywatnoskargowym (art. 485 w zw. z art. 476 § 1). Również rozprawa przed sądem rejonowym w sprawach o wykroczenia toczy się w składzie jednoosobowym (art. 9 § 1 i art. 13 § 1 k.p.w.).

Ławnicy są pod względem procesowym zrównani w uprawnieniach i obowiązkach z sędziami zawodowymi (art. 4 § 2 u.s.p.). Jednakże ławnik nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą (art. 169 § 2 u.s.p.). Obecny kodeks postępowania karnego zniósł znaną dawnej ustawie w art. 437 możliwość przewodniczenia przez ławnika na posiedzeniu pojednawczym w postępowaniu prywatnoskargowym. Nie zmienia to jednak uprawnień w zakresie orzekania, ponieważ głos ławnika ma taką samą wagę jak głos sędziego zawodowego (por. rozdział 12). Może więc dojść do sytuacji przegłosowania przez ławników przewodniczącego-sędziego zawodowego. Jest oczywiste, że ławnicy ponoszą taką samą jak sędziowie zawodowi odpowiedzialność za prawidłowość każdego orzeczenia.

Przejawem zrównania statusu orzeczniczego ławników i sędziów jest wynikająca z art. 34 ust. 10 pkt 15 u.o.i.n. oraz art. 85 § 4 u.s.p. i art. 169 § 3u.s.p. reguła, że wobec sędziów i ławników nie przeprowadza się postępowania sprawdzającego przewidzianego w ustawie o ochronie informacji niejawnych, a zatem dostęp do informacji niejawnych nie jest uzależniony od posiadania przez te osoby poświadczenia bezpieczeństwa. Informacje niejawne mogą być udostępnione sędziemu i ławnikowi tylko w zakresie niezbędnym do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, pełnienia powierzonej funkcji lub wykonywania powierzonych czynności. Zob. również tezę 13 do art. 28.

Ograniczenia udziału ławników w orzekaniu pierwszoinstancyjnym dotyczą również sądów wojskowych. Włączenie do składu sądu wojskowego ławników sądów powszechnych na wniosek oskarżonego (art. 669 § 2) oraz na wniosek pokrzywdzonego niebędącego żołnierzem (art. 669 § 2a) możliwe jest jedynie w sprawie o zbrodnię, jeżeli nie zachodzi wypadek przewidziany w art. 28 § 3.

Przejawem udziału czynnika społecznego w postępowaniu karnym jest również instytucja przedstawiciela społecznego. Przesłanką udziału przedstawiciela organizacji społecznej w procesie karnym jest objęta statutowymi zadaniami potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, a w szczególności ochrony wolności i praw człowieka.

Ustawa nie precyzuje, po czyjej stronie przedstawiciel społeczny ma działać; może więc występować także w interesie oskarżonego. Nadto ustawa nie uzależnia udziału w procesie przedstawiciela określonej organizacji od przynależności organizacyjnej osoby, w której interesie udział został zgłoszony.

Przedstawiciel organizacji społecznej nie jest reprezentantem określonej strony procesowej, lecz reprezentuje wyłącznie delegującą go organizację społeczną w ustawowo określonym zakresie. Ustawa nie zawiera ograniczenia liczby organizacji społecznych, które mogą być dopuszczone do udziału w danym postępowaniu. To samo dotyczy liczby przedstawicieli procesowych danej organizacji. W tym zakresie sąd podejmuje decyzje w zależności od konkretnych okoliczności sprawy. Kryteria takiej decyzji powinny uwzględniać zarówno założenia instytucji przedstawiciela społecznego, jak i wymogi sprawnego procedowania.

Przystąpienie do procesu zgłasza organizacja społeczna, wskazując jednocześnie reprezentującego ją przedstawiciela, który przedstawia sądowi pisemne upoważnienie (art. 90 § 2). Samo zgłoszenie nie jest równoznaczne z włączeniem do procesu przedstawiciela społecznego, gdyż sąd ma prawo oceny, czy dopuszczenie do udziału leży w interesie wymiaru sprawiedliwości (art. 90 § 3). Rodzaj i charakter zarzucanego oskarżonemu przestępstwa nie może uzasadniać odmowy dopuszczenia do udziału w postępowaniu sądowym przedstawiciela organizacji społecznej ze względu na interes wymiaru sprawiedliwości.

Sąd nie może odmówić dopuszczenia do udziału z tego tylko powodu, że wystąpienie jego będzie ograniczać się do złożenia korzystnych dla oskarżonego oświadczeń, gdyż takie wystąpienie nie godzi w interes wymiaru. Decyzję w przedmiocie wniosku o dopuszczenie do udziału w procesie sąd wydaje w formie postanowienia, które nie jest zaskarżalne. Przedstawiciel społeczny może działać tylko w postępowaniu sądowym; ustawa nie uprawnia go do udziału w postępowaniu przygotowawczym.

Ostatnim przejawem udziału czynnika społecznego w procesie jest instytucja poręczyciela społecznego.

Poręczenie społeczne (art. 271) i osobiste (art. 272) ma identyczny charakter i jest nieizolacyjnym i niemajątkowym środkiem zapobiegawczym. Podobieństwo pogłębione jest przez to, że również w wypadku poręczenia społecznego zawsze jest określona konkretna osoba fizyczna, która wykonuje obowiązki poręczającego (art. 271 § 3).

Ogólne i szczególne przesłanki stosowania poręczenia społecznego i osobistego są takie same jak w wypadku wszystkich środków zapobiegawczych. Przyjęcie poręczenia społecznego następuje na wniosek, co nie znaczy, że sąd czy prokurator nie mogą wystąpić z inicjatywą w tym zakresie, zwłaszcza gdy rozważana jest konieczność stosowania tymczasowego aresztowania.

Wniosek powinien spełniać wymogi pisma procesowego (art. 119 § 1), wskazywać osobę, która ma wykonywać obowiązki poręczającego (art. 271 § 3), a w wypadku udzielania poręczenia przez zespół lub organizację - do wniosku należy dołączyć wyciąg z protokołu zawierającego uchwałę o podjęciu się poręczenia (art. 271 § 2). Po wydaniu postanowienia o przyjęciu poręczenia społecznego osoba ta składa oświadczenie o przyjęciu obowiązków poręczającego.

Za osobę godną zaufania (art. 272) można uznać każdego, komu nie można postawić zarzutu prowadzenia trybu życia sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, a kto dla oskarżonego jest na tyle autorytetem, że daje to gwarancję powstrzymania się przez niego od zachowań stanowiących bezprawne utrudnianie postępowania karnego. W tym zakresie organ, który ma przyjąć poręczenie, dokonuje swobodnej oceny (art. 7). W wypadku poręczenia przez osobę godną zaufania odpowiednie zastosowanie (art. 272 zdanie drugie - dodane ustawą nowelizującą z 10 stycznia 2003 r.) będą miały unormowania art. 275 § 2 dotyczące dozoru Policji oraz przełożonego wojskowego.

Czynność przyjęcia poręczenia wymaga sporządzenia protokołu (art. 143 § 1 pkt 9), w którym powinno się znaleźć nie tylko oświadczenie osoby, która będzie wykonywać obowiązki poręczającego, o ich przyjęciu (art. 271 § 3), ale także to, że osoba ta została poinformowana o treści zarzutu stawianego oskarżonemu, o spoczywających na niej obowiązkach oraz o skutkach bezprawnego utrudniania postępowania przez oskarżonego, o których mowa w art. 273 i 274. Taki sam zakres informacji musi być przekazany udzielającym poręczenia społecznego, w tym osobie, która będzie wykonywać obowiązki wynikające z poręczenia.

80. Przypadki obrony obligatoryjnej

Art. 79. § 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

1) jest nieletni,

2) jest głuchy, niemy lub niewidomy,

3) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

4) (uchylony).

§ 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.

§ 3. W wypadkach, o których mowa w § 1 i 2, udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

§ 4. Jeżeli w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego zarówno w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy. Prezes sądu, a na rozprawie sąd, może wówczas cofnąć wyznaczenie obrońcy.

O istotnym znaczeniu, jakie ustawa nadaje obronie obligatoryjnej, świadczy m.in. to, że brak obrońcy w sytuacjach określonych w art. 79 § 1 i 2 stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą obligującą sąd drugiej instancji do uchylenia zaskarżonego orzeczenia, niezależnie od granic zaskarżenia, podniesionych zarzutów oraz wpływu tego uchybienia na treść orzeczenia. Obrona obligatoryjna na podstawie art. 79 § 1 i 2 ma charakter przemijający, tzn. trwa tak długo, jak długo występują okoliczności, które uzasadniały wyznaczenie obrońcy. Z chwilą ustania tych okoliczności powstają warunki do zwolnienia obrońcy wyznaczonego z urzędu. Skoro obrona niezbędna obowiązuje w toku całego postępowania karnego, to w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oskarżony powinien mieć obrońcę już w stadium postępowania przygotowawczego. Przepis § 182 ust. 2 reg. prok. zobowiązuje prokuratora - po stwierdzeniu okoliczności uzasadniających wyznaczenie obrońcy z urzędu w myśl art. 79 § 1 i 2 k.p.k. - do niezwłocznego wystąpienia z odpowiednim wnioskiem do prezesa właściwego sądu.

Przepis art. 79 formułuje przypadki obrony obligatoryjnej w toku całego postępowania karnego, a więc odnosi się również do postępowań po uprawomocnieniu się orzeczenia. Oznacza to, że obrona obligatoryjna na podstawie art. 79 rozciąga się na postępowanie wznowieniowe.

Art. 80. Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.

Obrona obowiązkowa statuowana w tym przepisie obejmuje jedynie jurysdykcyjne stadium procesu, i to tylko postępowanie przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji. Zakres obrony obligatoryjnej z art. 80 nie obejmuje więc postępowania przygotowawczego.

81. Obligatoryjność spisania protokołu

Art. 143. § 1. (83) Spisania protokołu wymagają:

1) przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie,

2) przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora,

3) dokonanie oględzin,

4) dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu,

5) przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,

6) przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informatycznych,

7) otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów,

8) zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym,

9) przyjęcie poręczenia,

10) przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa,

11) przebieg rozprawy.

Przepis art. 143 § 1 wymienia czynności procesowe, w przypadku których sporządzenie protokołu jest obligatoryje. Protokół musi zostać sporządzony również z innych czynności, jeżeli wymaga tego przepis szczególny. Tak jest obecnie w przypadku następujących czynności:

- zatrzymania (art. 244 § 3),

- posiedzenia pojednawczego (art. 490 § 2) - należy go sporządzić niezależnie od tego, czy stawiły się nań uprawnione osoby,

- czynności śledztwa przeprowadzanej przez funkcjonariusza delegowanego przez inne państwo do wspólnego zespołu śledczego, działającego na terytorium RP (art. 589c § 6).

82. Odrębności przesłuchania świadka anonimowego, nieletniego, pokrzywdzonego

ŚWIADEK ANONIMOMY – patrz pytanie 53

ŚWIADEK – POKRZYWDZONY ?

ŚWIADEK NIELETNI ?

Sylabus

  1. Postępowanie przygotowawcze.

  2. Formy postępowania przygotowawczego: śledztwo i dochodzenie.

  3. Rodzaje dochodzenia.

  4. Kryteria różnicujące śledztwo od dochodzenia.

  5. Akt oskarżenia w trybach szczególnych.

  6. Wniosek prokuratora o skazanie bez rozprawy.

  7. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

  8. Odpowiedź na akt oskarżenia.

  9. Sądowa kontrola postępowania przygotowawczego (pośrednia i bezpośrednia).

  10. Zwrot sprawy prokuratorowi do uzupełnienia postępowania przygotowawczego. Istota. Przyczyny.

  11. Procesowe uwarunkowania zwrotu sprawy prokuratorowi.

  12. Pojęcie, istota i rodzaje postępowań szczególnych.

  13. Postępowania szczególne kodeksowe i pozakodeksowe.

  14. Postępowania szczególne a postępowania odrębne.

  15. Postępowanie uproszczone. Istota.

  16. Podstawa prawna. Przesłanki dopuszczalności postępowania uproszczonego.

  17. Przebieg postępowania uproszczonego: organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia,

  18. wnoszenia i popierania aktu oskarżenia przed sądem I instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym,

  19. postępowanie przed sądem, wyrokowanie zaoczne,

  20. sprzeciw od wyroku zaocznego.

  21. Zmiana trybu postępowania.

  22. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego.

  23. Istota i założenia materialno - prawne.

  24. Przesłanki dopuszczalności postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego.

  25. Wszczęcie postępowania prywatno - skargowego.

  26. Posiedzenie pojednawcze i mediacja.

  27. Skierowanie sprawy na rozprawę.

  28. Odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia.

  29. Oskarżenie wzajemne.

  30. Ściganie przestępstwa prywatno - skargowego w trybie publiczno - skargowym.

  31. Postępowanie w sprawach nieletnich. Pojęcie. Istota.

  32. Rodzaje postępowań. Specyfika. Zakres odmienności.

  33. Rola sędziego dla nieletnich. Rola sądu rodzinnego.

  34. Postępowanie w sprawach karnych skarbowych. Pojęcie. Istota. Zakres dopuszczalności. Odrębności proceduralne.

  35. Postępowanie karne w sprawach wojskowych. Pojęcie. Istota. Specyfika. Odrębności proceduralne.

  36. Zakres kompetencji organów wojskowego procesu karnego.

  37. Postępowanie przygotowawcze.

  38. Postępowanie przed sądem wojskowym.

  39. Postępowanie odwoławcze.

  40. Środki zaskarżenia.

  41. Środki odwoławcze.

  42. Znaczenie i zakres postępowania kontrolnego.

  43. Zakres niezaskarżania orzeczeń sądowych.

  44. Apelacja i postępowanie apelacyjne.

  45. Istota apelacji.

  46. Charakter apelacji w postępowaniu karnym.

  47. Termin do wniesienia apelacji.

  48. Zakres przymusu adwokackiego.

  49. Zakres zaskarżenia.

  50. Udział stron w rozprawie.

  51. Sprowadzenie oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawę apelacyjną.

  52. Zakres postępowania dowodowego przed sądem odwoławczym.

  53. Rozpoczęcie przewodu sądowego.

  54. Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej przez sąd odwoławczy.

  55. Uzasadnienie wyroku.

  56. Zażalenie i postępowanie zażaleniowe.

  57. Istota zażalenia.

  58. Zakres zaskarżenia.

  59. Termin do wniesienia zażalenia.

  60. Suspensywność i względna dewolutywność zażalenia.

  61. Prawo strony udziału w posiedzeniu sądu odwoławczego rozpoznającego zażalenie.

  62. Nadzwyczajne środki zaskarżenia.

  63. Kasacja.

  64. Orzeczenia podlegające zaskarżeniu w trybie kasacji.

  65. Przebieg postępowania kasacyjnego.

  66. Restrykcje postępowania kasacyjnego.

  67. Wznowienie postępowania sądowego.

  68. Podstawy wznowienia postępowania.

  69. Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia.

  70. Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.

  71. Ułaskawienie. Istota. Podstawy konstytucyjne. Dwie procedury ułaskawienia. Prośba o ułaskawienie.

  72. Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych.

  73. Ekstradycja w postępowaniu karnym.

  74. Europejski nakaz aresztowania.

  75. Sądownictwo międzynarodowe.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
KPK 2 id 249439 Nieznany
KPK dowody tabele, Prawo, KPK
Przykład. zag. egz. KPK 2010, ★ Studia, Psychologia, Kierunki Psychologii Klinicznej
Postepowanie przygotowawcze, STUDIA, Postępowanie karne (KPK)(1)
KOMENTARZ DO KPK
przesłanki, Nowy folder, Postępowanie karne (KPK)
Koszty procesu i oplaty sadowe, STUDIA, Postępowanie karne (KPK)(1)
PK w sprawach podlegajacych orzecznictwu sadów wojskowych, STUDIA, Postępowanie karne (KPK)(1)
Diagramy Przymus, Prawo, KPK
USTAWA kpk
Podstawowe zaganienia
KPK cwiczenia032012
Ustawa Kpk
Skrypt do egzaminu z kpk
KPK zm., prawo karne procesowe
przykładowe testy kpk, BW, II rok, I semestr

więcej podobnych podstron